PUERTO RICO OP WEG
NAAR VOLWASSENHEID
Nederlanders ziet men
graag in Joego-Slavie
1
s|
IN DE SIERTUIN
Pittoreske stadjes
vriendelijke volk
ONAFHANKELIJKHEID
GEMENEBEST - STATUS
SISTE DEELSTAAT
Zaterdag 29 juni 1963 Pagina 2
Volk zal moeten kiezen
(Van onze correspondent in Washington)
Puerto Rico, een verwaasloosd ex-koloniaal gebied, heeft in
twintig jaar een waarlijk fantastische vooruitgang geboekt. Alle
ontwikkelingslanden kunnen hier jaloers op zijn.
Maar in ons vorige artikel hebben wij er reeds op
gewezen, dat die vooruitgang, behalve aan de energie der bevol
king, beslist ook is te danken aan de zeer speciale relatie tot de
Verenigde Staten. Bezoekers uit armere nieuwe staten kunnen
daarom zeggen: ..Het gaat jullie wel goed, maar je bent toch niet
werkelijk onafhankelijk.
„Zo'n opmerking irriteert vele
"bewoners van Puerto Rico. Ma
terieel gaat het hun goed, maar
hun probleem is nog: een plaats,
een status te vinden in de we
reld, die ieders respect kan af
dwingen. Moet absolute onaf
hankelijkheid domweg de oplos
sing zijn?
Een bezoek aan dit eiland
heeft ons tot de conclusie ge
bracht, dat het accent eerder
moet vallen op onderlinge af
hankelijkheid ("interdependen
ce") en op internationale sa
menwerking. Het bereiken van
zulk een status zou wellicht het
beste bewijs zijn van ware vol
wassenheid.
„De Spanjaarden die hier begra
ven zijn, moeten zich in hun graf
om draaien", dachten wij, toen we
op een zondagochtend het prachti
ge. 400 jaar oude fort bezochten
dat de baai van San Juan zo grim
mig heeft verdedigd. Het oude fort
El Morro vormt het uiteinde van
een enclave, die thans tot leger
basis dient voor Amerikaanse mili
tairen. Om bij El Morro te komen
volgt men een laan, dwars over de
velden, waar eens Engelse en Ne
derlandse troepen verbeten, maar
tevergeefs gestreden hebben om
Spanjes bastion in handen te krij
gen.
'.ABMHt «rtMlIfWT'"
."W
Het andere San Juan, een idyllisch deel van de Nieuwe
Wereld.
Hoe anders ls het er nu: op die
zondagochtend weerklonk er uit
een garnizoenskerk protestants
kerkgezang, terwijl minder kerkse
militairen en hun vrouwen het oude
slagveld benutten. Als munitie ge
bruikten ze golfballen en zo werd
het kerkgezang doorklikt door de
felle slagen van de golfsticks. Het
was half tien 'sochtends: een sta
tioncar kwam aanrijden en jongens
uit Puerto Rico gooiden het dikke
zondagsblad van de New York Ti
mes op de stoepen der officierswo
ningen. Een straalvliegtuig had die
kranten, die hier een dollar kosten,
in vier uren uit New York naar
hier gevlogen.
Strategisch
Columbus heeft Puerto Rico in
1493 ontdekt, op zijn tweede reis.
Schatten leverde het eiland nooit
op, maar de baai van San Juan
was een veilige haven voor Spanjes
zilvervloten. Strategisch was Puerto
Rico van unieke betekenis en toen
Amerika in 1898 het eiland, zonder
moeite, aan een verzwakt Spanje
afhandig maakte, gaven opnieuw
militaire motieven de doorslag:
Puerto Rico zou een bastion wor
den voor het Panama-kanaal.
En ook thans mag men het mi
litaire belang van Puerto Rico niet
onderschatten. Amerika heeft er
bases voor zijn vloot, leger en
luchtmacht, bases die tijdens het
conflict over Cuba goed van pas
kwamen. Maar in het tijdperk der
kernwapens heeft dit steunpunt
uiteraard wel aan betekenis verlo
ren.
Achter de militaire punt van het
schiereiland ligt de oude stad San
Juan. met zijn Spaanse huizen uit
de 17de en 18de eeuw en zelfs met
enkele gebouwen uit de 16de. Een
idyllisch deel van de Nieuwe We
reld, dat goed gerestaureerd wordt
de laatste tijd. Het nieuwe San
Juan ligt nog weer verder naar het
oosten. Daar zyn de luxe-hotels
Americana, Caribe Hilton, La Con
cha en vele andere: daar zyn ook
de moderne, gekoelde kantoorgebou
wen van diverse industrieën die
zich op dit eiland gevestigd heb
ben.
Moeilijke keus
Geen staatkundige relatie is pre
cies dezelfde, maar in vele opzich
ten komt de positie van (Spaans
sprekend» Puerto Rico ten aanzien
van Amerika overeen met die van
Suriname of de Antillen ten aan
zien van Nederland. Het is niet al
leen de staatkundige, maar vooral
drt economische relatie tot Amerika,
die de snelle groei van Puerto Ri
co heeft mogelijk gemaakt
In ons eerste artikel hebben wij
uiteengezet, welke unieke kansen
Puerto Rico wist uit te buiten. Om
dat het materieel zo goed gaat, zijn
er velen geneigd te zeggen: Laten
we geen verandering brengen in
onze status van „vrije geassocieerde
staat". Maar twee andere groepen
betogen dat dit geen permanente
oplossing kan zijn en zij propaee-
ren twee verschillende ontwikkelin
gen: de grootste groep in de oppo
sitie wenst dat Puerto Rico de 51ste
deelstaat van de Verenigde Staten
zal worden: kleinere groepen van
intellectuelen en kunstenaars zou
den het liefst zien, dat Puerto P.ico
een volledig zelfstandige staat werd.
Munoz Marin, de bekwame gou
verneur, wenst dat zyn landgeno
ten eens voorgoed hun status zou
den bepalen.
HU ziet een keus uit deze drie
mogelijkheden:
Een gemenebest iwat men thans
heeft met verbeteringen)
Een deelstaat;
Een nieuwe geheel zelfstandige
staat.
Wij hebben de indruk, dat Puerto
Rico indien het nu en voorge
licht door Munoz zou kiezen,
heel besliste voorkeur zou tonen
voor de Gemenebest-oplossing,
gaan bijdragen aan de kosten van
de federale regering te Washington.
Zij die er voorstanders van zijn
Puerto Rico tot de 51ste deelstaat
te maken, zijn veelal welvarend ge
worden middenstanders, die geen
bezwaar hebben tegen een grotere
assimilatie met de Verenigde Sta
ten.
Daarmee zou men de huidige voor
delen behouden, maar geleidelijk
zou men 'ook goed voor het gevoel
van eigenwaarde)naar vermogen
Maar hoe sterk overal de drang
naar onafhankelijkheid is, bleek me
ook weer bij dit bezoek. Wij heb
ben met diverse bewoners van Puer
to Rico lange gesprekken gehad.
Velen behoorden tot de volgelingen
van Munoz maar wanneer men
lang met hen doorpraatte, merkte
men herhaaldelijk, dat zij al
leek het ideaal nog niet te verwe
zenlijken diep in hun hart toch
voorkeur hadden voor een geheel
zelfstandig Puerto Rico. Misschien
een romantische, ondoordachte
drang, maar niettemin onmisken
baar aanwezig in veler harten.
llijna vol trassen
Het toekomstig lot van Puerto
Rico is moeilijk te voorspellen. Men
moet hopen, dat de industriële ent.
wikkeling door zal gaan. Het '.and
ls dicht bevolkt en kan van suiker
alleen beslist niet leven. Het kan
niet anders, of de bewoners van
Puerto Rico moeten gevoelen, dat zfl
op het ogenblik profiteren van een
speciale relatie tot de Verenigde
Staten. Een relatie méér op voet
van gelijkheid lijkt op de duur voor
beide partijen het meest bevredl.
gend. Puerto Rico zal zich dan
minder afhankelijk en onder be.
scherming gevoelen en Amerika zal
niet het gevoel krijgen te worden
uitgebuit.
Puerto Rico lijkt op een jonge
man, die bijna volwassen is en die
het langzamerhand vervelend be-
gint te vinden op zijn vaders zak
te leven. Toch zal men het ver.
standigste doen, ook in de toekomst,
het meeste accent te leggen op sa-
menwerking. Amerika is bereid,
niet alleen met Puerto Rico maar
met heel Latijns-Amerika een .ver
bond voor vooruitgang" aan n
gaan. Zulk een verbond doet aas
de eer en waardigheid van gee:
enkele staat te kort.
Onafhankelijkheid Ls in de mo.
derne tijd maar een zeer betrek,
kelük begrip geworden voor kleine
landen. Zou Puerto Rico werKeljjk
begrip tonen voor „interdependen.
ce" en samenwerking, dan zou dit
misschien het helderste bewijs zijn,
dat dit gebied werkelijk volwassen
is geworden.
Het romantische bastion B
Morro en vlak daarachter een
slagveld dat golfterrein weri
die het met minder dan vjjl
knechts kan stellen heeft van hei
communistische regime toestem
ming zelfstandig te blijven,
mag zijn produkten voor eigen re
kening aan de man brengen en kan
geheel volgens „kapitalistische*
principes zaken doen.
Goedkoop
Opvallend is het grote aantal fo
tozaakjes. De fotografie is blijk-
baar een goede negotie in dit land
en dat kan ook haast niet ancien,
want de in duizendvoud afgedruk
te portretten van 't staatshoofd, dis
in alle hotels en café's en in elkt
winkel of kantoorruimte aan et
muur hangen, bewijzen zonneklav
dat ook een „kapitalistische" on
dernemer in een communistisch
land al gauw leert waar zijn wins
ligt.
In de zijstraten, gezellig verlli
met allemaal eendere, ouderwed]
lantaarns neon is taboe in oitj
Dubrovnik zijn de eethuisjes
de café's. Hier eet men vijf oesta
voor een gulden, een portie geunp
prsoet" (Dalmatische gerooka
ham», besproeid met een glas lot-
kelend-rode Blatina, dat niet m«
dar. dertig cent behoeft te koste.
Door de nauwe steegjes zweeft ót
geur van de du vet, de raznjici en dl
cevapcici. allemaal van die heerlij
ke inheemse vleesgerechten. Voor
de vakantiegenieter, die in de;
vreemde niet om kruimige aardap
pels met vette jus blijft zeuren, om
van te watertanden.
Joego-Slavië ls voor ons bepaald
goedkoop. In de kraakheldere zelf
bediening kiest men voor twee gul-
the
?lki
w|
on-1
scï
Er is nu volop werk in de
siertuin. Het gras zal men re
gelmatig moeten maaien en men
dient ook voor voldoende be
mesting te zorgen, ook al heeft
men dit voorjaar normaal be
mest. Nu zal men om de twee
weken een lichte overbemesting
moeten geven en dat kan men
in de vorm van de bekende
tuin- en gazonkorrelmestsoorten
doen. Als men dan per tien
vierkante meter ongeveer twee
honderd gram strooit kan men
dat wel als voldoende beschou
wen. Het onkruid dient men ge
regeld te verwijderen. Paarde
bloemen en madeliefjes behoren
in een goed onderhouden gazon
niet voor te komen. Men kan ze
er met een mesje uitsteken, doch
tegenwoordig komen ook heel
goede chemische middelen voor,
waar de zjaadhandel u wel aan
kan helpen.
Thalictrums staan nu in volle
bloei of zullen spoedig bloeien.
Er zijn mooie soorten en vooral
de Dipterocarpum met de lila-
kleurige bloemen kan als een
van de beste beschouwd worden.
Jammer dat deze niet zo sterk
Ls en het is wel nuttig vooral
deze mooie soort tegen het in
vallen van de winter een weinig
met turfmolm af te dekken.
Nu is het. de goede tijd de uit
gebloeide bloembollen uit de
grond op te nemen. Alle kleine
bol gewas j es. zoals krokussen en
sneeuwklokies en winterakonle-
ten en scilla's kan men rustig
laten zitten, die zullen elk voor
jaar rijker bloeien, doch dan
moet men ze ook rustig laten
afsterven.
Van de grote bolgewassen kan
men ook de na rcieeen laten zit
ten. Die moet men eveneens de
kans geven af te sterven en snijd
dus het nog groene loof niet af
De tulpebollen en de hyacinten
zal men echter uit de grond
moeten opnemen: het loof is nu
voldoende afgestorven. Ze zullen
gedroogd kunnen worden, doch
droog ze niet in de volle zon. De
vrij gekomen plekjes kan men
nu gebruiken door ze vol te po
ten met eenjarige zomerbloe
men. Het is nu wat laat om ze
nog te zaaien, doch misschien
heeft men nog wel plantjes op
het zaaibed in voorraad slaan
en anders heeft de bloemist ze
ook wel in voorraad.
G. KROMDIJK.
Thalictrum in volle bloei.
teljjke Joegoslaaf knoopt dan ook
als hjj ontdekt heeft dat u Ne
derlander bent graag een praatje
aan, in het Frans, Spaans, Ita
liaans of Engels en als het niet an
ders gaat ook in het Duits. De Sla
vische volken zyn bekend om hun
talenkennis. Onder het genot van
een sliwowitsj of zo'n verrukkelijk
glas inheemse wijn vertellen ze
graag van de geschiedenis van hun
stad.
den een complete maaltijd op het
plateau, inclusief een karafje wjja
Vol pension in een goed hotel komt
in het hoogseizoen op twintig gol
den per dag, de „turska kava", eet
koperen kannetje gitzwarte Turbt
koffie, kost nog geen dertig centen
En een kleine fooi van een dinar
maakt ook in de volksrepubliek eet
des te bereidwilliger dienaar.
Joego-Slavië ls een arm en tod
rijk toeristenparadijs. En Dubioi-
nik, zoals de witte stad daar lit
in een rotskom aan zee, zoekt liff-
inneringen op aan een parel b
zijn schelp. Een parel met het pa
tina. van eeuwen.
Met moeite nemen we afscnet
In de open bijwagen van het kod
dige, okergele trammetje schuive
we over smalle rails terug naar h«
hotel. Daar wacht al de bus van he
in alles behulpzame „Atlas-va-
keersbureau" voor de rit naar M
pas aangelegde vliegveld. Nauwe
lijks twee uur later tillen de mach
tige motoren van een Vickers Vis
count ons over de toppen van het
kustgebergte.
Nog één keer gunt de gezagvoer-
der ons een blik op de stad. W»
kunnen de bootjes in het haventje
zien liggen, dan zet de KLM-a
koers naar Olandija,
Dubrovnik ls al dertien eeuwen
oud. In de oorsponkelijke stad, bin
nen de ongewoon gaaf gebleven
vestingmuren, die uniek zijn in de
wereld, is nog duidelijk te zien, dat
eertijds aan de zeekant de Romei
nen woonden en aan de landzijde
de Slowenen. Zij noemden hun ne
derzetting Dubravka, stad van het
woud: de Romeinen spraken van
Ragusi. Een kanaal scheidde de
stadshelften, maar omstreeks 1200
Drukte in de oude haven van Dubrovnik
Stradun. de hoofdstraat, waar
's avonds, als de hitte van de
siesta is weggeëbd, een leven
dige pantoffelparade begint.
het oude Dubrovnik. Hier beweegt
zich 's avonds tussen zes en tien de
levendige pantoffelparade. Het al
leenrecht is aan de voetgangers,
want auto's kunnen de stadspoort
niet passeren en fietsen of brom
mers kent men hier niet.
Links en rechts lichten in de an
tieke gevels de winkeletalages op,
de welvoorziene uitstallingen van
de staatsbedrijven met schoenen,
boeken, kleding en souvenirs
(twintig procent korting voor de
buitenlander die in zijn eigen va
luta betaalt), afgewisseld met de
Iets minder riante, maar juist daar
om zo pittoreske nering van de am
bachtslieden, de zilversmeden, de
horlogemakers, de koperslagers en
de schoenlappers. De ambachtsman,
Het is twintig minuten roeien van Dubrovnik naar Lokrum. Verscholen
ussen de bossen ligt daar het vervallen paleis van Maximiliaan van Me
xico. Hoe die zün plaats in de geschiedenis precies verwierf, kan niemand
hier u meer vertellen, maar dat het er mooi is beslist de moeite waard
om er een middag heen te gaan dat verzekeren de verweerde bootjes-
mannen bij het haventje van de oude vestingstad u om het hardst.
's Zomers als het druk is gaan er vijf- tot zesduizend toeristen per dag'
laar toe. meest Engelsen. Oostenrijkers en verkropt verdriet voor de
Joego-Slaven veel Duitsers. Onze Oosterburen zijn nog steeds niet erg
geliefd in dit weerbarstige land. Hun heirscharen hebben er erger huls ge
houden dan waar ook elders in Europa. Meer dan een miljoen Joego
slavische levens werden vernietigd. Er zijn dan ook dorpen waar onder
het plaatsnaambordje rustig te lezen staat „Deutsche nicht erwünscht".
Dat is wat anders dan het „Zimmer frei" bij ons!
Dubrovnik is al
13 eeuwen oud
Nederlanders daarentegen ziet
men in Joego-Slavië graag. „Olan
dija, dat was immers ook een par-
tisanenland?". De van nature har-
werd dit gedempt en wat nu op de
plattegrond staat aangegeven ais de
Plaoa, maar In de dagelijkse om
gang Stradun wordt genoemd, aat
ls de lineaalrechte hoofdstraat van
