Hans Koningsberger
ESSEBS
I FILM-
IFRANJEI
SPEL MET DE REALITEIT
AUDREY
HEPBURN
schrijver van internationaal formaat
Zaterdag 27 februari 1965
Pagina 2
Wekelijks bijvoegsel Uw Were
F (Van onze correspondent in
Washington)
In Nederland heerst de slech
te gewoonte de begaafdste zo
nen van ons volk over het
hoofd te zien zo gauw zij hun
werkzaamheid verleggen bui
ten onze huiselijke volksge
meenschap. Een frappant voor
beeld van dit verschijnsel is de
relatieve onbekendheid van een
schrijver als Hans Koningsber
ger, die, in het Engels publice
rend, kans heeft gezien in
Amerika en Engeland naam te
maken als een zeer persoonlijk
en belangrijk auteur.
Zijn nog betrekkelijk kléine oeu
vre (vier romans, twee toneelstuk
ken en een kinderboek) heeft bij
voorbeeld in de Amerikaanse pers
al enkele keren de hoogste lof ge
oogst. Kranten als de New York
Times en New York Herald Tribu
ne hebben Koningsberger een
waarachtig, uiterst vaardig en sen
sitief auteur genoemd, terwijl een
intellectueel blad als The Nation
hem kort geleden als een „Waarlijk
internationaal schrijver" prees. Ook
in Britse bladen als Daily Mail en
New Statesman zijn Koningsbergers
romans met veel lof besproken en
in de befaamde Penguin-reeks is
één van zijn boeken opgenomen.
Naar aanleiding van het verschij
nen van zijn jongste roman „I
know what i'm doing" heb ik Hans
Koningsberger in zijn appartement
in New York een bezoek gebracht.
Hij woont op de hoogste verdieping
van een flatgebouw bij Central
park en vanaf zijn enorme dakter
ras heeft men een prachtig uit
zicht op het meer in het park.
Het is met opzet dai Koningsber
ger zich op deze ijle hoogte in be
trekkelijke rust enigszins heeft te
ruggetrokken uit het fascinerende,
maar ook rumoerige Newyorkse
stadsleven. Stilte en rust zijn voor
hem belangrijke voorwaarden om
te kunnen schrijven. En schrijven
is zijn enige beroep sinds hij veer
tien jaar geleden naar Amerika
verhuisde.
Geboren werd hij in Amsterdam
in 1921. Tijdens de oorlog, in 1941,
zag hij kans uit Nederland te vluch
ten en naar Engeland te ontko
men. Vanaf 1942 tot het einde van
de oorlog diende hij in het Britse
leger bij de Royal Artillery als offi
cier. Na de oorlog was hij terug
in Nederland en werkte hij als re
dacteur bij De Groene Amsterdam
mer. In 1949 ging hy voor een
jaar naar Indonesië voor Sticusa
(Stichting Culturele Samenwerking
en verzorgde hy wekeiyks culturele
»r de Indonesische
HANS KONINGSBERGER
Amerika hield hem vast, en in New
York vond Koningsberger de prik
kelende, hoewel ook vaak tot kri
tische reactie nodende sfeer, die
zijn werk ten goede komt. Boven
dien gaven een aantal Amerikaanse
bladen, o.a. The New Yorker, hem
opdrachten voor artikelen en re
portages, zoals over Cuba en west-
Polen.
zyn eerste roman „The Affair",
verscheen in 1958, na vyf jaar van
koppig zoeken naar een uitgever,
die 't waagstuk aan zou durven 'n
korte roman op de markt te bren
gen, waarin zonder enige concessie
aan een op franje, kleur en details
verzot lezerspubliek menselijke-
emoties werden doorgelicht. Niet
lang daarna volgde „An American
Romance (een half jaar geleden in
Nederlandse vertaling verschenen
by Nygh en Van Ditmar), een
kinderboek „The Golden Keys", en
een roman in quasi-middeleeuws
kader „A walk with Love and
Death", die binnenkort verfilmd
zal worden door een dochteronder
neming van MGM. En tenslotte
schreef Koningsberger nog twee to
neelstukken, waarvan het laatste,
„Hermione", in een bewerking van
Helmuit Kautner nog geregeld in
Duitsland wordt gespeeld.
Simpel
radio.
Naar Amerika
In 1951 reisde hy per vrachtboot
via Singapore naar de Amerikaanse
westkust, eigeniyk met het plan om
via de Verenigde Staten toch weer
naar Europa terug te gaan. Maar
Tydens myn bezoek praatten
Hans Koningsberger en ik voorna-
meiyk over zyn jongste roman
„I know what i'm doing", de in
81 korte paragraafjes opgetekende
geschiedenis van een negentienja
rig Engels meisje, dat naar Ameri
ka komt, een baantje vindt in New
York, met een ontelbaar aantal
mannen nietszeggende verhoudink-
jes heeft om daarna in een per-
sooniyk wordende relatie te raken
met een getrouwde cliënt van het
kantoor waar zy werkt. Ook deze
breekt zy echter weer af, en zy gaat
naar Californië waar zij zich ten
slotte, na een korte teleurstellende
terugkeer naar New York en de
„cliënt", definitief vestigt, als echt
genote van een disjockey met een
huis, zwembad, schoonfamilie en
al.
De simpele geschiedenis wordt
grotendeels door 't naamloze meis
je in de ik-persoon verteld. Slechts
nu en dan wordt zy afgewisseld
door een stem in de derde persoon,
die een commentaar spreekt vanuit
een iets ander perspectief. In beide
verhaaltranten gebruikt Konings
berger een tot het meest wezenly-
ke gereduceerde styL Geen be
schrijvingen van New York, Los
Angeles of andere oorden vullen de
bladzyden van zyn boek, evenmin
vermelding van niet ter zake doen
de details uit het dageiyks leven
van zyn naamloze hoofdpersoon.
Alles is geconcentreerd op wat
directe zin heeft in de levenswe
reld van het meisje. Het is een
soort fenomenologische beschrij
ving van haar „wereld", niet zoals
by Alain Robbe-Grillet door klini
sche behandeling van voorwerpen
en verschynselen als zinvolle ver-
werkelykingsaspecten van zyn figu
ren, maar meer door psychologi
sche intuïtie direct via de hoofdfi
guur zelf.
Modern
Veel zingevende inhoud heeft de
„wereld" van het meisje overigens
niet. Koningsberger heeft met haar,
zo vertelde hy mij ook, een voor
beeld van een modern levensbesef
willen geven, waarin emotionele
F. Bordewyk. Lente. Nygh en
Van Ditmar. 's-Gravenhage.
Jos Ruting Het wondere Wa
ter. J. M. Meulenhoff. Am
sterdam.
A. L. Schneiders. Een Kater
in Blik. Querido. Amsterdam.
Met deze drie nieuwe uitga
ven op tafel is het wel duide
lijk dat het realisme is verdwe
nen, althans een geheel andere
vorm heeft aangenomen.
Ziet men realisme als het behan
delen van de dagelykse verschy-
ningsvormen aan de hand van een
zo duideiyk mogeiyk documenta
tie, by voorkeur voorzien van een
zekere tendens, dan bhjkt dat de
moderne prozaist zich inderdaad
nog wel bezighoudt met die ver
schijningsvormen en zelfs met een
zekere vorm van documentatie,
doch dat de verklaring, de duiding
van de verschynselen een andere
is geworden. De houding van:
„Kyk, gy kunt het allen zien als
ge wilt en dus is het zo" is verdwe
nen. De hedendaagse schrijvers
zyn er, ieder op him wyze natuur-
lyk, toe gekomen juist die dage
lijkse verschynselen een andere
kleur, een andere waarde te geven
en vooral ook, ze anders te plaat
sen. Een spel te spelen met de rea
liteit als het ware. De zogenaam
de reële verschynselen hebben
geen vaste waarde meer.
Te zeggen dat men er toe geko
men is de levensverschynselen een
abstracte betekenis te geven, is wat
te veel, zoals ook het begrip sur
realisme deze nieuwe vorm van
schrijven niet zou dekken, aange
zien dit laatste onbewuste, even
tueel droomtoestanden veronder
stelt. En aan de hand van de drie
hierboven genoemde werken krijgt
men eerder de indruk van overbe-
wustzyn dan van onderbewustzyn.
Want het zyn dikwyis de dingen
zelf, de tastbaarheden zou men
kunnen zeggen, die een andere
waarde hebben gekregen zowel in
hun verschyningsvorm als in hun
plaatsbepaling.
Bordewijk
By BorderwUk, langzamer-
hand de nestor van de Nederlandse
prozaisten. heeft zich dit ver
schijnsel al altyd voorgedaan.
Tenminste in zyn beste werk. Zyn
sujetten toch zyn in wezen men
sen met normale handelingen. De
entheffing aan de realiteit ont
stond in de hen omgevende din
gen, voorwerpen, huizen, insecten,
dieren, elementen, in de plaats die
zy innemen en in de suggestie van
een eigen ademloos, resp. onheil
spellend leven. Men denke maar
aan Rood Paleis, aan IJzeren A-
gaven, aan Ongure Huissens. Met
de tyd is die formidabele sugges
tie by Bordewyk wel in kracht
afgenomen, want het is mogelyk
dat de auteur zelf daarin niet meer
gelooft of die niet meer als zoda
nig ondergaat. Wat betreft de bun
del „Lente", in de beste van de
zeven verhalen komt dit wraak-
zuchtig leven der dingen toch weer
boven. Ten eerste in de geschiede
nis van de twee broertjes „Coentje
en Mieltje", waarin dit element
evenwel gerationaliseerd wordt in
zoverre dat het spel met de
schoentjes, die byna gaan leven,
een koortsvisioen biykt te zyn van
het Jongste kind. Ook in „Ergens
is een onweer gevallen" duikt het
ademloze leven van de dingen op
als droomvisioen: symbool van de
leegte nog versterkt door de recep
tie waar het echtpaar in kwestie
heen gaat. By de geheimzinnige
titel „De Gereketeerder" behoort
een onbekende onheilszender van
de radio, suggestief, maar onwe-
zeniyk vergeleken by Bordewyks
oudere werk. En dit laatste ook
geld voor „Om en By de Kas",
waarin de schryver het duideiykst
een poging doet om weer te ko
men tot die spookachtige overheer
sing vain der dingen sfeer over de
Ruting
Van Bordewyk naar Jos Ruting
men herinnere zich zyn „Ly-
dia en de Zwaan" is een mach
tige sprong, maar geen onmogely-
ke. In het eerste korte verhaal
toch is het element water dat de
handeling draagt. Geheimzinnig
water in de kelder van een oud
huis in de binnenstad, waarin ris
sen komen te leven. Zoveel vissen
dat er op basis van deze miracu
leuze visvangst een visconservenbe-
dryf op touw wordt gezet. Men
ziet de overeenkomst. Er is daar
waar dat niet moet, in de kelder
van een oud huis, iets gaan leven,
het water verdwynt zoals het geko
men is.
Het veel langere middenverhaal
„Van my gescheiden" is, hoewel
intrigerend, toch teveel naar de
reële kant gehaald om volgbaar te
zyn. Dit ïykt een contradictio in
terminus, maar zolang de vrouwe
lijke arts Annet wordt beschreven
als de moeder van de vier kinde
ren die uitbesteed zyn, blyft men
weifelen tussen een griezelverhaal
van kwaad achter de kinderlyke
liefiykheid en een verhaal over in
vloed van het milieu. Zeker is, dat
er een kwade macht in de omge
ving van de kinderen heerst, want
door hun toedoen, mogelyk alleen
door hun aanwezigheid, gebeuren
er verdrinkingen, branden, bero
vingen e.d. en men krijgt de in
druk dat de dingen zich tegen deze
kinderen keren. Behalve by de
jongste, Francois, maar hy staat
dan ook overal in het land, ge
beeldhouwd door zyn pleegvader.
Veel byzonders kan ik verder over
deze merkwaardige geschiedenissen
niet zeggen, omdat ondanks al
myn pogingen, de draden die ik
meen gegrepen te hebben, toch
weer verward raken.
Schneiders
Na de spooksfeer van Bordewyk
en de sprooksfeer van Ruting,
krygt men by A. L. Schneiders
net gevoel met de beide benen in
de realiteit te staan. Maar ook dit
is allerminst waar, ondanks de
hoeveelheid reële zaken die deze
auteur om zich heen heeft geno
men Te weten een heel blikcon-
cern, waar de hoofdfiguur Alfred
Vogel zo terecht een kater van ge
kregen heeft.
Een kater een mens krygt het
gevoel dat een delirium niemand
zou verwonderen met al die bu
reaus, bandrecorders, functionaris
sen op gangen om LP.'s te ont
vangen, tot niets dienende rappor
ten en luchtledige villa's waarin
onderafdelingen geborgen worden.
Met al die zaken wordt het spel
van de belangrijkheid gespeeld en
het is niet te verwonderen dat Vo
gel, die zyn tyd achter het gang-
zelf wil er niet aan. In een na-
oorloge wereld van wereldwyde be
dreigingen, onverwerkbare kennis
van ellende en onheil, van angst
en ongeborgenheid opgegroeid ïykt
zij liefde te riskant te vinden en
de voorkeur te geven aan onver
schillige vegetatie.
Revolutie
neutraliteit de meest overheersen
de trek is. Alle emotionerende, ver
ontrustende, het evenwicht versto
rende dingen worden door het
meisje bewust buiten de deur ge
houden. Zy geniet van Amerika
omdat het er mogelyk is in een
gevoelsneutrum te leven, waarby
ontmoetingen en de erby horende
erotische of seksuele handelingen
volgens een onpersoonlyk patroon
kunnen worden afgewikkeld. Zy
blyft ook volmaakt onverschillig te
genover de „grote problemen van
onze tyd". Het is allemaal nie
onze tyd". Het is allemaal niet zo
belangryk, is haar levensdevies,
waaronder niet alleen de honge
rende kinderen van Azië, maar
evengoed haar eigen levenslot en
geluk vallen.
De verhouding met de „cliënt"
is de enige rimpeling in het dood
se levenswater van het Engelse
meisje, zy krijgt er het gevoel door
dat er iets gebeurt in haar leven
en ze ontdekt voor het eerst wat
menselyke warmte en min of meer
emotionele seksualiteit eigeniyk
zyn. Maar de persooniyke verwik
keling in de verhouding schrikt
haar ook af en er zyn maar een
paar kleine strubbelingen nodig om
haar te drijven naar het veiliger
emotionele isolationisme, zoals de
Californische disc-jockey met zyn
huis, tuin en zwembad dat te bie
den heeft.
Geconcentreerd
„I know what i'm doing" is een
korte, geconcentreerde roman,
waarin meer staat dan in menig
breed uitgemeten bestseller. Het
is ook geen typische zus- of een
typische zo-roman. In de Ameri
kaanse literatuur der laatste ja
ren neemt het boek een aparte
plaats in, behalve in kwaliteit in
alles verschillend van het werk van
schryvers als Saul Bellow, Phlip
Roth, James Baldwin, of van
swantgardisten als Leroi Jones, Ter
ry Southern en William Burroughs.
Eerder doet het my denken aan
de Zwitser Max Frisch, die stilis
tisch dezelfde intenties ïykt te heb
ben als Koningsberger.
In de ontwikkeling van de in het
Engels schrijvende, maar van na
tionaliteit nog altyd Nederlandse
Hans Koningsberger neemt het
jongste boek een interressante
plaats in. Zyn eerste drie romans
hadden liefde als centraal thema:
„The Affair" zou men kunnen be-
schryven als een Röntgenfoto van
erotische en seksuele emoties, „An
American Romance" als de ge
schiedenis van een door persoon
iyke instelling en druk van buiten
af mislukte liefde. „A Walk with
Love and Death" als een studie
over de onmogeUjkheid van liefde
in een wereld van geweld.
In „I know what i'm doing" is
liefde voor het eerst het ongewen-
stel verontrustende, waarboven een
hele generatie, in de persoon van
het naamloze meisje, emotionele
neutraliteit Ïykt te verkiezen. Niet
langer belemmeren omstandighe
den de ontplooiing van liefde in
dit jongste boek. maar het meisje
Hans Koningsberger is niet een
man die met een dergelyke ontwik
keling vrede heeft.
in zyn jongste boek heeft hy al
schryvend het emotionele isolatio
nisme en de daaruit volgende ont-
menselyking van het leven geana
lyseerd en doordacht. Hy Ïykt zich
nu af te vragen of niet radicale
sociale veranderingen nodig zouden
zyn voor Amerika, de westeiyke
en misschien de hele wereld om
menselijk leven mogelyk te maken
en het verbaasde my dan ook niet
toen hy mij vertelde dat zyn vol
gende boek de revolutie tot the
ma zal hebben.
Koningsberger is een bescheiden,
sensitief en intelligent mens. De
uren die ik met hem doorbracht,
pratend over zyn werk, hoorden
voor my tot de prettigste van het
jaar. Ik geloof dat het tyd is dat
in Nederland de belangstelling en
waardering voor deze sympathieke
en begaafde auteur adequate vor
men gaan
Twee Franse filmsterren .Brigitte
Bardot en Jeanne Moreau, zyn el-
kaars rivalen in de film „Viva Ma
ria", die thans in Mexico wordt
opgenomen. Het door Louis Malle
gerealiseerde verhaal speelt zich
rond de eeuwwisseling af in een
Zuidamerikaanse staat. Bardot en
bureau besteedt om Frans te leren,
meent zyn leven beter in de VS te
kunnen doorbrengen als leraar.
Doch een bezoek van de directeur
van een van de scholen waar hy
gesolliciteerd heeft, laat hem geen
illusie betreffende de menswaardig
heid van een bestaan in die oorden.
In zyn parodistische absurditeit
een amusant verhaal van de he
dendaagse door de materie ont
waarde mensheid.
CLARA EGGINK
Talent Charme Plichtsbesef
Moreau worden tezamen in een re
volutie betrokken. Ze doen een
striptease. En ze worden ver
liefd op dezelfde man. Dat alles in
kleuren op een breed doek.
Carroll Baker haar "The Car
petbaggers" is net enkele weken
geleden in ons land uitgekomen
staat nu alweer voor de camera's als
Jean Harlow, de platinablonde
schoonheid, die eens door Holly
wood aan wereldfaam werd gehol
pen.' Haar korte schokkende levens
verhaal inspireerde Irving Shulman
tot de bestseller: „Harlow: an inti
mate biography". En dit boek
bracht regisseur Gordon Douglas
ertoe een film te maken met Car
roll Baker in de hoofdrol. Tydens
vermoeiende zittingen by filmkap
per, make-up-deskundigen en de
bekende kledingspecialiste Edith
(Van onze Parijse
correspondent)
De Wereldpremière van
"My fair lady" in Parijs is nu
alweer enkele weekjes achter
de rug, maar de film trekt nog
altijd eivolle zalen. Dagen te
voren moet men plaatsen be
spreken. En dat kan dan nog
alleen als men bereid is wat
kwartiertjes op het trottoir in
de rij te staan.
Natuuriyk heeft G. B. Shaws
„Pigmalion" by de transplantatie
van planken naar doek wel wat
veren gelaten. Maar dat neemt niet
weg, dat men voor de film zelf
slechts eerlyke en ruime bewonde
ring kan koesteren. Een bewonde
ring, die zich dan in het by zonder
richt op regisseur Georg Cukor,
hoofdrolspeelster Audrey Hepburn
endecorateur-kostuumontwer
per Cecil Beaton.
ARENDSOOG
Cecil Beaton, die als hoffotograaf
al eerder de historische verdienste
verwierf enig leven in de staatsie
portretten van de Engelse konink-
ïyke familie te brengen, is nu de
man geweest die sterker nog dan de
regisseur, zyn stempel op deze film
heeft gedrukt. Van februari tot
augustus 1964 stond hij aan het
hoofd van een heel bataljon modis
tes, kappers, naaisters, schilders,
costumiers e.a.
Men is zich dan ook herhaaldelyk
bewust dat geen haarlok, geen
knoop, geen lintje, geen deurknop,
geen speld zyn esthetisch arends
oog kan zyn ontsnapt. Anderhalf
miljoen dollars van de vyf mil
joen, die de film moet hebben ge
kost zyn, zo verzekert men, door
zyn vingers gegaan. Maar Cecil
Beaton is nu eens een keer afgewe
ken van de Amerikaanse traditie al
die gelden zo opzichtig mogelyk te
laten schitteren, de buitenzyden op
te poetsen. Hy heeft zich discreet
getoond, de luxe niet laten druipen,
maar wel overal en steeds de volle
maat van zijn raffinement en zyn
aristocratische smaak gegeven.
GEVAL
Audrey Hepburn is een geval in
de filmindustrie. Voor de producers
is een contract, dat door Audrey is
Head wordt telkens weer hard ge
werkt om Carroll Bakers geiykenis
met Jean Harlow zonder deze
hulpmiddelen al frappant nog
treffender te maken.
Er komt weer een Amerikaan
se filmploeg naar ons land. De
filmers staan onder leiding
van producer-regisseuh Martin
Rit en zij zijn net naar Ierland
geweest voor de eerste opnamen
voor The spy who came out
from the cold", een verfilming
van John le Carré's veelgelezen
roman. In de hoofdrollen Ri
chard Burton, Claire Bloom en
Oskar Werner. Na de Ierse op
namen gaat de ploeg naar Ne
derland en Duitsland. In april
wordt in Londen de laatste hand
aan deze film gelegd.
Elisabeth Ashley, het fotomodel,
dat in „The Carpetbaggers" haar
filmdebuut maakte, mag niet over
gebrek aan succes klagen. De
kritiek was zo gunstig, dat Para
mount haar meteen een hoofdrol
geeft.. Ze wordt de tegenspeelster
van Oscar-winnaar Sidney Poitier
in de deze zomer te maken film
„Voice in de wind", Elisabeth Ashley
speelt in dit drama een verwarde en
gecompliceerde vrouw.
getekend, een wissel op de toekomst
en een garantie voor financieel suc
ces. Gedurende vier jaar is aan
deze film gewerkt en al die tyd ia
ook Audrey met haar rol voortdu
rend bezig geweest. Ze verlaat zich
nooit op de ingeving van het mo
ment of op het toeval, want ze weet
met Einstein dat perfectie de
vrucht is van één procent inspiratie,
maar van negenennegentig procent
transpiratie. Ze blokt voor haar rol
len als een kandidaat op zyn exa
menopgaven en die plichtsbetrach
ting en zelfdiscipline bepalen al
haar gedragingen.
Uit vrees, dat ze per auto door een
verkeersknoop te laat op het werk
zou komen, fietste Audrey iedere
ochtend naar de studio en in de
studio zelfs heeft ze 't al die maan
den niet één keer op haar heupen
gekregen (tenzy de rol t voor
schreef)
„Een zenuwuitbarsting is even be-
lacheiyk als vermoeiend en boven
dien moet je naderhand al Je uit
vallen en beledigingen toch maar
weer inslikken", meent ze nuchter.
ACCURAAT
Een van haar regisseurs, Billy
Wilder, heeft eens van Audrey ge
zegd, dat zy by zyn weten de enige
filmster is. die het woord schizofre
nie weet te spellen en er bovendien
nog de betekenis van kent. Zy is ac
curaat als een metronoom, plichts
getrouw als een notaris en zy heeft
de aangeboren gratie van een fee.
Alleen als het rode lampje brandt,
acteert ze en voor de rest is ze en
kel Audrey Hepburn, de zeer zorg
zame en koelbloedige moeder van
een vierjarig zoontje en de geluk
kige echtgenote van acteur Mel Fer
rer. Geen actrice die schandalen
verwekt, en ze is dan ook de wan
hoop van de „echotiers", de pappe-
razzi en de andere leveranciers der
internationale boulevardpers.
Audrey Hepburn is evenmin een
seks-bom en zy is te intelligent om
zich zelf als filmster au serieus
en laat staan tragisch te nemen.
En die karaktereigenschappen, haar
ernst, verantwoordeiykheidsgevoel
en zelfbeheersting, vormen ook de
ingrediënten van haar talent. Een
talent, dat ze misschien nog niet
eerder zo authentiek had geopen
baard als in de rol van Eliza, het
bloemenmeisje, dat tenslotte ook al-
leen maar zichzelf kon en wilde i
zyn....
De foto-verbalisant
iseenapparaat.dat
de overtreding foto
grafisch vastlegt.
De klok geeft nauwkeurig
datum en uur van de over-1
treding aan.
De chronometer geeft aan
hoelang het gele (of, bij een I
andere instelling, rode) licht I
reeds brandde, zonder dat de I
automobilist stopte.
Bijeen andere plaatsing van
de drempelfs) is het apparaat
ook geschikt om bijvoorbeeld
gevaarlijk of verboden inhalen
te registreren.
