IJKE BRON VOOR RUST EN
ROOSTIN ONRUSTIGE TIJD
Wat brengt „Haagsclie Comedie'
in het komende seizoen?
kunst
kalei öoscoQp
MEN ZAL HET R.O. GRAAG
IN AMERIKA TERUG ZIEN
BACHS „MATTHAEVS PASSION":
Toegewijde zang
Ex Animo
van
OVER schakelen
Schakel VAN OOY in
In West-Duitsland
nieuwe processen
wegens euthanasie
Zes nieuwe leden
o.w. Ko van Dijk
LEIDSOH DAGBLAD WOENSDAG 14 APRIL 1965 VIJFDE BLAD
Sinds 1942 brengt Herman de Wolff met zijn gediciplineerd
igend „Ex Animo"-koor in onze stad Bachs „Matthaeus Pas-
n": dit machtige en ontroerende muzikale geloofsmonument, dat
ig steeds gelukkig! tallozen in zijn ban slaat.
Wij weten het: met de oorspronkelijke opzet heeft zo'n uitvoe-
ïg met bijzonder groot koor, jongenskoor, en groot orkest niet
el te maken. Bach dacht dit werk voor een uitvoerend apparaat
n ongeveer zestig personen en met de huidige constellatie heeft
origineel niets meer van doen: hij zou er zelf vreemd van heb-
n opgekeken!
Doch in de loop der tijden is er zo véél gewijzigd, dat men er
:h gewillig bij neerlegt Ondanks dit musicologisch-his-
tisch bezwaar wordt men steeds weer gegrepen door deze diep-
retende lijdensgeschiedenis van Christus, waartussen door toch
de opstandingsgedachte, gelijk Bertus van Lier onlangs zeker
t ten onrechte voor d'e televisie uiteenzette, zijn rol meespeelt.
ie Wolff dan, vertrouwd met het
He als hij is, leidt zijn verdienste-
Vbeschaafd en homogeen zingend
)r betrouwbaar door de vele klip-
dezer weelderige partituur, waar
de koralen naar de schijn het
aakkelijkst te zingen en de
gnante, flitsende volkskoren zulk
integrerend deel innemen,
fieuwe gezichtspunten in zijn in-
fretatie zijn nauwelijks te onder -
inen. Toch hoedt hij zich angst
ig voor het veel gevreesde spook
routine en weet, naarmate de
ind vordert, deze „onverkorte" uit-
ring, welke zo oneindig veel van
luisterconcentratie der toehoor-
s vergt, naar het intens bezield en
Drleefd gezongen slotkoor „Wir set-
uns mit Thranen nieder" te voe-
n laat daarmee een voor velen in-
rvende herinnering na aan het af-
(jselijk gebeuren op Golgotha van
ruim 2000 jaar geleden.
let is De Wolffs gewetensvolle toe-
iding, welke hij overdraagt op alle
dewerkenden, waarvan de toe-
urder allereerst overtuigd raakt,
voorts is er in muzikaal, zowel als
estelijk opzicht toch wel zoveel te
arderen, dat de jaarlijkse terug-
t deze „Matthaeus Passion"
rechtvaardigd mag heten in een
eerbied getuigende opvatting,
tt is in dit verband goed te be
nken, dat niet de hoogste maatsta-
I schakelen op
AARDGAS?
op
OpyysTvfO
een NAAM in GAS!
ven bij een uitvoering als deze mogen
(of liever kunnen) aangelegd wor
den: de vaste en oprechte wil echter,
om binnen het bereikbare naar het
ideaal te streven, verdient reeds op
zichzelf alle lof. En wij waarderen
het, dat De Wolff met onverflauwde
energie voort blijft gaan, in onze stad
een „Matthaeus Passion" te realise
ren, welke in veel opzichten de toets
der kritiek kan doorstaan.
Naast het koor, dat zich met nauw
lettende aandacht aan zijn intenties
toevertrouwt, het jongenskoor dat
een alleszins frisse indruk maakte en
een Rott. Philh. Orkest, dat blijk gaf
de materie te beheersen, zonder even
wel tot uitzonderlijke inspiratie te
komen, was weer een aantal solisten
present, dat zich in het algemeen
lofwaardig van zijn verheffende op
gaven kweet.
Een Chris van Woerkom rang
schikken wij zo langzamerhand tot
een der meest vooraanstaande Evan
gelisten. Zijn vloeiende verteltrant,
geschraagd door een perfecte scho
ling, waardoor het hem mogelijk is
tot het einde toe onvermoeid te blij
ven, boeit hy voortduring. Hij droeg
ook ditmaal voor een zeer groot deel
tot het pakkende verloop bij. evenals
ce sonore bas David Hollestelle, die
er zich evenwel voor moet hoeden,
zijn interpretatie niet een te zoete
lijk cachet te verlenen. De sopraan
Nelly Groenevelt viel in de eerste
plaats op door de zekere beheersing
van haar aria's. Zij beschikt evenwel
niet over het voor Bach vereiste,
reine klanktimbre, al kon haar zang
toch wel tot waardering stemmen.
Naast haar ontpopte de alt Wilhel-
mine Matthès zich wederom als een
zangeres van imponerend formaat,
wier technisch vermogen echter meer
indruk maakte dan de voordracht.
Toch schonk het „Erbarme dich",
waarvan de violistische omspeling
minder gelukkig was, ontroering.
In de bas Henry Blackmon be
groetten wij wederom een zanger, die
met zijn kernachtig geluid en mar
kante karakteristiek aan zijn kleine
partijen en aria's een subliem relief
verleende. De tenor Ruth Pos wordt
vermoedelijk een gewaardeerd mede
werker in de onnoemelijk zware, wat
hoog liggende aria's. Het wonderlijke
bij hem is echter, dat, ondanks veel
uiterlijke inspanning, het klinkende
resultaat toch alleszins aannemelijk
wordt.
Opmerkelijke steunpilaren waren
voorts Hans Schouwman aan het
klavecimbel en Annie Blankenstein
(orgel)zij beiden zorgden als steeds
voor een bijzonder verantwoorde
hulp, teneinde deze uitvoering naar
een zo zuivér mogelijke benadering
toe te stuwen.
Over het geheel heeft deze
avond, ofschoon het vlekkeloze
natuurlijk een utopie blijft, toch
redenen te over tot grote erken
telijkheid.
Waarbij niet onvermeld mag
blijven, dat deze geloofskrachtige
„Matthaeus Passion", dit onwrik-
Dirigent en solisten tijdens de
uitvoering van Bachs „Mat
thaeus Passion". V.l.n.r. Her
mann de Wolff. David Holle-
stelle. Wilhelmine Matthès.
Ruth Pos. Chris van Woerkom
Nelly Groenevelt. Henry Black
mon en Annie Blankenstein.
(Foto L-D./Holvast)
bare getuigenis van verzoenende
liefde en Goddelijk erbarmen,
voor talloos velen een rijke bron
voor grote rust en diepe troost
blijft in een tijd van in allerlei
opzicht grote en tot diepe twij
fel stemmende onrust
H,
Herdenkingsconcert
Nationaal Jeugdorkest
Het Nationaal Jeugd Orkest var
Jeugd en Muziek-Nederland zal op
uitnodiging van de Commissie Na
tionale Herdenking en het Comité
nationale herdenking militaire
lenen tijdens de plechtige bijeen
komst op 4 mei in de Ridderzaal
Den Haag onder leiding van Nico
Hermans concerteren. Uitgevoerd
worden de „Fanfare for the
de Amerikaanse compo
nist Aaron Copland en „Les grands
douleurs" uit de reeks oud-Neder
landse dansen van Julius Röntgen.
Voorts zal het orkest van 28 augus
tus tot 6 september op uitnodiging
van Jeugd en Muziek-Denemarken
een concertreis ondernemen door de
drie Scandinavisohe landen. Er zal
dan om. worden gespeeld in Oslo,
Goteborg, Malmö en Kopenhagen.
Kunst en antiek
markt in Breda
Op paaszaterdag opent de Amster
damse journalist auteur Henri Knap
in Breda de tweede kunst- en an
tiekmarkt. Van die datum af zal
in het zomerseizoen elke zaterdag
dit evennement plaatsvinden op de
Havermarkt, een van de schilderach
tigste oude pleintjes van Breda. De
ze markt is uniek in Nederland, zo
wel door de combinatie kunst en an
tiek, als vanwege het permanente
karakter. 25 kramen worden bezet
door antiquairs, 7 kramen door kun
stenaars. Artiesten die „uitverkocht"
z^n, staan in de loop van het seizoen
hun plaatsen af aan anderen.
Op de openingsmarkt exposeren
beeldhouwer Jacques Vermeulen,
schilder Jan de Graauw, Pam Steen
bergen, met boetseerwerk en gou
aches, Janus Nuijten, met schilde
rijen en tekeningen, Jan Asselbergs
met rotaprenten en Brammetje Cox
met karakterpoppen. Annemie Post
zal een demonstratie pottenbakken
geven. Bij gunstig weer exposeert de
Bredase beeldhouwer Hubert Leijen-
deckers zijn macaber kunstwerk
.Tombe voor een astronaut'.
Nieuw dit jaar zijn de regelmatige
demonstraties door beoefenaars van
oude, vaak lang vergeten ambachten,
zoals een kantkloster uit Brugge, een
koperslager, klompenmaker, stoelen-
matter, mandenvlechter, schrijnwer
ker enz.
VOOR AL UW AANKOPEN VAN:
Wasmachines - Wringers - Koelkasten
Stofzuigers Scheerapparaten Strijkijzers
HET HUIS VAN VERTROUWEN, DAT VERTROUWEN GEEFT.
ADR. VAN OOY Jr. - Breestraat 39 - Leiden
In West-Duitsland staan weer en
kele nieuwe euthanasie-processen
voor de deur. Het gerechtelijk voor
onderzoek tegen de voormalige refe
rendaris van de „Führer"-kansalerij
Reinhold Vorberg, de advocaat Diet
rich Allers, de arts Georg Renno en
Stoelen van
Marx en Lenin
te koop
i De stoelen waarin Marx en
Lenin in de leeszaal van het a
Britse museum hebben geze-
ten, zullen openbaar verkocht a
worden. a
Maar als iemand die be- j
t roemde stoelen wil hebben, a
t zal hij ook de 300 andere a
t stoelen die bij de partij ho- j
t ren, moeten kopen. f
f „Want niemand weet op f
t welke stoelen zij gezeten heb- f
i ben", zei een woordvoerder f
f voor het Ministerie van f
e Openbare Werken. f
v Marx heeft van 1849 tot f
J 1883 het jaar dat hij over-
J leed in Londen gewoond
J en een groot deel van zijn
J tijd doorgebracht in de lees- l
f zaal van het Britse museum, jt
Lenin heeft ook veel tijd in ij
de leeszaal doorgebracht, zo- i
als zoveel beroemdheden.
ONDANKS VERDEELDE KRITIEKEN
(Van onze correspondent)
Aan succes heeft het het Residentie Orkest niet ontbroken tij
dens de bijna zes weken-durende tournee door Noord-Amerika,
die vandaag met een concert in New Brunswick in de Amerikaanse
staat New Jersey tot een einde komt. Bijna overal werd het orkest
dat zich hier overigens "Hague Philharmonic Orchestra" noemt
goed ontvangen, kreeg het goede kritieken en veel applaus. Dat
geldt zowel voor de grote steden waar gespeeld werd, zoals Los
Angeles, San Francisco, Boston, New York, Washington en Mon
treal, in Canada, als voor de 23 kleinere plaatsen.
voor velen ook al een weinig toegan
kelijk stuk, en zeker voor een Ame
rikaans publiek, dat in tegenstelling
tct wat vaak in Europa te horen is
buiten New York weinig weet van
20ste eeuws© muziek. César Francks
„Psyche" en Ravels „Daphis en Cloe"
kwamen meer tegemoet aan deze wat
ouderwetse Instelling, al kon men
zich afvragen of een sterker werk
van Franck de tournee niet goed zou
hebben gedaan.
Niet opzienbarend
Over het algemeen oogstte het or
kest lof bR de kritiek voor zyn
klank, zRn samenspel. Het feit dat
zowel by de strykers als by het hout
de klank wat dunner is dan men in
Willem van Otterloo had het aan
de andere kant zichzelf, zijn orkest
en het publiek niet al te gemakke
lijk gemaakt met de keuze van het
programma. De Derde Symfonie van
Pijper, b.v., dat als openingsstuk ge
speeld werd, is in de VS büna totaal
onbekend en hoewel het een prach
tig postimpressionistisch stuk muziek
is. geeft de symfonie zich door een
gebrek aan demonstratief karakter
moeilijk aan een publiek, dat Püper
niet kent. Dit bezwaar gold overi
gens niet voor Boston en San Fran
cisco, waar Pierre Monteux, aan
wie Pyper zijn symfonie in 1962
heeft opgedragen, het stuk meerma
len bleek te hebben gedirigeerd. Ver
der speelde het R.O. Bartoks muziek
voor strykers, slagwerk en celesta,
„De Haagse Comedie brengt het komende seizoen een spel van
Peter Weiss, waarvan de eerste letters van de woorden de afkor
ting „Dvvedmojpmoddwkvcorvdhds" vormen. Met nog vijf to
neelstukken is het repertoire gevormd, dat na februari wordt uit
gebreid.
Het seizoen wordt geopend met „Busybody" van Jack Popple-
well in de vertaling van Alfred Pleiter en onder regie van Eric van
Ingen. De première heeft plaats op 21 augustus.
Begin september komt de „Haagse Comedie" met de eerste op
voering van „Fleur de cactus" van Barillet en Gredy. Vertaald
door Rimco Campert, regie Paul Steenbergen.
B. Sheridan gespeeld. In februari
volgt de première van „John Gabriel
Borkman" van Hendrik Ibsen.
Tableau de
la troupe
Daarna komt de première
van het stuk met de zeer lange tiiel
„De vervolging van en de moord op
Jean Paul Marat, opgevoerd door
verpleegden van het krankzinnigen
gesticht van Charenton onder regie
van de heer De Sade", in de verta
ling van Bert Voeten en onder regie
van Joris Diels. Bert Voeten vertaal
de ook „Dylan" van Sidney Michaels,
dat wordt geregisseerd door Paul
Steenbergen. Joris Diels regisseert
„Het glazen speelgoed" van Tennes
see Williams in de vertaling van Nel
BergmansWithaar. Op nieuwjaar
1966 wordt „Lessen in laster" van R.
De „Haagse Comedie" heeft bet
tableau de la troupe voor het seizoen
1965'66 vastgesteld. Nieuw zyn de
acteur Ko van Dyk, de acteur en
regisseur Max Croiset en de actrice
Marijke Merckens, die thans bij
Wim Sonneveld werkt. Hun entree
bij de „Haagse Comedie" maken ook
Mary Dée, Louis Borel, Sacco van
der Made en Jacco van Renesse.
Voorts wordt het tableau gevormd
door de actrices Anna-Wil Blankers,
Ingeborg Elzevier, Georgette Hage-
doorns, Anne-Marie Heyligers, Nel-
leke Knegtmans, Anny de Lange.
Annie Leenders, Anne Oostveen,
Paula Petri, Trins Snijders, Do van
Stek, Nanni Vermeer, Myra Ward
en Ida Wasserman, en door dè
acteurs Wiebe Brandsma, Kees Coo-
len, Hep van Delft, Joris Diels,
Gaston van Erven. Menfred de
Graaf, Jan Grefe, Gei ard de Groot,
Retnier Heldemann, Jack Horn, Eric
van Ingen, Jan vam der Linden,
Frans van der Lingen, Guido de
Moor, Eduard Palmers, Carl van der
Plas, Wim van Roof), Jules Royaards,
Paul Steenbergen, Gijsbert Tersteeg,
Jan Veelo en Dolf de Vries.
Het komende seizoen zullen niet
meer bij de Haagse Comedie spelen:
Sonja Brill en Camille de Vries en
Bas ten Batenburg, Jules Croiset,
Albert van Dalsum, Pim Dikkers,
Jan van Ees en Bob de Lange.
Van Dalsum, De Lange en Dikkers,
die ook regisseurs waren, worden
opgevolgd door Joris Diels en de
nieuwe man Max Croiset, Paul
Steenbergen en Frans van der Lin
gen biyven regisseur.
Directeur van de „Haagse Come
die" blijft Paul Steenbergen, die
met Joris Diels en de dramaturge
Helen Simonis de artistieke leiding
heeft. De zakelijke leiding is in han
den van Loes Wieringa. Anthoon van
Zuylen is administrateur. Jurriaan
Andriessen blijft componist, Hep van
Delft décor-adviseur en Has Noord-
hoek Hegt kostuum-ontwerper.
de VS gewend is, werd niet negatief
beoordeeld. En in de New York Ti
mes schreef de toonaangevende mu
ziekrecensent Harold Schönberg
zelfs, dat het R.O. in klank en sa
menspel de hand kon reiken aan
Amerika's grote orkesten, hetgeen
een waar compliment is als men
zich de kwaliteit van orkesten als
dat van Philadelphia, Boston en
New York voor de geest haalt.
De Amerikaanse kritiek was ver
der wèl unaniem van mening dat het
Nederlandse gastorkest, hoewel zeer
goede, geen opzienbarende kwalitei
ten bezit, een oordeel dat men ook
uitbreidde tot dirigent Willem van
Otterloo.
Aan hem schreef overigens de
New York Harold Tribune, ln een
van de weinige scherpe kritieken op
het optreden van het orkest in Car
negie Hall toe, dat het concert geen
succes zou zyn geweest. De dirigent
was in Bartok traag en onbuigzaam,
knap maar zonder pit of atmosfeer,
aldus recensent Alan Rich, die de
keuze van het programma abomina
bel bleek te vinden.
In Amerika's hoofdstad Washing
ton, waar afgelopen zaterdag werd
gespeeld, was de kritiek daarentegen
alom positief en had het orkest ook
een zaal, die betrekkeiyk levendig
reageerde op het gebrachte, mis
schien wel omdat de „Constitution
Fall" voor een groot deel gevuld was
met diplomaten en hoge regerings
ambtenaren, die naar het concert
gelokt waren door de „Netherland-
America Foundation", een organisa
tie die culturele en vriendschappelij
ke relaties tussen Nederland en de
VS cultiveert, en waarvan Lady Bird
Johnson, onze ambassadeur in Wash
ington mr. C. W. A. Schurmann en
mevrouw Schurmann het bescherm
heerschap op zich hebben genomen.
„Over het algemeen echter", zo ver
telden my verschillende leden van
het R.O., is het publiek in Amerika
wat apathischer dan ln Nederland.
Vaak is er weinig reactie en hjkt de
zaal, vanaf het concertpodium ge
zien, koel.
Dat dit min of meer de gebrulke-
ÜJke stemming is in Amerikaanse
concertzalen en dat men daaruit
niét moet opmaken dat men Willem
van Otterloo en zyn ensemble niet
graag ziet, wordt overigens bewezen
door de vele recensies In Amerika's
bladen, die besluiten met de wens
het K.O., dat in 1963 zyn eerste
tournee door dit land maakte, spoe
dig terug te zien.
Elisabeth Schwarzkopf
moet rust hóuden
De beroemd» sopraan Elisabeth
Schwarzkopf, die vrijdag ji. tydens
'n recital in New York plotseling het
zingen moest staken, is thans ten
minste twee weken absolute rust
voorgeschreven. Hierdoor is een einde
gekomen aan haar tournee, welke
nog twee weken zou duren. Zij is
thans teruggekeerd naar haar villa
in Ascona (Zw.)«
de vroegere justitie-ambtenaar Ger
hard Godenschweig is afgesloten, al
dus een bericht uit Frankfort.
Vorberg wordt ten laste gelegd, als
leider van de „Ziekenvervoeronder-
neming tot nut 'van t algemeen"
lichamelijk gebrekkigen en geestes
zieken naar de inrichtingen te heb
ben laten brengen waar deze men
sen de „genadedood" stierven. Daar
mee maakten hij zich schuldig aan
medeplichtigheid aan moord. Hy
werd op 5 maart 1963 door Spanje
aan W est-Duitsland uitgeleverd.
Naast hem in de beklaagdenbank zal
zitten Dietrich Allers, die vroeger
directeur was van de „Stichting tot
nut van 't algemeen voor verpleeg
inrichtingen" en als plaatsvervan
gend directeur van de euthanasie-in-
riohting Harbheim bij Linz in Oos
tenrijk medeplichtig is geweest aan
het doden van patiënten. Hy zou
bovendien zelf de gaskranen in de
als doucheruimten voorgestelde gas
kamers hebben geopend. Goden
schweig tenslotte zou als ambtenaar
in de inrichtingen Brandenburg,
Hartheim en Bernburg het doden
van patiënten hebben aangemoedigd.
In januari van dit jaar zyn voorts
aanklachten ingediend tegen vier
artsen, dr. Aquilin Ullrich, dr,
Heinrich Bunke, dr. Kurt Borm en
dr Klaus Endruweit. die „rechtstreeks
met het doden van geesteszieken" te
maken zouden hebben gehad.
Verder zal het proces tegen de 57-
Jarige Hans Hefelmann, die terecht
staat wegens medeplichtigheid aan
moord op 73 geesteszieken, binnen
afzienbare tyd worden voortgezet.
Het proces moest destijds wegen*
ziekte van de beklaagde worden on
derbroken.
Een organisatie van uit Opper-81-
iezië verdreven Duitsers heeft twee
Polen ervan beschuldigd in 1945, toen
deze een Pools concentratiekamp in
dit gebied beheerden, meer dan vfjf-
tig Duitsers te hebben vermoord
Volgens de in Bonn gevestigde or
ganisatie had een van de twee Po
len, Grimborski, een aantal Duitser*
eigenhandig doodgeschoten. Da an
der, een zekere Fuhrmann, zou on
geveer vyftien Duitse zuigelingen
hebben omgebracht. Het was de orga
nisatie niet bekend waar de twe*
Polen zich tegenwoordig ophouden.
President Diori 1
ongedeerd na
aanslag in Niger
Tijdens een plechtigheid in de
hoofdstad van de Afrikaanse staat
Niger Niamey, is gisteren een hand
granaat geworpen naar de voor auto
riteiten bestemde ruimte, waarin zich
de president van Niger, Diori, en tal
rijke officiële personen bevonden. Het
staatshoofd bleef ongedeerd, een
kind werd gedood en verscheidene
personen gewond. De dader Ie gear
resteerd.
De 49-Jarige Diori, een mohamme
daan die in 1958 tot president werd
gekozen, was Juist teruggekeerd uit
Adbidjan, waar hy had deelgeno
men aan besprekingen met de pre
sidenten van Ivoorkust, Opper Volta
Togo.
ie aanslag is vermoedeiyk het
werk van de ondergrondse oppositie-
party Sawaba. In oktober 1964 ver
klaarde de regering van Niger dat
de Sawaba wapens het land binnen
smokkelde. In november werden ver
scheidene personen, die van opstand
aren beschuldigd, terechtgesteld.
President Diori heeft na terugkeer
in de conferentie in Abidjan doen
verstaan dat Niger, en zo ook Ivoor
kust en Opper-Vola niet zullen deel-
en aan de Afro-Aziatische con
ferentie, die einde Juni in Algler*
moet worden gehouden. „Voor we ons
bezighouden met wat er by anderen
gebeurt, ln andere werelddelen, wil
len wij eerst in eigen huis orde op
zaken stellen".
t Ooievaar Oudewater
niet meer alleen
De ooievaar, die maandag
ij doodvermoeid neerstreek op het i
ij nest van het stadhuis van Oude-
ij water heeft gisteren al zyn wen-
ij sen in vervulling zien gaan. Om-
ij streeks half zes arriveerde een
j vrouwelijke ooievaar, die na eni-
ij ge sierlijke bogen in alle ge-
moedrust neerdaalde naast het 1
j precies 24 uur eerder ge arriveer- 1
de mannetje.
j Oudewater kan weer voor
Jaar gerust zyn. De toeristen. 1
die dit historische stadje komen
bezoeken om de historische ge- 1
f veis, de heksenwaag en ander 1
f stedenschoon te bekyken kun- 1
f nen nu ook weer naar hartelust 1
v de ooievaars op het stadhuis j
v fotograferen en filmen.
