Unieke ikonen-collectie in
Aartsbisschoppelijk Museum
CHAGALLS BIJBEL-ETSEN
IN „DE LAKENHAL"
Wonderen uit Heilige Land
kunst
kalei öoscqqp
AANBIDDING EN MEDITATIE
erheven wereld
stille schoonheid
BEAR BRAND
samen
LEinSCH D*°.n» \D DINSDAG 2 YPRII 1°03
Mannenkoren Romanprijsvraag
JN het Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht trekt sinds
enige tijd een prachtige verzameling ikonen tot 1 mei a.s.
te zien en afkomstig uit de beroemde Zwitserse collectie Am-
berg. de aandacht.
Wat zijn ikonen
Het woord stamt van het Griekse „eikoon", hetgeen afbeelding
beeld of schilderij betekent. Het zijn in hoofdzaak kleine panelen
met religieuze voorstellingen, meestal beschilderd met lijm of was-
verf. Zij zijn kerkelijk gezegend en daardoor gewijd, bezitten een
sacramentele, mystieke betekenis.
Collectie
..Moeder Gods met kind
Italo-Byzantijns 16de eeuws.
Bij de uitbeelding van het type
van de Eleousa. de ..Moeder
Gods der Barmhartigheid",
wordt de nadruk gelegd op de
tedere verhouding tussen Moe
der en Kind.
deze werken, losgerukt uit de eigen
omgeving, wel geschikt is. om die
speciale, mysterieuze en wijdingsvolle
sfeer op te roepen, welke daartoe
noodzakelijk is, hetgeen niet weg
neemt. dat men dankbaar mag zyn,
met deze ongeveer 65 met zorg ut-
gekozen ikonen kennis te maken.
ZU zyn hoofdzakelijk van Griekse
origine, voorts afkomstig uit Byzan
tium. Macedonië, Syrië en Klein-
Azië, alsmede gelijk gezegd uit
Rusland en maken in een grote
variatie een fascinerende, dan wel
door de naïviteit, een ontroerend-
tedere of aandoenlijke indruk, waar
bij de zuiver menselijke ootmoed
veelal domineert.
Tot de meest opvallende „grote"
ikonen zij kregen dan ook een
opvallende plaats aan de achter
wand toegewezen behoren twee
Russische afbeeldingen, daterend
van omstreeks 1400: die van de hei-
ligge Basileios de Grote, bisschop
van Caesares in Cappadocië (gestor
ven 379 een der Oosterse kerkvaders
en de heilige Georgios, eveneens
geboren in Cappadocië. door Keizer
Diocletanius benoemd tot generaal
en gemarteld in 303. Deze beide hei
ligen zijn ten voeten uit weergegeven
en frappante voorbeelden van de
hoogst gecultiveerde Russische iko-
nenkunst.
Boven het aardse
r -r ET zou ons te ver voeren alle
l— aanwezige godsdienstige voor
stellingen gedetailleerd te be
spreken. Doch gaarne zfj aan de
organisatoren een woord van hulde
gebracht voor de stijlvolle opstelling
van al deze gevarieerde stukken,
waarvan vele op vakkundige wijze
gerestaureerd zijn en zich dus in een
oDmerkelijk gave staat bevinden.
Men kan tevens de artistieke en ver
antwoorde keuze der verzamelaars
bewonderen. waarmee getuigenis
wordt afgelegd van hun zuiver in
zicht in het geen als waardevol kan
aangemerkt worden.
Het verdient zeker grote aan- j
beveling er een reisje naar
Utrecht voor over te hebben om
met de aparte en merkwaardige
kunst der ikonen kennis te ma
ken. Een gelegenheid als deze
doet zich slechts zelden voor.
Een wereld van verwonder
lijke, verstilde schoonheid, wel
ke U hoog boven het aardse
uitheft en welke de gelovigen tot
gebed en meditatie stemt, gaat
hier in al haar facetten voor U
open.
H.
bijeen in
Scheveningen
De heer A. JW. Janmaat
als voorzitter herkozen
Het Kon. Ned. Zangers Verbond, de
landelijke organisatie van mannen
koren in Nederland, heeft dit week
einde zfjn jaarlijkse congres in Sche
veningen gehouden.
Na afloop van de huishoudelijke
jaarvergadering, waarin de heer A. J.
W. Janmaat uit Sassenheim als voor
zitter werd herkozen, hebben twee by
het Verbond aangesloten koren een
concert gegeven. Het Vlaardings
mannenkoor „Orpheus" voerde de
„Koorfantasie" van de Ned. compo
nist Igance Lilien in première uit.
Hierbij werkte mee de sopraan Ka
rin Ostar. De componist zelf vertolk
te de pianoparty.
Het andere koor dat meewerkte
was „Lauwerkrans" uit Mechelen—
Wittem (Limburg).
Zondag zyn drie lezingen gehouden
over problemen die nauw met het
mannenkoor zyn verbonden.
Henk van Ulsen
gaat naar Amerika
De bekende acteur Henk van Ul
sen gaat naar Amerika. Hij heeft van
het departement van O. K. en YV. een
studiebeurs ontvangen en vertrekt in
juni voor drie a vier maanden naar
de V.S. om daar het theater en de
televisie te bestuderen, aldus de „Tel"
Dit is nog een gevolg van zyn
eindexamen van de toneelschool. Hy
slaagde cum laude en hem werd toen
het was in 1949 een reis naar
Amerika aangeboden. Door een on
gelukkig toeval is daar toen niets
van gekomen. De benodigde formu
lieren waren in Den Haag wegge
raakt.
Henk van Ulsen hoopt nu veel
Amerikaanse acteurs, maar ook to-
neelschryvers te ontmoeten.
Advertentie
voor eerstelingen
De N.V. Uitgeversm\j. JCosmos
te Amsterdam en Antwerpen, die
enkele jaren vóór de oorlog onder
deze naam een letterkundige ro
manprijs had ingesteld ter aan
moediging van debuterende
schrijvers heeft besloten deze
prijs opnieuw in te stellen. Met
deze prijs werd indertijd de thans
algemeen bekende schrijver Jan
Mens bekroond. Het ligt in de be
doeling de K.E.P. zo mogelijk
jaarlijks toe te kennen.
Voor de K.E.P. 1963 worden drie
pry zen beschikbaar gesteld, nl. een
eerste prijs van f3000,een tweede
van f 2000.— en een derde van
f 1000. Daarnevens zullen de auteurs
van de bekroonde romans honora
rium genieten volgens een normale
ui tgave- overeenkomst
Naar deze prys kunnen alle in het
Nederlands schryvende auteurs mee
dingen, van wier hand niet eerder een
roman in boekvorm is verschenen
Publikatie van gedichten, essays en
novellen, alsmede van romans in tyd-
schriften sluit deelneming aan deze
prijsvraag niet uit.
De jury bestaat uit de volgende
letterkundigen: Voorzitter: Willem
Brandt, seer. Ned. Pen-Centrum; le
den: Jan Willem Hofstra, C. J. Kelk,
Jan Mens. Jan Walravens. Secreta
resse van de jury is mevrouw Joan
Bruineman, Huurmanlaan 10, Bus-
sum.
Voor de K.E.P. 1963 kunnen ma-
niscripten worden ingezonden tot
1 juni 1963. De uitspraak van de Jury
zal vóór 1 november 1963 worden be
kend gemaakt.
Kennismakings-voordael van
Bidault mag naar
Brazilië
Brazilië heeft Georges Bidault, de
Franse ex-premier en leider van de
„Nationale Verzetsraad" tegen De
Gaulle, een inreisvisum toegestaan.
Volgens een woordvoerder van het
ministerie van Buitenlandse Zaken
in Rio de Janeiro betekent dit echter
I BLIK RIJSTPUDDING!,™;.]
+1 BLIK SLAGROOM 40 %.5g
SAMEN TIJDELIJK SLECHTS li
Voord»llg« V«rrutk«lljWVTug prolil#r»n1
niet het verlenen van asiel. Bidault,
die thans in Portugal verblyft, heeft
geen recht om asiel te vragen aan
gezien hy zich niet op Frans grond
gebied bevindt, aldus de woordvoer
der. Men verwacht niet, dat Bidault
terstond naar Rio zal gaan.
Amber"
De collectie is byeengebracht door
dr. Siegfried Amberg. een platte
landsdokter uit Ettiswil, die zich in
eerste instantie toelegde op het ver- j
zamelen van middeleeuwse kunst
werken uit zyn geboortekanton
Luzern. Deze was tydens de eerste
wereldoorlog by het Rode Kruis op
de Balkan werkzaam en maakte daar
kennis met ikonen in kerken en
huizen, de z.g. „huisikonen" welke
in die tyd bij kunstkenners nog
slechts een zeer geringe belangstel
ling genoten.
Onmiddellyk echter was dr. Am-
berg er door gebiologeerd en van dat
ogenblik af ging hy zich op het ver
zamelen ervan toeleggen. Een folklo
ristische Russische ikoon met de
uitbeelding van „Het laatste oordeel",
die hy in 1917 in een kunsthandel te
Luzern aantrof, werd het eerste
kunstwerk van een verzameling,
welke zou uitgroeien tot de grootste
der bekende particuliere collecties
van orthodoxe kunst in Europa
Reizen na de tweede wereldoorlog
brachten dr. Amberg wederom naar
diverse Balkansfaten, Turkye en
Griekenland, waar deze collectioneur
nog vele ikonen, miniaturen en
andere kunstvoorwerpen wist te ver
werven.
In zyn.verzameling bevinden zich
slechts elf vroegere Russische ikonen,
waarvan de kwaliteit echter bijzonder
hoog is.
Dr. Amberg overleed in 1959. waar
na zijn zoon. die dezelfde liefde voor
de kunst der ikonen bezit, de collectie
met vele nieuwe aanwinsten verrijk
te. Ook onderhoudt deze nauwe
relaties met het onlangs gestichte
Ikonenmuseum te Recklinghausen
(D waar de thans in Utrecht aan
wezige unieke collectie voor het eerst
geëxposeerd werd. Zy is voorts aan
gevuld met een enkel stuk uit het
bezit van het Aartsbisschoppelijk
Museum, een fraaie Byzantyns ivoor
uit omstreeks het jaar 1000. voorstel
lende „Madonna met kind".
prachtige kleuren: veel goud, diep
groen. blauw en zeegroen, in treflen-
ae combinaties. Opvallend is de
primitieviteit der compositie, het
statische karakter, de kinderlyke
tekening. Uitbundig is deze kunst
geenszins, gelyk de uiterlijk pracht
volle uit de tijd der Renaissance en
de Barok. Daar is zy te verstild-
religieus, te sacraal voor. Er is een
sfeer van volstrekte aanbidding te
onderkennen, die men ten diepste
moet ondergaan, cm er de essentie
van te begrijpen Men kan zich af
vragen of een tentoonstelling van al
Johannes de Doper. Grieks
eind 16de eeuw. Hij is voorge
steld met engelenvleugels, want
is de ..angelos de bode. die
vooruitgezonden werd de weg
des Heren te bereiden. In zijn
linkerhand een schriftrol, waar
op de tekst van de boetepredi-
king vermeld wordt.
Beeldhouwer Beek
-91- overleden
De beeldhouwer A. Beck is zater
dag in Den Haag overleden; hy was
91 jaar.
A Beck genoot zijn opleiding in
Amsterdam, o a. by Teixeira de Mat-
thos. Verscheidene jaren heeft hy in
marmer en steen uitgevoerd, wat
Toon Dupuis en anderen hadden
ontworpen. Als zodanig vervaar
digde hij o.a. het monument van
H.M. Koningin Emma in het rosa-
riu 'n Haag.
In later tyd voerde Beek ook eigen
werk un, voornamelijk reliefs <ds.
Groot Enserink in de Kooikapel te
Leiden en ir. Schiff, stichter van de
Vredesteinfabrieken i
„Heilig wërk
DF Ikonenschilders voortkomend
uit verschillende „scholen"
waren merendeels geestelijken,
die hiermee een heilig werk ter ere
Gods verrichtten. Groot vakman
schap, gebonden aan strenge voor
schriften lag er aan ten grondslag.
Onder hen bevonden zich meesters
van kleur en expressie.
Later verstarde de ikonenkunst.
Sinds enkele eeuwen heeft zy zich
van een conventionele zyde doen
kennen, zonder grote kunstzinnige
waarde, weinig geïnspireerd en tame
lijk routineus. In de 16-de en 17-de
eeuw en reeds eeuwen daarvoor be
woog zij zich echter op artistiek
f'i-eau. Daarvan geeft deze veelzydi-
6e expositie talryke treffende voor
beelden.
.De ikonen der eerste christenen in
WUntiyin presenteren zich in
.Haagsche Collle<lie,
naar Antwerpen
(Van onze correspondent in Brussel».
Ter gelegenheid van het vijfde
theaterfestival te Antwerpen zal
de Haagsche Comedie op 27 en 28
mei a.s. in de KoninkiijKe Vlaam
se Opera twee voorstellingen ge
ven van O'Neill's „Tocht naar het
duister". De vrouwelijke hoofdrol
daarin zal worden vervuld door
Ida Wasserman, die vele jaren
niet in Antwerpen is opgetreden.
Antwerpse dagbladen noemen haar
„de grote attractie" van de Haagscne
comeuie. De anaere gezelscnappen
die oinnen het kaaer van het festival
zinien optreaen zyn: de Kon. Ned.
Scnouwburg uit Antwerpen, het Pi-
raacon Tneatron uit Atnene, Tne Bir-
mingnam Repertory Tneatre en een
Paryse troep me zich „Les comediens
ets Cnamps Elysees" noemt.
EXPOSITIE VAN
KLEDERDRACHTEN
Het Openluchtmuseum te Arnhem,
dat zyn poorten weer voor een sei
zoen nee»t geopend, heelt gisteren
ook oe opening belaetd vau ten
nieuwe kiederuracnten-tentoonstel
ling, die om at twee jaar een ander
onuerwerp heeit. Thema van de
kiederdr^chven-expositie (de vyfde
in successie) is ditmaal „feest en
vermaak".
Een goede Indruk krygt men er
van de Kostuums, die vroeger by
feestelyke geiegenheaen weruen ge
dragen in bepaalde aeien van ons
la na. Ook nu weer is by de samen
stelling van de tentoonstelling ge
bruik gemaakt van de in het Open
lucht-museum ondergebrachte col
lectie van Koningin Wilhelmina,
alsmede van de eigen museumver
zameling en van het bezit van andere
musea en particulieren.
COMPOSITIE VAN
BERTUS VAN LIER
De componist Bertus van Lier heeft
de in opdracht van de Staatssecreta
ris van O. K. en W., mr. Scholten
geschreven muziek op een tekst van
Kitty Josselin de Jong voltooid. De
titel van deze tekst is „5 mei: zy"
(verschenen in de bundel Nationale
Snipperdag
Het is een compositie voor koor en
orkest, die onder leiding van de
dirigent Henk Spruyt door het Radio
Philharmonisch Orkest tea gehore
sal worden gebracht.
..Klaagzang van Jeremias" een der Bijbeletsen van Chagall.
GELIJK aangekondigd zijn thans in het museum ..De Lakenhal"
de 105 originele Bijbeletsen (Oude Testament) uit de ver
zameling van mr. A. J. Guépin te Eindhoven te bezichtigen van de
hand van de beroemde, in 1887 te Wittebsk Wit-Rusland) ge
boren schilder Marc Chagall.
Zij zijn doordrenkt van het Russisch-Joodse gevoelswezen en ge
houden in een superieure zwart-wit etstechniek, waarin de z.g.
halftinten het volstrekt eigen karakter van deze grote kunstenaar
bepalen.
Wie Chagalls mystieke geest, die
droomwerelden voortovert, kent, be
grijpt hoe sterk hy getroffen werd
door zijn kennismaking met Israël,
het Heilige Land, uitgenodigd als hy
in 1931 was voor een bezoek aan Tel
Aviv, om daar een museum voor te
bereiden.
Het „Land van de Bybel" ging nu
in werkeiykheid voor hem open.
Reeds had Chagall van 1927 tot 1931
zyn honderd illustraties by de fabels
van La Fontaine geëtst (verschenen
in 1952), alsmede, op verzoek van de
kunsthandelaar Ambroise Vallard,
zyn 96 etsen voor Gogols „De dode
zielen".
Teruggekomen in Frankryk begon
hy aan zyn Bybeletsen, waaraan hy
tot 1939 werkte. Na een hernieuwd
bezoek aan Israël, voltooide hy de
Bybelreeks, die in 1956 by de uitgever
Teriade te Parys verscheen.
GelUk een Rembrandt, was ook
Chagall volmaakt èèn met het on
derwerp dat hy behandelde. Vandaar
waarschyniyk zyn frappant gezegde:
„Ik weet zeker, dat Rembrandt van
mij houdt".
Deze reeks etsen vormt een van de
talloze wonderen, die Chagall als een
tovenaar schiep.
Geïnspireerd en volkomen gegre
pen ontstond zUn bijbels-historisch
epos. beginnend met „De schepping
van de mens".
Daarin spreekt ieder beeld van zyn
vormgevend meesterschap, zyn sfeer-
scheppende visie, zyn vergeesteiykte
intenties, zyn persooniyke trant. Dit
alles vervuld van een beschouwende
expressie, waarin hy telkenmale de
essentie van het gebeuren neerlegde.
Het „Boek der Boeken" moet Cha
gall, toen hy het land der voorva
deren leerde kennen, vervoerd heb
ben: zyn stift leidt van hoogtepunt
naar hoogtepunt.
Men moet met al deze btybelse
figuren en de geschiedenissen, die
zich rond hen afspeelden, kennis
maken in de bewogen, dan wel ont
roerende tekening, waarin het na-
tuurlyke en het bovennatuuriyke in
elkaar overvloeien, elkaar als het
ware doordringen.
Chagall heeft het met de bybel
nauw verbonden Russische Jodendom
en de daarmee inherente wonderver
halen met een onvoorstelbaar ryke
fantasie voor ogen getoverd en met
een eigen adem nieuw leven inge
blazen.
Vanzelfsprekend voelde hy zich
daarby als jood uitsluitend tot het
Oude Testament aangetrokken.
Men overtulge zich van de grote
waarden van dit alles en u zult
evenals wy onder de ban komen
van dit uitzonderiyke oeuvre van de
byzondere kunstenaar Chagall, die
onderscheiden werd met de Erasmus*
prys van de Europese Stichting voor
Cultuur. Deze expositie duurt tot
29 april H,
