GRATIS
Twee koninklijke creaties
in Schillers Maria Stuart
SPELDJE
Heij ermans honderd
jaar geleden geboren
kunst
kaleiöoscgop
Die van Ank v. d. Moer
en Ellen Vogel
JAN MAKKES EXPOSEERT
ZIJN WERK IN NOORDWIJK
DRAMA VAN MENSELIJKE EENZAAMHEID
OKKER WINT
Schrijver blijft
in arrest
GESPREK MET ZIJN WEDUWE
Hij is herontdekt
en werkelijkheid
PRODUKTIEF KUNSTENAAR MET
SCHERPE UITBEELDINGSKRACHT
Opgericht 1 maart 1860
Donderdag 3 december 1964
Vierde blad no. 31432
Tom Okker tennist weer. De Neder
landse kampioen, die zich vorige week
woensdag wegens „rode hond" had
moeten terugtrekken uit het toernooi
om de tenniskampioenschappen
Nieuw-Zuid-Wales in Sydney, komt
thans uit in de kampioenschappen
van Victoria in Melbourne. De Haar
lemmer vierde zijn rentree op de
baan met een overwinning in de t
ste ronde van het heren-enkelspel op
de Australiër N. Holland met 63,
6—4, 6—4.
Sportsplinters
Het Nederlandse militaire elftal,
dat zaterdag 6 december in het
Neckarstadion in Stuttgart in de
voorronden van het toernooi om het
internationale militaire kampioen
schap tegen het Amerikaanse leger-
team in het veld komt, is als volgt
samengesteld (4—24): doel: Stuy
(Telstar); achter: De Haan (Ajax),
Brouwer (Baronie), Geestman (BI.
Wit) en Spinhoven (Xerxes)mid
den: Vrauwdeunt (FeiJenoord) en
Stapper (Blauw Wit); voor: Wolbers
(PSV), Mares (MW), Libregts
(FeiJenoord) en Verdonk (PSV).
De Amsterdamse auteur, die vorige
week werd aangehouden wegens le
vering van 25 gram marihuana aan
een vriend, blijft in voorarrest. De
raadkamer van de Amsterdamse
rechtbank heeft zijn gevangenhou
ding voor 30 dagen bevolen. Zijn
raadsman, mr. H. A. Kater, heeft te
gen dit besluit appèl aangetekend by
het Gerechtshof. Inmiddels is het
vooronderzoek tegen de schrijver, die
bekend heeft, reeds gesloten. De be
handeling van deze strafzaak wordt
binnen afzienbare tyd tegemoet ge-
TWEE figuren beheersen, boven alle anderen uit, Schillers uit
1800 daterend machtig, historisch slechts ten dele waarheids
getrouw treurspel „Maria Stuart", dat gisteravond in de Kon.
Schouwburg bij de „Nederlandse Comedie" onder de moderne
regie van Ton Lutz en in de heldere vertaling van Gerrit Kouwe-
naar zijn Haagse première beleefde, d.w.z. na de opvoeringen, die
de Haagsche Comedie er in 1954 van gegeven heeft.
Zij zijn de vorstinnen Elisabeth van Engeland en Maria Stuart.
Ton Lutz schrijft in zyn program-
ma-inleiding o.a.: „de dichter ver
beeldde, wat de historicus wist, maar
de historicus verloor het van de dich
ter".
Daar moet men in dit stuk, waarin
de menselijke eenzaamheid primair
staat, dan ook wel degelijk rekening
mee houden.
Schiller schilderde, zonder zich al
te veel te bekommeren om de ware
geschiedenis de machtsstrijd tus
sen het Franse katholicisme en de
Engelse Puriteinen b.v. komt slechts
terloops ter sprake vóór alles de
mens in alle situaties, waarin het
(nood)lot hem plaatst: tot het hoog
ste geroepen, tot het laagste in staat.
In dit stuk treft diep de tragiek der
beide ongelukkige koninginnen: de
heers- en praalzuchtige, hooghartige,
Jongens en meisjes
dit mooie meialen
bij elk potje nieuwe
QUAU7V
Vlug Maxwell coffee halen I
zich voortdurend bedreigd voelende
"Queen Elisabeth", met daartegen
over, in schril contrast, de eertijds, al
evenzeer lichtzinnige, doch na jaren
van bitter gevangenisiyden gelouter
de .waardige, beheerste en nobele ko
ningin van Schotland, Maria Stuart.
De uitbeeldingen dezer twee zijn
van monumentale allure en tot ster
ke creaties uitgegroeid in de presen
tatie van resp. Ank van der Moer en
Ellen Vogel.
Zij zyn in dit bekorte drama om
ringd door vele andere figuren, ech
ter niet allen op hetzelfde niveau.
Bepaald excellerend echter zijn
Han Bentz van den Berg (de intri
gerende graaf Leicester), hoewel wij
hem toch jeugdiger en charmanter
denken, Max Croiset (de sluwe Bur
leigh), Julien Schoenaerts (de idea
listische en temperamentvolle Mor
timer) en Elisabeth Hoytink, Maria
Stuarts kamenier.
Er zijn vele aangrijpende en ex
pressieve scènes als hoogtepunten.
Wij denken o.a. aan de beklem
mende, adembenemende ontmoeting
tussen de beide koninginnen, waar
het stuk naar toe speelt of aan de
momenten, voordat Maria Stuart, na
verloochend te zyn door de van twee
wallen etende Leicester, zich in grote
vroomheid voorbereidt op haar gang
naar het schavot.
Alles voert tenslotte naar de cli
max vol vertwijfeling; de op haar
hoge zetel volkomen alleen gelaten,
verstarde Elisabeth, nadat het vonnis
aan Maria is voltrokken, zy wordt
door schuldgevoelens gekweld
Wat ons in dit, ondanks de statische
handeling en de pathetische schrijf
trant, toch welhaast bij voortduring
in hoge spanningsgraad gehouden
drama het meest geboeid heeft, is de
als uit steen gehouwen Ank van der
Moer, wier clowneske verschijning
(wit gegrimeerd en met rode pruik),
een onvergetelijke indruk maakte.
Doch ook Ellen Vogel imponeert
door trotse houding, gevoelig gebaar
perfecte dictie.
overtuigende succes dezer rijk
geschakeerde en langdurige
voorstelling geen afbreuk kun
nen doen.
De gespannen stilte na be
ëindiging van het spel, voordat
het applaus losbarstte, sprak
boekdelen voor de geopenbaarde
overtuigingskracht.
ANK VAN DER MOER
als
KONINGIN ELISABETH
(Foto Lemalre en Wennlnk)
Met een Ank van der Moer
met bloemen gehuldigd en
een Ellen Vogel in het centrum
van oprechte dankbaarheid.
H.
NIET alleen op de Nederlandse planken is de toneelschrijver
Herman Heijermans die vandaag 100 jaar geleden geboren
werd nog en weer levende werkelijkheid. Hij is herontdekt. Zes
maal in korte tijd was werk van hem te zien: Uitkomst", „Op
hoop van zegen", „De wijze kater" „.Schakels", „Robert, Bertram
en Compagnie" en „Eva Bonheur". Het blijkt dat zijn toneel
oeuvre aan een benauwd naturalisme kan ontstijgen en een breder
allure aannemen.
Buiten de planhen leeft
grootste toneelschrijver ook nog heel
sterk bij zyn weduwe, mevrouw
nie Heyermans-Jurgens. Het is
haar, dat bljjkt uit heel haar
nier van spreken een nog-pas-gis te-
al is het dan ook veertig jaar
geleden dat haar man overleed, zy
woont nu aan een landelijke laan
temidden van vele dingen, die aan
glorie van Heyermans herin-
n: een groot geschilderd por
tret, een Kniertje uit hout gesneden,
Kniertje als pop, een stuk steen
kool door haar man zelf gedolven
by de voorstudie van „Glück auf"
vele ,vele boeken.
Mevrouw Heyermans is
kleine, geestige vrouw met
schalkse ironie en een heel nuchter
relativeringsvermogen.
Zy heeft geen gemakkelijk leven
gehad. Toen haar man in 1924 over-
was zy zes jaar met hem ge
trouwd geweest, zy bleef achter met
twee Jonge kinderen zonder veel
middelen van bestaan. Men weet dat
de laatste levensjaren van Heyer-
3 uitermate zargehjk voor hem
zyn geweest. Hy had de verplich
tingen overgenomen, een alles
behalve lucratieve zaak in de jaren
dat subsidie een nog nauweiyks be
kend woord was. Het noopte hem tot
Twee dagen geleden zat hij nog in Wenen. Gisteravond dook
hij op in Noordwijk. Om zes uur was in badhotel ..Zeerust" nog
geen schilderij te bekennen. Twee uur later bleek daar een per
fecte expositie te zijn ingericht.
Wij treffen hem dan in de knusse Peter Cuyper-taveerne van
het hotel, waar hij net nog even tijd vindt voor een hartig hapje.
Dat is nu fan Makkes.
Een flitsend schilder-tekenaar, onvoorstelbaar produktief, en
met een haarscherpe uitbeeldingskracht. Alles heel typerend voor
een kunstenaar in de 20e eeuw, die met beide voeten in het brui
sende leven van zijn tijd staat.
Met penseel en tekenstift legde hij de techniek, de industrie, het
landschap, de wereld van thans vast. of beter gezegd: hij laat het
op papier en doek voor anderen leven.
„Jan tekent wat hy ziet en voelt", gewerkt Makkes is nog géén der-
zegt zyn vriend Dykman. En dat tig! al heel wat geweest,
is in de vry korte tijd, dat hy zich tot zyn leven begint als dat van ve-
jnstenaar van formaat heeft op- I len. Eerst de Mulo. Vader
Het geheel voltrekt zich in sobere,
ruimte suggererende en betekenisvolle
décors van Nicolaas Wijnberg, die de
huiveringwekkende sfeer sterk ac
centueren. Diens verzorging van de
schitterende, styivolle kostuums
draagt tevens bij tot het waardevolle,
visuele aanzien.
Summa summarum: een zware
en grootse opgave, die voor de
Nederlandse Comedie een
waagstuk betekent. Zij heeft cr
zich op eervolle wijze doorheen
geslagen, voor zover ook de
krachten voor de minder belang
rijke rollen daartoe konden rei-
ken. Dat er soms nog zwakke
momenten waren heeft aan het
reclame-tekenaar. Is het een wonder
dat Jan ook die kant op wil. Het
tekenen zit hem in het bloed. Dan
het gymnasium. Op eens een won
derlijke wending. Jan Makkes schynt
een andere koers te kiezen, want hy
verwisselt het gym. voor het semi
narium. De teken- en schilderdrift
prikt hem echter in de vingers en
het volgende station is de academie
van Jan van Tongeren in Amsterdam.
Aan de Rijksacademie voor Beel
dende Kunsten voltooit hy zyn vor
ming onder leiding van Prof. Röling
en Prof. Wiegers.
Zyn ideaal is mensen trekken en
boeien, die nog nooit een schildery
hebben gezien. Met dit doel voor ogen
leeft en werkt hy.
Nog maar zeventien jaar oud houdt
hy in zijn woonplaats Santpoort zyn
eerste expositie. Het waren portret
ten, maar daarna pakt de techniek
hem: zand, stenen, beton en staal,
kranen, draglines, bruggen, wegen,
fabrieken, de industrie.
't Begint met de Velser-tunnel. En
vervolgens verschijnt het ene project
na het andere op zyn tekenpapier.
Onder de titel „Nederland bouwt!"
brengt de N.C.R.V. het op het beeld
scherm van de kijkkast. In kranten
en periodieken worden tekeningen
van Jan Makkes opgenomen. De een
na de ander, als uit een onuitputte-
lyke bron.
Reizen en exposities
Maar niet alleen de techniek in
spireert de kunstenaar. Evenzeer
boeit hem het landschap. In zyn
volkswagen trekt hy door Europa:
naar de Beriynse muur, het ghetto in
warchau, 'n kerkinterieur in Praag,
de sympathieke bevolking van Bul
garije, de moskees van Istanboel,
Thessalonica in Noord-Griekenland
Macedonië en Servië, onder een glas
wyn contact zoekend met de platte
landers en de mensen tekenend, zo
als hy ze ziet en zoals ze zyn.
In Frankrijk heeft hy contact met
't kunstenaarscentrum van de miljo
nair Méchen, de rechterhand van
de beroemde Abbé Pière.
Reeksen tentoonstellingen en ex
posities volgen, onder meer in het
befaamde kunstcentrum Hamdorf te
JAN MAKKES:
het Zuidfranse bergdorp
Ardèche
enorme produktiviteit als brood
schrijver. Hy moest van zyn inkom
sten schulden betalen en zyn gezin
onderhouden. Dat heeft hem onge
twijfeld van veel groot werk afge
houden.
Naar het ziekenhuis, waar hy kort
voor zyn overlyden is gebracht nam
hy zyn schrijfmachine mee om de
krantenlezers te kunnen vertellen
dat zy even op een volgende Vuur
vlinder moesten wachten. Dat stukje
bleef onaf in de machine achter.
„Myn man heeft nooit Iets ge-
schi even wat niet bestaat", zegt zy
over de sociale achtergrond van de
stukken van haar man en zy weer
legt daarmee nog eens recente aan
vechtingen. Een onderwyzer wilde
bijvoorbeeld de betekenis weten van
het woord „knijzer" dat in „Pant
ser", een anti-militaristisch stuk,
voorkomt. Het moest een zwaar voor
werp zyn dat in een ketel soep te
recht kwam. Niemand kon er uit
komst over geven. „Dat heeft Heyer-
mans verzonnen" beslisten deskun
digen. „Dat kan niet" zei zyn vrouw
en zy kreeg gelyk. Toen haar werd
gevraagd wat vragen op te stellen
een Heyermans-specialist te toet
in „Je neemt erwat van mee"
Theo Eerdmans stelde zy met
schrander gevoel voor economie de
vraag „wat is een knyzer?" Zelfs
Bronbeek had het tevoren niet ge
weten, maar de televisie-uitzending
bracht licht. Het is een kommies-
Annie Jurgens leerde het werk van
haar man al vroeg kennen. Zij ging
naar de toneelschool en was toen de
eerste tegenspeelster van Albert van
Lang is Annie Jurgens niet meer
actrice geweest. Toen zij met de
schryver gehuwd was, zei hy: „Een
moederrol is toch ook zo gek niet".
Een diepe wens van Heyermans ging
in vervulling, Zy schonk hem een
zoon. Natuurlijk bleef zij toch zeer
by het toneelleven betrokken en zy
weet met verve te vertellen hoe tel
kens als er een stuk viel, er weer
snel een Heyermans op het reper
toire werd gezet. „Die deden het al
tijd weer. Het pakte je altyd zo. Je
zat er helemaal in" herinnert zij
zich nog uit de tijd dat ze zelf Sien
in „Uitkomst" speelde. De vader in
„De opgaande zon" is voor haar de
mooiste rol, die hy schreef, want
deze roept het beeld van de schry
ver zelf op.
Annie Heijermans-Jurgens sluit
ook de ogen niet voor de tekortko
mingen van haar man. By het con
stateren dat de critici het hem nooit
gemakkeiyk hebben gemaakt, zegt
zy: „Hy was ook zo gemakkeiyk
niet".
De toneelwerken uit zyn laatste
jaren zoals „De vliegende Hol
lander", waren geen van alle goede
stukken, in tegenstelling tot de ro
mans, die hy in die periode schreef.
Willem Royaards zou ter gelegen
heid van de zestigste verjaardag van
de man, die stellig geen salonsocia
list was, „Schakels" in de Stads
schouwburg spelen, een hele over
winning. Royaards en Heyermans
waren vrienden tot concurrentie hen
uit elkaar dreef, maar later werd de
verhouding weer goed. De schryver
heeft die voorstelling zeil niet meer
kunnen zien want weinige dagen
voor zyn zestigste verjaardag over
leed hy in Zand voort.
,.Ik moet het beste nog schrijven",
had hij tegen zijn vrouw gezegd. „Als
ik dood ben is het met mijn stuk
ken ook gedaan". Hy had er zelf
geen idee van dat ze meer dan ac
tualiteitswaarde hadden, stelt de
vrouw vast die zes jaren van zyn
rijke leven met hem deelde en die
de nog sterk levende herinneringen
daaraan neerschreef voor een boekje,
dat binnenkort by Querido zal ver-
scliijnen.
Mevrouw A. Heijermans ver
gezelde de Haagse Comedie
waar dit voorjaar in Parijs Uit
komst" werd gespeeld.
Laren. Bekende figuren uit de radio-
T.V.-wereld verrichten de ope
ning. Honderden komen het werk
in Jan Makkes bezichtigen.
De kunstenaar is een nuchter man.
De publiciteit is hem welkom en zyn
tekeningen en schilderyen vinden
vlot kopers. Men vindt zyn werk in
fabriekskantoren, in aannemersbe
drijven, in architectenbureau's, maar
in de vergaderkamers van de
grote vakbonden, by Max Tak, in
Amerika, in alle werelddelen.
Tussen de bedryven door voorziet
hy schepen van de N.D.S.M. en de
Holland-Amerikalyn van zeer smaak
volle wandschilderingen.
Enorm is zyn werklust. Nieuwe rei-
n staan op het programma. Het
komende voorjaar hoopt hy in zyn
trouwe VW-tje naar Denemarken te
rijden, verder naar Zweden, Lapland,
Finland en mogeiyk ook nog naar
Leningrad en Moskou.
Ook is er een plan voor het houden
van bliksemtentoonstellingen door
geheel Nederland.
In „Zeerust"
De expositie in badhotel „Zeerust"
is bescheiden in opzet, maar in alle
opzichten representatief. De tentoon
gestelde tekeningen en schilderstuk
ken zyn juweeltjes: een schitterend
duinlandschap in laaiende herfst
kleuren, een rustiek beeld van de
Griekse kust, een eminent doek van
het Zuid-Franse bergdorpje Ardéche,
dat een dag nadat Jan Makkes het
had geschilderd, door een overstro
ming weggevaagd werd.
Wy kunnen slechts een bloemle
zing geven. Tot kerstmis kan ieder
deze expositie geheel gratis bewon
deren. Zy is dageiyks van 's morgens
10 tot 's avonds 10 geopend. Tevens
bestaat er gelegenheid om in de oud-
Hollandse sfeer van de Peter Cuyper-
taveerne zich even te verpozen.
Een bezoek aan deze expositie van
Makkes-werken is zeker de moeite
waard.
