KRISTALLNACHT
Tl
ft-Ci-izENs/
prelude op
verdelging
van Joden
in Europa
AND GEN'
Moord van riyn:
werd voot
Cöbbels
het startschot
Vannacht 25 jaar
geleden:
m M - ïmMÈ
Het begon
met een
briefkaart
rericht 1 maart 1860
Zaterdag 9 november 1963
Derde blad no. 31107
LPERS i
P l'JN Joodse jongen in Parijs, zeventien jaar, krijgt
een briefkaartje van zijn vader. Hij leest wat zijn
oude vader schrijft uit een ver niemandsland ergens
aan de Poolse grens en hij hóórt de noodkreet:
„Herschel, wij zijn verjaagd. Hitier heeft ons uit Duits
land weggejaagd. Alles wat we bezaten is ons afgeno
men. Help ons". Het is 31 oktober 1938.
SCHEL Grynzpan, herinnert iemand
b nog zijn naam? In november van
rkwam hij op de voorpagina's van
alle kranten ter wereld. Een wereld
en daar al was wakker geschud
nazikabaai van een rijk, dat zich
Ie" noemde, het „duizendjarige.
wat Herschel Grynzpan wilde: de
it van de wereld voor de Joden in
In zijn eigen kleine, angstige we-
ist hij niet anders te doen dan die
ektelling te wekken door het plegen van
^K)rd. Aandacht kréég de jodenjongen
r#h de meeste aandacht van Hitler in
an en zijn wanhoopsdaad, de moord
Duitse gezantschapssecretaris, staan
begin van een ongekend satanische
vernietiging in Duitse concentratie-
In één ervan sterft hij zelf, twee
kón zijn ouders niet helpen. Hij
;edoken, toen al, in het Parijs van
ij zijn oom en tante, nadat hij als
(Vluchteling geen gehoor
;even aan het bevel van
autoriteiten het
verlaten. Alles had hij
tobeerd. Had hij niet een
jeschreven aan president
velt en om toelating van
zijn familie in Ameri
agd? Spaargeld legde
akersleerling allang
voor de reis naar de
»ijd. Het was het plan van
iopige die toch nog
id.
%t briefkaartje had het geen
81 meer. Herschel piekerde
iea zolderkamer precies een
a ng. Een week, waarin hij
ij rtje van zijn vader de
I pper Sendel Grynzpan, las
g, is. En de kranten, die in
richtenstijl het nieuws ga-
de Poolse Joden in Duits-
lizenden waren op een
en over de Poolse grens,
gedreven. Onder deze dui-
eden ook Sendel Grynzpan
n vrouw honger en kou. Zij
ran het Reich nog tien
m ogen houden.
|D jaar lang had vader Sen-
1 enen gemaakt in Duits-
ói j was een Pool. Maar op
ri werd hem door de Pool
la ing gezegd, dat hij geen
er was. Zijn geboorteland
paspoorten van alle in het
nj id levende Joden ongeldig
l Hitier greep deze maat-
,n i om zich van 20.000 Pool-
i, staatlozen nu, als onge-
Teemdelingen te ontdoen.
s twintigduizend. Nazi-
I begon met de aanvanke-
d' rgezette telling van depor-
el rs. De Joodse verschoppe-
erden keurig geadminis-
n weggevoerd. Hpt wordt
eerste massavervoer van
lens en. Een voorspel van,
Ring in georganiseerde
ansporten in de grauwe ja-
tioigden onder de massare-
een aantal bezeten topna-
ifhele leiding: AdoH Hitier.
Wvember 1938, 25 jaar ge-
9 i loopt de tengere Herschel
door de vroege herfst-
«M Parijs. Het is hall
Ép de Rue Faubourg St.
M&aat hij een wapenwinkel
koopt een revolver. Uit
«Iver flitsen op de Duitse
de twee kogels. Zij tref-
i W vom Rath, de tweede ge-
tpsraad. Tevergeefs stuurt
ijn eigen lijfartsen naar de
rige Duitser, die is opgeno-
de universiteitskliniek van
ise hoofdstad. Vom Rath
pan maakt het de politie
Blijk „Ik heb de Joden writ
ten" zegt hij kalm. ,,Ik
iele wereld laten weten wat
er nu in Duitsland gebeurt"* Her-
schels rol in de geschiedenis, die
hij in de goede richting wilde stu
ren, was met zijn moord dan ook
niet uitgespeeld. Maar de historie
bepaalt haar koers zélf.
Meer dan deze moord beeft de
sluwe Göbbels niet nodig, die hun
kert naar de aanleiding, om het
volk van Hitlers Grootduitse Rijk
wat begrip bij te brengen van wat
hij maar had genoemd de „oplos
sing van het jodenvraagstuk".
Grynzpan geeft hem onverwacht
die aanleiding zo maar cadeau.
Op de dag dat Vom Rath be
zwijkt, herdenkt Hitier samen met
fascistenpioniers in München de
mislukte staatsgreep van 1923. Een
bode brengt hem het doodsbericht
uit Parijs tijdens een gemeenschap
pelijke maaltijd in het raadhuis.
De Führer neigt naar Göbbels, die
naast hem zit. Nooit heeft iemand
precies geweten wat er tussen deze
twee werd gefluisterd. Maar de
gebeurtenissen in de nacht daarop,
bekend geworden als de „Kristall-
nacht", laten geen twijfel. In dit
fluisterend dialoog wordt het von
nis voor dat moment, en de jaren
die nog kwamen, geveld
Vijf jaar lang was het venijn te
gen de Joden er al bij het Duit
se volk ingedruppeld en er was
maar weinig voor nodig om de fa
natieke woede te laten losbreken.
Dat weinige moest tot de verbeel
ding spreken en dat deed de dood
van Vom Rath, de „jodenstreek"
zeker.
DE Kristannacht de nacht
van 9 op 10 november 1938,
klokslag half drie, vijfentwintig jaar
geleden. Boven heel Duitsland
wordt de hemel verlicht door 179
brandende synagogen. Kinderen in
Stettin, Essen, Dtisseldorf, Korv
stanz, Berlijn, München, Kassei,
Krefeld, Offenberg, Eberswalde
schrikken wakker van rinkelende
ruitscherven uit Joodse winkels,
die tierende zwart- en bruinhem-
den vernielen en plunderen. Schrijf
bureaus, schrijfmachines, confectie-
kleding. bontmantels, juwelen wor
den op straat gesmeten. Dertigdui
zend Joden worden van hun bed
gelicht en naar Dachau, Buchen-
wald eti Sachsenhausen overge
bracht, zonder enig bezit. Vele Jo
den zijn er, die de tergende verne
deringen niet willen ondergaan; zij
deinzen terug voor de onzekere toe
komst en plegen zelfmoord.
Maatregelen die allang waren
voorbereid, o.a. in de z.g. Neuren-
berger wetten, worden nu van
kracht. Zo worden de Joodse art
sen, die tot dusverre nog hun prak
tijk konden uitoefenen, niet meer
daartoe bevoegd en daarmee in fei
te uk hun ambt gestoten. Er komt
een regeling voor het dragen van
voornamen door Joden: dat mogen
slechts namen zijn die als „ty
pisch Joods" worden beschouwd.
Joden die geen Joodse voornamen
hebben moeten die nu aannemen.
De Duitsers zullen wel zeggen
wélke namen: Israël voor Joden.
Sara voor Jodinnen. Alles wordt
scrupuleus geregeld- gründlich.
Ook komt er een verordening
voor de bestemming van alle eigen
dom van Joden. Het Duitse voca
bulaire wordt uitgebreid met een
werkwoord, dat „stelen" en „ro-:
ven" moet verdoezelen: Ariseren.
Er verschijnt een decreet, waar
bij het Jodenbezit wordt „geari-
seerd", of wel. verbeurd ver
klaard. De vergoeding van de aan
Joodse zaken m de Krist afin acht 1
aangebrachte schade moet door de
verzekeringsmaatschappijen wor
den uitbetaald aan het Rijk. Nog
grover: de Joden moeten zelf één
miljard mark aan de Führer beta
len, nota bene voor het herstel van
de schade, die aan henzelf door
de nazi's is toegebracht.
Göbbels formuleert het zo, ais
hij na de rage van Kristallnacht
het tijdstip acht aangebroken aar
de vernielingen een einde te ma
ken en de politie, die opdrachl
had gekregen niet in te grijpen tij
dens deze strikt en feilloos georga
niseerde gruwelnacht, de nazi-ge
moederen moet sussen:
ER bestaat thans geen mogelijk
heid meer door acties tegen
zaken of ondernemingen de Joden
te treffen, acties die overigens
voortvloeiden utt de gerechtvaar
digde en begrijpelijke verontwaar
diging van het Duitse volk over de
laffe Joodse sluipmoord. Het bezit
van de getroffen Joden gaat in de
kortst mogelijke tijd In Duitse han
den over. Wie zich dus vanaf mi
tegen dergelijke bedrijven richt,
schaadt slechts het vermogen var
het Duitse volk", aldus de propa-
gandaminlster.
Deze kroniek van de Krietall
nacht is kort en niet volledig. Ei
zou een lijst volgen van nazi-daden,
die in de volgende zeven jaren in
een veelvoud over het grootste deel
van Europa zouden worden begaan.
Wij Nederlanders zijn er zelf ge
tuige van geweest en velen hel
ller>rhrl Orynrp.in
wordt kort na r.ljn moor*!
op Vom Kiitli Krarrrstrrrri
rn >oor hot verhoor naar
eon politiebureau in l'arti»
gebracht. Hij mankt het
de politie gemakkelijk.
(midden).
0 Kén van de 179 -Joodse
bedehuizen, die de nar.i'n
in de Kristallnacht in
brand staken de synagoge
in de I'rin» Itegenten-
st ra-re in KerlUn. «Ie
brandweer binst in de
daarop volgende morgen
het nasmenlende vuur,
toen (.öbhel* vond. dat er
genoeg was „gewroken",
lie hakenkruis* laggen han
gen weer in de windlove
herfstochtend. ree hl v
bov em
0 Vergeefs protest klonk
'•uiten nari-IIuitsland. Jo
den in Londen riepen de
l-.iigeKen op tot het onder
tekenen van een petitie
gericht tol de regering
van (iroot-Rrittannië. die
aandrong op het openstel
len van Palestina, het hui
dige Israël, voor de ver
volgde Joden. I>e foto toont
ecrn hord in de T^>nden*e
"Uk East End met de op
roep: „Borger*. Joden en
niet—Joden, protesteert te
gen de pogroms en de bar
baarse aanslagen op de Jo
den in Duitsland. Rieht n
tot nw vertegenwoordiger
in het Parlement", (link*
boven).
t Krietall nacht, de nacht
van de gebroken ruiten...
Foto: Enkele van de doi-
enden vensters van Jood
se winkels en bedreven,
die in de nacht van 9 op 10
novemheT 1938 door tieren
de nazi's werden inge
gooid: die van eesi Joodse
drukkerij in Berlijn. Inven
taris werd vernield o( ge
rooid. (onder).
slachtoffer. Er ls al veel geschre
ven, na de oorlog, over dit leed
maar woorden zijn ontoereikend.
En ztj die ondervonden zwijgen...
De sombere herinnering aan de
Kristallnacht behoeven wij niet op
te roepen om nog eens te pogen
het leed te peilen. Met deze herin
nering willen wij zeggen: TOEN
begon het. Toen, al vóór de oorlog
die ook ons land met de „arische"
normen confronteerde.
Kijken wij terug naar die novem
bernacht in 1938 dan hebben wij
nu enig besef, ondersteund dooi
duur betaalde lessen uit de bezet
tingstijd. Was dit besef er vóór de
oorlog? Het was er wel. het begon
te groeien, maar het was er bij
tallozen niet of zeer onvoldoende.
Na de Kristallnacht hadden tallo
zen wel de vredesroes uitgeslapen
na de tijdelijke verdoving van het
hypocriete akkoord van München,
dat enkele weken daarvoor werd
getekend.
IN' sommige landen vonden be
togingen plaats tegen de Jo-
denprogrom voor Duitse ambassa
des. Argwaan en vrees namen toe.
Felle waarschuwingen klonken te
gen het nazidom, o.a. van de Ame
rikaanse president Roosevelt en de
toenmalige Canadese minister van
defensie Ian Mackenzie. In de pers
klonk verontwaardiging door, maar
zij werd voor een groot deel lauw
en minder attent op het nazidom
als een gevaarlijke volksziekte, na
dat de actualiteit van het eerste
nieuwe over de moord van de Jongen
Grynzpan en de Kristallnacht eraf
was. Wat zou er GEDAAN zyn, als
wij toen wisten, wat de wereld wacht
te?
Wal denkt, wat doet de Bonds
republiek nu. een kwarteeuw na de
Kristallnacht? Men kan en mag in
West-Duiteland niet aan een triest
jubileum voorbijgaan. De Evangeli
sche kerk van Lippe organiseert met
ingang van heden een speciale
week ter herinnering van de pogrom,
die toen in de nacht van die datum,
de Kristallnacht. 30 000 Duitse joden
trof.
Men zal er inderdaad „iets aan
doen". In deze herdenkingsweek zal
de nadruk vallen op de verbonden
heid van protestanten, rooms kat
holieken en joden. Op de eerste dag.
9 november, zal in Detmold op de
plaats van de verdwenen synagoge
een gedenkteken worden onthuld. De
inscriptie is hetzelfde opschrift, dat
eens boven de synagoge stond: „Heb
ben wy allen niet één Vader?".
Hoe denken de na-oorlogse Duit
sers over de joden?. De vraag is
moeilijk en voor de Duitzers pynlyk.
Misschien is het beter een jood deze
vraag te laten beantwoorden, de Is-
ralëische schrijver M. Y Ben-ga-
vriël. Hjj is de eerste Israëlische
auteur, die na de oorlog naar Duits
land kwam en er lezingen hield. Er
is daar grote belangstelling voor zijn
boeken en in een interview stelde
het Hamburgse weekblad. „Die Zeit"
de vraag, wat de oorzaak van dat
enorme succes is.
door
Rien van Rijswijk
Na enig aarzelen antwoordde Ben-
gavriël: „Ik en mensen zoals ik val
len in Duitsland zogezegd onder mo
numentenzorg. Laat ik een anekdote
aanhalen, die ik onlangs hoorde:Een
auto haalt een andere auto in en
raakt hem. De wagens stoppen, de
bestuurder van de aangereden wa
gen springt eruit en schreeuwt naar
de ander: meneer, bent u een jood?
Nee zegt, de ander zeer verbaasd.
Waarop dc eerste uitschreeuwt: Kom
er dan eens uit, jjj schoft! Begrüpt
u?.
De aangeredene was bereid zijn
woede te onderdrukken om niet tot
de antisemieten te worden gerekend.
Want dat behoort op het ogenblik
in de Bondsrepubliek niet tot de goe
de toon. Iedere jood, die na Hitier
naar Duitsland komt, Is namelijk zo
iets als een Heine-monument. Men
kan in Duitsland heel goed leven
zonder Heine-monumenten en zelfs
zonder Heine. Maar het behoort nu
eenmaal tot het herstel het Heine-
monument weer neer te zetten. En
dan moet men het zelfs beter behan
delen dan dat van de heren Goethe
en Schiller. Meneer de Jood moet
vooral niet op de gedachte komen,
dat enfin, enz.
Er komt altijd iets krampachtigs,
iets onnatuurlijks voor de dag, als
de Duitse gesprekspartner vooral
als hij ouder is dan veertig hoort
dat de ander een jood is. Een hoge
Duitse politiefunctionaris heeft me
dat zo uitgelegd: Een joodse zakken
roller arresteren zelfs als hij op heter
daad wordt betrapt, behoort tot de
Duitse politie De één of andere krant
zal dan meteen een antisemitische
houding van de politie constateren".
Volgens Ben-gavriël wordt op een
jood in Duitsland thans net zo ge
reageerd als op een lichamelijk ge-
remde.een blinde bijvoorbeeld. De
meeste mensen zullen, zo is het nu
eenmaal, één of ander werkstuk van
een blinde, al is het nog zo slecht
gemaakt, veel welwillender beoorde
len dan van een normaal mens, met
eveneens gering artistiek gevoel.
7T L mag Ben-gavriëls opinie
dan niet algemeen gelden,
zijn woorden geven aan hoe on
echt de huidige houding van
de Duitsers over het algemeen
tegenover de joden aandoet.
De razende Germanen uit de
Kristalnacht heeft Ben-gavriël
echter niet teruggevonden. Hij
kan zich afvragen waar zij nu
wèl zijn. Of is er dan toch
iets in Duitsland ten gunste
aan het veranderen? Mét Ben-
gavriël is het dan maar een
handvol joden, die daarvan
nog getuigen kunnen zijn
