Honderd jaar geleden
werd TALMA geboren
RIJNSBURGS CORSO
TREKT 1 AUGUSTUS
P. v. d. A. protesteert
tegen benoeming van
commissaris Drente
Man, die de stoot gaf
tot chr. vakbeweging
Eerste deelnemers
reeds ingeschreven
PREDIKANTKAMERLIDMINISTERPREDIKANT
STEEK'N PLUIM OP UW HOED: SPAAR
„Ernstige teleurstelling"
EXPOSITIE VAN TEKENINGEN
JEUGDBENDE
OPGEROLD
Opgericht 1 maart 1860
Woensdag 19 februari 1964
Derde blad no. 31191
Vandaag is het precies 100 jaar geleden, dat in het Overbe-
tuwse dorpje Angeren werd geboren Aritius Sybrandus Talma.
beter bekend als dominee Talma, wiens naam verbonden is aan
een aantal sociale wetten en die in prot. christelijke kring wel
wordt beschouwd als de sociale pionier van deze eeuw.
Van de jeugd van deze uit een Friese familie stammende figuur is
vieinig bekend. Hij trad in de voetsporen van zijn vader door zich in de
tachtiger jaren te laten inschrijven als student in de theologie in Utrecht.
Na zijn studie werd de jonge Talma dominee te Heinenoord (Z.-H.) en
daar zou het zijn dat het wereldbeeld van de in een rustige omgeving op
gegroeide jongeman drastisch zou worden geschokt en dat de basis werd
gelegd voor zijn latere activiteit.
het, in hoofdzaak gereformeerde Pa
trimonium wilde uitdragen.
Niet voorbereid
De dominee Talma werd geplaatst
tegenover problemen waarop zijn
theologische studie hem niet had
voorbereid. In zyn eigen woorden:
„Valeton (zyn professor) bracht ons
in aanraking met de prediking, maar
jonge mensen die als beginnende
predikanten zo onmiddellijk met een
geweldige taak zonder inleiding in
het leven worden gezet, hebben iets
meer nodig."
Wat was het waarmee Talma wor
stelde ?wy laten het hem weer zelf
vertellen .zoals hy dat deed op de
A rbeiders be i vegi 1ig
Van het begin af aan ijverde Talma
in de A.R. en in Patrimonium voor j
een sterke arbeidersbeweging. Hij
zag dit als een voorwaarde voor de j
sociale hervorming die bij wenste.
Voor Talma was net oplossen van
het sociale vraagstuk vooral het
geven van zelfstandigheid aan de
arbeider, van vrijheid. Hij schreef
na dat eerste christelijk-sociale con
gres: „De arbeider is juridisch wel
- - vrij, maar hij moet wezenlijk vrü
christehjk-sociale conferentie van i zyp
Mede onder invloed van Talma en
1905 in Amsterdam..Ik was een paar
maanden dominee toen ik een erva
ring had die mij diep schokte. Over
al in mijn gemeente was het ge
woonte dat de mensen grote, ronde
broden bakten. Op een keer, op
huisbezoek uit, kom ik bij een vrouw
die bezig was brood te bakken, en zag
dat zij haar baksel veel smaller toe
bereidde.
Ik vroeg hoe ze daar toe kwam
en 'tantwoord was: „Och dominee,
ii. geef de kinderen altijd 's mor
gens en 's avonds twee boterham
men. 's Zomers heb ik het gewone
brede brood. Maar 's winters is er
geen geld voor en dan bereid ik
het langzamerhand wat smaller
om de kinderen toch maar hun
twee sneden brood te geven.
„Voelt ge wat dat is," zei Talma,
„dat een moeder aan haar kinderen
niet genoeg kan geven, dat ze hen
bovendien bedriegt? Dat heeft mij
ontzettend aangegrepen. Mijn dag
was bedorven
Socialisme
zijn vriend Van Vliet veranderde het
aanvankelijk vrij conservatieve Pa
trimonium van gezicht. Het verbond
aanvaardde in 1894 het sociaal pro
gram van Kuyper en Heemskerk en
in het zelfde jaar werd Talma geko
zen ln de Raad van Advies van dat
verbond.
Overigens was Patrimonium geens
zins een echte arbeidersbeweging.
Primair was voor het verbond de
geloofsverbreiding. Christendom en
gezindheid waren belangrijker dan
strijd. .Onderdanigheid jegens de
patroon", schreef prof. Fr. de Jong
in de Algemene Geschiedenis der
Nederlanden, „stond in het vaandel
geschreven
Te gevoelig
Daarnaast speelde het Talma par
ten dat hij niet technisch-admini
stratief onderlegd was en dat hy
au fond te gevoelig en te weinig
doortastend was.
Uit zijn kabinetsperiode dateren
de herziening van de arbeidswet door
uitbreiding van de beschermende
maatregelen voor vrouwen en kinde
ren en de Steenhouwerswet (beide
1911). De vernieuwde armenwet
bracht uitbreiding van de armenzorg
mede door een groter overheidsaan
deel.
Als zijn omvangrijke taak zag
hij de invoering van een sociaal ver
zekeringsstelsel. De uitvoering hier
van wilde hij aan een gedecentrali
seerd bestuursstelsel opdragen (Ra
den van Arbeid). Door het verzet in
de C.H. en van verschillende A.R.-
Kamerleden —zij zagen de decen
tralisatie van bestuur als in strijd
met de grondwet werden de inva
liditeitswet, de ouderdomswet en de
ziektewet pas na ingrijpende wijzi
gingen aangenomen. De volgende re
gering trok ze echter ln 1913 weer
in
Tragiek
De tragiek wil dat ds. Talma de
invoering van deze wetten nooit
heeft beleefd. De ouderdoms -en in
validiteitswet werden pas in 1919 van
kracht, de ziektewet pas in 1929.
Talma was al in 1916 moegestre
den overleden na wederom zijn
geliefde ambt te hebben opgenomen.
ZUn grootste nederlaag is de strijd
om de bakkerswet geweest. Deze in
1909 ingediende wet beoogde de
nachtarbèid voor bakkers te beper
ken. De grote kritiek bracht Talma
ertoe het ontwerp nog eens te be
zien. In 1912 werd het in stemming
gebracht na vele wijzigingen.
Alleen de katholiek Lohman had
al 25 amendementen ingediend.
Het werd verworpen, ondanks het
voorstemmen van de socialisten. De
conservatieve christenen en liberalen
zagen er een beperking in van de
ondernemersvrijheid en zelfs de vrij
zinnig-democraten waren tegen.
Dat echter vele van zijn ideeën
later wel zijn gerealiseerd, bewijst
hoe Talma in sommige opzichten zijn
tyd ver vooruit was. Zyn naam blijft
bewaard in Talma-wetten. in Talma-
straten en scholen en een Talma-
Hoeve.
Gun uzelf een groeiend spaartegoed. Goed. Want
uw spaargeld is goed voor alles. Ga naar de spaarbank
waar men u óók gaarne van dienst is met andere
bankzaken, zoals rekening-courant, deviezen voor uw
reizen, kredieten, hypotheken en bemiddeling in ef
fectenzaken. Meer dan 1000 banken en bijkantoren.
De spaarbanken met volledige bankservlce.
AANGESLOTEN BIJ DE COÖPERATIEVE CENTRALE RAIFFEISEN-BANK TE UTRECHT
Vakcentrale
Deze brochure werd overigens in
eisen kring nogal bestreden, o.a.
door Kuyper. Deze had er bezwaar
tegen dat Talma de begrippen „ge
zag en gehoorzaamheid" in de ver
zag en gehoorzaamheid" in de ver
ving door „leiding en ondergeschikt
heid". Dit tastte Kuypers principe
van soevereiniteit in eigen kring aan.
Daarom yverde Talma voor de I in 1901 kwam Talma in de Tweede
Via toevallig contact met een jon
ge schildersgezel kwam Talma bo
vendien in aanraking met het socia
lisme. Tegen de maatschappij-kritiek
en de theorieën van de ontwikkelde
arbeider kon Talma vaak niet an
ders inbrengen als: „Ik weet het
niet Ik ben dominee. Daarvan heb
ik geen verstand."
Op een van hun gezameniyke wan
delingen hield de man de dominee
dan ook plotseling staande en zei:
„Meent u een herder van uw ge-
meente te kunnen zyn. als u niets
weet van hetgeen het leven van die
mensen vaak zo bitter maakt en
van hun zorgen die hun week ver-
5 (j vullen en die ze zondags meenemen
by u in de kerk?"
N>dl Talma schreef in zyn voordrach-
it p{ ten over de Arbeidersbeweging: „Ik
ei 1 voelde dat die jongeman, vrydenker
A en anarchist, geiyk had".
stichting van een christeiyke vak
centrale een strijdorganisatie. Zun
brochure. „De vrijheid van de ar
beidende stand" is de basis geweest
waarop het Christeiyk Arbeidssecre
tariaat is opgericht dat na veel
tegenwerking uit eigen kring in
1908 leidde tot oprichting van het
Christeiyk Nationaal Vakverbond.
Kamer nadat hy de sociaal-demo
cratische leider Troelstra in zyn
eigen kiesdistrict Tjietjerksteradeel
had verslagen. Hierby ging het Tal
ma beslist niet om eer en roem. Het
was met een bloedend hart dat hy
afscheid nam van zyn gemeente in
Arnhem, waar hy inmiddels woonde.
In zyn hart Is Talma altyd de
prediker gebleven, maar hy besefte
dat er nu van hem gevraagd werd
zyn ideeën tot gelding te brengen.
Hy deed zyn intrede in het parle
ment ln een tyd waarin de politieke
hartstochten hoog oplaaiden de pe-
riode van de grote parlementariërs, Het bestuur van de Partij van
tuur iHa&n,rÏSS: dc Arbeid h«]t b™f
kers). minister-president Marijnen
j „zijn ernstige teleurstelling en
In 1908 werd hy geroepen tot het verontrusting" kenbaar gemaakt
ministerschap. Dat dit voorh.m een over dc reccnte benoeming van
teleurstelling werd, lag mede aan de
tegenstand in eigen kring. De con
servatieve christenen moesten van
zjjn ideeën weinig hebben. Ander
zijds ging hy de socialisten vaak
niet ver genoeg.
cei
iO'S,
m<*
;orfl
id ere
H M
inet
t li
'og.
raat
in
I
185
(tb!
Hal
2579»
i ai
snrt!
van»
hex
5—6"
H
g U
rep
ie in
orn
jen,
tl
bed)
e. H»
Studie
De jonge dominee wierp zich
daarom op de studie van de maat-
schappy. Hy beproefde ook de socia
listische theorieën, maar zy waren
de zyue niet. hoewel hy hun maat-
schappy-kritiek vaak als juist er
kend De socialistische ideeën wa
ren hem echter te atheistisch en te
materialistisch. Hy miste de basis
van het christendom, het gevoel voor
hogere waarden.
Hoe kan het anders voor een do
minee behorend tot de rechts-ethi-
sche richting van de Ned. Hervorm
de Kerk Wel sympathie voelde Tal
ma voor de ideeën van de Engelse
christen-socialisten.
Toen Talma zich enige jaren en in
zyn gemeente en door zyn studies
maatschappehjk had geschoold, werd
in 1891 het eerste christelyk-
sociale congres gehouden ln Amster
dam. Hy wilde er graag naar toe
maar een beletsel was voor hem
dat de congresgangers de beginselen
van de Anti-revolutionaire Party
moesten onderschrijven.
De party stond sterk onder gere
formeerde invloed en de hervormde
dominee Talma kon vyf Jaar na
de kerkstryd der dolerenden wei
nig gelegenheid opbrengen voor
haar leider, de gereformeerde Abra
ham Kuyper. Ztfn drang om iets te
doen, om deel te nemen aan sociale
activiteit, was echter zo groot dat
hy het A.R.-beginselprogram ging
bestuderen.
Hy kwam tot de conclusie dat hij
er in grote lynen toch wel mee eens
kon zyn en hy ging. Dat was juist
nadat hy zyn intrede had gedaan
in zyn tweede standplaats Vlissingen.
In de politiek
Spoedig daarna werd Talma ook
lid van de A .R.-partij Hy realiseer
de zich zeer wel dat hy door deze
«tap als hervormde dominee geiso-
leerd zou kunnen komen te staan,
maar in deze keuze weerspiegelde
zich de instelling van Talma.
Hy zocht niet als Kuyper met zyn
antithese naar wat de partyen en
groepen verdeelde, maar naar wat
zy gemeen hadden. Hy wist dat al
leen gezameniyke arbeid Iets kon
veranderen aan de sociale ellende
dit hy had gezien.
Uit dezelfde instelling kwam Tal
ma's lidmaatschap van Patrimonium.
Ondanks het feit dat hy in hart en
nieren hervormd was dacht hy er
niet aan zich aan de sluiten by de
Pr'; Christelijk Nationale Werkmans Bond
die het hervormde element tegenover
een nieuwe commissaris der
Koningin voor de provincie
Drente, mr. K. H. Gaarlandt.
..De persoon van de Juist benoemde
functionaris en zyn bekwaamheden
kunnen in dit verband buiten be
schouwing biyven, maar het gaat
ons om de algemene politieke kant
van deze benoeming", aldus het
PvdA-bestuur.
De brief vervolgt: „De functie van
de commissaris der Koningin in een
provincie is, ook al lykt de titula
tuur, die van oude datum is, daarop
niet te duiden, een staatkundige fun-
tie. De commissaris geeft leiding aan
I het provinciale bestuur. Daarom
dient de commissaris niet een poli-
tiek-onbestemde figuur te zyn, maar
1 door een duideiyke politieke party-
keuze biyk gegeven te .hebben van
staat.sburgerlyk verantwoordeiyk-
heidsbesef".
„Slechts intensieve deelneming aan
het politieke leven kan het inzicht
in de politieke verhoudingen ver
schaffen, dat noodzakeiyk is om een
politieke bestuursfunctie met vrucht
en met begrip voor andere inzich
ten te kunnen uitoefenen. Gaat men
hiervan uit. dan ligt het verder voor
dc hand de keuze van een commis
saris der Koningin zoveel mogeiyk
in overeenstemming te doen zyn met
de politieke opvatting, welke in een
bepaalde provincie door het grootste
aantal Inwoners wordt aangehangen.
By de laatste drie benoemingen
Limburg, Overijssel en Noord-Hol
land ls dit dan ook geschied".
„Drente is de provincie met het
hoogste percentage PvdA. stemmen.
Terecht heeft de Kroon destyds dan
ook 'n commissaris benoemd, die blij
kens zyn lidmaatschap van de Eerste
Kamer der Staten-Generaal voor de
PvdA een duideiyke politieke keuze
had gedaan. De Party van de Arbeid
had er, gezien de positie die zy in
de provincie Drente heeft, recht op
te verwachten, dat ook de nieuwbe
noemde commissaris in deze provin
cie van duideiyke P.v.d.A. signatuur
zou zyn. Zij mocht die verwachting
koesteren ook al hebben de laatste
Jaren geen van haar voormannen
meer zitting in het kabinet'.
„Dat de minister Van Binnen
landse Zaken, mr. F. H. Toxopeus,
niet een van de alleszins bekwame
kandidaten die in PvdA-kring voor
deze functie beschikbaar waren heeft
voorgedragen, wil ons bestuur niet
zonder een ernstig protest laten pas
seren'. zo besluit de brief.
In Tilburg
De Tilburgse politie heeft een eind
gemaakt aan het bestaan van een
jeugdbende, gevormd door acht Til
burgse Jongens van veertien tot acht
tien jaar. De knapen, die allen wer
den ingesloten, hebben inmiddels 48
inbraken en diefstallen bekend, ge
pleegd voornameiyk in Tilburg,
maar ook ln Goirle en Berkelenschot
De Jongens, die allen buurtgenoten
zyn, bleken als leider een zeventien
jarige stratenmaker te hebben.
Zuidafrikaanse
politie-agenten
veroordeeld
Een 27-Jarige Zuidafrikaanse poll-
tie-agent, Christensen. is gisteren
door een rechtbank in Durban tot
acht jaar gevangenisstraf en vier
stokslagen veroordeeld wegens aan
randing van een Afrikaanse vrouw.
Een andere blanke politieman, de 23-
jarige Fick, die tezamen met Chris
tensen terecht stond, werd schuldir
bevonden aan overtreding van de
immoraliteitswet. HU kreeg 18 maan
den gevangenisstraf. (De immorali
teitswet verbiedt intieme betrekkin
gen tussen blanken en niet-blanken).
Een 19-Jarige Afrikaanse verklaar
de voor de rechter dat zy en een
andere vrouw waren gearresteerd
omdat zy zich op verboden terrein
bevonden. Christensen en Fick had
den de vrouwen in een patrouillewa
gen meegenomen en later had
Christensen zich onder bedreiging
van een revolver aan haar vergre
pen.
Prefob-sysfeem
Proef niet houten
bungalows in Uilen
In de Brabantse gemeente l'den
wordt volgende week begonnen met
de bouw van vyf houten geprefa
briceerde bungalows die elk ren
grondoppervlak hebben van 82
vlerkante meter en die een woon
kamer. drie slaapkamers, een keu
ken, een douchecel, een hal en ber.
ging en een terras zullen bevatten.
De prijs van deze bungalows zal
waarschynlijk nog iets lager zyn
dan die van de zogenaamde
Bogaers-woningen. die f. 14.000
kosten (zonder grond).
De huizen, die volgens deskundigen
minstens 40 Jaar meekunnen, wor
den in vyf houtfabrieken geprefa
briceerd en op de bouwplaats in
elkaar gezet.. Het gaat hier om een
proef die de instemming heeft van
het ministerie van Volkshuisvesting
en Bouwnyverheid.
Slaagt deze proef, dan zullen vyf
Nederlandse houtbouwfatrikanten
onmiddellyk beginnen met de pro-
duktle van 4000 houten bungalows,
waarmee zy de woningnood willen
helpen lenigen.
Rijnsburg treft reeds voorbe
reidingen voor het bloemencor
so. dat zaterdag 1 augustus van
dit bloemendorp door Oegstgeest
naar Leiden en terug zal trek
ken. Dat is wel nodig, want het
organiseren van zo'n bloemen-
stoet kost heel veel tijd. De ont
werper en artistiek adviseur, de
heer George Kiersch, heeft gis
teravond in de kantine van de
veiling Flora" de ontwerpen
voor de praalwagens en enige
schetsen voor personenauto's
met aanhanger getoond.
Er bestond voor deze expositie van
tekeningen grote belangstelling.
Daarover toonde de voorzitter van
het corso-comité, de heer C. Leeu
Een van de praalwagens kreeg
van George Kiersch de titel
..De witte bruid''
(Foto LD./Holvast)
Van de gelegenheid de tekeningen
Buitengewoon erkenteiyk was hy
voor de medewerking van de gemeen
tebesturen van Lelden en Oegstgeest
en van het bestuur van de veiling
vereniging.
De heer Leeuwenburg merkte ten
slotte op, dat de wagens op de vry-
wenburg, zich zeer verheugd. In het dag voor het corso weer bezichtigd
byzonder begroette hjj de Leidse wet
houder, de heer P. S. Harm sen, het
bestuur van de veilingvereniging
„Flora" en de afgevaardigden van de
plaatselijke verenigingen. Hy be
treurde het, dat burgemeester B. H.
Koomans wegens ziekte niet aanwe
zig kon zyn.
In zyn openingswoord wees de
heer Leeuwenburg erop. dat het co
mité nu tien Jaar prettig samen
werkt met de heer Kiersch en voorts
deelde hy mede, dat de opbouw van
de wagens weer verzorgd zal worden
kunnen worden in de hallen van
„Flora". Het vorig jaar hebben maar
liefst 3.500 buitenlanders van deze
gelegenheid gebruik gemaakt. Bloe
menmeisjes zullen ln de omliggende
plaatsen bloemen uitdelen en voorts
zal aan de beste binders weer een
gouden, zilveren en koperen anjer
worden uitgereikt.
De heer Kiersch lichtte hierna de
tekeningen toe. Hy zei. dat het corso
te bezichtigen werd een zeer druk i kleurenKleurenpracht (personeels-
gebrulk gemaakt. Door dertien deel- j ver. Flora), Lenteboden (firma De
Koning). Boerenbont (buurtveren.
Sandtlaan), Oranjefeest (buurtver.
IrisserurtraatHerfsttinten (buurt
ver. Kanaalstraat). Een gemengd zo-
merboeket (velling Flora). Rhapso
dy ln blue (buurtver. Brouwerstraat),
nemers werd reeds een keuze ge
maakt uit de schetsen en de onder
werpen. die zy tydens het corso zul
len uitbeelden. De getoonde ontwer
pen met daar achter de namen van
de deelnemers: Goudgele Zonne-
schyn (Padvindery), Zomerweeldej Kleurenharmonie (Boerenleenbank)
met verschillende bloemen en plan- Rynsbungs kleurenpalet (gezamen-
„Rynsburgs Kleurenpalet Daardoor ten (buurtvereniging Centrum), Rode ïyke kwekers). Gouden dromen en
„Rijnsburgs Kleurenpallet". Daardoor roos der liefde (Noordwykerhout en Sprookje witte bruid,
uc woBCiio wen «x» wwucii i wil hij uitdrukking geven aan de Zilkse Kwekers). Onze driekleur Aan het einde dankte de heer
door de heer W. G. Ziegelaar uit bloemen ln velerlei kleuren, die ln (Kleinhandelaren ln Bloemen en Leeuwenburg de deelnemers voor
Leiden. -dit bloemendorp worden gekweekt. Planten). Regenboog met de zeven hun apontane medewerking en sprak
Deze wagen zal
..Rijnsburgs Kleurenpallet''
uitbeelden.
(Foto LD Holvast)
de hoop uit dat het corso 1964 weer
zal mogen slagen.
Met de Oranjevereniging, de buurt
verenigingen en het corso-comité
zyn besprekingen gaande om in sa
menwerking een feestweek te orga
niseren met als sluitstuk het corso.
