Schroder -1 )evrient redde
als 17-jarige „Fidelio
Kom er ACHÏ-er
ZOEKLICHT
w
Woensdag is liet 31 oktober
Zang
en
waren
bij liaar eenheid
BEROEMDE PRIMA DONNA'S (II)
Door schurk naar de afgrond
VAN
BEZINNING
Zaterdag 27 oktober 1962
Pagina 1
De door geheel Europa be
jubelde zangeres, die als
geen andere op het toneel
het ideaal der volmaakte
huwelijkstrouw uitbeeldde,
ondervond als vrouw in haar
eigen leven slechts bittere
teleurstellingen.
E 19e eeuw geldt in de kunsthistorie als het tijdperk der
XX romantiek. Hoe komt het. dat in die eeuw ook buiten de
droomwereld van de kunst om zoveel mensenlevens in de
kolkende maalstroom van romantische belevenissen opgenomen
werden? Was de romantiek als kunststijl de enig mogelijke
uiting van een door het noodlot tot ..romantisch leven'' gedwon
gen generatie? Infecteerde omgekeerd de fantasiewereld op
onnaspeurlijke wijze het leven van alledag? Wij zullen het waar
schijnlijk nooit met zekerheid kunnen.uitmaken.
Vast staat, dat het leven van ,,de primadonna der romantiek",
Wilhelmine SchroderDevrie'nt, zonder dat zij het wilde even
dramatisch en stormachtig verliep als dat van de toneelfiguren
waaraan zij gestalte gaf.
Zij werd op 6 december 1804 Hamburg geboren. Als ultra-roman
tisch voorteken woedde juist een heiige sneeuwstorm, waarbij het
uitzonderlijk verschijnsel in die tijd van het jaardonderde en blik
semde. Haar vader ivas de gevierde bariton Friedrich Schroder, de
eerste zanger die Mozarts Don Juan in de Duitse taal zong, haar moeder
de beroemde actrice Sophie Charlotte Schroder, de gepassioneerde
Medea in Grillparzers dramatische trilogie. Met. zang en toneel kreeg
de kleine Wilhelmine dus al in de wieg de beide gegevens voor haar
eigen kunstloopbaan mee. Maar een rustige, harmonische ontwikkeling
van haar gaven was niet voor haar weggelegd.
Debuut als kind
Het was de Napoleontische tijd.
Hamburg leefde onder de druk
van de Franse bezetting. De tem
peramentvolle Sophie Schroder
maakte op een kwade dag de toorn
van een Napoleontisch generaal
gaande, door op het toneel te sma
len op de Franse tricolore. Het ge
zin moest vluchten. Bij Hanau
raakte de toen nog pas vierjarige
Wilhelmine met haar ouders zowaar
in een veldslag verzeild. Het drietal
bleef ongedeerd, maar daar zij hun
identiteit voor de Franse autoritei
ten moesten verbergen, viel niet te
denken aan een belangrijk toneel
engagement. Om aan de kost te ko
men ai-rangeerden de ouders onder
aangenomen naam op bescheiden
voet variétévoorstellingen. En de
vierjarige Wilhelmine moest daar
bij als danseresje optreden.
Napoleon verdween van het
Furopese toneel toen Wilhelmine
Wilhelmine Schröder-Devrient
en de tenor Schuster bij de
première van Von Webers
Eyryanthe
tienjarige verloor zij haar vader.
Schroder tien jaar was. Als veer-
Met haar moeder, die een belang
rijk contract met het Burgtheater
te Wenen had kunnen sluiten, ver
huisde zij naar de Oostenrijkse
hoofdstad. Hoewel nog een kind. de
buteerde Wilhelmine ook zelf in het
Burgtheater als actrice. Ze speelde
er Luise in Schillers ..Kabale und
Liebe", Ophelia in Shakespeare's
„Hamlet". Konden haar prestaties
bij een doorgewinterde toneelspeel
ster als haar moeder geen genade
vinden? Was zij zélf ondanks de
v/elwillende kritieken niet tevreden?
Hoe het zij. haar naam verscheen
niet meer op de affiches. Tot het
Kartnertortheater een reprise van
Mozarts opera „Die Zauberflóte"
aankondigde: met Wilhelmine
Schroder als Pamina! In alle stilte
had haar moeder haar zanglessen
laten geven en haar in recordtijd
klaargestoomd voor Je opera.
Een triomf!
Wilhelmine's eerste optreden als
zangeres was geen sensatie, maar
zij kreeg er toch de ene operarol
na de andere door. Toen Weber in
Wenen zelf zijn ..Freischütz" diri
geerde en zich bijzonder geestdrif
tig toonde over Wilhelmine Schrö-
ders uitbeelding van Agathe. wees
öc theaterdirectie haar aan voor de
titelrol in „Fidelio".
De opera Fidelio was het zorgen
kind van Beethoven. In 1805 was
het werk na drie voorstellingen van
de agenda geschrapt: een fiasco. In
1806 probeerde de componist het
met een gewijzigde versie. Vergeefs.
In 1814 werkte hij de partituur an
dermaal om en in deze vorm sloeg
Fidelio eindelijk bij het publiek
aan. Maar een gemakkelijk succes
beloofde een reprise ook toen niet.
He' is te begrijpen, dat de toen al
stokdove, humeurige Beethoven er
zich tegen verzette, dat. men in 1882
opnieuw een debacle riskeerde door
etn meisje van zeventien met de
aartslastige hoofdrol te belasten.
Fidclio-Leonore is immers een ge
rijpte. door het lot beproefde vrouw,
die haar leven in de waagschaal
stelt om haar echtgenoot uit een
afschuwelijke gevangenschap te
bevrijden. Hoe kon een begin
neling. een kind nog. dit ..drama
van echtelijke trouw" waar maken?
Wilhelmine Schroder wist. dat
Beethoven tegen haar optreden ge
kant was. Ze wist ook dat hij de
voorstelling bijwoonde: in de or
kestbak. waar zijn brandende ogen
al haar bewegingen volgden. Maar
na de eerste maten ging zij zo vol
komen in haar rol op, dat zij alle
zenuwen vergat. En het publiek was
geèlektriseerd. Dit was geen zingen
meer. Het was een volkomen in el
kaar opgaan van muziek en spel.
Meer: het was hogere werkelijkheid.
De geestdrift kende geen grenzen.
Zelden werd een opera-uitvoering
zulk een triomf. Zonder Wilhelmi
ne Schroder zou „Fidelio" wellicht
spoedig als een zwak werk van het
repertoire zijn afgevoerd. Een ze
ventienjarig meisje redde Fidelio
voor Beethoven en voor de muzika
le wereld. Van dit ogenblik droeg
zij Beethovens schepping door heel
Europa. En zelfs Parijs, toen afke
rig van Beethoven en van alle Duit
se muziek, daarbij gevangen in de
ban van de grote Maria Malibran-
Garcia. veroverde Wilhelmine
Schroder in één hartstochtelijke
stormloop. Hier was eindelijk een
primadonna die niet met haar keel
alleen, maar met het hart zong!
Het grote nonder
Na de gedenkwaardige Fidelio-
reprise in W^nen had Beetho
ven. volkomen overtuigd door
haar succes, gezegd een nieuwe ope
ra voor haar te zullen componeren.
Hij had daarmee meer beloofd dan
hij volbrengen kon. Maar als nog
par zestienjarige, dweepzieke jon
geling hoorde ook Richard Wagner
Wilhelmine Schröders Fidelio in
Leipzig. En op zyn denkbeelden over
vernieuwing van de kunst zou dit
nauwe samengaan van muzikale
uitdrukking en dramatische hande
ling grote invloed hebben. „Zij
heeft helemaal geen stem!" schreef
hij. „Maar zij weet zoveel echt
vrouwelij ke gevoeligheid uit te stra
len. dat niemand meer aan een
stem of aan zingen denkt! Daar
mee duidde hij raak het grote won
der van Wilhelmine Schröders
kunst aan. Hoe vreemd dat ook
klmkt van een prima donna d;e
meer dan zeventig operarollen tot
leven wekte: deze zangeres was
eigenlijk helemaal niet uitzonder
lijk muzikaal. Zij had zelfs de
grootste moeite, zich de juiste no
ten eigen te maken. Maar kende zij
haar partij eenmaal, dan laadde zij
haar rol met zoveel passie en in
nerlijke spanning, dat zij alle muzi-
ka'e bedenkingen van de planken
speelde.
Webcr. al vóór Beethoven van
haar grote kwaliteiten overtuigd,
koos haar voor de première van
zijn „Eurvanthc". De indrukken
die dit dramatisch zwakke werk
toch nog wist te vestigen, waren
nagenoeg geheel aan Wilhelmine
Schroder te danken. Meyerbeers
„Hugenoten" maakte zü in Berlijn
tot een triomf. En tot haar be
wonderende vrienden behoorden
ooi: Mendelssohn en Schumann,
Wilhelmine Schroder Is de prima
donna bij uitstek van de muzika
le romantiek.
Een kenmerkend incident deed
zich eens voor, toen zij onder
Wagners leiding de rol van Senta
in „Der fliegende Hollander" repe
teerde en een braaf oud heertje
met een buikje in de titelrol te
genover zich kreeg. Moest zij daar
in een verdoemde, eeuwig over de
oceanen zwervende zeeman zien?
Woedend brak zij af. „Als ik in
die kleine krentenogen kijk. kan
ik geen woord meer uitbrengen!"
blafte zij Wagner aan. Voor deze
fel-levende zangeres was een ope-
raro; geen „spel", maar alleen be
staanbaar als alles-vertegende
werkelijkheid.
Tragische scheiding
Het is tragisch, dat de kunste
nares, die als geen andere in
Fidelio de huwelijkstrouw tot
hoogste ideaal wist te verheffen, in
haar eigen huwelijksleven een aan
eenschakeling van ellende heeft
gevonden. In 1823 een jaar na het
historische Fidelio-succes in We
nen. trouwde zij met de acteur
Karl Devrient. Sindsdien noemde
zij zich bij haar optreden overal
Willemine Schröder-Devrient. In
de vUf jaren van dit huwelijk
kreeg zij vier kinderen. Toen leed
de liefde hier blind. Iedereen waar
schuwde haar. droeg bewijzen aan,
dat Döring een gewetenloze schurk
was. Zij wilde niet luisteren, be
dekte zelfs demonstratief het hu
welijkscontract met de linkerhand,
terwyl zij met de rechter tekende.
Toen wierp Döring het masker af.
Hij had ervoor gezorgd, dat zijn
vrouw in de huwelijksovereenkomst
haar hele vermogen had overge
dragen en zelfs alles wat zij in de
toekomst zou verwerven, met inbe
grip van de helft van het pensioen
dat zij van de Hopopera in Dres
den te wachten had. Döring bleek
dus van zins, voortaan op kosten
van zijn vrouw de bloemetjes bui
ten te zetten. Toen zy daarop niet
wilde ingaan, was zijn eerste daad,
beslag op haar meubels te laten
leggen.
Straatarm en
dc verbintenis onherstelbaar schip
breuk op een niet te overbruggen
verschil in temperament. Het was
een zware slag voor haar, dat zij
bü de echtscheiding haar kinderen
allen moest afstaan.
Lang heeft deze bittere ervaring
haar van een nieuw huwelijk
weerhouden. Als zangeres stond zü
op het hoogtepunt van haar roem.
Bij haar verschijnen op het toneel
werd zü met fanfares begroet en
na de voorstelling bedolf men haar
onder bloemen en bracht men haar
in een fakkeloptocht naar huis.
Maar als vrouw voelde zy zich ver
laten
Toen. in 1847 en dus 43 jaar
cud, besloot zij plotseling te trou
wen met een jonge avonturier, ze
kere Döring. Wat volgde, heeft veel
van een ouderwetse draak, een slech
te stuiversroman. Zo ooit, dan was
Wilhelmine Schröder-Devrient
in de titelrol van Weber's ope
ra „Euryanthe",
eenzaam
_ilhelmina Schröder-Devrient
verpletterd. Om al
thans dit huwelyk, dat
geen huwelyk was, weer ongedaan
te maken, gaf z^j Döring alles wat
hij aan geld en goederen vroeg.
Tegelyk begon zy een gerechtelyke
procedure tegen hem die haar de
laatste resten van haar aardse be
zitingen kostte. Deze vrouw, die
met haar zang overal enorme ho
noraria had verdiend, was op slag
straatarm geworden. Erger was, dat
zü zich niet meer in staat voelde
te zingen.
In die zwartste jaren van haar
leven vond zy steun by een Let-
tisch edelman. Heinrich von Bock,
die sinds lang een onbaatzuchtige
bewondering voor haar koesterde.
Nu werden althans de geldzorgen
van haar weggenomen. Jaren zong
zy alleen nog op huisconcerten, in
de vriendenkring. Toen. heel ge
leidelijk. kwam ze met liederenre-
citals weer in het openbaar. Maar
in maart 1859 tijdens een concert
in Leipzig, kon zy zich nauwelijks
op de been houden. Na elk lied
brak zü in tranen uit. Het laatste
lied dat uit haar mond klonk was
Mendelssohns „Es 1st bestimmt in
Gottes Rat, das man von Liebsten
das man hat muss scheiden".
Haar arts stelde een ongenees
lijke ziekte vast. Men neemt thans
aan: kanker. In de maanden die
volgden, voelde zij zich langzaam
door de dood beslopen. Het einde
kwam toch nog onverwacht, op 26
januari 1860. De gevierde „prima
donna der romantiek" stierf in
eenzaamheid, pas 55 jaar oud. Von
Bock, die In Letland vertoefde,
kwam te Iaat om haar nog levend
aan te treffen
EEN
OP DE BOEKENMARKT
Kunt U de acht arwyklngen in de Deide bovenstaande tekeningen
vinden? De juiste oplossing vindt U elders ln dit Byvoegsel.
Woensdag a.s. is het weer
31 oktober: kerkhervor
mingdag. Wie over kerk
hervorming spreekt, denkt al
lereerst aan Maarten Luther.
Het was een warme dag ln
juli. Een jonge man staat aan
de poort en klopt. De deur
zwaait open en daarmee treedt
hij een nieuwe wereld met veel
pijn binnen. Er worden hem drie
vragen gesteld: 1. Zyt gü een
lijfeigene? 2. Hebt ge onbetaalde
WOORD
les kan een heimelyke bevredi
ging steken, maar het geeft
geen uitzicht. „Hebt u een on
betaalde schuld?" Ja, hij had
een onbetaalde schuld, maar
niet bü mensen. „Lijdt ge aan
een verborgen kwaal?" Ja. hU
had een verborgen kwaal". Maar
Luther heeft ervaren dat een
mens in deze wereld geen veilig
tehuis heeft, dat hij radicaal
bedreigd is en nergens beschut
ting kan vinden. Wy worden
eerst mens, wanneer God ons
aanspreekt, oordeelt en begena
digt.
Bent u een slaaf? Ja, van
deze Heer.
Hebt u een onbetaalde schuld?
Ja, onbetaalbaar. God alleen
kan die betalen. En Hij betaalt,
wanneer gy het Evangelie hoort
en gelooft. Het ls altüd het
schulden? 3. Lydt ge aan een
verborgen kwaal?.
Neen, antwoord hü. neen,
neen. Maar deze jonge Maarten
Luther heeft in zijn leven die
per en verder leren zien. Hij
had eigenlijk drie keer ja moe
ten antwoorden. Hij was een
slaaf. Er was een schuld en hij
had een kwaal.
Daarom juist klopt hü aan de
poort van 't Augustijnen kloos
ter te Erfurt. God heeft hem
erin geleid als een paard met
oogkleppen voor.
Hy vastte; soms was hy drie
dagen zonder een kruimel brood.
Hij waakte, las en studeerde. Hij
bad, hü bedelde, 's Nachts legde
hü de deken af en bevroor bij
na. Hij kastijdde zich. In dit al-
van die kwaal kon geen dokter
hem genezen. „Züt gü een lijf
eigene?" Ja, hü zat vast. Ster
ker: diezelfde Heer, die Hem ge
vangen had genomen, gaf hem
steeds weer opdracht op te
staan. Maar hij kon niet. Hij
zat klem in de greep van deze
Heer zelf!
De grote Erasmus heeft later
aan Luther geschreven, dat hy
dit niet begreep. „Wat denk jij
toch wonderlijke dingen van
God". En dan antwoordt Lu
ther: Erasmus, je weet eigenlyk
nog niet wie God is, omdat jij
nog nooit tegen Hem hebt ge
vloekt. Je hebt nog nooit ge
zegd: Ge zijt geen God, maar
een duivel. Want daar moet je
doorheen om te weten wie God
Evangelie van schuldvergeving
en nieuw leven.
Hebt u een verborgen kwaal?
Ja. die zien wij pas als wij het
levenslicht van Gods erbarmen
aanschouwen.
Het was een warme dag in
juli. Hy klopte en de deur
zwaaide openWie klopt
wordt opengedaan. Dan gaat 'n
nieuwe wereld open.
A.s. woensdag ij het weer 31
oktober. Wie over kerkhervor
ming spreekt, gewaagt allereerst
van het voortgaande werk Gods
in de Kerk.
H. J. A. Haan.
Evang. Luth. predikant
te Leiden.
Will Durant. „Van Soera-
les tot Bergson". (verta
ling) Salamanderpocket,
driedelen. Querido Amster
dam 1962.
Deze beknopte samenvatting van
het filosofisch denken tot en met
Bergson is terecht in de voor tal
lozen bereikbare pocket uitgave her
drukt. De drie delen bevatten een
helder geschreven geschiedenis van
de wijsbegeerte, zo eenvoudig voor
gedragen dat de stof voor iedere be
langstellende toegankelijk is. De
Amerikaanse auteur Will Durant
heeft zich zoveel mogelijk onthou
den van het vakjargon, dat soort
gelijke werken vaak onlees
baar maakt voor hen, die de waar
de en de betekenis van de vaste
termen der wetenschap niet ken
nen, eenvoudig omdat de weten
schap in kwestie, in casu de wys-
begeerte, hun vak niet is. Voor zo
ver de schryver gebruik heeft moe
ten maken van termen met een
vaststaande betekenis, heeft hij die
samengevat in een korte woorden
lijst achter in het derde deel en
voorzien van bondige verklaringen.
Een van de aantrekkelijke kan
ten van dit boek is dat de auteur
met enkele woorden de levensge
schiedenis geeft van de filosofen,
die hü behandelt, voor zover hij
die van belang acht voor het denk
systeem van de betrokkene en des-
zelfs resultaten. Dit geeft zijn ge
schiedenis iets levends en iets men
selijks, waardoor de aantrekkelijk
heid van deze in wezen wetenschap
pelijke stof voor de leek aanmer
kelijk sterker wordt. Het boek krijgt
door deze samenvlechting van mens
en werk iets heel boeiends. Popu
lair in de zin van oppervlakkig is
het stellig niet. Terecht haalt prof.
dr. H. J. Pos, die de inleiding ge
schreven heeft, de uitspraak aan
van de Amerikaanse filosoof I> wey,
die van Durants boek gezegd heeft:
„Durant heeft de wijsbegeerte niet
zozeer gepopulariseerd als wel ge
humaniseerd". Dat is een zeer juiste
uitspraak. De vertaling maakt een
betrouwbare indruk hetgeen geen
geringe prestatie van de vertaalster
Randstad. I. II, III. De Be
zige Bü. Amsterdam 1962.
Randstad is een driemaandelüks
tydschrift, waarop men zich niet
abonneren kan. Men moet dus naar
de boekhandel om het te kopen;
iets waar m.i. eens in de drie maan
den geen enkel bezwaar tegen is.
De redactie wordt gevormd door
Hugo Claus, Ivo Michiels, Harry
Mulisch en Simon Vinkenoog, na
men die een garantie geven voor
topnieuws op literair terrein. Dat
vindt men er dan ook in. Wie wil
weten hoe het werk van de heden
daagse scribenten, nationaal en in
ternationaal, geuit en smaakt, kan
niet beter doen dan ieder kwartaal
zyn dosis Randstad innemem. Hy
krijgt dan niet alleen gedichten en
proza onder ogen van hen, die op
het ogenblik de luidste stem heb
ben. Hij kan er ook in lezen wat de
eigenaar van de befaamde Olym-
pia Press te stellen heeft gehad
met de wet vanwege zyn uitgaven
van Miller, Nabokov e.d. Hij kan
zich verdiepen in de opgewekte car
rière van de Amerikaanse avant-
garde uitgeverü Grove Press en
deszelfs Evergreen Review. Een re
portage over de financiële gestes
van de heer Zwolsman, de Verolme
van Den Haag, is merkwaardig ge
noeg, hoewel ik graag zou willen ne
ten waar „de villa van de dichter
Nijhoff' staat. Die woonde bij mijn
weten in het Kazernestraatje in
Den Haag. Interessant zyn ook de
politieke kronieken van W. L.
Brugsma.
Wat betreft die büdragen van
oorspronkelijk werk dat dit ge-
gemeenlijke verbale woestenyen zijn
op enkele uitzonderingen na. ligt
aan de hedendaagse voorkeur voor
veel woorden bij weinig inhoud en
dat geeft niet. Zomin als het geeft
dat W. F. Hermans in een autobio
grafische schets Menno ter Braak
een prik onder de gordel geeft. Daar
wordt Ter Braak niet minder van
en het spaart de laatste waar-
schünlyk voor de hagiografie, die
zün knekelhoofd anders maar on
belemmerd op zou kunnen steken.
Alleen snap ik niet waarom hij
hem Otto Verbeek noemt. Dat geeft
maar verwarringen met de naam
van "en andere medewerker in het
zelfde nummer; dr. E. Verbeek, die
ons inlicht over „De Betekenis van
de Pathologie".
Er zyn nu drie nummers van
Randstad verschenen en het is dui-
delük dat Nederland voor de eerste
maal een tydschrift bezit, dat men
terecht met de afgezaagde uitdruk
king „op internationaal niveau"
kan p-yzen. En dat niet alleen, om
dat er medewerkers van over de
grenzen in aan het woord komen.
CLARA EGGLN'K
