KONINKLIJKE LUCHTMACHT 50 JAAR OUD
UIT DE KAAS
„HET AANTAL
VLIEGENIERS
BEHOEFT VOOR
NEDERLAND
NIET
GROOT
TE ZIJN"
UIT DE KAASJAGER
F104 jj Starfighter"
IA 1'De Brik'
Marinus van Meel:
Matje Janssen:
REPOR TA GE
Henk van der Bie
inno 1963:
Anno 1913:
LEIDSCH
DAGBLAD
Zaterdag 8 juni 1963 Pagina 3
De eenzame vrijgezel vrijbuiter is een betere
aanduiding voor wie de figuur Marinus van Meel
recht wil doen scharrelt omzichtig tussen de hoge
antieke meubels. Onder het lopen stoot hij vaak te
gen een stoel- of tafelpoot, het lijkt alsof hij te groot
is om binnen te zitten. Hij schenkt sherry en produ
ceert ergens vandaan waarachtig een schaaltje
met. kaés.
Ondertussen vertelt hij: ,,In 1910 had ik Jan Olie
slagers zien vliegen op Woudestein en zie je. dat dééd
me wat. Ik was meteen gegrepen. De Belg Verschae-
ve had in die tijd een soort vliegschool in Kiewit
Hasselt en daar ben ik toen eens gaan kijken. Ik
was al dertig toen, maar ik was nog zo gek als een
jongen". Hij lacht geluidloos waarbij zijn hoofd met
schokjes voor- en achterwaarts beweegt.
„Nou, je weet dat ik een jaar later, mei 1911, bij Farman
in Etampes mijn brevet heb gehaald. Als je vijf achten bo
ven de hei kon draaien was je een hele Piet in die dagen.
Met een Farman twee-zitter, van m'n eigen geld gekocht,
ben ik naar Nederland gekomen en samen met Labouchère.
Ter Poorten, Lutge, Bakker en Van Bussel hebben we bij
de legeroefeningen van dat najaar verkenningsvluchten uitge
voerd om de hoge heren van defensie te laten zien dat een
vliegtuig best bruikbaar kon worden voor het leger".
In een rapport dat de toenmalige kapitein Walaardt Sa-
cré, die later de eerste commandant van de Luchtvaart Afde
ling zou worden, aan de opperbevelhebber generaal Snijders
zond, staat te lezen hoe hij over dit eerste optreden van een
„luchtmacht" in ons land oordeelde:
„Gebleken is dat vliegtuigen onder gunstige weersomstan
digheden en onder behoorlijke besturing een zeer belangrij
ke invloed kunnen hebben op het verloop van de strijd. Als
hulpmiddel (hijzelf onderstreepte dit woord) voor ver
kenningen kunnen zij dan ook niet langer worden gemist. Het
zal daarom nodig zijn, dat het Rijk beschikt over eigen toe
stellen en geoefende officieren en over een behoorlijk vlieg
kamp waar kan worden geoefend. Het aantal vliegeniers be
hoeft voor Nederland niet groot te zijn".
Generaal C. J. Snijders liet zich overhalen zelf een ver
kenningsvlucht mee te maken en
het staat wel vast. dat de inzichten
van deze hoogste legerchef, gevoed
door het rapport van kapitein
Walaardt Sacré en gestimuleerd
door de prestaties van de zes vrij
willige aviateurs, de doorslag heb
ben gegeven tot het besluit van de
Nederlandse regering per 1 juli 1913
het landleger met eén luchtvaart-
afdeling nit te breiden.
Geheel boven: Een machtige
spanning maakt zich meester van
de toeschouwers als Marinus van
Meel zijn motor laat brullen. Zul
len de vier stoere secondanten de
,,Brik" kunnen houden? Straks
schiet hij weg voor een vliegende
start!
Hierboven: Bij een snelheid
van tweeduizend kilometer ligt de
Starfighter nog even rustig in de
lucht als een kano in het water.
Hiernaast: Zesenzeventig was hij
al toen Marinus van Meel. de
man die zo'n hekel had aan kaas.
nog eens het genoegen mocht sma
ken in een Kaasjager te vliegen.
Hieronder: Als de koene avia
teurs op Soesterberg een num-
mertje doldriest stunten weggaven ..Als interceptor is dit vliegtuig subliem. Het is in
kwam de goegemeente huiverend staat om met gebruikmaking van de afterburner in
kijken. Dit is de bakermat van een paar seconden op te klimmen tot 40.000 voet, ter-
onze militaire luchtvaart anno 1913. wjjj het daarbij over de grond gemeten niet meer dan
tien tot twaalf mijl heeft afgelegd. Of er betere inter
ceptors zijn? Och, misschien de F 106 maar met dat
vliegtuig kun je alleen maar intercepties doen. Ik
zou willen zeggen: er zijn betere en er zijn slechtere
vliegtuigen op de wereld, maar voor het drieledige
doel waarvoor de Super Starfighter is bestemd, ken ik
op dit ogenblik beslist geen betere".
Kapitein M. G. „Matje" Janssen Is aan het woord. Hij is
„Eenenveertighonderd gul
den heeft de Staat mij ervoor
betaald. Een burgermanskapi
taal voor die dagen, maar ik
kwam er nauwelijks mee uit
de kosten. Nou was dat niet
zo erg, want ik had als jon
gen al goed geld verdiend. In
de kaas. Mijn vader dreef een
exportzaak in Rotterdam en
daar reisde ik voor.
„Maar man, je weet niet
hoe ontzaggelijk dét kan gaan
vervelen. Altijd maar kéés".
Hij zegt het alsof hij heel
zijn verdere leven lang en
hij is achtenzeventig geworden
wel jam zal hebben gege
ten. Een week voor zijn toch
nog plotselinge dood in juni
1958 was ik weer eens aange
lopen bij Marinus van Meel in
zijn bovenwoning aan de Haag
se Koningin Emmakade en
wij praatten, hoe kon het an
ders, over de eerste jaren van
de aviatiek in Nederland.
Nu onze Koninklijke Lucht
macht zich opmaakt voor een
klinkende viering van het vijf
tigjarig bestaan, komt dat ge
sprek met de forse energieke
gentleman, die Van Meel tot
aan zijn dood gebleven is, mij
weer in de gedachten. Hij le
verde immers het eerste vlieg
tuig aan onze militaire lucht
vaart, de legendarisch gewor
den „Brik", die in de boken werd genoteerd als L(uchtvaart) A(fdeling)
1. Op dit moment is de Luchtmacht juist bezig over te schakelen op de
allernieuwste straaljager, de „Starfighter", die in modern militair jar
gon wordt aangeduid als F 104 g. Daartussen ligt dan een ontwikkeling
van vijftig jaren, een halve eeuw geschiedenis van een verdedigingswa
pen dat het per definitie altijd hogerop zocht.
De kapiteins Janssen (links) en Okkerman
zijn de testvlieggers voor de nieuwste aan
winst van de Kon. Luchtmacht, de F 104 g
één van de zes testpiloten, die op het ogenblik de bij Fokker Super Starfighter. Hoe hoog hun vakman
voor de Nederlandse en de Duitse luchtmacht gebouwde Star-
fighters „navliegt" als ze van de produktielijn komen. Zijn
handtekening onder het beproevingsrapport betekent dat het
toestel in alle opzichten aan de eisen voldoet en klaar is
om aan de operationele squadrons te worden overgedragen.
Vrij klein van stuk, sterk kalend
aan het voorhoofd, zonder vlieger
jack aan de tengere kant, is hij
Het aas van onze Koninklijke
Luchtmacht voor wat de F 104 g
Starfighter betreft. Niemand heeft
nog, als hij, vierhonderd vlieguren
op dit type in zijn logboek staan
en hij weet dus waarover hij het
heeft als hij zijn soepele welbe
spraaktheid de vrije loop laat om
dit gloednieuwe raspaard van de
militaire luchtvaart te bejubelen.
schap genoteerd staat blijkt wel uit het feit,
dat ook de Duitse Luchtmacht zonder meer
vertrouwt op hun handtekening onder het be
proevingsrapport van een bij Fokker gereed
gekomen toestel
..Wat met dit vliegtuig ic te doen
zijn machine nog net in de lucht
kan houden is bijna drie keer zo
hoog: 264 kilometer. Zijn m&xi-
mum-snelheid is het vijfentwintig-
voudige van die van Van Meel:
valt werkelijk in de termen van on- 2250 De Starfighter heeft
gelooflijk en geweldig. Daarbij lange tijd het wereldsnelheidsre-
Van <Tie zes was Marinus van
Meel er dus één. De kaas bleef
verder lucht voor hem. En uit zijn
enthousiasme voor de vliegerij
werd het eerste vliegtuig geboren
dat de Staat der Nederlanden voor
de L.A. aanschafte. Een fladderen
de sprinkhaan weliswaar, in elkaar
geknutseld uit linnen, lijnen en lat
ten, maar toch met alle ken
merken van een reuze-krekel: hij
had grote vleugels, hij maakte
(veel) geluid en hij kon minstens
even grote sprongen maken.
Met hulp van twee Belgische me
caniciens had Van Meel maanden
achtereen in een verlaten hangar
op het uit een vroeg burgerlucht-
avontuor in failliete toestand over
gebleven vliegkamp Soesterberg op
deze eersteling gezwoegd. De gran
dioze zelfspot waarmee hij zijn
eigen schepping bezag blijkt wel uit
de naam die hij spontaan verzon
toen het dubbeldekse monstrum
eenmaal kant en klaar op zijn ho
ge kinderwagenwielen stond: „De
Brik'. Voor vijf tientjes per dag
buurde bet Rijk bet gebruik van
deze „L.A. 1", inclusief de dien
sten van de aviateur, die bovendien
een vaandrigstraktement kreeg toe
gemeten.
Kapitein Walaardt Sacré heeft la
ter in zijn dagboek beschreven hoe
zo'n Brik van Van Meel wel vloog
Om de geschiedenis geer geweld
aan te doen moet eerlijksheidshal-
ve worden aangetekend, dat deze
notities het tweede, in 1914 ge
bouwde toestel betreffen: „3 mei.
Van Meel beproeft zijn nieuwe toe
stel, valt en beschadigt enige klei
nigheden die hij weer maken
moet". „14 mei. Toestel van Van
Meel is gereed om voorgevlogen te
worden". Even moet men wachten
op geschikt vliegweer en dan: ,,22
mei. Van Meel zal, na eerst wat
geoefend te hebben, zijn toestel
voorvliegen, maar hij tiekt het te
veel op en valt over stag, zonder
iets aan het toestel te beschadi
gen. De belasting bestond uit ge
vulde reservoirs, Van Meel, de tim
merman van Van Meel (J. van
Dooren) en een zak zand van 15
kg".
's Middags waagt de koene avia
teur opnieuw een poging. „Hij ver
trekt mot slepende staart, brengt
deze op het laatste ogenblik wat
omhoog, maar heeft op 100 m te
rekenen nog geen vaart genoeg.
Toch wil hij omhoog, trekt en
valt".
Die eerste sorties van onze nu
Koninklijke Luchtmacht waren dus
nauwelijks Koninklijk en zeker geen
vertoon van macht. Het was één
lang, ontmoedigend gevecht tegen
de zwaartekracht, maar de mannen
die in 1913 de vliegerij bedreven
waren idealisten. Zij wilden de
lucht in. Van Meel, Coblijn, Ver-
steegh. Van Heijst, zij telden de te
genslagen niet. maar zetten door.
Met trots wijst Van Meel de vol
gende passage aan in het dagboek
van zijn eerste commandant: „13
juni. Van Meel bereikt eindelijk,
na enige veranderingen aan zijn
vliegtuig te hebben aangebracht, in
twaalf minuten een hoogte van 500
meter en voldoet daarmee aan de
eisen van het contract".
is mij een raadsel'.'
Dat is dan ook wel het enige raad-
cord mee op zijn naam gehad.
squadron voor fotoverkenning met
de RF 104 g, een transportsqua
dron met Friendships, Troopships
en Beavers, drie squadrons lichte
vliegtuigen met Piper Cubs en Hfl-
Iers en een aantal Ak>uette-beU-
kopters voor reddingswerk.
Op 26 maart 1953, kort voor bet
veertigjarig bestaan, kreeg de
Luchtmacht het predicaat Konink
lijke en werd zij verheven tot een
zelfstandig wapen, naast marine en
Maar ook dit is een punt: de N.V.
Vliegtuigenfabriek Marinus van
Meel was bereid de L.A. 1 af te
staan aan het Koninkrijk der Neder
landen voor 4100; de N.V. Kon. landmacht. Tevens werd Prins
Ned. Vliegtuigenfabriek Fokker le- Bemhard benoemd tot inspecteur-
vert de Starfighter af voor de ron- generaal voor de Kon. Luchtmacht,
vliegt het als een vorst en ligt het de som van zes miljoen gulden. Eén hartewens zag het nu vijftig-
ook op lage hoogten als een rots in Daartussen ligt dan een halve jarige wapen nog niet in vervul
de lucht. Hoe dat met die 2 korte eeuw Nederlandse militaire lucht- ling gaan. Het heeft nog steeds
stompjes van vleugels mogelijk is, vaartgeschiedenis. De markante geen eigen staatssecretaris, zoals
punten van die geschiedenis zijn al marine en landmacht wel hebben,
vaak beschreven: het beroemde es- Het is daarmee bij alle waardering
sel dat de F 104 g voor kapitein 'cadri,,e «Vijf vingers aan een voor de demissionaire staatssecre-
hand", de weervluchten van de taris voor land- en luchtmacht ge
niet zelfstandig
„Dat contract, dat was het pa
pier waarop de Staat mij die een
enveertighonderd gulden had be
loofd als de Naamloze Vennoot
schap Van Meel's Vliegtuigenfa
briek ja, ja, ik dééd niet min
der voor een afgesproken datum
een vliegtuig zou leveren dat bin
nen de eerste twintig minuten een
9 De eerste commandant van de
hoogte van 500 m „boven het op. Mmtajre Luch,vaart viel reed» in
stijgpunt" zou bereiken Ik zat dus de termen voor ..eigen vervoer".
goed, met m'n twaalf minuten. Ik KaP'tein Walaardt Sacré had niet
alleen een nieuw legeronderdeel,
heb de zak met geld met een die- maar een luxe umousine u
pe buiging m ontvangst genomen". besturen.
Janssen nog heeft. Verder is hij in
deze elektronische „sterrevechter"
die met de pink te besturen is,
thuis als geen ander. Of hij van
kaas houdt, weet ik niet, maar hij
is het er duidelijk helemaal mee
eens, dat de Koninklijke Lucht
macht, vijftig jaar na De Brik van
Van Meel, de Starfighter heeft uit
verkoren om juist in dit jubileum
jaar de vervanger te worden van
de neemt u mij niet kwalijk
Kéésjagers.
Die F 86 K „Sabre" wés al een
vurige Pegasus, maar de presta
ties van de Starfighter steken er
nog ver bovenuit. En trekken we
twintiger jaren, de G-l en de moe- neraal Calmeijer,
dige strijd van de meidagen van
'40, de fiere houding ook van een
handjevol luchtmacht-militairen tij
dens de Tweede Wereldoorlog, ge-
eerd met de toekenning van de Mi
litaire Willemsorde „zowel aan de
Nederlandse Militaire Luchtvaart
in West-Europa als aan die in Zuid-
Oost-Azië, wegens haar krijgsver
richtingen tegen overmachtige
vijanden".
Na de oorlog kwam de tweede pe
riode van opbouw. Nog altijd „be
hoeft het aantai vliegeniers voor
Nederland niet groot te zijn'
en met een deskundige uit eigen
gelederen gerepresenteerd op re
geringsniveau.
Als het nieuwe kabinet die har
tewens in dit jubileumjaar in ver
vulling kon doen gaan, dan zou dat
het mooiste verjaardagsgeschenk
zijn dat onze vijftigjarige zich den
ken kan.
De Chef van de Luchtmacht
staf zou er een borrel op
schenken. Mét kaas.
een lijn van het eerste naar het gemeten naar wat Amerika en En-
laatste vliegtuig van de Koninklij- geland inbrengen in de Westerse
ke Luchtmacht dan valt de verge- verdediging maar anno 1963
lijking voor die arme Brik bijna geldt onze Luchtmacht als een
komisch uit. uiterst gewaardeerd onderdeel van
De L.A. 1 klom ratelend en prut- de NAVO-strijdmacht. Zij beschikt
telend in twaalf minuten naar vijf- straks over twee luchtverdedigings
honderd meter hoogte, de F 104 g squadrons, uitgerust met de F 104
zoeft naar 25.000 meter in vier mi- g, twee groepen Nike missiles, drie
nuten en zesentwintig seconden, groepen Hawk raketten, vier squa-
Als Van Meel wind méé had haal- drons jagerbommenwerpers, waar
de hij wel eens een snelheid van van twee blijven vliegen met de
90 kilometer per uur, de uiterste F 84 F Thunderstreaks en de twee
limiet ««armee kapitein Janssen andere de Starfighter krijgen, een
ADVERTEER
regelmatig in het
De MHEST gelezen krant
voor Lelden en omstreken
