Jpiefstuk in
ussen 26
en
Djakarta kost
700 gulden
ZOEKLICHT
OUDER WORDEN
DE KUNST VAN KAMPEREN (I)
Indonesische roepiah sell ijn t
sterker dan wel wordt gedacht
acht naar bijverdiensten
'rijzen sneller dan de lonen
(leidsch dagblad
WOORD
VAN
BEZINNING
^terdag 29 juni 1963
Pagina 1
tigste eeuw. Hoe de mensen, die by
deze sectoren betrokken zijn. het
hoofd boven water houden, is een
raadsel, dat zij met voortdurende
koorddanserij boven het ravijn van
de ondergang moeten zien op te los
sen. Hoe 's lands economie zelf uit
het moeras geholpen kan worden,
is al sinds lang een kopzorg van het
Westen, dat het vijfde land ter we-
(Van onze reisredacteur, W. L. Brugsma)
De twee persoonsbiefstuk, de trots van hotel „Indonesia" in
Ijakarta, kost 7825 roepiah. De ober die hem serveert verdient
TOO roepiah. Hij iet dus vier maanden salaris voor uw neus en
lt geeft een vreemd bijsmaakje aan die biefstuk.
De correspondent, die na de biefstuk zijn perstelegram gaat
tgbrengen. legt daar 3600 roepiah voor neer. een half jaar in-
men van de telegrafist die het doorseint, want die heeft een
isissalaris van 600 roepjah in de maand. Om het telegram snel-
t door te krijgen, legt de correspondent er 400 roepiah fooi bij.
rs twintig dagen salaris.
De Indonesische hoogleraar, die er als chef-vertaler bij de
merikaanse ambasade 13.000 roepiah in de maand bijverdient.
Weert zijn vertalingen aan een Amerikaanse secretaresse, die
10.000 roepiah in de maand krijgt! Als hij na kantoortijd naar
n- lis fietst, blaast zij hem een dot uitlaatgas van haar rode sport-
agen in de neus.
!f: Plattel mul leeft
ongeveer als
vroeger
Dit zijn drie van de tienduizend
beelden, die erop wijzen dat er
>t de Indonesische economie iets
tt helemaal in orde is. De sleutel
de drie bovengenoemde raadsels
t voornamelijk in de wisselkoers
i de roepiah. Dat zijn er vier.
officiële koers is negen cent, de
ïfstuk kost dan zevenhonderd
lden. De toeristenkoers is twee
nt (heeft u al eens gezellig bief-
gegeten voor 156 gulden?),
ihrikt u maar niet: hotel „Indo-
sia" heeft een eigen wisselkoers,
roepiah kost zeventiende cent
n dat betekent dat die biefstuk
an maar vyfenvyftig gulden kost.
lis u dat te duur is, koopt u roe-
ahs op de zwarte markt: een der-
cent per stuk, dan krijgt u hem
or 26 gulden. Daarom eten Ame-
taanse ambtenaren in hotel In-
nesia biefstuk, want zij zyn de
igen die hun dollars officieel voor
vrye koers mogen inwisselen.
De Amerikaanse begeerte om in
!t buitenland bemind te zijn legt
t voor de zoveelste keer af tegen
evensterke Amerikaanse wens om
n goed bestaan te leiden.
Nu is één ding waar: de meesten
in Indonesië honderd miljoen in
fers talen niet naar tweepersoons
efstukken. Zij eten rijst. De laag
salarieerde overheidsdienaren, de
lexist bijvoorbeeld, krijgen gesub-
dieerde ryst van de regering
gen acht roepiah per kilo. Dat
ttekent, dat zij met hun gezin
>ch nog meer dan de helft van
hun inkomen uitgeven aan ryst-
met-tevredenheid. Van de rest moe
ten zy betalen: huur. schoolgeld,
groenten, gedroogde vis, olie. dok
ter, textiel. Hetgeen uitgesloten is.
De gemiddelde Indonesische amb
tenaar heeft dan ook meer last van
neuroses dan van een teveel aan
overhemden in de kast.
De niet-ambtenaren. die gemak
kelijk vier keer zoveel verdienen,
moeten hun ryst kopen voor 55
roepiah, dat is zeven keer zo duur.
Ook zy zien de prijzen voor de lo
nen uit galopperen. Ook zij sloven
zich uit in de jacht naar bijver
diensten en hebben twee of drie
banen tegelijk.
Het Is onder deze omstandighe
den niet verwonderlijk, dat er heel
veel corruptie heerst. Het is onbe-
grypelyk dat er niet nog veel méér
corruptie is, dat er tienduizenden
ambtenaren braaf hun plicht doen,
dat er bij de PTT en bij de spoor
wegen technici zyn, die een zes
maal hoger salaris bij een buiten
landse maatschappij afslaan, om
dat „de post en de trein toch aan
de gang gehouden moeten worden".
Twee economieën
Wie uit de inflatie de komende
catastrofe van Indonesië's econo
mie wil aflezen, moet toch enige
voorzichtigheid betrachten. Want
Indonesië heeft twee economieën:
De 85 miljoen mensen op het plat
teland leven niet veel beter of
Dit is de kruiser Irian van de
Russische Swerdlowsk-klasse.
die meer geld heeft gekost dan
de Indonesiërs (eigenlijk) kun
nen en (vermoedelijk) zullen
betalen.
en palmolieproduktie dalen snel, de
thee-produktle langzaam.
Al zou de export-produktie sty-
gen, dan nog is die stijging al ver
hypothekeerd door Indonesiës gi
gantische schuldenlast. Voor de mi
litaire aankopen in de Sowjet-Unie
moet Indonesië dit jaar 80 miljoen
dollar aan rente en aflossing be
talen. volgend jaar 90 miljoen en
in 1965 honderd miljoen. De oplos
sing daarvoor is die welke alleen
een zeer grote debiteur zich kan
permitteren: niet betalen. Vandaar
dat maarschalk Malinowski zo nors
naar de Balinese dansen keek. die
hem als surrogaat-interest werden
aangeboden Is de Indonesi
sche economie alleen te gronde ge
richt door de militaire uitgaven
«70 procent van het budget in de
afgelopen jaren) voor Irian Barat?
Niet alleen: de economische fase
van die strijd de gedwongen uit
tocht der Nederlanders is ver
moedelijk een zwaardere klap ge
weest. Maar de Indonesiërs zeggen
dat een structurele wyziging van
hun economie toch nodig was. De
neo-koloniale situatie politieke
onafhankelijkheid maar economi
sche afhankelykheid moest ver
anderen. wilde het land zich ooit
bevrijden uit de dwangpositie van
leverancier van grondstoffen en
ontvanger van industriële produk-
ten.
H anlioopsdaad
Dat principe blyft Djakarta
trouw door op het moment, dat de
economische crisis haar hoogtepunt
nadert ,de strijd aan tc binden met
de wereldwyde macht van de grote
oliemaatschappijen. Hetgeen moei
lijk anders dan een daad van rade
loosheid mag heten, want olie is de
enige stabiele factor in de despera
te uitvoer-situatie.
Hoe wanhopig is de toestand nu?
Ik citeer een overzicht: „Binnen
zes maanden komt de ineenstorting
Amerikaanse leningen zijn
druppels op gloeiende plaat
een enorm inefficiënt en corrupt
staatsapparaat het dekkings
percentage het laagste dat ooit werd
bereikt de Indonesische eco
nomie is niet eens meer langzaam
maar wel zeker aan het verbloe
den".
Dat is nogal duidelyk. maar ik
moet eraan toevoegen, dat dit ci
taat uit een overzicht is. dat ik zelf
zes jaar geleden geschreven heb.
Experts hebben voor en na my in
alle toonaarden hetzelfde gezegd.
Maar Indonesië bestaat nog steeds.
Het rijke land heeft blijkbaar toch
nog meer weerstandskracht dan
economen vermoeden.
EEN
OP DE BOEKENMARKT
Hugo Claus. „Omtrent
Deedee". De Bezige Bij.
Amsterdam 1963.
Dat Hugo Claus een uitermate
vruchtbare schrijver is, weet men.
Dat hy een auteur is met een
groot talent, daaraan valt niet te
twyfelen. Een overmaat van talent
is een contradictio in adjecto; mo-
gelyk kan men by hem van een
overmaat aan inspiratie spreken.
Ik weet niets van de man Claus
af. behalve dan de enkele gege
vens, die op flapteksten te lezen
staan, maar ik neem aan dat hy
een bezetene is. Een bezetene van
schryven, maar vooral een bezetene
van getuigen. Te zeggen dat hy
meer wil dan een mens kan en
hierby denk ik aan zyn vorige ro
man „De Verwondering" ls ge-
Dit woord verraadt welke
sleutel Nederland in handen
heeft voor het herstel van In-
donedies produktie-apparaat.
Er is zelfs geen Indonesisch
woord voor. alleen een Indone
sisch spelling: onderdiel.
slechter dan vroeger, de waarde van
het geld speelt in hun bestaan een
betrekkelijk ondergeschikte rol. Op
enkele overbevolkte gebieden in
Oost-Java na. verbouwt men wat
men eet en eet men wat men ver
bouwt. Wat men over heeft ver
koopt men om de bescheiden be
hoeften. vooral textiel, te dekken.
Als het transport-systeem niet vol
ledig in elkaar zakt, kan deze zich
zelf verzorgende plattelandsecono
mie het nog lang uithouden.
Het knelpunt in Indonesië ligt in
zijn andere de moderne economie:
de steden, de industrie, de handel,
de communicatiemiddelen, de basis
van de ontwikkeling van de twin-
reld niet graag communistisch wil
zien worden. En sinds kort ook een
kopzorg van de Indonesische rege
ring die nu de nationale eis tot
terugkeer van Irian Barat is ver
vuld zich voor de minder amu
sante maar dringender taak van
het economisch herstel ziet ge
plaatst.
Dalende uitvoer
Het probleem is gigantisch. De
niet-agrarische produktie is gezakt
tot minder dan 25 procent van de
capaciteit. De werkelijke waarde
van de roepiah is in een half jaar
met 25 procent gezakt. De goud- en
deviezenvoorraad wordt geheim ge
houden, maar men schat dat die
nog slechts vier maanden minimale
importbehoeften kan dekken. De
geldcirculatie is het laatste jaar
verdubbeld van 62 tot 125 miljard
roepiah. De eigen bankbiljetten-
drukkerij kan het niet meer by-
benen, men besteedt aan deviezen
om in Londen biljetten te laten
drukken! Van de uitvoerprodukten
blijft alleen olie op peil, de rubber-
Duurste tent niet altijd
de meest geschikte
Als het gezin, na ryp beraad, tot
de conclu.iie komt, dat er dit jaar
maar eens voor het eerst gekam
peerd moet worden, is de eerstvol
gende vraag die opryst: „Wat voor
type tent zullen we kopen?"
By nadere informatie blijkt al
gauw, dat er zoveel soorten tenten
zyn, dat de keuze wel byzonder
moeilyk wordt.
Degenen, die dan naar een bona
fide tentenverhuurder stappen, daar
hun wensen vertellen en een tent
huren, die voor hun gezin het
meest geschikt is, doen heel vaak
een verstandige daad. Een tent ko
pen is niet eenvoudig en het kopen
van de allerduurste en allermooiste
ls meestal een fiasca
Pas als men zeker weet, dat het
kamperen bevalt, dient men in
overleg met een meer ervaren kam
peerder, eens rustig uit te zoeken
welke tent het meest geschikt is.
Eigelyk geldt hetzelfde voor het
„slaapgerei", want velen, die een
luchtbeld aanschaffen, bleken beter
te slapen op een velletje schuim-
plastic van twee centimeter dik.
Zowel het slapen op een lucht
bed als op een veldbed zonder een
isolerende onderlaag is koud. Een
deken, die aan alle kanten af
hangend tot op de grond, over het
veldbed wordt gelegd, zal de kou
tegenhouden en een laagje schuim-
plastic van slechts één cm dikte is
voldoende om een luchtbed warm
en comfortabel te maken. Vrywel
een complete kampeeruitrusting
kan gehuurd worden en dat kan
een uitkomst zyn mits de aanstaan
de kampeerder met zorg de ver
huurder uitkiest en bovenal zorgt
dat hy tydig de uitrusting reser
veert voor zyn vakantieperiode.
In de komende weken kunt u in
dit Bijvoegsel een aantal wenken
aantreffen, waarmede aspirant-
kampeerders hun voordeel kunnen
doen.
HET ls een bijna afgesleten
gezegde, dat de tijd. zo
snel gaat. Voordat je het
weet ben je oud. Dat is op zich
zelf niet zo verontrustend, als
we dan ook maar ouder worden
en niet op een niveau blijven
leven dat niet bij onze leeftyd
past. Er zyn helaas maar al te
veel mensen, die nooit volwas
sen worden. Zy blijven geheel
steunen op hun ouders of op hun
man, op hun vrouw. Ook tonen
velen hun onvolwassenheid door
als kinderen aandacht voor zich
zelf te vragen, medelyden te
hebben met zichzelf en weinig
cf nooit aandacht aan anderen
te geven.
In de by bel vinden wy vele
voorbeelden van mensen, die
wel tot volwassenheid kwamen,
Zyn hiermee niet twee belang-
ryke factoren genoemd, die
nodig zyn om volwassen te wor
den. om ouder te worden, licha-
melyk maar vooral ook geeste-
ïyk?
Enerzijds immers hebben we
voor volwassenheid nodig niet
uitsluitend aan onszelf te den
ken Een kind plaatst zichzelf in
het centrum. Een volwassene
tracht als het goed ls de ander
zoveel mogeiyk in het middel-
De eerste regels van dit gebed
zyn gericht op God. Gods Naam,
dat betekent: God zelf, Gods
Ryk, Gods Wil worden ruimte
gegeven. Pas daarna volgen de
menselyke belangen en wensen.
Volwassenen biyven zelfs in
de godsdienst of moet ik zeg
gen: juist in de godsdienst
vaak kinderen Zij hebben nog
steeds niet geleerd om zichzelf
tegenover God op de juiste
plaats te stellen. Daardoor weten
zy ook met zichzelf en met eigen
moeilykheden geen raad. Want
vertrouwen in onszelf ontstaat,
hoe vreemd dit moge klinken,
door zelf uit het centrum naar
de rand gedreven te worden.
Daar is het onbekende en ris
kante. Zoals by Jozef toen hy
naast anderen die ver ten ach
ter bleven. Ik denk aan Jozef.
Hy was een jongen, die door
zijn vader werd voorgetrokken.
Zou hy thuis gebleven zyn, hij
was wellicht een onuitstaanbaar
type geworden. Maar U weet,
Jozef kwam op niet zachtzinnige
wijze in een hard leven terecht
nadat zijn broers hem naar
Egypte hadden verkocht. Toen
begon voor Jozef een snel ry-
pingsproces. Van jongen in een
beschermd milieu moest hij in
een wereld van list en intrigues
zichzelf zien te handhaven. Hy
had geluk, zouden we kunnen
zeggen. Hy had geloof, zegt de
bijbel Hij vertrouwde op God
en hierdoor vond hy ook ver
trouwen in zichzelf.
punt te plaatsen. Denk byvoor-
beeld aan een gesprek. Als de
gene die U aanspreekt als maar
over zichzelf vertelt, eigen moei
lykheden of Interesses breeduit
meet. geeft dat een kinderlijke
indruk. Van zieken of van oude
mensen kunnen we dat verdra
gen. maar van gezonde mensen,
van mensen in de kracht van
hun jaren, zoals dat heet, ver
wachten we dat niet.
God is volgene de bijbel de
Ander. Wie tot Hem bidt mag
wel komen met persoonhjke
moeilijkheden of verlangens,
maar de grondtoon van het ge
bed moet niet op onszelf maar
op God zijn afgestemd. Jezus
heeft dat bijzonder duidelyk uit
gesproken in het Onze Vader.
niet meer naar huis kon gaan.
Toch vond hy in dat verre,
vreemde Egypte God en ook
zichzelf terug.
Ouder worden, vooral hoog
bejaarden die alleen komen te
staan ondervinden dit. betekent
afstand doen. het vertrouwde
prijs geven Maar laat dit niet
alleen gezien worden als af
braak. vergankeiykheid. Oud
worden is anders worden. Wie
God daarbij vindt, als de grote
Ander, rijpt als mens. ook als
gelovige. In deze diepere zin
wens ik U toe, van welke leeftyd
U ook bent, ouder te mogen
worden.
Dr. P L. SCHOONHEIM.
Predikant Open Deur-werk
Hervormde Gemeente Lelden.
vaarlyk, aangezien men het kun
nen van een medemens moeilyk
kan peilen. Men kan ten hoogste
zeggen, dat Claus in zyn vorige ro
man meer heeft willen doen dan
menselyk mogehjk schynt te zyn,
waarby ik dan de nadruk leg op
„schynt".
Deze opmerkingen gelden niet
voor deze nieuwe roman „Omtrent
Deedee". Dit boek heeft de strakke
vorm van een legkaart en als men
hem gelezen heeft, houdt men geen
stukje over, by wyze van spreken.
Dus heeft de auteur bereikt wat hy
bereiken wilde. Wat hééft hy wil
len bereiken, is de volgende vraag.
Het antwoord daarop zal ik probe
ren te benaderen, althans volgens
myn inzicht. Mogelyk zyn er meer
antwoorden.
„Omtrent Deedee" kan men, ge
heel aan de oppervlakte, beschou
wen als een Vlaamse streekroman,
want het behoort tot die groep wer
ken van Claus, die een sociale In
slag hebben, zoals „De Metsiers"
en „Suiker" b.v. De intrige komt,
kort gezegd, op het volgende neeri
Er is een pastoor in een dorp. zyn
huishoudster heeft Natalie Heylen.
Deze laatste heeft twee broers, Al-
bert en Antoine en een zuster
Jeanne. Albert is getrouwd met
Berta, aangeduid als Taatje, een al-
coholiste. De zoon van dit paar
heet Claude. Antoine is getrouwd
met Lotte en Jeanne met de Ita
liaan Glacomo. Eenmaal per jaar
komt de familie byeen om hun
moeder te gedenken, die ook reeds
by de pastoor Deedee in huis woon
de.
Op de herinneringsdag, die Claus
beschryft, is alleen de vrouw van
Albert niet aanwezig. Wel is er een
vreemde in het gezelschap, Tilly.
Wat zich die dag in het huis van
pastoor Deedee met de verzamelde
Heylens om hem heen, afspeelt, is
onbeschryfiyk. Behalve dan door
Claus zelf. „De familie hield het
meest/Van een sterk erotisch feest"
had een motto voor dit boek kun
nen zyn. Er wordt gezopen en ge
vreten, gemorst, gekotst, geruzied.
Natalie en Deedee verschynen onge
veer naakt en als heidense afgods
beelden toegetakeld. Er worden
charades opgevoerd, die er niet om
liegen .Iedereen raakt in een toe
stand van bacchantisme. Op Gia-
como na, de Italiaan, die zich, ge
dreven door primitieve Jaloezie en
een overmaat van zindelykheid. ge-
distancieerd heeft van de verworde
Vlamingen. Het helse van de hele
voorstelling Is, dat al deze mensen
van middelbare leeftyd zo weerzin
wekkend leiyk zyn, van bulten zo
wel als van binnen. Zelfs de Jeug
dige Claude wordt getekend als een
misgeboorte met bovendien een ge
kwetste geest. Onder invloed van
een niet genoemd middel speelt hy
o.a. voor weerwolf. Het is alsof het
huis bevolkt ls door menselyke pad
den: vocht, vuil, siym.
Wanneer men zich nu af
gaat vragen, wat een schryver be
zield heeft, die zich gedreven heeft
gevoeld om zulk een tafereel te
scheppen, dan raakt men met het
zoeken naar een antwoord in de
richting van dergelyke manifesta
ties op de grens van mystiek en
masochisme. Ik denk b.v. aan de
melaatsen omhelzende heiligen,
aan de flagellanten en de der-
wischen, aan voorstellingen van
Breugel, Jeroen Bosch, van Dau-
mier. van Picasso ook. Want het is
wel duidelyk dat het geenszins des
schryvers doel is geweest gemiddel
de gebeurtenissen in het Vlaamse
land te beschryven noch ook om
een aanval te plegen op een ge
middelde pastoor. Dit zou boven
dien niet kloppen met het slot van
het boek; het gesprek van Claude
met Giacomo, van Claude met Dee
dee. Deedee's gebed en zelfkasty-
ding en aan het eind de zelfmoord
van Claude. Dit slot is de noodza-
keiyke aswoensdag van dit helse
karnaval. Het gaat hier om mens
en religie.
Het heeft geen zin ln verband
met deze roman te gaan denken in
termen van zedeiykheid of afschuw.
Men kan dit boek aanvaarden of
niet, naar verkiezing. Niemand is
gedwongen iets te lezen, dat hem
tegenstaat.
CLARA EGGLNK
