in KAMER en TUIN
Greenwich-tijd komt niet
meer uit Greenwich
OUD PALEIS VAN DE EPHRAIMS
REIST AL JAREN DOOR BERLIJN
Beroemdste sterrenwacht ter wereld verhuisde
Oude en nieuwe glorie
Men dient nu wel spoedig een beslissing te nemen
4
Olorloaa zou men een soort
klimmende lelie kunnen noe
men; ze behoort trouwens ook
tot deze familie en aan de
bloemvorm kan men dat ook
wel zien. Gloriosa is een knol
gewas, dat men nu kan bestel
len. De gewone zaadhandel zal
ze niet in voorraad hebben; de
handelaar kan ze echter wel
voor U bestellen; ze zijn ln
ieder geval in ons land te koop.
Deze klimmende lelie is niet
goedkoop en men zal dus te
vreden moeten zUn met slechts
enkele knollen. Dat is voor één
flinke pot ook ruim voldoende.
Nu is het de goede tijd om ze te
bestellen; direct na ontvangst
Gloriosa
kunnen ze dan in de voor hen
bestemde potten gezet worden.
De ruime pot kan men voor de
helft vullen met goede bloemis-
tengrond en daarin de knol po
ten. Vervolgens moet men die
in de warme kamer zetten, liefst
op een zonnig plekje. Als men
de grond goed vochtig houdt,
zal de ijle 6cheut spoedig te
voorschijn komen. Daarmee
moet men zeer voorzichtig zijn;
als die afbreekt, kan men geen
bloemen verwachten. Er zal al
spoedig een klein stokje bil ge
zet moeten worden; later heeft
men een grotere nodig.
Als de scheuten flink boven de
potrand zijn uitgegroeid, moet
men de pot verder met goede
bloemistengrond aanvullen.
Houdt ze steeds ln de volle zon;
alleen in het hartje van de zo
mer moet men de plant op het
heetst van de dag 'n weinig be
schermen. De plant heeft veel
water nodig. Na de bloei kan
men de plant rustig laten af
sterven. Laat de knollen in de
pot zitten en zet de pot ln een
kamerkast. Vroeg in het voor
jaar moet men dan de knollen
eruit nemen en dient men alle
oude, droge grond te verwijde
ren. Daarna kan het spel op
nieuw beginnen; het is echt iets
bijzonders.
G. KROMDUK
Van Rode Bal tot Kwarts
kristal-klok, aldus -kan men
de geschiedenis van het be
kendste tijdmetingsstation op
aarde kort samenvatten.
Zaterdag 28 maart 1964 Pagina 2
geland niet mogelijk zijn. Een enkel
voorbeeld. In 1919 slaagden enige
„Mannen van Greenwioh" er in, in
Brazilië de juistheid te bewijzen
van Einstein's stelling, dat licht,
dat in de nabijheid van de zon
komt, wordt omgebogen.
De „Greenwich-tijd" moge dan
niet meer „de tijd van Greenwich"
zijn, toch staat vast, dat hy ook in
Hertsmonceux zeer nauwkeurig
wordt bepaald, terwijl voorts vast
staat, dat de verhuizing van de be
roemde sterrenwacht van de Lon-
dense voorstad Greenwioh naar slot
Hertsmonceux aan de prestaties
van het oudste en bekendste obser
vatorium ter wereld ten goede is
gekomen.
ge re telescopen, zoals die van 914
centimeter, die in 1931 in dienst
kwam, leverden reeds uitstekende
prestaties. Zo droegen zij veel bij
tot de vervaardiging van de „Carte
du Cieir, een fotografische kaart
van de gehele sterrenhemel. Met
het nieuwe instrument van 2489
kon men uiteraard nóg betere
waarnemingen doen.
Ook het spectroscopisch onder
zoek de ontleding van het door
de hemellichamen uitgezonden licht
kon dank zij nieuwe instrumen
ten een zeer hoge graad van nauw
keurigheid bereiken. Medewerkers
van het observatorium namen deel
(en zullen deelnemen) aan expedi
ties, die beogen elders op aarde
waarnemingen te doen, die in En-
r
Aan deze telescoop Is ee
camera verbonden pm foto'
van de zon te maften.
Ondergang van Greenwich
IN de negentiende eeuw verwierf
het door Christopher Wren ge
bouwde observatorium dus gTote
roem. De twintigste eeuw echter
stiet de sterrenwacht van Green
wich de kroon van het hoofd. Reeds
in 1923 stelde men vast, dat de
magnetische onderzoekingen, die
men sedert 1840 onafgebroken in
Greenwich had verricht, belemmerd
en gestoord werden door de vele
door elektrische stroom gedreven
machines in de Londense industrie
wijken en door de elektrificatie van
spoor- en tramwegen in de omge
ving van Greenwioh. Verhuizing
van de .Magnetische Afdeling"
bleek toen onvermijdelijk.
Een nog zwaarder slag trof de
beroemde sterrenwacht na de twee
de wereldoorlog. Greenwich was
toen niet meer het stille dorp, waar
eens koning Karei II een gTOot park
bezat. Het was een deel geworden
van Groot-Londen, waar honder
den fabrieken voortdurend de at
mosfeer bevuilen met rook en stof.
Deze rook en stof bleken zó storend
te werken op de nauwkeurigheid
dier sterrenkundige waarnemingen,
dat de beroemde sterrenwacht wel
moest gaan verhuizen. Het obser
vatorium werd kort na 1950 geves
tigd: in het prachtige vijftiende-
eeuwse kasteel Hertsmonceux ln het
graafschap Sussex.
Sedertdien ligt het observatorium
natuurlijk niet meer op de nul
meridiaan. De plaatselijke tijd van
Hertsmonceux verschilt ongeveer
één minuut van die van Greenwich.
Toch is de „Greenwich-tijd", die
men in Hertsmonceux bepaalt, nog
even nauwkeurig als vroeger, want
kwartskrLsta 1 klokken meten er de
lengte van een dag tot ln een tien
duizendste deed van een seconde.
Nieuwe glorie
SEDERT er tal van nieuwe in
strumenten bij voorbeeld
een splegeltelescoop van 2489
centimeter in gebruik konden
worden genomen, behoort het ob
servatorium van Hertsmonceux tot
de best uitgeruste ter wereld. Vroe-
(Bijzondere medewerking)
De naam van de Londense voorstad Greenwich is voor de hele wereld
een begrip, want de Greenwichtyd is de maatstaf, waarnaar in alle landen
het uur wordt bepaald. Wie zich om één uur 's middags in de buurt van
het observatorium van Greenwich bevindt, kan er de Greenwich-tyd met
eigen ogen zien: vijf minuten voor één wordt namelijk de tydbal een
rode bal met een doorsnee van anderhalve meter halfweg een lange
mast gehesen. Twee minuten voor één gaat hU geheel in top. Als hy naar
beneden valt is het klokslag één.
IE tijdbal is tegenwoordig nog
slechts een overblijfsel uit
een lang vervlogen tyd.
Eigeniyke betekenis neeft hij niet
meer, want de juiste tijd wordt
door de BBC op geregelde uren
uitgezonden. Vroeger echter was hy
van groot belang. Toen maakte hij
het de kapiteins van de schepen,
die de Thef/is afvoeren, mogeiyk
om hun chronometers geiyk te zet
ten, zodat zy op hun reis naar
verre landen hun geografische
lengte konden bepalen.
De tydbal van Greenwich kwam
voor het eerst in gebruik in 1833,
maar het observatorium zelf werd
al in 1676 door Koning Karei n
gesticht. De architect was een van
Engelands beroemdste bouwmees
ters, te weten Christopher Wren,
die ook de Slnt-PaulskathedraeA te
Londen bouwde. Het was de bedoe
ling van Karei n, dat het observa
torium vooral ten dienste van de
scheepvaart zou werken. Toen men
hem op een goede dag vertelde, dat
de destyds bestaande kaarten van
de beweging van de maan en van
de positie der vaste sterren zeer
onnauwkeurig waren, wees hy een
plek in het koninkiyk park te
Greenwioh aan voor de bouw van
een observatorium, waar John
Flamsteed, de eerste Engelse hof-
astronoom, nieuwe en nauwkeuri
ger waarnemingen zou kunnen
doen.
Hof astronoom zonder geld
F LAMSTEED'S taak was niet
gemakkeiyk, want de finan
ciële positie van het observa
torium was meer dan droevig. De
tienduizenden belangrijke waar
nemingen, die hy deed, moest hy
grotendeels met eigen middelen
financieren, zyn opvolgers, Edmund
Halley, de beroemde ontdekker van
de „Komeet van HaJley", had het
niet gemakkeiyk, althans in het
begin, want de weduwe van zyn
voorganger liet alle door haar man
gekochte instrumenten uit het ob
servatorium halen. Gelukkig kwam
de regering hem te hulp met een
toelage, die hem in staat stelde
nieuwe instrumenten te kopen en
nog nauwkeuriger waarnemingen te
doen dan Flamsteed.
Naast het vijftiende-eeuwse
kasteel van Hertsmonceux in
Sussex werd het nieuwe ob-
servatorium gebouwd.
Halley's opvolgers traden in zyn
voetsporen. Door hun nauwgezette
arbeid verspreidde zich de roem
van het observatorium van Green
wich snel over de gehele beschaaf
de wereld. In 1818 kwam het in
stituut onder controle van de Britse
admiraliteit en kreeg het een be
langrijke taak: het testen van alle
scheepsohronometers. Nog meer
roem oogstte Greenwich onder de
leiding van George Airy, die van
1835 tot 1881 hofastronoom was. Hy
nam in 1951 een nieuwe koepel In
gebruik, met behulp waarvan meer
dan een half miljoen waarnemingen
werden gedaan. Voorts ontwierp hij
methoden voor het gebruik van
magnetische kompassen in de yze-
ren schepen, die toen algemeen in
gebruik kwamen. Ook stelde hy
nieuwe gewichts- en lengtestan
daarden vast ter vervanging van
die, welke verloren gingen, toen het
Engelse parlementsgebouw door een
brand werd geteisterd. De uitvin
ding van de telefoon stelde hem ln
staat de juiste tyd door te geven
aan de Britse poet- en telegraaf
dienst en de spoorwegen.
Eén Jaar voor zyn
zyn werk bekroond: de
tyd tot dan toe
.spoorwegtijd" werd
officiële Engelse tyd. Vier
werd de meridiaan, die
wich loopt, tydens een
nale conferentie aanvaard
meridiaan en daarmee
grondslag voor het bepalen van
tyd over de gehele wereld.
Enige tijd geleden trokken er lange, platte vracht-
wagens met een zeer bijzondere lading door de stra
ten van We8t-Berlijn. Hier zag men bewerkte stenen
en gecanneleerde pilastersdddr barokke vazen en
een mollig kinderarmpje, dat zich uitstrekte naar de
hemel. De voorbijgangers schudden hun hoofd. Inge
wijden echter zeiden: „Hé, het Ephraimpaleis is weer
eens op reis'f.
Van 1762 tot 1767 lieten de gebroeders Ephraim,
bankiers en munters van koning Frederik de Grote,
hun woonhuis aan de Molkenmarkt (tegenwoordig
gelegen in de oostelijke sector van de stadver
bouwen. OberbaudirektorDiterichs voorzag de zeer
eenvoudige gevels van zuilen, pilasters, balkons en
balustradesdie hij met beelden, maskers en vazen
versierde. Hij continueerde zo de grote traditie van
de beroemde Pruisische barokarchitecten Schlüter
(schepper van het Berlijnse slot) en Knobelsdorff
(bouwer van de Staatsopera en het slot Sans souci
Ook het interieur van het paleis werd ingrijpend ver
anderd.
Gedurende 170 jaar was het Ephraim-paleis een ar
chitectonisch paradepaardje van het oude BerlUn,
een sieraad van het stadsbeeld ten oosten van het
slot. In 1935 bleek echter, dat het terwyi het door
de bouw van een brug toch al veel van z'n effect
verloren had definitief aan de sanering van de
Molkenmarkt moest worden opgeofferd. Daar men
echter niet voor goed afstand wilde doen van dit
schitterende bouwwerk, besloot het stadsbestuur de
belangrijkste delen te bewaren, om ze bij een latere
herbouw weer te gebruiken. De hele zandsteen-ar
chitectuur van Diterichs werd in vele honderden af-
zonderiyke delen uit elkaar genomen en, tegen
weersinvloeden beschermd, op een open terrein op
geslagen. Daarmee begon echter een Odyssee, die
tot de huidige dag nog geen einde heeft gevonden.
Het Ephraim-paleisof wat er aan kostbaar
heden nog van overgebleven was kwam tamelyk
goed door de tweede wereldoorlog. Ondanks brand
en brisantbommen leden de kosthare stenen geen
noemenswaardige schade. Toch werden thans voor
alle zekerheid de zeer kwetsbare beelden en de
sterk geroeste smeedijzeeren balkonhekken naar de
kelder van het slot Charlottenburg overgebracht De
stenen zelf moesten echter in 1957 weer verhuizen,
want men had het terrein nodig voor nieuwbouw. Het
transport en het gebrek aan ruimte op de nieuwe
plaats hebben het tot een hoogte van 4 meter opge
stapelde materiaal geen goed gedaan. Randen en
oppervlakken werden beschadigd en er is veel ge
broken. En zo was een nieuwe verhuizing slechts een
kwestie van tyd. Op een geëgaliseerd stuk rulnegrond
in het stadsdeel Moabit liggen de zuilen en steen
blokken nu voorlopig opgeslagen. Byna twee maan
den duurde het transport van de 1064 ton van deze
belangwekkendste en oudste vracht van Berlijn, by
een dagelijks vervoer van twee ladingen van elk
twaalf kubieke meter.
Men zal nu spoedig moeten beslissen wat er nu
verder moet gebeuren, want ook de nieuwe opslag
plaats wordt bebouwd, op z'n laatst in 1968. Maar
men is in elk geval thans in staat het materiaal uit
te zoeken en nauwkeurige steenlijsten op te maken,
want de oude aantekeningen en bouwplannen zijn in
de oorlog verbrand. Aan wederopbouw staat niets in
de weg, want dat deze moet geschieden, daarover
zijn alle echte Berlijners het wel eens. West-Berlijn
beschikt over weinig representatieve bouwwerken uit
het verleden: al te veel heeft de oorlog verwoest en
het architectonisch belangrijke centrum bevindt zich
in de oostelijke sector. Daarbij komt nog, dat een
burgerpaleis uit de tweede helft van de 18-de eeuw
in de hele in tweeën gedeelde stad niet meer voor
komt. Pas wanneer het weer in oude schittering her
rezen is, zal het Paleis op wielen" eindelijk zijn
einddoel bereikt hebben.
