Goed idee
fSr
DORP VAN KUNSTENAARS
TSJANG KAJ-TSJEK (75)
wil nog steeds China heroveren
Na onafhankelijkheid
burgeroorlog in Kenia
in feestelijke verpakking!
vijftig first class
american cigarettes voor,
Kikoejoe-stam op oorlogspad
Montmartre van het Noorden
Jugendstilen het moderne
gaan samen in Worpswede
Geboden voor
zakenmensen
DA'S
DE
DAS
MET
DE
5 PLUSPUNTEN
3.9J 4.M 7.9S
II oudbeivoners
On»»rVht 1 maart 1860
Vrijdag 30 november 1962
Zesde blad no. 30820
(Van onze kunstredactie)
NIET ver van de Noordduitse stad Bremen ligt in het gebied
van het „Teufelsmoor" het dorp Worpswede. Men heeft dit
dorp, dat vroeger bevolkt werd door schippers en veenboeren het
Montmartre van het Noorden genoemd. Deze dromerige stille
plek wordt vergeleken met het kunstenaarskwartier Schwabing
in München. met het Londcnse „Chelsea" en het Berlijnse „Ba-
belsberg". Al deze vergelijkingen kloppen echter niet geheel en al
met de werkelijkheid, zij duiden feitelijk op het contrast en het
eigen karakter van Worpswede. Dit dorp bezit een kunstzinnig
klimaat, dat in de eerste plaats is ontstaan uit de afzondering en de
landelijke sfeer.
In de zomer van het Jaar 1884
werd de „kunstenaarskolonie" gebo-
ren De bekende Duitse schilder
fritz Mackensen ontdekte de lande
lijke bekoring van dit veendorp. Hij
beschreef zijn vrienden de heerlijk
heid van de hier direct te beleven
werkelijkheid van licht en kleur. Mac
kensen haalde een grote groep kun
stenaars over zich hier te vestigen.
Onder het motto „Laat ons hier blij
ven en groeien in onze kunstzinnige
expressie" gaven de eerste kunste
naars zich over aan het indringende
karakter van het landschap van
Worpswede. Het werk van deze groep
schilders werd op de grote Duitse
expositie in München „Een Europese
kunstprestatie" genoemd Men rang
schikte hen min of meer in de rijen
der schilders die de „Jugendstil"
aanhingen. De oorspronkelijke waar
achtigheid van hun werken beroer
de spontaan het door civilisatie en
mechanisatie verdrongen menselijke
natuurgevoel. De faam van Worps
wede ais plaats van de kunst in een
bijzondere omgeving werd tezamen
met het succes van de eerste vijf
schilders internationaal gevestigd.
Uitgelezen groep
Rond deze jonge kunstenaars ver-
zamelde zich spoedig een uitgelezen
groep persoonlijkheden: Rainer Ma
ria Rilke. Carl Hauptniann. Alfred
Walter Beumei, Rudolf Alexander
Schroder, Egon Petri, Carl Vinnen
Paula Becker en Clara VVesthoff. Zij
Meer dan 60 jaar geleden be
gon de grote ydille: het veen-
dorp Worpswede werd tot een
brandpunt van Noordduitse
kunst, dat dichters, beeldhou
wers en schilders in verrukking
bracht.
waren auteurs, dichters, schilders en
beeldhouwers en gaven gehoor aan de
oproep van de eerste vijf pioniers.
Na het eerste buitengewoon leven
dige Worpsweder tijdperk volgde een
tweede vruchtbare kunstzinnige perio
de. die toi de dertiger jaren van onze
eeuw voortduurde. Tot de meest voor
aanstaande kunstenaars uit dit tijd
perk behoorde de bouu meester en
beeldhouwer Bernhard Iloetger, die
o.a. in Bremen „een straat van de
kunst" de Böttcherstrasse ontwierp
daarnaast talrijke tentoonstellingsge
bouwen, een beroemd café en ver
scheidene gedenktekens bouwde. Ver
der dienen vermeld de schilders Al-
bert Schiestl-Arding en Karl Krum-
macher. Omstreeks 1920 ontwikkel-
Op een bijeenkomst in Londen
heeft een aantal artsen gisteren
aan leidende figuren in onderne
mingen „tien geboden voor de za- j
kenman die niet overspannen ivil
raken" verstrekt. Deze „geboden"
luiden als volgt:
1. gij zult 's avonds thuis geen
werk verrichten
2. gij zult tijdens uw vakantie
geen contact opnemen met
het kantoor;
3. gij zult niet tot laat op de
avond op kantoor blijven, als
het werk zich opstapelt. Be-
gin vroeger;
4. gij zult uw slechte humeur
niet op de kinderen afreage
ren;
5. gij zult niet te veel drinken of
eten hoewelvolgens een der
artsen, alcohol met mate
genuttigd goed is na een
dag van hard werken);
6. gij zult het personeel niet on
aangenaam bejegenen om het
gemoed te luchtenmaar
daarentegen de werkelijke
oorzaak van uw ongenoegen
trachten op te sporen;
7. gij zult uw vakantie elk jaar
in haar geheel opnemen;
8. gij zult geregeld lichaamsbe-
rveging nemen;
9. gij zult een „hobby" vinden
om U ook buiten het werk er
gens aan te kunnen wijden;
10. gij zult zich het bestaan van
artsen herinneren.
Inhoud 2 pakjes Gold Star 25
den zich In Worpswede vele potten
bakkerijen, weverijen en goudsmede
rijen, kortom alle vormen van kunst
nijverheid.
De hedendaagse Worpsweder gene
ratie is vertegenwoordigd door de
schilders Udo Peters, Walter Bertel-
mann en Wilhelm Scharrelmann.
Hun schilderijen worden in West-
Duitslar.d maar ook in Parijs en
zelfs overzee geëxposeerd. Een en an
der is dus wel degelüx een bewijs
van het feit. dat Worpswede ook he
den ten dage nog wereldbekendheid
geniet Iedere generatie werkt de
nieuwe spanningen van haar tijd
uit, doch steeds weer spreekt uit al
les wat in Worpswede ontstaat, het
landelijke karakter. Zo wisselend de
scheppingsperioden van de kunste
naars in Worpswede zijn. zo verschil
lend is ook de belangrijkheid van
de kunstzinnige prestaties. Men mag
dit alles beschouwen als een kunst-
gebturen op nationaal of internatio
naal vlak. alles tezamen vormt het
echter de voortdurende artistieke be
weging. die ontstond op het moment
toen schilder Mackenser. het dorp
Worpweac voor het eerst zag.
Heden en verleden weerspie
gelen in het dorpsbeeld van
Worpswede.
Generalissimus Tsjang Kaj-tsjek van nationalistisch-China moge
de gezegende leeftijd van 75 bereikt hebben, hij rust nog bepaald
niet op zijn lauweren en houdt nog steeds vast aan zijn belofte dat
hij eens zijn eigen leger in de strijd zal werpen tegen de commu
nistische miljoenen op het vasteland van China.
kreukherstellend
wasbaar
krimpvrij
origineel
blijft goed zitten
KIES UIT DE UITGEBREIDE
NIEUWSTE COLLECTIE BIJ':
Tsjang heeft een leger van 600.000
man, een vloot van 140 schepen en
een niet bekend aantal Amerikaanse
straalvliegtuigen. De marine bestaat
uit torpedobootjagers, escortevaar
tuigen, mijnenvegers en fregatten.
De toestellen waarover de luchtmacht
beschikt zijn voornamelijk superso
nische F-86 gevechtsvliegtuigen, en
enkele F-101 en F-104 gevechtsbom-
menwerpers.
I Tsjangs leger wordt bewapend door
de Verenigde Staten, die het gebrui
ken als een sterke defensieve macht
tegen mogelijke communistische
agressie. Die defensieve macht om-
j vat defensieve raketten van het type
Nike-Hercules.
NationalistischChinese militaire
'deskundigen geven toe dat het moei-
lijk zou zijn het vasteland van China
te invaderen. Zij beschikken daartoe
niet over amphibievaartuigen Een
invasie door de lucht is een alterna
tief. maar ook dat is moeilijk omdat
men op Formosa niet beschikt over
transportvliegtuigen.
De nationalistische Chinezen zou
den voorts grotendeels afhankelijk
zijn van de Verenigde Staten voor de
bevoorrading tijdens een aanval op
de Chinese Volksrepubliek. En Ame-
I rika heeft in dit opzicht geen bereid
willigheid in deze richting getoond.
Nu is h«t wel zo. dat Tsjang
hoopt dat een volksopstand in Chi
na zijn zaak zou bevorderen. In
zijn redevoeringen doet hij geen be
roep op het buitenland om hem te
helpen zijn „heilige taak" te vol
voeren. Hij zegt dat zijn eigen sol
daten het spits zullen afbijten en
dat elke hulp van buitenaf welkom
zal zijn. Maar de doorslaggevende
hulp moet volgens hem komen van
de Chinezen zelf.
De hulp die Tsjang Kaj-tsjek ver
wacht van de Chinezen, moeten ze
hem geven met alles wat ze aan
werktuigen in huis hebben „land
bouwwerktuigen, gereedschappen,
stokken, schoppen en pikhouwelen".
Tsjang belooft in zijn redevoeringen
BREESTRAAT U4B
Meer dan honderd zelfgemaakte geweren en revolvers zijn in
geheime bewaarplaatsen van het ,,Vri)heidsleger" in boerderijen
van Europeanen en in de wouden van de "Great Rift Valley,, in
Kenia gevonden. Er zijn voorts aanwijzingen dat de Kikoejoe-
organisatie die volgens de minister van Defensie in Kenia, Sir
Anthony Swann, zich op burgeroorlog voorbereidt en n actie zal
komen, zodra Kenia onafhankelijk geworden is zijn hoofdkwar
tier naar Naivasja, nabij Nairobi, zal verplaatsen.
nia, de Kikoejoe, opwekt. De com
missie wordt steeds gezegd: „Wij wil
len. niet met de Kikoejoe samenle
ven
Zelfs bloedverwante stammen, de
Fmboe ei» de Meroe. hebben gezegd
dat zy in een afzonderlijk gebied wil
len wonen, en hebben een vroegere
Mau-Mau generaal naar voren ge
bracht O' te vertellen, hoe het was
een verbond met de Kikoejoe in het
woud te hebben. Deze twee stammen
waren de enige die in het Mau-Mau-
tijdperk met de Kikoejoe hebben sa
mengewerkt.
De twee leiders van de Kikoejoe,
Jomo Kenjatta en dr. Julius Kiano.
veroui delen de activiteiten van het
„Vrijheicisleger". maar roeren aan
dat de hele stam niet beschuldigd
kan woraen terwille van een paar
herriemakers. Maar het blijft een
Het „Vrijheidslegerdat een uit
groeisel van de beruchte Mau-Mau
is. heeft waarschijnlijk wel niet veel
aanhangers, toch maakt het de na
tionalistische politici bezorgd, omdat
dit leger niet alleen het streven naar
de onafhankelijkheid vertraagt, maar
ook omdat een gevaarlijke politieke
situatie ontstaat, een situatie waarin
de Kikoejoe zullen trachten het hele
land te domineren.
De verstoting van Jomo Kenjatta
door de Afrikaanse Democratische
Unie van Kenia is niet het enige
voorbeeld hiervan De voortgaande
strijd van de Afrikaanse Nationale
Unie van Jomo Kenjatta wordt fun
damentcel veroorzaakt door achter
docht van de Kikoejoe. die moeilijke
deelnemers aan welke politieke over-
eenkomst dan ook zijn.
I De commissie ie op het ogenblik
over de kiesdistricten en de regionale
grenzen in Kenia beslist, heeft keer
op keer ondervonden hoeveel angst
len tegenzin de grootste stam in Ke-
feit dat de Kikoejoe-stam altijd vat
baar is geweest voor geheime vereni
gingen, eedsaflegging en samenzwe
ringen. Dit zyn eigenschappen van
woudbewoners. Het grootste gedeelte
van Kikoejoe-land was vroeger oer
woud. De schemerachtige open ruim
ten in de hooggelegen oerwouden wa
ren tijdens het ontwaken van Kenia,
zoals in de dagen van ae Mau-Mau.
de geboorteplaats van de Afrikaanse
toverij.
De Kikoejoe zijn ook individualis
ten. In tegenstelling tot andere Oost-
afrikaanse stammen, hebben zü nog
nooit een opperhoofd van de Kikoe
joe-stam aangesteld, noch hebben zij
een regering over de gehele stam. Zij
zijn verdeeld in familiegroepen, en
de zaken van elke groep worden door
een raad van ouderen, de „athamaki".
1 beheerstToen de blanke echter
kwam, waren de Kikoejoe de eersten
die vooroeel hadden van Europese
cultuur administratie, landbouw-
kunden en handel. Nairobi, de hoofd
stad van Kenia, wordt vaak „de
hoofdstad van het graafschap Kikoe-
joel&nd" genoemd.
Totdat de Mau-Mau opstand uit
brak hebben de Kikoejoe bewezen
dat zij hardwerkende en bekwame
mensen zijn. en tijdens de dagen
van terreur zjjn vele christelijke Ki
koejoe moedig door de hand van hun
stamgenoten gestorven
Voor het merendeel bleven de an
dere stammen afzijdig in de strijd
'tussen de Kikoejoe (van wie onge-
dat hij persoonlijk de anti-commu
nisten zal leiden, zowel die op het
vasteland als die op Formosa en an
dere nationalistische-Chinese eilan
den. De leuze van de Chinese com
munisten is volgens Tsjang: „Uitge
zonderd onze kameraden is iedereen
onze vijand".
Generalissimus Tsjang Kaj-tsjek
geniet een uitstekende gezondheid.
Hij is volkomen hersteld van een de
licate operatie die hem vrijwel heel
de afgelopen zomer binnenskamers
gehouden heeft. Hij is thans aan
zijn derde zesjarige ambtsperiode
toe. Ze eindigt in 1965.
Tsjangs toekomstige opvolger, in
de lijn tier verwachtingen zowel als
grondwettelijk, is vice-president
Tsjen Tsjeng Maar deze 64-jarige
heeft een slechte gezondheid, sinds
tien jaar geleden de helft van zijn
maag werd weggenomen
Er zijn geruchten geweest volgens
welke een machtsstrijd zou ontstaan
tussen Tsjeng en Tsjang Kaj-tsjeks
ambitieuze en hardwerkende 52-ja-
rige zoon, Tsjlnag Tsjing-koeo. Op
geleid in Moskou In de dagen toen
Kwomintang en communisme geme
ne zaak maakten, heeft Tsjinang
Tsjing-koeo reeds groot politiek ge
zag. HR zou de logische opvolger van
Tsjeng moeten zRn.
Nationalistisch-Chinese zowel als
Amerikaanse deskundigen zijn van
mening, dat de Chinese communisten
sinds de zomer van dit jaar hun mi
litaire installaties aan de kust tegen
over de nationalistisch-Chinese ei
landjes Quemoy en Matsoe niet heb
ben versterkt. Maar wat er aan mi
litaire bases bestaat is evenmin in
gekrompen. De Chinese communis
ten hebben op het ogenblik een han
denbinder aan hun grensconflict
met India. Af en toe schieten ze gra
naten af op Quemoy en Matsoe. voor
het grootste deel onschadelijke geval
len met een last van propaganda-
blaadjes en pamfletten. De nationa
listen beantwoordden dat „vuur".
Het ziet er niet naar uit. dat da
Chinese communisten voornemens-
zijn zich in de naaste toekomst ge-
gen Formosa te keren.
veer 90 procent de Mau-Mau ge
steund hebbent en de Engelsen. De
stammen die zich toen afzijdig hiel
den. staan nu voor het argument dat
de Kikoejoe voor de overwinning ge
streden hebben en dat zij zich daar
om. nadat Kenia zijn onafhankelijk
heid gekregen heeft, de beste banen
en het vruchtbaarste land mogen
toeëigenen.
In Nauobi is men van mening dat
de zelfgemaakte wapens niet zozeer
tegen oc Europese kolonisten ge
bruikt zullen worden, maar als ver
dediging tegen de KADU-stammen
nadat de onafhankelijkheid verkre
gen is. Er is weinig bewijs in de plan
nen en in de bewoording van hun
eed. dat zij van plan zijn een grote
aanval op de blanken te doen.
Het „Vrijheidsleger" is het actiefst
in het gebied van de „blanke" boer
derijen. dat oorspronkelijk door de
Masai en de Kalendjin-stammen. die
beiden aanhangers van de KADU
zijn. opgeëist werd. Het grootste ge
deelte van de bewoners in dat ge
bied is echter Kikoejoe. Men twijfelt
er niet aan dat zij na de onafhan
kelijkheid van plan zijn het land op
te eisen en het met wapengeweld
tegen anoere stammen te verdedigen
De leiders van de KADU in het
landbouwgebied weten dit, en dat is
de reden waarom mensen zoals Willy
Moergor, lid van de KADU voor de
Nakoeroe-stam. beweren dat het no
dig is om de stammen tc bevelen op
het oorlogspad te gaan. Deze mensen
weten wat de Kikoejoe van zins zijn
In een poging om de toestand in I
dit gedeelte van de Rift-vallei te ver
beteren, heeft Kenjatta de eedsaf
leggingceremonieën stexk veroordeeld
en gezegd dat geen enkele Afrikaanse
regering het in bezit nemen van
landbouwgrond zal toestaan. Hii
heeft echter in dezelfde toespraak tot i
jeen uit het merendeel bestaande Ki-
koejoe-menigte gezegd dat het onno
dig was om wapens zelf te maken,
omdat de beste geweren, op het ogen
blik in handen van da bewakers van
recht en vrede, zodra de onafhanke
lijkheid verkondigd is voor de Afri
kanen beschikbaar zullen komen.
Het pronkstuk van de herbouwde Kaiser-Wilhelm-Geddchtniskerk, gele
gen aan de Kurfürstendamm in Westberlijn, i» dit orgel, dit gecon
strueerd werd volgens een gemeenschappelijk ontwerp van de bouw
meester van de kerk prof. Eiermann en de Berlijnse orgelbouwer Karl
Schucke. Het ia waarschijnlijk het eerste orgel ter wereld, dat zowel
architectonisch als akoestisch volkomen ia aangepast aan de bouw van de
kerk. De achthoekige vorm van het Godshuis stelde in dit opzicht ook wel
bijzondere eisen.
Opvallend ia het koor van „Spaanse trompetten", die horizontaal de
kerkruimte insteken. Zij zullen feestelijke fanfaretonen doen klinken. In
totaal heeft het instrument 5.100 pijpen de grootste zijn b\jna vijf meter
hoog. Het orgel beschikt over vier manualen en een pedaal/claviatuur.
Tezamen met 63 registers geven zij het instrument klankmogelijkheden,
die het zeker spoedig tot ver buiten Berlijn beroemd zal maken. In Berlijn
hoopt men met dst orgel de kerkmuzikale traditie van de oude, in 19^3
verwoeste Kaiser-Wühelm-Geddchtniskerk te kunnen voortzetten. Drie
jaren waren met de bouw en montage van het instrument gemoeid. De
totale kosten bedroegen 220.000 Mark, die hoofdzakelijk uit giften konden
worden bijeengebracht.
