scholieren achter
"Ie gamelan
Plan van Prof. Profili
Levensverhaal van
een fabriekspijp
FAVORIETEN
Scholen en schepen
^Proe^werk
r
\n regenachtige herfstavond in Leiden. Op een bovenverdieping
het Rijksmuseum voor Volkenkunde klinkt gamelan-muziek.
'uziek, die heel andere beelden voor de geest roept dan glim-
idnatte straten en neon-reclames. Muziek ook, die heel andere
ers doet verwachten dan een groepje middelbare scholieren van
Rijnlands Lyceum in Oegstgeest. Alsof ze nooit iets anders ge-
hebben, bespelen zij kenong, ketoék, gambangkajoe en gong.
is minder waar: de jongens en meisjes zien die avond voor
eerst van hun leven een instrument uit een gamelan. Hun mu
le prestaties beperken zich weliswaar tot één enkele simpele
tanse melodie, maar het blijft onvervalste gamelan-muziek.
G. W. van Wengen is het
van de educatieve afdeling
het Ryksmuseum voor Volken-
in Leiden. Hij is de man
in slaagt om twintig Neder -
jongens en meisjes in één
d de elementaire techniek van
gamelan spelen by te bren-
Hij is ook de ziel van het or
de man achter het kegel-
lige trommeltje, dat „kendang"
genoemd en dat het ritme en
tempo van de muziek aangeeft.
Javaanse muziek klinkt een Eu-
(aan vreemd en verward in de
1", zegt dr. Van Wengen. Een
c op de knop van een bandre-
ier bevestigt zijn woorden. „Dat
it in de eerste plaats door het
notenstelsel, dat de Javaan
et. Onze westerse oren zijn
liastgeroest in 't 7-tonige straat-
lat iedere afwijking van dat stel
sel ons volmaakt vreemd in de oren
klinkt. De „klankkleur" van Ja
vaanse muziek is anders".
Dr. van Wengen gebruikt dit door
een gloeilampenfabriek ingevoerde
woord om duidelijk te maken dat
het geheel van klanken, dat voort
gebracht wordt door een uit lou
ter slaginstrumenten bestaande ga
melan, wezenlijk verschilt dan het
geluid dat 'n symfonieorkest voort
brengt met alle strijkinstru
menten, hout- en kopersecties.
Middel
Een verwyt, dat vaak tot Javaan
se muziek gericht wordt (niet al
leen door leken, maar ook door
mensen, die jarenlang in Indonesië
gewoond hebben) is: de muziek is
zo eentonig, zo statisch, ze kabbelt
maar door. Inderdaad, Javaanse
muziek is statisch. Eenzelfde thema
rN
We mogen van Nederlands
koloniaal verleden denken
wat we willen: voor de In
donesische cultuur bestaat in
ons land nog steeds grote be
langstelling. De uitgebreide
schat aan Indonesische
kunstvoorwerpen in de Ne
derlandse musea zal daar
niet vreemd aan zijn. Dage
lijks is de Nederlander in
staat kennis te nemen van de
vaak feeërieke en mystieke
kunstuitingen uit de „gordel
van smaragd". Ook by de
jeugd bestaat er belangstel
ling voor kunstuitingen uit
het Verre Oosten. Hoewel de
geaardheid van oosterse
kunst totaal anders is dan de
westerse, blijkt b.v. gamelan-
muziek voor Nederlandse
jongelui bijzonder aantrekke-
lijk. En dan vooral om zelf
te doen. Zo werd onlangs in
het Rijksmuseum voor Vol
kenkunde in Leiden een
groep middelbare scholieren
in anderhalf uur omgevormd
van volslagen leek tot ver-
iienstelijk gamelan-orkest.
Hoe dat in zijn werk ging,
wordt in dit artikel uit de
doeken gedaan.
zet! even wat aandacht voor de
slagtechniek en het simpele 4-to-
nige melodietje klinkt helder uit de
metalen staafjes van de „sarons".
De twee instrumenten in de ga
melan die nu nog niet bezet zijn
een soort xylofoon (gambang
kajoe) en een „gender" zijn het
moeilijkst te bespelen. Met deze in
strumenten kan ook vrijuit geïm
proviseerd worden. Dat lukte niet
de eerste de beste keer, maar dat
deed aan het enthousiasme van de
jonge gamelanspelers niet veel af.
Zeventig jaar
wordt in sommige streken op Java
efndeloos herhaald. Maar de mu
ziek heeft ook talloze variaties in
toonaard, ritme en tempo. Javaan
se muziek moet ook niet voor hon
derd procent gezien worden als
Dr. VAN WENGEN
„muziek om de muziek. Bij alle
mogelijke gelegenheden speelt de
gamelan: als begeleiding van de
dans, bij een wajangspel, bij een
begroeting van een gast, enz. De
muziek is bijna altijd middel, geen
doel.
Veel van de verwarde en een
tonige indruk verdwyni als dr. Van
Wengen uiteenzet hoe de gamelan
is opgebouwd. Welke instrumenten
aan een vast motief gebonden zijn,
welke instrumenten zich kunnen
uit leven in eindeloze improvisaties
en welke instrumenten het ritme
bepalen. Deze drie groepen i
de basis van de gamelan.
Keteltje'1
Op dit instrument wordt de hoofdmelodie
De ritmegroep. Vier Jongelui wor
den door dr. Van Wengen achter
een grote gong, een kleine gong,
een groot „keteltje" en een klein
„keteltje" gezet. De 32 maten van
het Javaanse melodietje dat de
jongens en meisjes gaan instude
ren worden verdeeld. Niet helemaal
eerlijk: de grote gong slaat maar
twee keer aan begin en eind
(1 en 32), de kléine slaat wat va
ker en de keteltjes nog meer. Vijf
minuten oefenen en de ritmesectie
is rond. Ook de groep instrumen
ten, die de steeds weer herhaalde
hoofdmelodie speelt is spoedig be-
„Het instrumentarium van deze
gamelan is ongeveer 70 jaar oud",
vertelt dr. Van Wengen. „Een groep
studenten heeft een poosje gebruik
gemaakt van dit orkest om voor
stellingen in 't hele land te geven.
Het museum heeft zelf ook een
„huisorkest". Hoewel dat niet meer
zo vaak by elkaar komt om te spe
len, gebeurt 't toch nog wel eens,
dat jongelui, die werkzaam zijn in 't
museum, achter de instrumenten
kruipen. Er komen zelfs wel men
sen uit Rotterdam naar Leiden om
van de gamelan gebruik te maken"
Voor het vierde achtereenvolgen
de jaar hebben de Nederlandse
teenagers hun favorieten gekozen
via de populariteitsverkiezingen van
het maandblad Muziek Expres. De
ze enquête werd gecontroleerd door
een Haagse notaris. De Nederland
se winnaars van dit jaar werden
Willeke Alberti bij de zangeressen
(35,6pct), Rob de Nijs by de zan
gers (43,3 pet), de Blue Diamonds
bij de vocale groepen (20,2 pet), de
Dutch Swing College Band bij de
Jazzorkesten (66,9 pet), het Vara-
dansorkest bij de grote orkesten
(29,2 pet), de Jumping Jewels by
de combo's (56,9 pet), Tyd voor
Teenagers by de radioprogramma's
(27,3 pet), Top of Flop in de ru
briek tv-programma's (54,7 pet) en
Joost de Draayer by de disc-joc
keys (46,4 pet).
Als Nederlandse topsong kwam
uit de bus „De winter was lang"
van Willeke Alberti.
In de groep buitenland gingen
de eerste plaatsen naar Cilla Black,
Cliff Richard, Beatles, Dave Bru-
beck, Norrie Paramor, Shadows, Top
Twenty, Bonanza, Chris Howl and
en de Beatles-tophit „A hard day's
night" Doris Day en Cliff Richard
waren de favoriete filmsterrren van
de teenagers.
Voor wie de zee uitsluitend van het strand gade slaat, spreken
schepen meestal ten zeerste tot de verbeelding. Zy zyn nauw ver
bonden met avonturen, vreemde volken, geheimzinnige ladingen en
romantische eilanden. Wie heeft er op school, in de zanderige uren
tussen twee en vier, niet eens van gedroomd weg te kunnen varen
om te ontdekken wat achter de horizon verborgen is?
Vele scholieren in Engeland ontdekken daar iets van, zonder zelf
te varen. Zij danken dat aan een organisatie, die al 28 jaar bestaat:
de Vereniging tot het Adopteren van Schepen. Op dit ogenblik be
staan er contacten tussen 800 Engelse scholen en schepen. De kapi
tein en de bemanning van zo'n geadopteerd schip zorgen er voor
dat zy goed op de hoogte blyven van alle wensen van leraren en
scholieren. Met hun brieven uit verre havens helpen zy het vak
aardrijkskunde wat meer tot leven te brengen.
Een gezagvoerder van een olietanker stuurde byv. een gebeds
kleedje uit Egypte, poppen uit Libanon en India en een boemerang
uit Australië. Op school werd zyn reis nauwkeurig gevolgd op de
kaart. Leraren hebben al meer dan eens verklaard, dat de belang
stelling voor en de kennis van landen waarvan de leerlingen berich
ten en pakjes ontvangen, vele malen groter is dan van die, welke
men alleen per kaart en via het leerboek kan behandelen.
Herhaaldeiyk brengt de kapitein of een lid van de bemanning
een bezoek aan de school, waarmee zij in contact staan om te ver
tellen van de reis en de landen die werden aangedaan. Een school
ontving eens een verslag van een van de leden van het geadopteerde
i houtzagerij in Canada. Op verzoek van de scholieren
byzonderheden van de sagery. Op
i model van luciferhoutjes.
schip over
zond de eigenaar later foto's
de Engelse school maakte i
daarvan
Speciale editie van De Vonkschoolkrant van het R.-K. Lyceum St. Bonaventura
insdag 27 april 1965 is de dag
irop de aandacht van insiders
z®alle continenten in spanning is
nicht. Op die dag zal om precies
(jjnur in de morgen het experi-
a|lt een aanvang nemen dat wel
belangwekkendste genoemd
t worden sinds mensenheugenis,
experiment dat de wereld zal
;e|b schokken, verbysteren en
((letteren.
professor I. Profili, die de
supervisie heeft over dit
experiment dat ruim 72.000
(inische medewerkers en 'n zeer
ebreide staf psychologen in de
p wereld 'n week van uitputten-
spanning zal brengen, zal dit
iriment daar is hy van over-
de oplossing bevestigen,
met zoveel volhardende
:ie, taaie vasthoudendheid en
telbaar doorzettingsvermo-
heeft gevonden voor het pro-
waarmee de mensheid al
de ontdekking ervan worstelt,
probleem dat hen doet sidderen
cyaankali grypen, het pro
kortom van het roodgroene
levretertje.
it reeds genoemde volharden-
I energie, taaie vasthoudendheid
onvoorstelbaar doorzettingsver-
professor Profili, die ove-
n buitengewoon eervolle
n de wysbegeerte aan de
rersiteit van Milaan weigerde
zich geheel te kunnen inzetten
het doel, dat hy zich gesteld
te langen leste in ge-
agd de oorzaak van de aftake
lde psychose en uitputtende neu-
||e, waarin de wereldbevolking
momenteel wentelt, te vinden,
lij zelf zegt hierover op de hem
6n bescheiden wyze: „Och ja,
heb 'n goede opvoeding gehad
Sherlock Holmes gelezen, van
nan Doyle, Arthur you know, en
it heb ik nu m'n voordeel mee
laan: deduceren, combineren
concluderen, e'est tout. Toen ik
ook jong en enthousiast (en
'ar anderen zeiden zeer briljant)
de universiteit kwam, vond ik
probleem. Het wachtte my op
tartte my. En ik pakte het aan,
wil je. E». wat oi&ar zegt, ob-
durende 46 jaar heb ik niet opge
houden het aan te pakken en toen
vond ik de oplossing uiteraard.
Ik zal u myn methode verkla
ren tot lering let wel, niet tot ver
maak. Welnu 46 jaar heb ik ge
neusd en gesnuffeld in vergeelde
boekwerken, oude en jongen hand
schriften en buitengewoon om
vangrijke verhandelingen waaruit
myn intellect, door steeds op het
juiste moment in actie te komen,
immer datgene wist te peuren wat
van essentieel belang was voor het
komen tot de oplossing. Ik vond
dan, nooit in dezelfde woor
den uiteraard, maar ik vond dan
telkens de volgende begrippen:rood.
groen, stenen en vretertje Holmes,
myn universitaire opleiding en bo
venal mijn genie deden de rest. De
oplossing moest, my bleef beslist
geen andere keus, zijn: het rood
groene stenevretertje. Nu rest
te my evenwel nog het belangryk-
ste deel van r
taak, nl. het te lyf gaan en ver
nietigen van het probleem.
Welnu, hierin ligt en hieruit be
staat de taak van het experiment
dat op 27 april zal plaatsvinden.
Ben ik inderdaad een genie, waar
ik overigens niet aan twyfel, dan
zal op die dag de oorzaak van de
onmenselyke spanning die op het
mensdom rust worden weggenomen
en dit zal tot gevolg hebben dat
ook het gevolg van die onmensely
ke spanning successievelijk deze
vreselijke neurose en angstpsycho
se, in het niet zal verdwynen.
Hiertoe zal myn technische staf
die reeds heeft berekend dat ge
noemd stenevretertje, de soort wel
te verstaan, zich pleegt op te hou
den op 'n diepte van 15 meter on
der de grond en bezig te houden
met het vreten van stenen op
genoemde vyftien meter diepte een
gordel leggen van explosieven over
Vakantieplannen zyn er al. Het
reisdoel is al bepaald en de route
al uitgestippeld. Het enige wat er
nog aan ontbreekt is het geld. Er
zit dus niets anders op dan een
baantje te zoeken. Nu is dat in de
vakantietijd niet zo moeilijk, daar
er dan al tyd werk genoeg is. Je
leest de advertentiebladen door, se
lecteert en selecteert nog eens tot
dat er nog enkele overblijven. Dan,
nadat je op twee advertenties bent
af geweest zonder resultaat, krijg
je van een kennis de tip om het
eens by de gezinszorg te proberen.
Om kort te gaan, het wordt de
gezinszorg waarbij je gaat werken.
Werken in gezinnen waar moeilyk-
heden zijn. De eerste dag kom je
dan bij een vrouw die ziek te bed
ligt. Haar man is reeds naar kan
toor en vier kleine kinderen lopen
rond in afgezakte luiers. Natuurlijk
staan je handen die eerste dag ver
keerd, want een huishouden
draaiende houden, en dan nog wel
een huishouden waarby de jongste
twee d» waterpokken blijken te
'GEZINSHULP'
hebben, is je beslist niet aangebo-
Twee weken lang werk je er en
dan ben je al doodmoe. Moe van al
die ellende. Drie leden van het ge
zin ziek te bed. Ruzie tussen man
en vrouw en moeilykheden met de
financiën. Dan kryg je het bericht
dat je in een ander gezin moet
Je probeert je net als de vorige
keer voor te stellen hoe het zal
zijn, maar de werkelijkheid blijkt
dan heel anders, als je die maan
dagmorgen met 'n opgewekt en
vriendelijk goedemorgen by de
nieuyre mensen binnenstapt. Je
maakt kennis en je probeert ze zo
veel mogelyk van je goede voorne
mens te overtuigen. Je zult alles
goed schoonhouden en vooral bo
ven de slaapkamers. Mevrouw is
immers al sinds vier jaar niet meer
op de bovenverdieping geweest.
Je voelt je die eerste dag teveel,
want je beseft dat in de wereld
alles zo ongelijk verdeeld is. Elke
dag drink je samen koffie met
haar en je praat over alles en nog
of liever onder het ganse wereld
oppervlak en dit zal waarschynlijk
het einde betekenen van oorzaak
en gevolg. Inderdaad bestaat de
by na aan zekerheid grenzende
waarschynlykheid dat de aardbol
ontdaan zal worden van z'n bul- i
tenste vyftien meter, inderdaad i
kan dit gevolgen hebben wat be
treft het menselyk ras, maar deze
eventuele gevolgen schrikken ons
beslist niet af, integendeel mag ik
wel zeggen ze zouden het experi
ment enkel des te belangwekkender
maken en ook de psychologen die
niet op het terrein van het pro
bleem werkzaam zyn, ruimschoots
de gelegenheid bieden hun vak-lus
ten bot te vieren".
Het enige wat de onvervalste leek
uit bovenstaande zou kunnen con
cluderen is waarschynlyk hetzelf
de als wy namelyk dat op de dag
voor het experiment een enorme
stormloop zal losbarsten op biecht
vaders en andere lieden die geeste-
ïyk verzorgen.
„De leek zy zyn leekzyn verge
ven", zei professor Profili hierover.
K. Zoet (A 5 b).
veel meer en je voelt de laatste
dagen dat je er bent, dat ze alweer
op je ligt te wachten.
In 14 dagen tyd ben je aan el
kaar gewend geraakt. Ze zegt niet
dat ze op je ligt te wachten, maar
je voelt het. En dan neem je af
scheid. Afscheid van een vrouw,
invalide geworden bij de geboorte
van haar enige kind, een dochter
tje, en je weet met jezelf geen raad.
4 weken lang luisteren naar proble
men, problemen van anderen, waar
je eigenlijk nog lang niet aan toe
bent omdat je toch nog zo weinig
weet van wat er in de wereld té
koop is, maar toch voel je dat het
niet voor niets is geweest.
Opgelucht stap je dam op je fiets
en je gaat met vakantie. Je vergeet
hen de eerste weken. Je hebt het zo
druk. Maar als alles en iedereen
weer in zijn gewone doen is terug
gekeerd komen ze weer in je ge
dachten. Je denkt niet constant
aan hen, maar geregeld en dan in
eens verlang je zo ontzettend naar
hen.
M. de Groot (a 5b),
Weemoedig tekent ze zich af
tegen haar omgeving, die fa
briekspijp naast die speelplaats,
eens was zij 'n fonkelend staal
tje van vakmanschap, de trek
pleister van hen die ook een
graantje van de ivelvaart ivil-
den meepikken, nu is zij der da
gen zat, en heeft ze zich gevoegd
naar het onverbiddelijke lot dat
gewetenloze slopers, die ook met
haar van geen genade willen
weten, haar zullen toespinnen.
Hoeveel lief en leed heeft zij
in de korte jaren van haar lan
ge bestaan al niet te delen ge
had, hoeveel mensen ook heeft
ze niet aan het dagelijks brood
geholpen, maar hoe werd ze
vaak niet misbruikt in tijden
dat de arbeidsmarkt groter was
dan ooit en zodoende het loon
verminderde en wel zo zelfs, dat
ze geen dartelende, maar zwoe
gende kinderen in haar nabije
omgeving moest gedogen.
Van kinderen heeft de pijp
altijd gehouden, omdat ze vindt,
dat kinderen nog zo gelukkig
kunnen zijn en geen stelling te
gen de wereld hebben genomen.
Ze heeft het altijd leuk gevon
den. wanneer kinderen haar ge
bruikten om te beklimmen
dat kon zo gemakkelijk bij die
speelplaats. Dikwijls hield ze
haar adem evenwél in, als een
windvlaag haar met de kinde
ren op haar lichaam onvoorzien
beukte.
Nog bezorgder werd ze, toen
kinderen met haar om moesten
springen om den brode. Ze had
het in haar vermogen zichzelf
onklaar te maken, dan hoefde
ze tenminste niet aan te zien,
hoe kinderen door hun noeste
arbeid liefde aan haar zouden
betonen. Zij kokhalsde bij deze
gedachte; ze kon toch onmoge
lijk tevens het werk van de vol
wassenen lam leggen: een hon
gersnood stond je op zijn minst
te wachten. Neener zat niets
anders op dan maar geivoon
door te draaien, maar zonder
meer dulden dat kinderen, die
veel liever „vader en moedertje"
spelen, zich met haar in het
zweet huns aanschijns verma
ken. Dat haar kinderen - want
zo beschouwde ze alle kinderen
die met haar optrokken - langer
dan 9 uur per dag en dat 6 keer
in de week, als het aan de fa
brieksbazen gelegen zou hebben,
ook nog op zondag moesten
werken maakte haar bijna
krankzinnig.
Nu moest de pijp het in te
genstelling tot de zondagen in
de jaren dat kinderarbeid in die
mate uit den boze was, stellen
zonder gelach en het aanvallige
kindertaaltje; de kinderen wa
ren op de zondag te afgemat om
potsen met haar uit te halen.
Roerloos stond ze daar toen,
evenals nu, in de weken dat
haar doodvonnis getekend is en
zij van haar pensioen geniet
door ook nu weer naar kinderen
te kijken, die op de puinhopen
van de om haar heen liggende,
reeds ontmantelde gebouwen
hun hoogste lied zingen, kinde
ren, wier ouders 9 uur per dag
in de fabriek werken en dat 5
maal per week.
De kinderen zijn even blij en
Ingenomen met de fabrieks
schoorsteen als vroeger, maar,
als je haar vraagt, of de ouders
van die kinderen met hun t.v.,
hun koelkast en hun pronkerige
kleren gelukkiger zijn in verge
lijking met vroeger, dan zal ze
waarschijnlijk wild het hoofd
schudden en zo het zelfde lot
ondergaan als haar omgeving.
Daan v. Opseeland
