DUUR EN SLECHT
RUSSISCHE ARTIKELEN
ZOEKLICHT
TIJDS
BEELDEN
OOK BERLIJN HEEFT THANS
MONTMARTRE" GEKREGEN
lunst tegen uitverkoopprijzen
(leidsch dagblad
EEN
OP DE BOEKENMARKT
WOORD
VAN
BEZINNING
Zaterdag 21 septembe- 1963 Pagina 1
3
i CHILDERIJEN hingen aan waslijnen, stonden tegen bomen
J en vuile milten; in marktstalletjes en op het gras lagen ab-
tracte en zakelijke, impressionistische, naïeve en soortgelijke
unstwerken uitgestald en wachtten op kopers. De eerste week-
15 \arkt voor schilderijen en beeldende kunst in de oude Duitse
/3) ioofdstad Berlijn vond op een zonnige zaterdag in mei plaats en
in<a/, voorzover het niet regent, voortaan regelmatig tot laat in de
'hiierfst worden gehouden. Ongeveer dertig baardige jonge man-
in spijkerbroeken en bonte hemden organiseerden deze markt
n navolging van hun Parijse collega's midden in de Westberlijn-
Je arbeiderswijk „Kreuzberg", die sinds enige jaren ook door de
kunstenaars wordt bevolkt. „Wat in Parijs kan gedijen, zal in
jmerlijn pas echt kunnen bloeien", zeiden met name de schilders in
Westberlijn tot zichzelf en gingen de straat op, om hun kunst aan
IJS ie man te brengen.
Op de Berlijnse schilderij enmarkt
lis alles te koop tegen elk aanneme-
Uk bod en wie geluk heeft kan te-
en een spotprijs eigenaar worden
110 an een mogelijk toekomstig be-
oemd werk. Van deze mogelijkheid
maakten de inwoners van Berlijn
ook een druk gebruik. Maar
tsiéerst kwamen de honden en kinde-
en uit de buurt. Voor de kunste
naars was dat echter niet het ter
ke kundige en koopkrachtige pu
bliek. waarnaar zij uitkeken. Dat
kwam later, uitvoerig ingelicht door
de pers: stadgenoten en buitenlan
ders uit alle delen van West-Ber-
lijn.
De eerste portretten „klaar ter
wijl u wacht" ontstonden en de eer
ste discussies over kunst brandden
los. Een improviserende trompetist
en een melancholiek tokkelende gi
tarist werden echter spoedig over
stemd en afgelost door de alom be-
Aan de voet van de „Kreuz
berg" brengen jonge kunste
naars hun schilderijen tegen
uitverkoop-prijzen aan de man.
kende Berlijnse orgelman. De
„Kreuzberger schilderijenmarkt"
kreeg hierdoor al dadelijk een ge
heel eigen cachet. En ook verder
werd deze nieuwe attractie in hun
stad bij de Berlijners gunstig ont
vangen. West-Berlijn had zijn
Montmartre geaccepteerd. In plaats
van de in Frankrijk gebruikelijke
rode wijn dronk men Duits bier.
Terwijl de Parijse schilderijen-
markt zijn pracht hoog boven op
de beroemd geworden heuvel ont
vouwt, breidt de Berlijnse kunst-
bazaar zich nog aan de voet van de
60 meter hoge ..Kreuzberg" uit. ove
rigens de enige natuurlijke berg van
Berlijn. Dit verschil zal er spoedig
ook niet meer zijn. als de Berlijnse
kunstenaars op de top van de
Kreuzberg zullen exposeren. Menig
een van hen zal dan misschien wel
de hoop koesteren daarmede ook de
top van roem en succes te beklim
men. Voor de rest is hel bonte kun-
stenaarsvolkje van de Kreuzberg in
Berlijn echter even vrolRk en even
serieus als dat van Montmartre in
Parijs.
(Van onze reisredacteur, W. L. Brugsmal
(ni)
Een van 's werelds grootste, duurste en slechtste warenhuizen
op het Rode Plein in Moskou. Het heet de ,,Goem". Als
bedenkt, dat Moskou de etalage van de Sowjet-Unie is en
Goem de etalage van Moskou, als men rekent dat een Rus-
arbeider 480 gulden per maand verdient, dan wekken de
prijzen wel ontzag:
Aluminium schuimspaanvijf gulden
I Dikke Russische nylons: tien gulden,
Dunnere Oostduitse nylons: zestien gulden.
Kunstleren damestassen: zestig tot. honderd gulden,
Stenen uil met lichtende rode oogjes zestig gulden,
Kinderfietsjehonderdveertig gulden.
Beeldje van blote negerin: vijftig gulden,
Serviezen: vierhonderd tot achthonderd gulden,
Tennisracketzeventig gulden,
Overhemd: vijfentwintig tot veertig gulden.
Vp(< Amerikaanse toeristen, die komen een Hongaarse damesparaplu te
Qeijcijken of de Sowjet-Unie Amerika verwerven voor honderdvijfentach-
- pal bezig is in te halen, staren ver- tig gulden! /ij zien ook, dat »e
losjbaasd naar een queue van wel drie- kwaliteit van de artikelen te verge-
25honderd dames, die geduldig wach- lijken is met Ie prijzen uit een
ten tot zij aan de beur» zijn om schiettent op de kermis
De kopers:
i de rij voor damesparaplu s in
de Goem.
Slechts één artikel is in de Goem
gratis verkrijgbaar: he( inzicht dat
Moskou's vredesoffensief ook op
economische gronden gebaseerd is,
dat het nationale belang de over
hand heeft op de interesse voor de
wereldrevolutie.
In de fabriek „Kaliber", in een
voorstad van Moskou, wordt, preci-
sie-apparatuur gemaakt, vertelt de
directeur bij limonade cn Russische
sigaretten. Hij is een vriendelijk
man met wakkere ogen en verschilt
van Westelijke managers slechts
daarin, dat hij geen da.s draagt en
wel een portret van Lenin aan de
muur heeft. Hij somt trots de so
ciale instellingen van zijn bedrijf
op: sportvelden, zelfgebouwde hui
zenblokken. -akantiekolonies. kli
nieken, crèches, cultuu: paleis, hob
byclubs, vakscholen. Van de Vieg
tot het graf en van 'c ochtends tot
's avonds leven bedrijfsleiding, ka
der en arbeiders met hun gezinnen
in een haast autonome wereld, in
tegenstelling tot de bedrijven bij
ons. waar men blij is als men el
kaar eens niet ziet.
De „team-spirit" of dc „brigade
geest", zoals hot hier heet, is or
sterk. Het bedrijf sleekc in „socia
listische wedijver" soortgelijke be
drijven naar de kroon en binnen
het bedrijf zelf passen de brigades
die socialistische wedijver ook toe.
Aan de muren en in de lanen han
gen de portretten van de verdien
stelijkste arbeiders, die enigszins
verlegen ln de lens van de foto
graaf hebben gekeken De werkers
maken een opgewekte indruk in
hun bedrijf waar zij duidelijk trots
op zijn, zodat nen het niet over
zijn hart verkrijgt re zeggen, dat
het voor een fabriek van precusie-
apparatuur een rommelige indruk
maakt. Misschien zijn onze glim
mende fabriekshallen ook maar een
vorm van industrieel snobisme En
de verhouding tussen bedrijfslei
ding en personeel is er minder neu
rotisch en aanzienlijk zelfbewuster
dan bij ons.
Waarom blijft de expansie van
de Sowjetrusslsche Industrie dan
ln aoveel bedrijfstakken haperen?
Met de directeur begin ik een boom
over plan-economie en markt-eco-
nomie. Er is In de Sowjet-Unie een
discussie op gang gekomen over de
wenselijkheid van plan-vervulling
tot elke prijs. Zolang de Sowjet-
l'nie een geiaoleerde en belaagde
economie had en, koste wat kost,
moe«t industrialiseren, was het ab
solute principe van de planvervul-
ling een vereiste: men moest ma
ken wat men nodig had. Maar nu
het welzijn van de burgers een
overweging is geworden vanwege
de vreedzame co-existentie zelfs
een noodzaak om in de buitenwe
reld niet voor aap tc staan
wordt de planvervulling een rem
inplaats van een aansporing.
Enkele Sowjetrussische econo
men, prof. Libérmann voorop, heb
ben nu zulke on-marxistische be
grippen als winst cn vraag en aan
bod van stal gehaald, ai heet winst
hier dan rentabiliteit.
De directeur van „Kaliber" zegt,
dat er in zijn bedrijf over Liber-
manns theorie is gediscussieerd.
Maar hij ziet niet goed hoe dat zou
moeten. Hij «egt dat het ..plan
ning-systeem" .och logisch is: het
bedrijf geeft op wat het kan, de
regering zegt wat zij nodig heeft
en tenslotte noort het bedrijf van
Gosplan wat er hot komend jaar
gemaakt moet worder.. Zo weet
men waar men aan toe is. En als
Libermann zijn zin zou krijgen en
de rentabiliteit de norm ver vulling
gaat vervangen, dan moet men
misschien wel eens plotseling om
schakelen. En zijn ervaring leert,
dat elke omschakeling produktie-
verlaging met zich meebrengt.
Die produktieverlagmg blijft de
doodsangst van de managers wie
de plan-vervulling Is ingehamerd.
De Moskouse televisie haalt soms
ontevreden consumenten voor de
camera. Iemand beklaagt zich over
de knopen aan een jar Dan komt
de directeur van de knopenfabriek.
Hij geeft toe, dat de knopen van
slechte kwaliteit zijn. Om betere te
maken zou hij andere machines
moeten hebben en die hangen ai
van toewijzingen af en b» zou de
installatie ervan ertoe leiden, dat
hij een tijdlang helemaal geen
knopen kan maken. Dan komt de
directeur van de knopenmachine-
fabriek en zegt dat net maken van
nieuwe mach mes zijn hele plan
omver zou werpen en dat hij daar
voor toestemming nodig zou heb
ben.
De enige die nooit voor de tele
visie komt is de werkelijke schul
dige: „kameraad Plan". Want ver
der heeft ledereen zijn plicht ge
daan. De machinedirecteur heeft
zijn machines gemaakt, misschien
meer dan in het plan stond en de
knopendireeteur zjjn knopen en zij
hebben er premies voor gekregen,
al weet ledereen, dat het slechte
knopen waren. Maar degene die
het merkt, is hij die de jas gekocht
heeft.
Ilja Ehrenburg heeft eens ge
zegd: „Het socialisme is een prach
tig systeem. Maar het is jammer
dat het zulk beroerd gebak voort
brengt". Wachtend op de maaltij
den in hotel Metroprle, Oekraina
of National en wederom tussen de
gerechten, heeft men ruimschoots
dc tijd daarover na te denken.
Want die wachttijden bedragen ge
middeld een half uur! Goed, dan
komt erook kaviaar. Maar u heeft
geen idee hoe snel kaviaar verveelt,
wanneer men het dagelijks ge
lijk bosbessenjam op de boter
ham krijgt. En de service is nog
niet geheel gedestaliniseerd. Vooral
in hotel Mêtropole weet nog niet
het. hele persenoel. dat hoffelijk
bedienen van vreemdelingen geen
verraad aan de Sowjet-Unie meer
is. Bier en wodka worden er voor
namelijk gekoeld op het ijs van de
koude oorlog. Sommige obers kij
ken alsof het hun spijt dat zij niet
in een staalfabriek megen werken.
Wat de statistieken ook over de
produktie mogen zeggen, in de
distributieve en consumptieve sfeer
heeft Ehrenburg onverminderd ge
lijk. Alleen het orkest is vlijtig, het
vult. de sombere zaal met de plan
matig voorziene hoeveelheid deci
bels der genre-stukken. Een
zaam zit de westerling temidden
van dat cultureel gedruis en besluit
zich aan de socialistische moraal
aan te passen: hij geeft geen kopek
fooi.
Mischa de Vreede. „Oor
log en liefde." (Verhalen)
Bakker/Daamen Den Haag
1963.
Een talent voor schrijven heb
ben is niet genoeg Men moet ook
iets te vertellen hebben en dan iets
nog zó weten voor te dragen, dat
het de indruk maakt nieuw te njn.
Wat Mischa de Vreede, althans in
deze bundel verhalen, te zeggen
heeft is niet iets, dat aan boven
staande eis voldoet. Het z(jn de
kleine gevoeligheden van een ro
mantisch kind. later van het ro
mantische meisje, dat kennelijk
Mischa heet. Wij lezen dus over
het meisje Mischa. dat in een Jap
penkamp rondliep in een broekje,
dat veel aandacht heeft voor haar
armen, benen, buik en ogen en
voorts haar Jurken en haar bed.
Het zijn de ongelukkige ervaringen
van de kindertijd, het verdriet van
alleen zijn als je achttien bent. de
tweeslachtige houding tegenover
het ouderlijke huis e.d. Overtuigend
is dit alles niet. De schetsen neb
ben iets van de kleuren van dia's;
wel mooi, maar net niet echt. Deza
schetsjes zouden een goed figuur
maken ln een goed vrouwenblad,
maar helaas, zo'n goed vrouwen
blad bestaat er niet in Nederland.
Op blz. 91, in het verhaal „Laat
mij maar slapen", ben ik de regels
tegengekomen. „Maar de dromen,
die ik gehad heb. kunnen een dik
boek vullen. Ze interesseren alleen
niemand". Het klinkt onvriendelijk.
Ik weet het. maar eigenlijk zou men
dit van deze schetsen kunnen zeg
gen. Ze zijn gewoon niet interee-
sant genoeg.
J. Bern lef. D* Over
winning. „Het verslag van
een Nederlaag." Querido
Amsterdam 1962.
Wat ik zojuist gezegd heb over
de verhalen van Mischa de Vreede,
n 1. dat talent alleen niet genoeg
is. geldt op een andere wijze ook
voor de novelle van J. Bernlef.
Bernlef heeft een volkomen andere
wijze van benaderen en een geheel
andere stijl, maar die overeenkomst
is er. Ook dit la een Jeugdervaring
en wel die van de soldaat B. De
naamaanduiding met een letter en
nog wel met de letter van de schrij
ver is natuurlijk regelrecht afkom
stig van Kafka, die zijn hoofdfi
guur K. pleegt te noemen. Eenmaal
is voldoende, meen lk te moeten
opmerken.
Bernlef zoekt het ln het minu
tieus registreren van de kleine din
gen in de omgeving van B. en van
de sensaties aan die kleine dingen
verbonden. Indien men dat
systeem wil toepassen, dan moet
men geen fouten maken waar de
lezer de tekstkritische vinger
op kan leggen. Reeds in de eerste
alinea begaat. Bernlef zo n fout. HÜ
schrijft over licht, dat hem doet
denken aan „het scherpe licht ln
een besneeuwde straat". Goed.
Maar aan het eind van diezelfde
alinea glanzen de witte wanden
van de ziekenkamer „zacht" in dat
zelfde Ücht. Dit is dus geen waar
neming geweest. Op blz. 16 is een
wasbak „tot aan de rand gevuld
met vuil water waar stukjes zeep
en een paar scheermesjes ln drij
ven". Ook dit kan niet gere
gistreerd zijn, daar zeep en scheer
mesjes beide zinken. Wanneer nu
dergelijke eenvoudige beelden reeds
vals zijn, dan begin ik achterdoch
tig te worden ten opzichte van de
niet controleerbare sensaties van de
soldaat B. Zó achterdochtig, dat ik
door het hele relaas niet meer over
tuigd kan worden en het moet gaan
beschouwen als een literair bedenk
sel. Tenslotte: ik heb met ds beste
wil niet kunnen ontdekken waar
ik de tweede alinea «die waarin
B. op het kazerneplein iets ziet lig
gen dat lijkt op een „enorme veel
gebruikte tandenborstel", vervol
gens op een „massa samengeperste
paraplu's" en dat tot slot een „lig
gende man" blijkt te zijn) moet
onderbrengen teneinde er de bete
kenis van deelachtig te worden.
Noch ook kan ik de diepe zin vat
ten van de passage waarmee de no
velle begint en (met een kleine
variant» eindigt. Welke daad van
opstand (flaptekst» de soldaat B.
pleegt, zal voor mij dus een raadsel
moeten blijven.
Dr. L. de Jong. „De Be-
setting I, II en III.
Querido. Amsterdam.
Drie delen van de geschledenli
van Nederland ln de tweede wereld
oorlog rijn thans verschenen. Er
zullen er nog twee volgen. De boe
ken, die onder deze titel versche
nen zijn, zijn een weergave van de
uitzending over de NTV. Zowel de
tekst als de reproduktiee munten
uit door helderheid en waardigheid.
Het afwisselen van de geschied
schrijving met korte teksten van
anderen, geeft deze documentatie
de levendigheid en de ontroering,
die het ware herinneren oproept.
Zonder twijfel hebben deze boeken
grote geschiedkundige waarde,
maar zij zijn ook belangrijk en
boeiend voor een ieder, dis zich over
de hedendaagse gang van zaken
•en helder oordeel wil vormen.
De producenteen Sowjetrussische fabrieksdirecteur.
DE schilder Hodler heeft
een tijdsbeeld willen geven
in dat schilderij: de bank
der ontgoochelden. U ziet daarop
5 mensen uitgebeeld, samen op
een bank, mannen en vrouwen
van verschillende leeftijd. Jong
en oud Zij hebben dit gemeen,
dat zij ontmoedigd hulpeloos
ieder voor zich uit staren met
Iets vreemds in d? ogen. Zij zijn
kennelijk innerlijk geslagen en
gewond, gebrokenen. die wach
ten. ja. waarop: een hopeloze
toekomst, een verder niets, de
dood?
Dat schilderij een aangrij
pend beeld van de werkelijkheid,
waarin wij leven. Velen onder
gaan het leven zo als een ge
sloten werkelijkheid, zonder uit
zicht, zonder verwachting meer,
hopeloos leven, dat, zo het niet
in de grauwe onverschilligheid
blijft steken, gemakkelijk in de
wanhoop valt. Zulke tijdsbeel
den kent U voldoende uit
moderne films en romans als
thema, dat nauw aansluit bij
veler levenservaring van vastge
lopen-zijn
In de Galerie van DUsseldorf
hangt een schilderij, ook een
tijdsbeeld uit het jongste vel
leden. Het stelt een kruis voor
op de weg, midden in de winter.
Aan de voet van dat kruis leunt
een kind er tegenaan, dat ken
nelijk een lange, erbarmelijke
zwerftocht achter dr rug heeft
Vermoeid is hij ingeslapen en
heeft zijn bundeltje reisgoed
laten vallen. En van de andere
kant komen goedgeklede kinde
ren uit school en zien de kleine
stakker, die bij dit kruis nu stil
getroost en vredig slaapt. Werpt
deze schilder niet heel ander
licht op dezelfde werkelijkheid?
Spreekt dit beeld niet van vrede
en verlossing die een mens ten
deel kunnen vallen, wanneer hij
als ehristen ziin troost en toe
vlucht zoekt bij het kruis?
Wanneer men het zo stelt, zeg
lk liever eerst hartgrondig twee
keer „neen" om vervolgens voor
zichtig één keer „ja" te kunnen
zeggen.
Een man als Szczesny wijst
het christelijk geloof af. omdat
het de boodschap zou inhouden
van vrede en verlossing als loon
en belofte in een hiernamaals
voor de mens, die in de predi-
king des kruises gelooft. Het
Evangelie spreekt anders. Jezus
richt zijn rede op de berg
(Matth. 5i niet tot doden, maar
tot levenden. En zalig worden
niet gesproken gestorvenen „in
de hemel", maar zij. die hier en
nu hongeren en dorsten naar
gerechtigheid, zachtmoedigen, of
die vervolgd worden om. Zijns
naams wille. In zoverre kan dit
schilderij gemakkelijk tot mis
verstand aanleiding geven en
geldt eventueel het neen
Evenzeer, wanneer het de
lijdzaamheid op aarde zonder
meer als zgn. christelijke deugd
wil suggereren, het hele leven
te aanvaarden als een onont
koombaar lijden. Zulks doet het
boeddhisme. Onedr de indruk
van wat hij aan leed en lijden
ontdekt in de gedaante van een
bedelaar, een zieke, een grijs
aard en een dode, komt Boeddha
terecht op de bank der ont
goochelden, die Hodler heeft ge
schilderd: dus hierop loopt het
leven uit, dit is het lot van
allen? En omdat hem ander
perspectief ontbreekt, capitu
leert hij en zoekt zijn heil in
wereldvlucht.
Jezus heeft ook geweten van
teleurstelling en ontgoocheling,
van menselijke zonde, blindheid
en gebrokenheid. Zijn levens
roeping en werk won erdoor aan
diepte en intensiteit. Zo heeft
Hij gestreden en geleden. Daar
om werd Hij gekruisigd. Maar
wonderlijk de zegen ondanks
die zen. nederlaag die nog
altijd hiervan uitgaat, die men
sen sterkt en de weg wijst, hun
ban doorbreekt en hen innerlijk
bevrijdt, omdat zij bij dit kruis
hebben geleerd niet het oog te
richten op mensen en der men-
pen doen, noch op de uitkomst
van het eigen leven, maar al
leen op God. De opmars naar
Washington onlangs is er het
tijdsbeeld van, die stoet van
zachtmoedigen, die hongeren en
dorsten naar gerechtigheid en
vervolgd worden om Zijns naams
wille. Als zij in hun gemeente
samenzijn, dan zingen zij dat
ontroerende lied: Nobody knows
the trouble I have seen, nobody
knows but Jesus U Maar dat is
dan ook genoeg eri ware troost
voor hen. Want in Hem ziet God
hen aan, Die hun Zijn kracht
en vrede geeft ondanks alles
en door alles heen.
U Niemand heeft besef van
het leed. dat ik heb gezien,
niemand behalve Jezus.
W J H. HUBEEK,
Vrijz. Herv. pred. te Leiden.
