ZOEKLICHT
oE
John
Braine
kier Jag 6 april 19G3
GROEIDE IN 123 JAAR TOT DE
DERDE DIERENTUIN TER WERELD
,Eciic Sociëteit'
RECEPTIE IS OP 2 MEI,
M A A R FEES T E LIJ K H E D E N
DUREN GEHELE ZOMER
4.90
WOORD
VAN
BEZINNING
(LEIDSCH DAGBLAD
EEN HUMANIST EN HET LIJDEN
Nederlands
anno 1963
Pagina 1
Kermismenagerie vormde basis
t Als de natuur meewerkt zal de Amsterdamse dierentuin Artis
maand één grote kleurenpracht zijn. Ruim 100.000 bloem
bollen wachten in de grond om straks luister bij te zetten aan
^et jubileum. Want Artis wordt op 1 mei 125 jaar.
Er w alle reden om feest te vieren. Ondanks alle ups en downs, die
exploitatie heeft gekend, ondanks alle moderne vormen van amuse
en ontspanning is Artis een van de drukst bezochte attracties van
land (800.000 bezoekers per jaar). In de loop van zijn bestaan heeft
bovendien een uitstekende faam verworven. De Amsterdamse
merentuin wordt in vakkringen tot de tien beste dierenparken ter
Ïtréld gerekend. Wat het aantal diersoorten betreft wordt Artis slechts
ertroffen door de dierentuinen van West-Berlijn en Londen. Het
iguarium van Artis is op één na het best gesorteerde ter wereld,
En dat alles danken Amsterdam en Nederland aan het initiatief, dat
boekhandelaar, een commissionair en een horlogemaker 125 jaar
eleden namen.
ilj In het Jaar 1838 kochten deze
rle lieden, resp. de heren G. F.
festerman, J. W. H. Werleman en
J. Wijsmuller de buitenplaats
iddenhof" in de Plantage Mid-
•nlaan, de buitenwijk met zijn
uitspanningen en kroegjes, die
'to lange tijd bij de vertierzoeken-
ji# Amsterdammers in trek is ge-
fceest. Over de buitenplaats zegt het
Archief
„Een buitenverblijf met eene
warande, die in onbekrompen
j weelde aangelegd en onderhou-
den, met ruime lanen, eene vy-
(2 ver, kostbaar geboomte, eene
oranjerie en schoone dreven
prijkte".
De gevolgen van de aankoop kwa-
;n de Amsterdammers onder de
;n in een bekendmaking, die als
;t luidde:
„Natura Artis Magistra on
der dezen titel wordt thans opge-
rigt eene sociëteit, welker hoofd-
J doel zijn zal het bevorderen van
de kennis der natuurlijke historie.
De verzameling zal bestaan uit
eene collectie uitheemsche voge-
I len en viervoetige dieren, zowel
I levende als opgezet, aan welke
laatsten eene aanzienlijke uitge
breidheid zal worden verschaft,
door, te zijner tijd, er aan toe te
voegen het kabinet van natuur
lijke historie, thans nog geplaatst
in de stadsherberg".
De verzameling van de stadsher
berg was een collectie opgezette die
ren van Reindert Draak. In dat
zelfde Jaar 1838 werd de collectie
draak geëxposeerd in een naast de
„Middenhof" gebouwd zaaltje.
Maar ex-boekhandelaar Wester
man wilde ook levende dieren. En
deze verkreeg hij in een groot aan
tal in één koop, toen hy in con
tact kwam met Cornelis Van Aken,
de bekende menageriehouder, die
met zijn dieren de kermissen van
Nederland, België en Duitsland be
reisde. Westerman kreeg de hele
menagerie inclusief tenten, hokken
jenz. voor 30.900 gulden, in die tijd
een kapitaal bedrag.
Het gemeentebestuur bleek niet
bijster enthousiast. Toen Artis ver
gunning vroeg om verblijven te
bouwen voor „verscheurende" die
ren werd deze verleend onder deze
merkwaardige voorwaarde:
„Mits de buitenwanden van de
zelve van harden metselsteen, dik
een mop, worden opgetrokken,
geheel blind, zonder ramen, deur
noch luchtgaten naar bulten en
dat de dakbedekking of het ge
heel® afdak van ijzer moet zijn
te zamen gesteld".
Met ander# woorden: de dieren
zouden In een ontoegankelijk,
luchtdicht hok moeten verblijven.
In feite was de vergunning gewei
gerd, maar toen Van Aken met zijn
„wlldebeestenspul" in Amsterdam
wa« aangekomen en voorlopig on
derdak kreeg in de Oranje Nassau-
kazerne, werd uit overleg tussen
het gemeentebestuur en de heer
Westerman een voor heide partijen
aanvaardbare oplossing voor de
bouw van hokken geboren.
Rijke lijd
De menagerie-Van Aken bleek
een goede basis voor een dierentuin.
Zij bevatte een voor die tijd grote
collectie apen, onder andere een
orang-oetan, mangabey. kroonaap,
rhesusaap, lampongaap, Java-aap,
diverse soorten bavianen, kapucijn
slingeraap en oeistiti, er waren
roofdieren als een leeuw, tijger,
panter, poema, jaqifar, beer, ijsbeer,
hyena, wolf en vele andere dieren
als een olifant, zebra, gnoe. lama's
en een kangoeroe en tenslotte vele
vogels en reptielen.
De exploitatie van de dierentuin
was niet bijster lonend, maar aan
de giften van gefortuneerde Am
sterdammers is het te danken ge
weest, dat men steeds méér grond
en steeds meer gebouwen kon aan-
buiten Amsterdam woonden, kon
den tegen het betalen van entree
binnen. Voor de Amsterdammers,
die geen lid waren, was er in de
maand september gelegenheid Ar
tis te bezoeken.
I)eze traditie is gedeeltelijk ge
handhaafd. Nog steeds heeft men
leden, die gratis binnen mogen.
Daarnaast is de goedkope septem
bermaand gebleven. Sinds enkele
jaren geldt het goedkopere tarief in
deze maand ook voor niet-Amstcr-
dammers.
kopen. In 1877 kwam de laatste uit
breiding tot stand, namelijk een
terrein met buitenhuisjes en
kroegjes, waar later het aquarium
zou verrijzen. Een verlies was het
vertrek van Reindert Draak, die na
onenigheid ook zijn opgezette die
ren meenam. Na een luttel aantal
jaren was men hier weer overheen
en had Westerman weer een enor
me schat aan opgezet dierenmate-
riaal tot zijn beschikking. Wester
man, die in 1851 voor zijn vele we
tenschappelijke arbeid door de uni
versiteit van Giessen tot doctor
werd gepromoveerd, is tot zijn dood
op 9 mei 1890 directeur geweest. In
dierentuinkringen werd hy „Vader
Westerman" genoemd. In binnen-
en buitenland had hij een uitste
kende naam. De kroon op zijn werk
is de opening van het aquarium in
1882 geweest.
De tijd van Westerman was de
periode, waarin het meeste tot
stand is gekomen. Het was ook de
rijkste tyd.
Trefpunt
Artis was In de vorige eeuw niet
voor Iedereen toegankelijk. Men
diende lid te worden om de tuin te
mogen betreden. Alleen zij, die
Tegen het eind ran de vorige
eeuw kwam het reptielhuis tot
stand. Deze en andere dieren
verblijven konden worden ge
financierd uit het geld dat via
een obligatielening werd ver-
kregen.
(Foto Artis)
O, romantische oude tyd. Artis, zo
leert het archief, werd in de vorige
eeuw door zakenlieden als een tref
punt beschouwd. Men had immers
tyd over en dan was er in de die
rentuin altyd wel iets te beleven.
Er Waren concerten, die van 1850 af
alleen zomers, maar later ook
's winters werden gegeven en het
restaurant groeide uit tot het cul
turele centrum van de hoofdstad,
waar allerlei lezingen en cursussen
werden gehouden.
Maar na Westermans dood ging
het snel bergafwaarts met Artis. In
1895 moest een hypothecaire obli
gatielening worden uitgegeven om
de dierentuin voor zijn ondergang
te behoeden. Overigens was diezelf
de lening er oorzaak van, dat men
in de jaren dertig aan de rand van
een faillissement kwam te staan.
De lening stelde de opvolger van
dr. Westerman, de zoöloog dr. C.
Herbert In staat tal van vernieu
wingen in de tuin aan te brengen.
Er kwamen een nieuw vogelhuis,
een apenhuis, een reptielenhuis, een
berenhuls en een magazyn, terwijl
de oude paardenstal werd verbouwd
tot olifantenverblyf.
Dr. Kerbert overleed ln 1927 en
werd opgevolgd door dr. A. L. J.
Sunier, die het geld van een nieu
we lening meekreeg. maar die
prompt met grote moeilykheden
werd geconfronteerd. De crisisjaren
veroorzaakten het grootste diepte
punt. dat Artis ooit heeft gekend
Het geld was op en de obligatiehou
ders namen tenslotte geen genoegen
meer met het steeds npnieuw uit
stellen van de betaling van rente
en aflossing.
Maar in 1939 kon met een schone
lei worden begonnen. De provincie
De hoofdingang van Artis
met daarachter de laan met pa
pegaaien is 125 jaar onveran
derd gebleven.
(Foto Artis)
Noord-Holland kocht gronden, ge
bouwen en verzamelingen voor een
bedrag van f 1.131.000, waarmee de
obligatiehouders tevreden waren
en dank zij een actie van het Artis
Reddingscomité kon met modernise
ring worden begonnen. Kort voor
dr. Sunier in 1953 met pensioen
ging tekende hy de overeenkomsten
met de gemeente Amsterdam,
waardoor restauraties en nieuw
bouw van dat moment af door de
gemeente zouden worden verricht.
De huidige directeur, dr. E. F. Ja-
cobi, heeft sindsdien veel vernieu
wingen kunnen uitvoeren en hy
heeft nog vele plannen in petto.
Eerste tele faun
Een van de hoogtepunten in de
geschiedenis van Artis is de aanleg
van een telefoonverbinding tussen
het kantoor en het magazyn ge
weest. Deze door de International
Bell Company geleverde prestatie
was de eerste telefoonlijn in Ne
derland! De Amsterdamse notabe
len kwamen zich vermaken met het
spelletje elkaar hier op te bellen
Dat was in 1880 en dr. Westermai
reageerde toen met: „De proever
hebben iedereen verrast, die hel
voorregt had ze by te wonen".
Een ander hoogtepunt was d»
komst van een paartje nylpaardei
in 1860, dat voor f 12.600 was aan
gekocht, zij het dan op afbetaling.
Het bleek nodig een special:
spoorlyn aan te leggen van het
station naar Artis om de kolossen
per rail te vervoeren. Er werd zelfs
een speciale wagon voor de dieren
gebouwd.
In 1839 was er reeds een olifant.
Maar tien Jaar later was dit nog
uit de menagerie-Van Aken stam
mend dier *o onhandelbaar gewor
den, dat het moest worden doodge
schoten. Het verslag in een tijd
schrift komt wat overdreven voor.
Er stond: Dat de anders
zachtaardige olifant in de diergaar
de te Amsterdam, in een aanval
van woede, eeuwenheugende hoo
rnen had ontworteld, waarom de
politie drie stukken veldgeschut en
een detachement jagers te voet
deed oprukken, die twintig kanon-
en tweehonderd geweerkogels af
vuurden eer de kolos bezweek".
Het oudste dier in het huidige
Artis is een wyfje snoekbekkaiman.
dat in 1919 van het Circus Hagen
beek werd overgenomen. Een an
der oudje is een pantsermeerval
van 35 jaar.
Merkwaardig is, dat er ook nog
drie dieren van de vroegere Haagse
dierentuin zyn. Een ervan is de
thans ongeveer 33 jaar oude oli
fant Betsy, die nu al 20 jaar in
Artis woont. Hetzelfde geldt voor
de bruine beren Suze en Lientje,
die in 1941 in Den Haag zyn gebo
ren.
Festiviteiten
De festiviteiten ter gelegenheid
van het 125-jarig bestaan zullen
voor een groot deel het gehele zo
merseizoen duren. Van 21 tot en
met 25 april wordt het internatio
nale dierentuin-dierenartsencon
gres in Artis gehouden. Op 2 mei is
er een receptie en de opening van
het nieuwe nachtdierenverblijf, dat
de naam „Wereld der duisternis"
zal krijgen. Voorts zullen er open
luchtconcerten worden gegeven,
waarmee men gedurende dit jubi
leumjaar de oude traditie wil doen
herleven.
Interessant kunnen de wedstrij
den worden voor de beeldende kun
stenaars. schilders. tekenaars,
beeldhouwers en grafici, maar ook
fotografen en cineasten kunnen
hieraan meedoen. Het dier dient
hierby uiteraard tot onderwerp. De
bekroonde werken zullen worden
tentoongesteld op een grote exposi
tie, die op 4 juli in het Zoologisch
Museum zal worden geopend.
Voor de kinderen van alle lagere
scholen in Amsterdam staat in de
loop van het komende seizoen een
gratis klassebezoek aan Artis op het
programma.
Advertentie
leven aan de top
Een jongeman uit een armelijk
milieu klimt op tot groot zaken
man Maar het succes het
leven aan de top blijkt vol
schrijnende kanten Het hart van
Joe Lampton strijdt verbeten om
wat geluk en warmte En ..ge
slaagd als hij is. blijft hij de
zoeker de grote hunkeraar
Een indringend geschreven tijds
beeld door de angry young man
John Brame U zult dit ontroe
rend mooie boek zonder onder
breking uitlezen!
Nu bij Uw boek
handels
v P een bijeenkomst van stu
denten zei een humanist
onlangs, dat hij de grote
plaats van het lijden in de evan-
gelieën ergerlyk vond. Hij ge
bruikte 't woord pervers. Zeker,
het valt niet te ontkennen dat
het lyden in het leven van de
mensen een rol speelt, maar hij
vond het lijdensverhaal van de
evangelisten een overspannen
geschiedenis. Het was merk
waardig om deze reactie te ho
ren van een niet kerkelijke man.
een psychiater, die niet onbekend
is met leed van mensen. Op deze
wijze zullen wel velen in onze
tijd reageren op het lijdensevan
gelie.
Wij moeten om te beginnen
zeggen dat deze spreker gelijk
had met zijn bewering dat het
in gelovige herinnering wat het
evangelie ons vertelt over de
laatste dagen in het leven van
Christus. Hij trok Jeruzalem
binnen. „Gezegend hij die komt
in de naam van Jaweh", riep
het volk de dichter van psalm
118 na. Maar er gebeurde an
dere dingen dan men meende te
kunnen verwachten. De wisse
laars en handelaars worden van
het tempelplein verdreven. En
dan gaan de gebeurtenissen snel
EEN
ii'iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
OP DE BOEKENMARKT
Albert Camus. „De niyte
van Sisyfus". (Vertaling) De
Bezige Bij. Amsterdam 1962
De Franse schrijver Albert Ca
mus werd in 1913 in Noord-Afrika
geboren. Hij heeft wijsbegeerte ge
studeerd. verschillende baantjes
waargenomen en veel gereisd. Hij
is journalist geweest, heeft tijdens
de oorlog in het verzet gewerkt en
was na de bevrijding hoofdredac
teur van het dagblad .Combat" In
1960 is hy bij een auto-ongeluk om
het leven gekomen. Van zijn werk
zijn „Le Mythe de Sisyphe".
„l'Etranger" en „La Peste" het
meest onder de algemene aandacht
gekomen.
Het is een goed ding. dat zyn
myte van Sisyfus. verschenen in
1942. in het Nederlands is vertaald,
want een groot deel van de meder-
ne literatuur heeft direct of indi
rect de invloed ondergaan van deze
filosofie van het absurde. Filosofie
van het absurde is geen juiste term
in verband met dit boek Ca mus
heeft in zijn korte inleiding tot dit
essay nadrukkelijk gezegd, dat hij
het begrip „absurd" alleen als uit
gangspunt heeft genomen. Wat hy
dus heeft getracht weer te geven is
de staat, het gevoel van de absurdi
teit van het menselijke bestaan. „Ik
kan op het standpunt waar het toe
leidt niet vooruitlopen, zegt hij.
waaruit dus duidelijk te lezen valt
dat men dit essay niet moet zien als
een beschouwing met een conclusie,
maar als een verbeelde toestand. De
dood van Albert Camus heeft de
auteur waarschynlijk belet te ko
men tot dat standpunt, waar
van hij nadrukkelijk zegt het niet
bereikt te hebben. Toch kan men
zijn gedachtengang wel tot het bij-
na-einde construeren uit zyn beide
romans, deze myte en uit „l'Hom-
me révolté". (1951).
Het is Jammer, dat er geen Ne
derlands equivalent is voor het
woord absurd. Ongerijmd komt er
misschien nog het dichtste bij: on
gerijmd ten opzichte '-an de iede.
Wij zullen ons dus moeten schikken
in het overnemen van de woorden
absurd en absurditeit in de beteke
nis. die er in dit verband, kortweg
gezegd in de existentiefilosofie, aan
gegeven is. Hierbij vallen de bete
kenissen, ongerijmd, tegenstrijdig
en onmogelyk vrijwel samen.
„De absurditeit komt voort uit
een vergelijking", zegt Camus. Een
vergelyking waarbij het element
„absurd* 'in geen van de beide ver
geleken elementen voorkomt. Het
absurde, zo zegt hij. ligt niet in de
mens en ook niet in de wereld,
maar in hun gemeenschappelij
ke en gelijktijdige aanwezigheid.
Eenvoudig gezegd komt zijn pro
bleem hier op neer: is de mens
leerd stond onmiddellijk een
student op en zei; u vergeet het
laatste hoofdstuk van de evan-
gelieen. Dat was juist. Het laat
ste woord is niet het lijden, het
kruis. Het slothoofdstuk dat de
evangelisten schreven gaat over
de opstanding. Het lijden is op
genomen in het Heil. Wie anders
leest, leest niet wat er staat.
Vanuit dit slot zyn de voor
gaande hoofdstukken geschre
ven. Het unieke van het christe
lijk geloof is dat het Heil het
lijden niet uitsluit maar insluit.
Andere religies gaan hier een
andere weg. Het lijden is in het
evangelie en in het geloof van
de kerk niet pervers, niet afwij
kend van de rechte weg. „Zelfs
al ga ik door een dal van diepe
duisternis ik vrees geen kwaad,
iijden van Christus een groie roi
speelt in het getuigenis van de
evangelisten. Het verhaal van
Jezus' laatste dagen in Jeru
zalem beslaat bijna de helft
van het hele evangelie. Maar is
dit verhaal pervers?
Dit woord betekent: afwijken
de van de rechte weg, volgens
het woordenboek. Het hangt er
nu verder van af wat men als
de rechte weg wil zien en welk
naslagwerk men hanteert. Het
verklarend handwoordenboek der
Nederlandse taal, of dat andere
boek. dat door de kerk wordt
genoemd het Woord van God0
Wij zullen het laatste volgen
Morgen is het de laatste zon
dag van de lijdenstyd veer
tig dagen van Aswoensdag tot
de morgen van de opstanding
In deze periode beleeft de kerk
Het sanhedrin houdt voortdu
rend beraad. Op woensdag vindt
in het hogepriesterlijk paleis
een bespreking plaats tussen de
kerkelijke leiders en de senato
ren. Judas wordt als hand
langer ingeschakeld. En dan
loopt er een rechte weg langs de
zaal van het laatste avondmaal
en de Hof van Gethsémane
naar de eenzaamheid van het
kruis. Het proces wordt gevoerd
Hij komt voor de Romeinse
stadhouder. Hy wordt gehoond,
gegeseld, gekruisigd. „Zie de
mens", zegt Pilatus. maar men
luistert niet naar hem. de weg
van het lijden wordt door deze
humane uitspraak niet omge
bogen.
Toen de humanist zijn bezwa
ren tegen het lijdenskarakter
van het evangelie had geformu-
want GU zyt by mij". Het lijden
is opgenomen in de weg van het
Heil. Dat kunnen wij nooit ge
heel begrijpen. Maar het geldt
voor hem. die gelooft dat Zijn
dood ons tot het leven bevrijdt.
Het beginkoor van de Matthaus
Passion zegt het zo «vertaling
Jan Engelman»
O Lam. Gij zyt onschuldig
Aan 't hout des kruises geslagen
Altyd waart Gij geduldig,
Hebt smaad en schande gedragen
Met onze boze daden,
zyt Gij zo zwaar beladen;
Erbarm U onzer, o Jezus I
J A. Eekhof,
Hervormd
studentenpredikant,
Leiden.
zonder doel in de wereld en zo ja;
waarom pleegt hy dan geen zelf
moord?
Dat Camus overtuigd is van de
absurditeit van het menselijk be
staan heeft hy gedemonstreerd in
zijn roman „l'Etranger". Ik heb
hier geen ruimte om de hele gang
van zaken in het korte leven van
Meursault, de hoofdpersoon, ui», de
doeken te doen. Het komt hierop
neer, dat Camus wil laten zien hoe
en waar de absurde mens. in casu
Meursault, in botsing komt met de
orden en de zeden van de maat
schappij Meer niet over de literai
re waarden van de roman wil ik
nu niet spreken.
De volgende vraag waarom pleegt
de absurde mens, de mens die er
van overtuigd is een nutteloze en
hopeloze arbeid te verrichte:
zelfmoord, vindt een verklaring in
de myte van Sisyfus. Sisyfus toch
was de sterveling uit de Griekse
mytologie, die door de goden ver
oordeeld was een rotsblok tegen een
berg op naar boven te rollen. Als
hij deze zware taak verricht had,
viel het blok als vanzelf weer om
laag en Sisyfus kon van voren af
aan beginnen. Camus. de analogie
ziende tussen deze myiologische fi
guur en de moderne absurde mens.
zegt nu dat deze Sisyfus hem niet
interesseert tijdens zijn arbeid,
maar alleen in de adempauze, als
hij alleen de berg afloopt om op
nieuw te beginnen. Hij komt tot
de conclusie, dat op dat ogenblik
Sisyfus de vreugde moet kennen
van het zich bewust worden van
zijn lot, via deze bewustwording
moet komen tot verachting van de
goden, die hem straften en een
vorm van geluk moet vinden in de
dappere volvoering van zyn onmo
gelijke taak.
In de roman „La Peste" vindt
men figuren Rieux de dokter,
Tarrou, die de gezondheids
dienst organiseert tijdens de epide
mie in Oran die zich boven het
noodlot opgericht hebben en die
doen wat hen te doen staat in de
overtuiging, dat hun daden tenmin
ste geen negatieve daden zyn. Deze
dappere houding wijst Camus aan
als de positieve kant van wat an
ders tot een volkomen afwyzing
van het menselijk leven zou leiden.
Men moet wel begrijpen dat wat
ik hier neergeschreven heb. niet
meer is dan een oppervlakkige ver
wijzing naar het werk van een
auteur, die als één der eersten de
moderne mens zijn incarnatie en
zyn myte gegeven heeft.
CLARA EGGINK
Wij willen naar de Een Man's
Show
De Een Man's Shoio van Toon.
Er is alleen één grote „maar";
Wie past er op de zoon?
O, geen bezwaar, toij weten
raadf
Een babysitter is niet kwaad.
Wij zetten alles voor haar klaart
Cake, dips, een pocket, (niet
te zwaar).
En brengt ze soms een boy
friend mee,
We vinden dat allang oké!
We maken dan maar tea for two
En hopen 't beste van 't gedoe.
Kom mee naar boven, vlug
verkleed,
't Is half past seven voor je
't weetl
Natuurlijk Boy, een ander shirt,
Kijk niet zo boos, dat 's zó
gebeurdt
Toe kijk eens lief, wat een
gezicht.
En maak meteen m'n choker
dicht
Kan ik die leuke Uvinset aan,
Of zal ik in m'n cocktail gaan?
Vind je m'n lipstick niet te
rood?
Geef even aan m'n petticoat!
Ik neem compact, dat stuift
niet door,
Wat rouge nog, wat zie ik goort
O sorry zeg, ik keek niet uit.
Mijn nylon, o, net in mijn kuitf
Wacht ik heb polish in m'n tas.
Och, als dat spul er toch niet
was1
Dat noemen ze: „non ladder"
zeg
Maak nou maar voort, we
moeten weg!
Wat zeg je, start de uagen niet?
Dat lor is ook een stuk verdriet?
Map
