Componist Peter
doet (zak)boekje
Schat
open
Gijs de
Lange
w
>b
IE
RUMOER ROND „LABYRINT
Totaal theater met
gelijktijdig ervaren
SNELLE
rSERVICE
KAMSTEEG 'S
Na
zevenentwintig jaar
LDWS-secretaris af....
GEEN TIJD
Voor een prik de winter in!
D"
Uw geld
kan meer rente
opbrengen!
ONGEHOORD..
Opgericht 1 maart 1860
Zaterdag 10 oktober 1964
Vierde blad no. 31386
tem
VIJF jonge Nederlandse kunstenaars maken een muziek-drama-
tisch werk. Deskundigen prijzen het. „Een datum in de mu
ziekgeschiedenis", zeggen sommigen.
Iets voor het Holland-Festival? Misschien maart 1963: eer
ste besprekingen. Er volgen er vele, naast audities en briefwisselin
gen eindeloos.
Vage toezeggingen, „aangeklede" weigeringen vrees voor
risico's, vrees voor „opspraak" (het oude liedje: de filmbeelden die
in het werk een functie hebben, vertonen wat bloots). Anderhalf
jaar loodzware onderhandelingen. Juli 1964: definitieve afwijzing.
Een werkelijk moderne Nederlands kunstwerk is vastgelopen in het
labyrint van duistere beleidsgangen in de Nederlandse cultuurpo
litiek.
Ironie van deze geschiedenis: de naam van het stuk is „Laby
rint". En inmiddels zijn hierover vragen gesteld aan de minister
door het Tweede Kamerlid Willems (PvdA) en vragen aan B. en
W. van Amsterdam door- een raadslid.
Aanbevelingen
Componist van deze „opera" is de
29-jarige Peter Schat.
De vijf makers kregen voor hun
werk aanbevelingen van niet geringe
huize:van de componist Kees van
Baaren, vooraanstaande figuur in de
hedendaagse muziek en directeur
van het Kon. Conservatorium in
Den Haag, van de artistieke leiding
van het Concertgebouworkest die
enthousiast was en het werk wel wil-
Jtf de uitvoeren, van Ernest Bour, op
volger van Hans Rosbaud in Baden-
Baden en bij de Duitse Süd-West
Funk, die Labyrint zou dirigeren en
uit Buenos Aires voorwilde laten
1 er zelfs een aanlokkeluke uitnodiging
kem; schieten en niet te vergeten van de
es I dirigent Pierre Boulez, die schreef
„een dergelijk initiatief zou bij uit-
stek een Festival als het Holland
Festival waardig zijn, dat daarmee
de eer op zich zou laden
experimenteel schouwspel, dat niet
alleen van curieus belang is ma
•n belangrijke datum kan betekenen
de ontwikkeling van het hedendaagse
muziektheater". Het heeft allemaal
ïwjniet mogen baten
vani Behalve de componist Peter Schat
onet hebben aan het stuk meegewerkt:
Lodewük de Boer, die de tekst ge-
ad 1 schreven heeft (gebaseerd op gege
vens uit het boek „De Paradijsvogel"
Vo« van de Vlaamse schrijver Louis Paul
Boon), Koert Stuyf voor de dansen,
aec'i| Albert Seelen die de filmbeelden
maakte, en Peter Oosthoek als re-
vrii gisseur. Bezetting: orkest van 70
man (geen violen), 3 zangers, een
koor van 40 stemmen, 5 acteurs, 6
dansers en 1 schilder (het totstand-
komen van décorschilderingen is als
da handeling in het stuk opgenomen),
i dlll Totale uitvoeringskosten: f 150.000.
Oprechtheid
„Ik vind het fout", zegt Peter
ideij Schat componist van het door het
Holland Festival geweigerde muziek
drama Labyrint „Ik vind het fout
om je met de reacties van het pu-
or f bliek te bemoeien. Dat bedoel ik niet
arrogant, integendeel, ik vind het
teil lo'st arrogant om op grond van die
dl: reacties het publiek te onderschatten.
1Cwl m»eten eens wat minder aan de
oprechtheid van het publiek twjj-
felen. Je moet de mensen volkomen
Ma£ accepteren".
p«| Peter Schat is voorstander van de
ndijl vorming van een spialistengroep van
I muzikanten. „Zoiets als het Danzi
Kwintet, maar dan in groter ver-
j°gï band. We hebben geen gevormde
mensen, die qua instelling en scho-
geschikt zijn om de moderne
muziek te spelen. Dat is een be-
leidsfout van de overheid. Als je
ziet wat een geld er gaat naar bijv.
pl een Beethovencyclus.Vraag:
l, „Maar er is de laatste jaren toch
a een grote bevolkingsgroep aan de
'muziek toegekomen die vrijwel al-
lbei les wat er is nog moet horen
ïj' Peter Schat: En die er mis-
a f schien haar onbevangenheid bij zal
f verliezen. Men gaat uit van een ver-
\i keerd standpunt, kunst is het aan-
eefij bod dat de vraag schept". Als je
eerlijk bent met jezelf, contact hebt
ngïmet: jezelf, dan geloof ik dat je op
den duur het publiek voor je zult
winnen". Wat is eerlijk met jezelf?
3 »>0precht subjectief zijn en niet
it j luasie-objectief dan pas kun je
Werkelijk objectief zijn. Je weet al-
k'leen maar wat je niet wilt, omdat
beJ je dat allemaal al verwerkt hebt,
ldt- omdat het beladen is met expressie,
V.l en omdat het jouw belast, dat bèn
je niet". „In Nederland word ik bijna
niet uitgevoerd", zegt Peter
Schat. „Dat ligt aan de orkesten en
de dirigenten, die mijn werk niet
kunnen spelen, uitgezonderd Poslaw-
ski in Den Haag. Zelfs Bernard
Haitink zegt dat hij nog niet in de
moderne muziek gelooft. Is misschien
Wel begrijpelijk in zijn positie. Het
Concertgebouw laat Boulez altijd de
moderne muziek dirigeren".
.59
Geen pose
5 e.' is niet de minste pose in de
houding van Peter Schat. Geen op
geschroefde ergernis of superieure
i vrolijkheid. Louter nuchter vaststel-
ak len van d° feiten, haast verwonder-
i H)k voor zijn 29 jaren. Niet eens
de „boze jongeman", die wel eens
even voor een „lekker" verhaal in
krant zal zorgen.
Maar natuurlijk is hij boos. An
ders zou hij niet niet een (zak) boek
je hebben opengedaan over de gang
van zaken rond Labyrint.
„Ik vecht er alleen maar voor,
net als de anderen, natuurlijk", zegt
hij. „En als het werk in Nederland
niet wordt opgevoerd, gaan we er
mee naar het buitenland. Niet uit
rancune, maar het lijkt me belang
rijk voor de ontwikkeling van de
muziek. In Duitsland bestaat er veel
belangstelling voor".
„De mensen weten niets van de
achtergrond van de nieuwe muziek,
niets van de wordingsgeschiedenis
de „reeksenmuziek". In de beel
dende kunsten is dat anders. Je kunt
naar een museum gaan, daar zie je
de hele zaak naar iets toe groeien.
Er zou een museum voor moderne
muziek moeten zijn. We zijn er met
de Stichting Gaudeamus hard over
aan 't denken. In de eerste plaats
weten de mensen veel te weinig van
de Weense school (Schönberg, Alban
Berg, Webern). Men beseft niet ge
noeg dat de moderne muziek 'n veel
groter gebied in de klank betrekt dan
vroeger het geval was". „Daar is
verder de opkomst van het slagwerk.
Zoals Strawinsky de blazers naar vo
ren haalde, zo heeft Pierre Boulez
het slagwerk een meer vitale func
tie toebedacht".
PETER SCHAT
Niet getergd
Peter Schat vroege pianoleerling
m Jaap Callenbach is de zoon
ui een Utrechtse bakker. De hele
familie is na de oorlog naar Ameri
ka geëmigreerd. Peter bleef in Ne
derland.
„Mijn vader was heel muzikaal,
aar dat is een wat triest verhaal.
Die familie van me, dat is eigen
een hele Dostojewsky-geschiede-
maar die houd ik liever voor me
zelf".
if ze wel eens van mijn muziek
horen?" „Ze hebben daar die gram
mofoonplaat gekocht met mijn „Im
provisations and symphonies" door
het Danzi Kwintet". Toen hij 22
jaar was, in 1957, kreeg voor het
eerst een werk van hem een open
bare uitvoering: Septet voor 4 blazers
cello, piano en slagwerk (1956). De
Stichting Gaudeamus in Bilthoven,
welke jaarlijks muziekweken orga
niseert voor hedendaagse muziek uil/
binnen- en buitenland, zorgde dat
het stuk werd gespeeld. Later ging
het in Straatsburg en in Engeland.
In 1960 dirigeerde Hans Rosbaud in
Keulen „Mozaieken voor orkest"
.Signalement" voor zes slagwerkers en
drie contrabassen (zonder dirigent)
werd in 1961 in Parijs gespeeld. Dit
werk zal men over enige maanden
o.a. in Amsterdam, Den Haag en
Groningen kunnen horen door de
burg. Pierre Boulez speelde „Entele
gie" in 1963 met het Concertgebouw
orkest en datzelfde jaar dirigeerde
Peter Schat zelf „Entelegie H" in de
Gaudeamusweek. Men ziet: hij hoeft
niet echt te klagen. En dat doet hij
dan ook niet. HU werkt, zoals hU
méént te moeten werken, zonder het
publicistisch exhibitionisme van de
„getergde" moderne kunstenaar.
De publiciteit heeft voor hem slechts
waarde als men de ander ook serieus
neemt. Geen uitzonderingspositie in
nemen. Het gewone „gewoon-doen".
Het ambachtelUke? „Ja graag:
ieder zUn plaats. De een bouwt hui
zen. de ander is chauffeur en ik
maak muziek".
Een drieluik
Het muziekdrama Labyrint wordt
gekenschetst als een drieluik
de vrouw. De partituur is opgebouwd
uit drie hoofdlagen: de muziek, die
het idologische beeld
geeft (N oema)de acteurs, die de
alledaagse kant
beelden (Beauty Kitt), en de film de
lichamelijkheid. „Moeilijkheden met
dit laatste?"
„En of. O.K. en W. trok meteen
een gezicht. De filmkeuring, hè.
de filmbeelden zijn eigenlijk een ont-
persoonlijking: geen hoofd, geen
„Het bUzondere is", zegt de com
ponist, „dat afle drie genoemde ele
menten zich los van elkaar gelijk
tijdig ontwikkelen. De andere ele
menten zijn de dansers, elektronische
muziek (te onderscheiden dus van
de orkestmuziek) en het décorschil-
deren, dat tijdens de opvoering ge
beurt".
„Het is wat je noemt: „totaal thea
ter". Dat is een vorm van theater
waarin verschillende expressiemidde
len hun eigen verloop hebben. Het
effect is een gelijktijtdig ervaren. Dat
is iets zeer reëels.
Intense beleving
„Het gaat in Labyrint" om het
intens beleven van verschillende ge
beurtenissen, maar onafhankelijk
elkaar. Daar ontstaat spanning
tussen, en die spanning wordt niet
geduld, er wordt geen bekentenis aan
gegeven. Dat is iets wat het publiek
zelf interpreteert, en dus zal het
creatief aanwezig zijn. Men ziet hoe
alles op het moment is geconcen
treerd. Ook de muziek is op het mo
ment geconcentreerd, niet op het
verloop".
„Er komt een koor in de zaal, dat
bootdiensten die werden onder-
bassadeur In Montevideo.
Advertentie
AUTOMOBIELBEDRIJF N.V.
NOG WEL IN TWEE COMMISSIES
(Van één onzer redacteuren)
„Is het zo ongewoon dat ik het zevenentwintig jaar zuiver en
alleen voor mijn plezier heb gedaan? Nee toch zeker?" Bedacht
zaam strijkt Gijs de Langevoordat hij verder gaat, door het haar.
„Ik heb het als secretaris van LDWS steeds enorm leuk gevonden
en waarom zou je het dan niet doen? Een prestatie vind ik het
beslist niet
14 augustus 1964.
Het is de datum waarop Gijs de
Lange de vijf kruisjes reeds ge
passeerd en op weg naar het zesde
zijn tijd gekomen vond. „Het is
niet omdat ik me te oud ging voelen.
Echt niet. Ik heb er door mijn
dagelijks werk geen tijd meer
voor. Het werd veel te veel. Want
behalve LDWS heb ik in de Leidse
voetballerij nog twee andere func
ties, lid van de scheidsrechters- en
technische commissie, waarin ik
trouwens nu nog steeds zitting heb."
Het geheim van die bestuurscar-
ère van Gijis de Laoge is bijzonder
eenvoudig. „Het moet gewoon een
sport voor je zijn, dat je zo weinig
mogelijk boetes krijgt opgelegd, dat
alles fijn da-aait. En, dat is misschien
wel het belangrijkste, het moet geen
.moeten" worden. De samenwerking
in een bestuur is daarbij o<
Weinig veranderd
Veel is er sinds 1937, toen Gijs de
Lange tot bestuurslid werd ge bom
bar cfleerd, niet veranderd. „Het zijn
nog steeds een drietal mensen waar
op de verenigingen draait en dat zal
zo wel in veel verenigingen zijn. Het
werkt overigens het prettigst en
bijzonder vlot."
„In die ruim dertig jaar, dat ik nu
het Leidse voetbal volg, is er betrek
kelijk weinig veranderd. Goed, de
modernisering en de vooruitgang
van de techniek hebben natuurlijk
hun invloed gehad, terwijl ook de
jeugd gemakkelijker is geworden en
beslist niet meer weer en wind trot
seert om te trainen. Desondanks is
't voetbal er toch stukken op vooruit
gegaan. Het "komt natuurlijk omdat
alles veel beter is geregeld. Stel je
voor, dat je eerst lijnen moet kalken
voordat je kan spelen
Conflict
Wie aan de weg timmert heeft veel
bekijks en loopt dan de kans om
bekritiseerd te worden en menings
verschillen te krijgen. Eén van die
conflicten was de kwestie, die de
Leidse scheidsrechterscommissie zo'n
„Groupe des percussions" uit Straats I commentaar levert. Ook weer als
zelfstandig element dat gelijktijdig
wordt ervaren. Het stuk is niet „op
het publiek" geschreven. Het wil
niets op het publiek projecteren. Hef
is een ding, een object, dat midder
in het publiek wordt geplaatst. Hei
is niet, zoals by zoveel kunst, iets
waarin een tendens wordt geponeerd.
Het is zelfs zó, dat ik in „Labyrint"
den tendens-in-de-kunst belachelijk
DE winter is in aantocht.
Hij eist speciale voorzie
ningen, want iedereen is
in z'n hart als de dood voor kou
en andere ellende.
Ergens heb ik
een „koud'e" winter op komst is.
Waar de profeten die weten
schap vandiaan hebben is raad
selachtig, maar t houdt ver
band met de bewegingen der
trekvogels of zo.
't Is gelukkig altijd: de vraag
of zulke voorspellingen uitko-
rpzfy
N ieder geval: een gewaar-
Ischuiwd man geldt voor twee.
Zo zijn velen dus nu al bezig
zich tegen düe komende kou te
beschermen.
Niet alle mensen mogen
bogen op 't bezit van centrale
verwarming, oldestook of wat
voor andere fraaie zaken de
moderne tijd voor hen in petto
heeft.
Er zijn er nog genoeg, die al
met een eenvoudig potkacheltje
best tevreden zijn en ook zij
trekken er bijtijds op uit, om
iets van hun gading te vindien,
opdat ze straks niet in hun
buizen hoeven te rillen....
kooplui wachten hun
Dede tijd af.
e weten precies, dat
éénmaal het ogenblik komt.
vaarop de zorgzame huisvrouw
baar keus gaat doen.
Nu mogen er nog op dit
plaatje vijf potkacheltjes staan,
atraks is er beslist geen enkele
neer over en prijken ze hóe
oud ze ook mogen zijn in het
ekker warm gestookte kamer
tje.
Ze doen dan i
vinterplicht, z
léél wat jaren gedaan hebben.
- hun geijkte
deze dagen op
het Amsterdamse Wa-
terlooplein waar Alles
te krijgen Is! ziet staan,
merkt dus, dat er véél verstan-
lige lieden zijn, die vooruit
tijken en zich de kans niet
aten ontgaan om tegen een
>rik goede waar in te pikken.
En géén handelaar is zo on
verstandig om z'n cliënten te
>edotten, want als de kachel In
locember niet gloeiend snort,
'tan hij wel inpakken.
Een Hollandse huisvrouw laat
ioh immers de kaas niet van
t brood eten, ze weet altijd de
man te vinden, die haar een
vaardeloos prul heeft aange
praat. Nee: ze weet wAt ze
koopt.
Ze krijgt er misschien nog alls
«xtraatje die prachtige autoped
voor haar zoontje tegen een
ïabbekrats bij.
Dan kan ze helemAAl de win
ter gerust ingaan!
FANTASIO.
Toen Gijs de Lange in het LDWS-
bestuur kwam was hij geen onbeken
de in de voetbalwereld. Hij had als
speler zijn sporen reeds verdiend bij
UVS, waarin hij als junlocrtje begon
opklom tot het eerste. Hij
hierin samen met Kante
been, Wallaart en al die andere
sterke UVS-spelers en bevocht met
hen het kampioenschap en de pro
motie naar de tweede klasse. Daar
naast was hij ook op atletiekgebïed
geen beginneling. De interne moei
lijkheden bij de blauwwitten deden
hem UVS verlaten en hij werd trai
ner bij LDWS.
Tot 50 jaar
„Het beviel mij uitstekend bij
LDWS en wat doe je dan als zij
vragen of je wilt spelen. Je accep
teert het en tot mijn vijftigste heb
Ik gespeeld. Met zeer veel plezier.
Beleg uw geld veilig en met
hoog rendement in het
RENTE-FONDS
Dit rijk gevarieerde beleg
gingsfonds is samengesteld
uit de beste obligaties uit
binnen- en buitenland.
Vraagt inlichtingen aan uw
bankier, uw commissionair of
aan Rente-Fonds, Postbus
160, Amsterdam.
GIfS DE LANGE
een prestatie vind ik het niet
(Foto L.D./Holvast)
twee jaar geleden met „Den Haag"
had. „We zouden zonder meer een
groot aantal van onze beste scheids
rechters zonder voorafgaand
overleg moeten afstaan en daar
voelden wij in de commissie niets
voor. We hebben toen met aftreden
moeten dreigen voordat „Den Haag"
met onze plannen instemde.
Maar ondanks deze en andere
kleine schermutselingetjes, denk ik
nog steeds met veel plezier terug aan
al die Jaren. Of ik het, nu ik die be
stuursfunctie kwijt ben, zal missen?
Ik verwacht het niet. De tijd, die
ik nu extra krijg, zal ik best kunnen
gebruiken. En. wat het voetbal
len betreft, dat blijf ik tóch wel
volgen.
„Men zegt wel eens dat alle
begin moeilijk is, maar als
dat gezegde ooit eens goed
van toe-passing -was, dan wel
bij het begin van mijn voet
balloopbaan. Sport is, ver
telde men bij ons thuis,
dwaasheid en voetballen op
zondag zonder meer onge
hoord. Maar ja, wat wil je als
alle jongens met wie je da
gelijks optrekt, wèl spelen?
Je probeert natuurlijk van
alles te verzinnen om er toch
stiekem tussenuit te glippen
en vroeg of laat vind
je wat. Ik ging daarom op
zondagochtend, als mijn
ouders dachten dat ik naar
de kerk was, naar m'n vrien
den. Zij bewaarden altijd
mijn voetbalspulletjes. Het
heeft zo heel wat jaartjes
geduurd en ik heb ook nog
heel wat andere uitvluchten
moeten verzinnen. Het lekte
natuurlijk toch uit. Mijn
naam kwam wel eens in de
krant
