Heinrich Böll schreef nieuwe
hevig besproken roman
De Joegoslavische industrie
steunt op buitenlandse hulp
VIOLEN VOOR DE TUIN
Kom er
ACHT-er
Een boek van allure
persoonlijke inzet
Kom er ACHT-er
ANSICHTEN EINES CLOWNS
Zaterdag 20 juli 1963 Pagina 2
In de middeleeuwen kruidde de nar met zijn meestal bittere,
humoristisch gebrachte waarheden de pap der feodale maat
schappij. In de op autoriteit en historisch gezag gefundeerde
middeleeuwse samenleving vervulde hij zo de taak van een cri
ticus, die met fratsen, nabootsingen en woordspelingen deze
samenleving toetste aan de waarheid van de clowneske wereld.
Opvolgers van de nar waren de humorist, de cabaretier, de
clown. Een clown nu, die duidelijk teruggrijpt op de narren-
traditie, is de hoofdpersoon in de nieuwe roman van de in 1917
geboren r.-k. schrijver Heinrich Böll, die in West-Duitsland ge
regeld naar voren wordt geschoven als kandidaat voor de No
belprijs voor literatuur, „Ansichten eines Clowns".
Bölls clown is geen circusartiest,
maar een humorist en pantomime
speler, die alleen op de planken
zUn nummers brengt. HU stamt uit
een schatrijke familie van bruinko-
lenmynenbezitters. Zijn ouders wo
nen in Bonn, doen mee aan het
sociëtyleven. dat in deze stad tege
lijk met de bondsregering zijn in
trede heeft gedaan. Clown Hans
Schnier staat daarbuiten. Op zijn
21ste jaar loopt hij van huis weg
om samen te gaan wonen met Ma
rie Derkum, de dochter van een
marxistische boekhandelaar. Het
meisje is katholiek. .En hoewel
Hans Schnier de eerste hoofdper
soon in een Böll-roman is, die zelf
niet tot de r.-k. kerk behoort,
brengt de verhouding tussen clown
Schnier en Marie Derkum met zich
mee dat het centrale probleem in
het boek de katholieke bindingen
zijn, die er tenslotte toe leiden dat
Marie Hans verlaat.
De roman is geschreven in de
„ikpersoon".
Hans Schnier. die na een totaal
mislukte voorstelling in Bochum
met een verstuikte knie thuiskomt
in zijn flat in Bonn, voor het eerst
zonder Marie, neemt de telefoon en
probeert bf) zijn moeder, broer
vroegere vrienden hulp te vinde
voor zijn geldelijke problemen e
voor het terugvinden van Marie.
terugkeerde. Hij laat merken hoe
hij de dure comité's waarin zijn
moeder zit „ter verzoening van ras
sentegenstellingen" verafschuwt.
„Ansichten elnes Clowns" is een
opmerkelijke roman voor een
auteur,die als katholiek bekend
staat. Wel deed Böll ln zijn brief
aan een jonge katholiek en in het
nawoord bij het boek „Die Kapttu-
latlon oder Deutscher Katholizis-
mus heute" van Carl Amery zich al
kennen als een man van de lin
kervleugel, die opponeert tegen het
conformisme en de onchristelijkheid
van vele zich christelijk noemende
organisaties, maar nog nooit uitte
hfj in een roman zulke massieve
verwijten aan r.-k. adres als dit
maal.
Nu is het de goede tijd voor
het zaaien van violen. Als men
volgend voorjaar vroeg bloemen
in eigen tuin wenst, kan men
die dus nu opkweken uit een
pakje zaad. Er zijn allerei soor
ten en kleuren en vooral de
grootbloemige zullen u voldoen.
Er zijn voorts de bekende win-
terviolen, die ln de herfst al
kunnen bloeien en waarvan men
in een zachte winter ook enkele
bloemen verwachten kan. Ove
rigens, de hoofdbloei valt in het
vroege voorjaar. Men kan ze op
soort en op kleur bestellen, doch
ook alle kleuren gemengd. Dat is
misschien wel verleidelijk, al die
vrolijke kleuren door elkaar,
doch het zal toch op den duur
een beetje onrustig worden. Van
een tuin behoort rust uit te gaan
en daarom kan men ze veel be
ter op soort en op kleur bestel
len. Dan kan men een groepje
geel naast een groepje blauw in
de border zetten; dan zal men
er veel meer plezier van hebben.
Er zijn ook de bekende klein-
bloemige violen, de zogenaamde
cornutasoortenook die kan
men op kleur en in bonte men
geling bestellen. Violen kan
men het best in een broeibakje
zaaien; de vochtigheidstoestand
van de grond kan men dan veel
beter in de hand houden. Boven
dien dient men het zaad voorlo
pig in het donker te houden.
Na het zaaien moet men dus het
broeibakje afdekken met een
rietmat of met papier. Die be
dekking moet echter direct ver
wijderd worden als de jonge
'plantjes te voorschijn komen.
Stop het violenzaad vooral
niet te diep in de grond; het is
ruim voldoende als het juist
onder de oppervlakte zit. Zes
weken na opkomst moet men de
kleine plantjes verspenen; ze
komen dan op een afzonderlijk
bedje ergens achter in de tuin
te staan. De plantjes kunnen
dan op een onderlinge afstand
van ongeveer tien centimeter
komen. Laat in de herfst, aLs
het met de zomerbloemen ge
daan is. kunnen zij er voor in
de plaats gepoot worden.
G. Kromdijk.
Hittere en spitse
naarheden
Zijn telefoongesprekken zijn niet
het toonbeeld van doelmatigheid.
Steeds laat hij zich ertoe verleiden
zijn bittere, vaak schrandere en
spitse waarheden in het oor te slin
geren van diegenen, met wie hij
telefoneert en bij wie hij eigenlijk
hulp zoekt. Zijn moeder, eens trouw
Naai, dwepend met de Fuhrer en
vol haat voor de „joodse yankees",
moet het het eerst ontgelden.
HU verwyt haar dat zU haar
dochter Henriëtte als vrijwilligster
naar het front stuurde om het „va
derland" te verdedigen, een tocht
waar het 16-jarige meisje nooit van
1. knaapje op de voorgrond anders
2. veter in linker schoen
3. lamp extra bloem
4. knop hoof deinde bed
5. wekker staat later
6. 2 dassen over het bed
7. nachtkastje heeft 2 poten
8. hals nachthemd anders
De industriële ontwikkeling van Joego-Slavië steunt voor een
groot deel op buitenlandse lidenties. Er zijn thans ongeveer 300
licentie-verdragen van kracht, waarbij het licentierecht kosteloos
aan de Joegoslavische partner werd overgedragen, terwijl de
levering van de nodige machines en onderdelen door de licen
tieverschaffer geschiedt.
Een dergeiyke werkwijze is ken
schetsend voor een industrie ln de
kinderschoenen. Die schoenen iün
echter zevenmijlslaarzen geworden.
Het Joegoslavische arbeidspoten
tieel verplaatst zich in een hoog
tempo van de lagere naar de hoge
re produktiviteitsklassen. De Indu
striële produktie die in 1947 nog
maar 33.3 pet. van de totale pro
duktie uitmaakte, zag haar aandeel
groeien tot 35.8 procent in 1953 en
46.2 procent in 1960. De werkgele
genheid in de industrie groeide van
861.000 in 1956 tot 1.133.000 ln
1960. terwjjl in dezelfde periode
het aantal arbeiders in de land
bouw terugliep van 5.240.000 tot
4.843.000.
VrUwel alle buitenlandse licenties
zyn afkomstig uit Westerse lan
den, voornamelUk West-Duitsland
en Italië, maar ook de Verenigde
Staten en Zwitserland.
De Joegoslavische economie is in
sterke mate op het Westen georiën
teerd. Men neemt Westerse produk-
tie-methoden over en men tracht,
balancerend tussen Oost en West,
toch bij voorkeur de handelsbetrek
kingen met het Westen uit te brei
den en te intensiveren.
Volwassen
Een geheel volwassen bedrüf is
dat van LitostroJ in Ljoebljana. Het
produktieprogramma omvat zware
turbines, dieselmotoren met licen
tie van Burmaister en Wain, Dene
marken, voorts pompen, kranen,
kraanauto's, pompventielen enz. De
export vormt 40 procent van de
produktie en is vooral gericht op
de ontwikkelingslanden in Azië en
Afrika, maar ook op Italië en
OostenrUk die belde orders hebben
geplaatst voor onderdelen, bestemd
voor de chemische industrie. De
laatste tUd wordt ook weer naar de
landen van het Oostblok geëxpor
teerd, zoals heftrucks en dieselmo
toren voor de Sowjet-Unie.
De grote kracht van Lit06troj is
de levering van complete water
krachtcentrales en andere grote in
dustriële projecten als cementfa
brieken. Op dit gebied kan men op
spectaculaire successen bogen. Het
bedrijf heeft tot dusver 200 turbines
gebouwd met een gezameniyk ver
mogen van twee miljoen p.k.
De grootste turbines zUn ln 1962
geleverd voor de waterkracht-cen
trale in Split. De twee turbines
voor deze centrale leveren meer
energie als alle centrales van Joe
go-Slavië bU elkaar voor de oorlog.
Een geweldig project is ook de
Yzeren-Poortcentrale aan de Do-
nau die samen met de Roemeense
regering wordt gebouwd. Dit is een
waarlUk internationaal project
waaraan Roemeense. Joegosla
vische, Russische en Westeuropese
firma's deelnemen.
Lltostroj heeft thans nieuwe or
ders voor twee nieuwe centrales in
TurkUe, een pompstation in Syrië
en twee centrales in Pakistan. De
in 1962 verkregen orders voor zes
waterkrachtcentrales in India zUn
nog in uitvoering.
Dit Jaar rijn nieuwe orders ge
boekt voor twee nieuwe aggregaten.
Al deze projecten worden uitge
voerd in samenwerking met ande
re Joegoslavische industrieën en
ook met Japanse en Westeuropese
bedrijven.
De bouw van transformatoren
bij Rade Koncar. De apparaten
worden hier in het laborato
rium geïnspecteerd.
Met het oog op de export heeft
de Joegoslavische industrie een spe
ciale groep gevormd, de Ingra-
groep, waarin twintig fabrieken sa
menwerken. Al naar de aard van
het project treedt een van deze fa
brieken op als hoofdaannemer, die
op het project inschrijft. Verwerft
men de opdracht, dan werkt de
groep gezameniyk het project uit.
Nog een grote Industrie is Rade
Concar te Zagreb. Het produktie
programma van dit bedrUf sluit
goed aan op dat van Lltostroj en
andere voor de export werkende in
dustrieën als de scheepsbouw, de
elektrotechnische industrie en de
constructiebedryven. Rade Concar
bouwt generatoren, transforma
toren. schakelapparatuur en elek
tromotoren. De export maakt 42
pet. uit van de hele produktie. Men
levert generatoren voor de kracht
centrales die samen met Lltostroj
in India, Pakistan, Egypte enz.
worden gebouwd. Er is een grote
uitvoer van kleine motoren naar
Italië, van dieselaggregaten naar
Argentinië, van motoren voor wal-
seryen naar Zweden en men levert
de automatische regelapparatuur,
de generatoren en de elektromag
neten voor de experimentele kern
energiecentrale CERN.
Het grote probleem van een be-
dryf als Rade Koncar is de vor
ming en aantrekking van vakbe
kwaam personeel. Men heeft twee
bronnen waaruit men geschoolde
krachten kan putten: de technische
hogeschool ln Zagreb die de inge
nieurs aflevert en de arbeidersho
geschool. De vorming van de inge
nieurs geschiedt in nauwe samen
werking met de industrie. Iedere
student is verplicht een stage van
een jaar by Rade Koncar door te
maken. Hy komt dan op de con
structie-afdeling te werken waar
hy na zyn studie weer zal worden
geplaatst.
Kweekplaats
Rade Koncar Is een kweekplaats
voor technische intellect en vak
manschap. Precies als in onze be
drijven ziet men echter vaklieden,
die hier een aantal jaren ervaring
hebben opgedaan, het bedrUf verla
ten om elders een beter betaal
de baan te vinden. Het verloop bij
de gekwalificeerde arbeiders is bü
Rade Koncar niet minder dan 20
pet. Na zes, zeven jaar gaat een
ervaren en goed geschoolde kracht
weg, als hij bij een kleiner bedrijf
een betere positie kan krijgen. Voor jj
de fabriek is dat natuurlijk een
verlies, al kan men deze doorstro
ming van geschoolde krachten na-
tionaal-economisch alleen maar als
winst zien. Met hogere lonen kan
en wil men deze mensen niet vast
houden. De arbeiders in Joego-Sla
vië hebben zeer veel mogelijkheden.
Het bedrijf biedt ook promotiekan
sen, maar men kan toch niet zoveel
betalen als een klein gespecialiseerd
bedrijf dat maar één of twee tech-
1 nici in de leiding nodig heeft.
ku
ho;
tre
kri
J
Hal
ju:
tjjc
m
;ui
Voor de arbeiderslonen bestaat in
Joego-Slavië overigens geen maxi
mum, wel een gegarandeerd mini
mum. Dit is in tegenstelling tot de
honoraria van de directeuren die
aan een maximum gebonden zyn.
Rade Koncar wil de produktie in
de komende drie tot vyf jaar ver
dubbelen. Er is een uitbreidings
plan aanvaard dat voorziet in een
stapsgewyze vergroting van de pro
duktie in samenhang met de gepro
grammeerde ontwikkeling van de
gehele elektronische Industrie in
Joego-Slavië. Dit plan voorziet in
een uitbreiding van het personeel,
dat thans 3500 man omvat, tot
20.000 man in 1980 met een tussen
stap van 10.000 man in 1970.
HEINRICH BÖLL
(Van onze correspondent in Bonn»
hoe hy het welgedane onwaarach
tige Wirtschaftswundermilieu haat.
Gevoelens, die ook meespelen ty-
dens het bezoek, dat zyn vader hem
brengt om hem geld aan te bie
den. Maar geld onder voorwaarden,
zodat het welbesteed zal worden en
een doel zal dienen, dat de burger
aanspreekt.
Belangrijker nog dan de afschuw
voor het ouderlijke milieu is
Schniers haat tegen de rooms-ka
tholieken, die hem zjjn meisje na
jaren van samenleven hebben afge-
kaapt met theologische argumenten
van orde en wet. Vooral de kring
van r.-k. Intellectuelen, waarin Ma
rie Derkum nu en dan wilde verke-
ren om „katholieke lucht op te
snuiven", vervolgt Schnier met zijn
telefonische afkeer. Prelaat Som-
merwlld, broer Leo, Fredebeul, Kin
kel en vooral Züpfner, de grote man
in de katholieke lekenorganisatie,
die Marie Derkum getrouwd heeft
en nu met haar in Rome op huwe-
lyksreis is, passeren de revue. Zjj
allen hebben gemeen dat zjj zeer
gelovig z(jn, nooit iets denken of
zeggen dat tegen het geloofsconfor-
misme indruist, goede relaties met
de CDU hebben, Adenauer in alle
staten bewonderen en voor de con
servatieve belangen van de r.-k.
kerk alles en ledereen opofferen.
Door dit relaas van afschuw en
krampachtige haat loopt Schuiers
liefde voor Marie, het meisje dat
hy als zyn vrouw beschouwt, aan
wie hy uit noodzaak trouw is en die
hy koste wat het kost terug wil
hebben. In die liefde is de clown
even waarachtig, compromisloos en
oprecht als in zyn haat. Voor de
voldane burgers, met wie hy telefo
neert. tè compromisloos en waar
achtig. Schikken in het onvermy-
deiyke is hun recept.
Bölls nieuwe roman spitst zich
vooral toe op de tegenstelling tus
sen de waarachtigheid van de wer-
keiyk liefhebbende clown en de
conformistische, welgedane burger-
lyk-katholieke maatschappy. Een
tegenstelling, die het individuele lot
van Hans Schnier tragisch maakt
door de overweldigende macht van
de maatschappy, waartegen hy re
belleert.
Massief verwijt
aan r.k. adres
Opvallend is ook dat Boll de kri
tiek van de protestant Hochhuth op
de neutrale houding van Paus Plus
XII tegenover het Derde Ryk gro
tendeels overneemt. Ook hij verwijt
het Duitse katholicisme zyn mee
gaandheid tegenover Hitiers mis
daden. En ook kritiseert hy dat het
naoorlogse Duitse katholicisme geen
berouw heeft getoond, maar zich
meteen nauw verbonden heeft met
een party als de CDU en zelfs eer
betuigt aan de rooms-katholieke
Franz von Papen, die samen met
Von Hindenburg jr., de benoeming
van Hitier tot Rykskanselier be
werkstelligde.
Overtuigend
Dit alles is natuurlijk alleen het
stramien, waarop Böll zijn roman
geweven heeft. Op de voorgrond
staat het literaire, het pakkende re
laas over de zielige, te veel drin
kende clown, die hartverscheurend
vecht voor de vrouw, die hfj lief
heeft. Dat relaas is in vele passages
gelukt: de gesprekken, die Schnier
voert, zfjn scherp en intelligent ge
schreven en rijn liefde voor het
meisje dat hem heeft verlaten, rijst
uit bijna elke bladzijde op.
Veel minder geslaagd zyn Schniers
terugblikken op zyn Jeugd, het be
gin van zyn verhouding met Marie,
de byeenkomsten van jonge katho
lieke intellectuelen. Daarin haspelt
Böll nogal eens met ongeloofwaar
dige details, met onwaarachtige ef
fecten en al te gearrangeerde situa
ties. De toon van het boek is daar
entegen ronduit subliem. Het Is een
bitter, vaak cynisch geluld dat in
Böll-Schnier opwelt, maar het is
èoht, het overtuigt en pakt.
„Ansichten eines Clowns" hoort
daarmee tot een van Bölls beste
_boeken. Ik ben zelfs geneigd te zeg
gen: het is zyn beste boek sinds
„Wo warst du Adam?" van 1951 en
zeker een grote stap vooruit na
„Biljard um halb-zehn", waarin een
kitscherige symboliek over „lamme
ren" en het „proeven van het sa
crament des buffels" de plaats in
nam van de authentieke bitterheid
by de clown.
Een bestseller
Het nieuwe boek van Böll staat
al sinds weken op de hoogste of op
één na de hoogste plaats van de
bestsellersopgaven. Dat betekent
niet dat de roman niet omstreden
is. Integendeel, Sinds „Die blech-
trommel van Günther Grass" is er
in West-Duitsland over geen boek
zo fel gediscussieerd als over de
„Clown".
De wereld der critici heeft zich
gesplitst in voor- en tegenstanders.
Op lager niveau loopt die splitsing
parallel met het onderscheid tus
sen voor- en tegenstanders van een
onafhankelijke, onorthodoxe hou
ding tegenover christendom en r.-k.
geloof. In de regionen der zuiver
literaire critici loopt de lijn tussen
de twee kampen echter zeer grillig:
progressieve critici loven en ver
werpen de roman, conservatieve
eveneens.
Eén ding staat echter voor allen
vast: „Bölls „Clown" is een boek
met een grote persoonlijke inzet en
het is met allure geschreven, zodat
ook indien men het ermee eens
mocht zijn dat het een mislukte
roman is, men toch zal moeten toe
geven, dat het een mislukking op
niveau is.
Kunt U de acht aiwykingen in de beide bovenstaande tekeningen
vinden? De juiste oplossing vindt U elders in dit By voegsel.
