ZOEKLICHT
Benito Mussolini
door geweld
aan de macht
Geboortekreten van
fascisme in 1913
Verdraagzaamheid is de deugd van lien die
in 't geheel geen geloof hebben (Chesterton)
BEZINNING
WOORD
VAN
als verrader verbannen nit
de socialistische partij
LEIDSCH DAGBLAD
Onder Mussolini's dictato
riale bewind beweegt Italië's
economie zich aanvankelijk
in opgaande lijn. Maar de
democratie wordt langzaam
van binnenuit uitgehold.
Weinigen maken zich daar
echter veel zorgen over. Het
gaat immers goed. Dan opent
een moord de ogen van velen.
Maar het is al te laat
middenstanders verdraagzaam
zijn tegenover de grote concerns
en omgekeerd (koelkasten, mixer
enz. oorlog)? Moet de overheid
lit gevecht tolereren? Hoever
gaat de verdraagzaamheid van
de democratie? Is een zaak be
slist als 51 voor of tegen is?
Denk aan de volksvertegenwoor
diging. Moeten wij tolerant zijn
tegenover de aanspraken van
andere staten? Kan de waarheid
verdraagzaam zijn tegenover de
leugen? Moeten wij verdraag
zaam zijn tegenover mensen, die
er meningen op na houden, die
wij schadelijk achten voor de
samenleving of althans bepaalde
personen?
men negeren. Hoe heeft Christus
de mensen niet laten begaan!
Hij heeft het tegenspreken van
de zondaren verdragen.
Maar Christus' getuigenis is
in wezen intolerant. Hij heeft
gezegd: ..niemand komt tot de
Vader dan door Mij". De weg
tot het geluk is er volgens het
Evangelie alleen door te gelo
ven in Christus. Daarom „ver
draagt" een christen, als het
goed is. het niet, dat een mens
niet in Jezus gelooft. Hij kan
daar geen vrede mee hebben.
Het zou onbarmhartig zijn, als
hij het wel had.
Wie, als christen, zó verdraag
zaam is. dat hij een ander vol
komen vrijlaat, handelt liefde-
aan het Humanistisch Verbond.
De ruimte om als mens er an
ders over te denken, mag daar
om aan anderen niet met
machtsmiddelen worden ontno
men. Zo zal ook duidelijk kun
nen worden, dat de kerk 1 let
bestaat krachtens bepaalde pri
vileges. die ze nog altijd geniet,
maar uit de kracht van dg waar
heid. die ze heeft te verkon
digen. Wie in de overwinning
van de waarheid gelooft, kan
tolerant zijn. Maar dan anders
dan die mensen, waarop Ches
terton doelde in zijn geciteerde
uitspraak.
H. BOUTER,
herv. pred. te Leiden.
Zaterdag 22 september 1962 Pagina 1
„Ik richt mijn eerste woord tot
jullie", schreef Mussolini. Het is
een woord dat ik in normale tijden
nooit gebruikt zou hebben, maar
dat ik vandaag gedivongen ben luid
en duidelijk en geheel te goeder
trouw uit te spreken, het verschrik
kelijke en fascinerende woord:
oorlog!"
In de bovenhoeken van de voor
pagina stonden de stellingen te le
zen, die wel beschouwd kunnen
worden als de geboortekreten van
het fascisme:
„Chi ha del ferro ha del pano"
(wie ijzer heeft, heeft brood), een
citaat van de door Mussolini be
wonderde Blanqui, en „La rivolu-
zione e un' idea che ha trovato
delle baionette" (de revolutie is een
idee, die bajonetten heeft gevon
den) van Napoleon.
Mussolini had het socialisme de
rug toegekeerd en ging van dit
ogenblik af zijn eigen duistere en
kronkelende weg. Op de vergade
ring in Milaan probeerde hij zich
nog tegen de kretenvan zijn vroe
gere kameraden, die hem luidkeels
voor verrader uitscholden, te ver
dedigen. Maar zijn laatste optreden
voor de partij maakte slechts een
povere indruk.
Muntstukken, proppen papier,
zelfs stoelen werden op het podium
gegooid en in het algemene tumult
verdronk de stem van de toekom
stige Duce. „Jullie verspillen je
adem", riep hij. „Ik zeg zullie, dat
we in de oorlog gedwongen zullen
worden"! Maar niemand wilde nog
naar de man, die zijn eigen idealen
verraden had luisteren. „Jullie ha
ten me. omdat jullie me liefheb
ben", stamelde hij tenslotte.
Geivond
En met Italië trok Mussolini ten
strijde. Hij was een goed soldaat.
Zelf werd hij in 1917 gewond, toen
bij een demonstratie een mortier
granaat ontplofte. Mussolini was er
de man niet naar om de propa
gandistische waarde van zo'n ver-
wonging te onderschatten: op kruk
ken keerde hij terug naar de re
dactielokalen van zijn II Popoio
d'Italia. Hij zou ze nog lange tijd
blijven gebruiken, veel langer dan
nodig was.
Kon er voor de oorlog nog enige
twijfel aan bestaan welke weg Mus
solini zou gaan, na de oorlog was
het ook voor hemzelf duidelijk, dat
hij het socialisme voorgoed de rug
had toegekeerd. Fel richtte hij zich
tegen zijn vroegere par tij broeders,
de pacifisten, die een gelukkige af
loop van de oorlog voor Italië in
de weg hadden gestaan. Donderend
richtte hij zijn stem tot de vetera
nen, tot de „overlevenden" tot wie
hij zichzelf vol trots rekende.
Allegaartje
En zo verzamelde Mussolini een
vreemd allegaartje van ontevrede
nen om zich heen: teleurgestelde
socialisten, syndicalisten, republikei
nen, anarchisten en zomaar-revO-
lutionairen. Bij dat groepje kwa
men ook nog heel wat rusteloze sol
daten, van wie velen hadden be
hoord tot de beruchte arditi, de
commando's van 't Italiaanse le
ger. Sommigen, hiervan werden
zelfs door de politie gezochtmet
deze mensen, van wie velen zonder
meer als uitvaagsel konden worden
gekarakterisseerd, werd een legertje
Oorlog
Tegen het begin van 1915 kon
Mussolini met voldoening op z'n
verraad van 1913 terugzien. De
eerste wereldoorlog was in volle
gang en reeds had hij meer aan
hangers gevonden voor zijn fascis
tische ideeën dan hij door zijn ver
raad aan de socialisten had verlo
ren. Het vaderland gaat boven het
socialisme, was zijn stelregel, die
gretig gehoor vond bij nationalis
ten en vele duizenden jongeren, bij
chauvinistisch ingestelde arbeiders
en bij intellectuelen en schrijvers,
zoals Gabrielle d'Annunzio, die ge
loofden, dat deelneming aan de
oorlog Italië dichter naar de een
heid zouden voeren. En zo, gesteund
door een golf van nationalisme, ge
voed door de angst, dat de vrijheid
in gevaar was, verklaarde Italië
op 24 mei 1915 de oorlog. „Van nu
af aan", zo schreef Mussolini, „zijn
wij allen Italianen en niets dan
Italianen. Nu staal staal moet ont
moeten, welt één kreet op uit onze
harten: leve Italië.
Mussolini spreekt zijn aanhangers vanaf het balcon toe.
Reeds in februari 1918 pleitte
Mussolini voor een sterke regering
met een nog sterkere man aan het
hoofd, „een man die doortastend en
energiek genoeg is om schoon schip
te kunnen maken". Drie maanden
later liet hij bij een door geheel
Italië verspreide rede doorscheme
ren, dat hij die dictator zou kunnen
zijn.
de fascio di combattimento, ge
vormd.
Even vreemdsoortig als zijn aan
hangers waren Mussolini's politieke
ideeën: 80 pet belasting op oorlogs
winsten, confiscatie van eigendom
men van de Kerk, annexatie van
Dalmatië, opheffing van de beurs
en overhandigen van de industriële
leiding aan de arbeiders waren zo
enkele van de punten van dit pro
gram, dat op het kiezerspubliek
maar weinig indruk maakte. Bij
de verkiezingen van 1919 bleek dit
duidelijk: de fascisten kregen
slechts 4.000 stemmen.
Grote kans
Mussolini's grote kans kwam,
toen de regering de onrust in het
land tengevolge van de na-oorlog-
se economische labiliteit die zich
in tal van opstanden en stakin
gen uitte niet in de hand bleek
te kunnen houden. Achter deze op
standen en stakingen zocht men
een toenemende invloed van het
bolsjewisme. In dit troebele water
was 't voor Mussolinie goed vissen.
Mussolini slaat een parade gade.
Leghorn en Genua werden socia
listische gebouwen door de fascis
tische squadristi aangevallen en
in brand gestoken. In Milaan werd
de drukpers van Avanti vernield.
Twee maanden later dreigde
Mussolini op een partijcongres in
Napels: Wij zullen naar Rome
marcheren en de macht aan ons
trekken tenzij ons deze vrijwillig
in handen wordt gelegd". Rome,
Rome schreeuwde de claque. Ro
me, Rome. donderde het uit de
monden van 40.000 fascisten
In oktober marcheerden zij. Op
de 27ste van die maand braken
fascistische onlusten uit in ver
schillende steden. Vier leidende
fascisten, bekend geworden als het
quadrumviri: generaal De Bono,
Cesare Maria de Vecchi, Italo
Balbo en Michele Bianchi, rich
ten een ultimatum tot de rege
ring. De volgende ochtend begon
de mars naar Rome in vier mas
sale colonnes.
De regering wilde de noodtoe
stand afkondigen, maar koning
Victor Emmanuel die bevreesd was
dat dan burgeroorlog uit zou bre
ken, weigerde een dergelijk besluit
te tekenen. Terwijl de fascisten
Rome naderden, poogde de nu
krachteloze regering nog te red
den wat er te redden viel en zij
bood de fascisten verschillende re
geringszetels aan. Maar Mussolini,
die de volledige macht binnen
handbereik zag, weigerde. Tenslot
te kwam er een "telefonische op
roep uit Rome, waarbij hij voor
een gesprek met de koning werd
uitgenodigd.
„Ik had deze grijze hal", zo zei
Mussolini in zijn eerste rede voor
de Kamer van Afgevaardigden,
nadat hij de opdracht van koning
Victor Emmanuel een nieuwe re
gering te vormen, had aanvaard,
„kunnen veranderen in een ge
wapend kamp van zwarthemden
in een bergplaats van lijken. Ik
had de deuren van het. parlement
kunnen dichtspijkeren". Maar, zo
verklaarde Mussolini, hij had dit
niet gedaan, omdat hij een demo
cratisch bewind wilde voeren.
En inderdaad, daar leek het ook
wel op. In wezen echter was Mus
solini's regering niet parlemen
tair: Mussolini was niet naar Ro
me gekomen om te presideren over
een coalitie, maar om persoonlijk
Een onverdraagzaam mens is
tegenwoordig haast syno
niem met een onuitstaan
baar mens. Chestertons woord
maant ons echter tot voorzich
tigheid. Zo simpel liggen de
zaken niet. Prof. Van Ruler,
hoogleraar in de theologie te
Utrecht, heeft eens geschreven:
„Op het eerste gezicht lijkt de
gedachte van de verdraagzaam
heid, vooral in onze moderne
Westerse wereld, volmaakt van-
ze J»f sprekend en ook volmaakt
doorzichtig. In dat eten zou ik
nu graag enig roet willen wer
pen". Dat de verdraagzaamheid
grenzen heeft, zullen we allen
wel willen toegeven. Maar waar
liggen ze?? Ik noem een paar
voorbeelden: in hoeverre moeten
perieur.
Prof. Jansen Schoonhoven
heeft in dit verband in zijn in-
naugurele rede vorig jaar gespro
ken van „spanningvolle toleran
tie", niet uit overwegingen van
democratie, maar op grond van
Gods handelen. „Ofschoon het
de kerk niet met rust laat, dat
niet ieder het Evangelie aan
vaardt. erkent zy tegelijkertijd
de vrijheid van hen. die dit
Evangelie niet aanvaarden", zo
heeft de Hervormde Raad voor
Kerk en School eens geschreven
gevoeld. Weliswaar was de vrije
meningsuiting ernstig beknot en
werden vele dagbladen verboden.
Weliswaar werd tegenstanders van
het regime het leven zo lastig ge
maakt, dat zij in voortdurende
vrees moesten leven door fascisti
sche knokploegen half dood gesla
gen te worden. Weliswaar was het
parlement spoedig gereduceerd tot
een verzameling van ja-knikkers
en viva-roepers. Maar waarom zou
men zich daarover zorgen maken?
Het ging immers goed?
Tot een ernstig conflict kwam
het pas, toen de vooraanstaande
socialist Giacomo Matteotti, een
rijke landeigenaar uit Rovigo, in
1924 vermoord werd. Op 13 juni
werd zijn lichaam gevonden in
een ondiep graf 20 km buiten de
stad. Hij was in het bezit geweest
van documenten die bijzonder be
zwarend waren voor de fascisten,
documenten waarin de meest weer
zinwekkende pandelingen van de
partijbeulen aan het licht kwa
men.
De moord op Matteotti deed een,
golf van verontwaardiging over
Italië spoelen. Een golf die echter
niet meer sterk genoeg bleek Mus
solini's regime omver te werpen.
Integendeel, na enkele maanden
felle aanvallen op zijn beleid met
een merkwaardige kalmte aan
zich te hebben laten voorbijgaan,
greep Mussolini in.
Het was het einde van de kleine
schijn van vrijheid, die in Italië
nog was overgebleven. Op 3 janu
ari 1925 kondigde Mussolini aan,
dat hij, en alleen hij. de politieke
morele en historische verantwoor
ding voor alles, wat sinds hij aan
het bewind was gekomen gebeurd
was, droeg. „Italië", zo zei hij,
„wil vrede, werk en rust. Ik zal
het deze dingen geven, met liefde
als het kan, met geweld, indien
noodzakelijk
EEN
OP DE BOEKENMARKT
Als christen vraag ik: geeft het
Evangelie hier richtlijnen? Wan
neer we er op letten, hoe God
met ons omgaat, dan blijkt God
zeer verdraagzaam, maar toch
ook onverdraagzaam. Zeer ver
draagzaam, want God maakt
van geen machtsmiddelen ge
bruik om ons te dwingen te le
ven zoals Hij het bedoelt. God
geeft, de mensen een enorme
vrijheid. Hij duldt het, dat op
zijn wereld mensen Hem volko-
loos tegenover de ander. Dit
heelft niets met superioriteits
besef te maken, al hebben we,
als christenen, het er wel eens
naar gemaakt, dat deze indruk
is ontstaan. Wél is Christus su-
Kunt U de acht afwijkingen in de beide oovensiaande tekeningen
vinden? De juiste oplossing vindt U elders in dit Bijvoegsel.
Allerzielen heb ik plotseling be
grepen hoe hulpeloos de doden
zyn in hun onmacht om zichzelf te
helpen". Afgezien van dit laatste
anglicisme hoe en waarbij?
vraagt de nuchtere roorderlinge.
die ik ben. Een heel klein meisje
zegt: „Marolleke en Jesuke zijn
dikke vrindekes" en bakvissen zijn
onder elkaar geestig met: „Je ge
laat lijkt wel een barstensklare
pompoen" en hoogdravend met:
„Is de liefde voor Stefaan voor
mij de kostbaarste parel. voor wel
ker bezit geen prijs te hoog is?"
Wat de schrijfster over „Holland
se" boeken zegt trek ik mij per
soonlijk aan, n.l. o.a. „Dat de zin
nen (daarin) zijn samengelijmd
met reuze, knal, tof, joempig
Het lezen van deze en soortgelijke
boeken van boven de Moerdijk
wordt dan ook betiteld als ..water
scheppen uit een hol vat". Je zou
bijna denken dat dit manuscript
was gevonden bij een stoffige ne-
gentiende-eeuwse inboedel.
Klaas van der Geest. „Het
Meisje Vivian". J. J. Tijl.
N.V. Zwolle.
Dat die „Hollandse" boeken min
der gevaar voor de jeugdige geest
opleveren dan het schijnheilige
gepraat van bovengenoemde Maria
Rosseels kan men bewezen vinden
in dit plezierige avonturenverhaal
van de bekende romanschrijver
Klaas van der Geest. Als men
even over de onwaarschijnlijkheid
heenstapt, dat de jonge stuurman
Sam Bullwer visioenen zou hebben,
dan kan men geboeid verder le
zen. Trouwens, die visioenen zijn
eigenlijk niet eens zo abnormaal,
want een gezonde jongeman op zee
zou best van een lief blond meisje
kunnen dromen. Sam is overigens
een nuchtere stoere vent. die niet
terugdeinst voor een kapiteinsplaats
op een wat louche boot, die zich
door politieke spionnen niet van
zijn stuk laat brengen en die na
hoogst gevaarlijke tochten in de
verraderlijke zeeën rondom Vuur
land, het meisje van zijn dromen
in letterlijke zin uit de lucht ziet
komen. Hoe dat allemaal in elkaar
zit. vertel ik niet wel dat dit
een verstandig geschreven verhaal
met een gezonde moraal is voor
jonge mensen, die niet denken dat
het avontuur alleen nog maar op
de maan of enige andere planeet
te vinden is.
Miep Diekmanen de
groeten van Elio". Leopold
Den Haag. 1962.
Miep Diekman is m.i. de meest
getalenteerde schrijfster van jeugd
boeken in Nederland. Haar intri
ges hebben iets zeer persoonlijks,
haar mensen en kinderen zijn zo
echt, dat je er omheen kunt lopen
en haar humor is even verfrissend
als haar gevoelige passages ontroe
rend zijn. Zo is het ook weer in
deze roman. In het woelige, kleu
rige Willemstad op Curacao wonen,
Elio. Boechi en zijn moeder, sjon
Mato en al hun vrienden en ken
nissen. Elio is een wijze jongeman
die zich echter eenmaal laat ver
leiden tot het kopen van een lot:
iets waar hij tot nog toe niet toe
te krijgen was. En laat hij nu de
hoofdprijs winnen van de paarden-
loterij! Nu is hij rijk en dat is
danig lastig als je niet ontevreden
met je bestaan bent. Zijn baas.
sjon Mato, wil hem niet langer
in dienst hebben. Iedereen zeurt
aan zijn hoofd om een tip voor
de loterij. Maar onderrussen heeft
zyn kleine vriend Boechi groot
verdriet, omdat zijn vader verdwe
nen is. Op een alleraardigste ma
nier worden alle moeilijkheden op
gelost en als men het boek uitheeft,
is men werkelijk een tijdje op dat
wonderlijke eiland Curacao geweest.
En dat is misschien nog wel het
meest verrassende van dit zuive
re boek.
CLARA EGGINK
Terwijl stakingen en opstanden
tegen de enorm gestegen kosten
van levensonderhoud steeds veel-
vuldiger en omvangrijker werden
terwijl in geheel Italië treinen,
banken en openbare gebouwen
door rebellen werden aangevallen
terwijl plaatselijk Sowjets werden
gevormd en vele gebieden geheel
in handen van de communisten
kwamen en socialisten en chris
ten-democraten zo verdeeld wa
ren dat zij niet een gemeenschap
pelijk front konden vormen wier
pen de fascisten zich op als de
redders van het land als de enige
macht die het rode gevaar kon
bedwingen. Groepen fascisten ge
wapend met messen ploertendo
ders. revolvers en geweren (die zij
na afloop van de oorlog hadden
behouden) vielen de communis
ten aan met 'n wreedheid en een
razernij die spoedig het land in een
toestand brachten die niet ver
meer van een burgeroorlog was
verwijderd.
„Rome. Rome
In augustus 1922 werd tot gro
te woede van het reeds zo be
proefde publiek door de socialis
ten een algemene staking uitgeroe
pen. Mussolini verklaarde dat hij
deze staking zou breken indien de
regering het niet deed. In Ancona
De vergadering van de Italiaanse socialistische partij op de
vooravond van Kerstmis 1913 in Milaan is de historie ingegaan
als een van de rumoerigste en tegelijkertijd als een van de
gedenkwaardigste in de geschiedenis van de partij. Eigenlijk had
die vergadering meer weg van een rechtszitting. Verdachte: Be
nito Mussolini, 30 jaar oud. ex-hoofdredacteur van Avanti,
hoofdredacteur-directeur van II Popoio d'Italia, dat tien dagen
tevoren voor het eerst was verschenen. De beschuldiging: ver
raad! Want in dit eerste nummer van II Popoio d'Italia had Mus
solini op de voorpagina een boodschap gericht aan de jeugd van
Italië, ,,de jonge mensen die tot een generatie behoren, waaraan
het lot de taak gegeven heeft geschiedenis te maken".
Maria Rosseels. „Spieghelken"
Lannoo, Den Haag 1962.
de leidsels vast in handen te ne
men. Hij benoemde zichzelf on
middellijk tot minister van Bui
tenlandse Zaken en van Binnen
landse Zaken en bovendien vroeg
en kreeg hij van de Kamer een
buitengewone volmacht voor een
jaar om de door hem noodzakelijk
geachte hervorming door te voe
ren.
Hervormingen
Die hervormingen kwamen er.
Mussolini liet op grote schaal
openbare werken uitvoeren, ijver
de voor de noodzakelijke hervor
mingen op landbouwgebied, reisde
naar Washington en verkreeg daar
een belangrijke reductie van Ita-
liës oorlogsschuld aan de VS.
Sinds jaren was de koers van de
lire niet zo vast geweest. Italië
gonsde van de activiteit. Moeras
sen werden drooggelegd, grote auto
wegen werden aangelegd, nieuwe
kanalen werden gegraven, zieken
huizen en scholen en spoorwegsta
tions verrezen overal, nieuwe uni
versiteiten werden gesticht en jon
ge bossen aangeplant om de ero
sie tegen te gaan.
Ofschoon verstoken van zelfs de
meest elementaire economische
kennis, eiste Mussolini de eer van
deze opbloei geheel voor zichzelf
op. Het Italiaanse volk in elk
geval de meerderheid daarvan
geloofde hem onvoorwaardelijk.
Het feit, dat men in ruil voor de
ze groeiende welvaart iets van zijn
persoonlijke vrijheid prijs moest
geven. was. zo meende men, een
geringe prijs voor zo'n kostbaar
goed als materiële welstand.
Moord
Dit dagboek van een jong meis
je, zoals de ondertitel luidt, is uit
België komen overwaaien. Nu heb
ik over het algemeen groot respect
voor de Belgische literatuur, maar
voor de journalistieke vlotheid met
een diepere ondergrond moeten wij
blykbaar by onze zuidelyke nabu
ren niet zijn. Tenminste, gezien
de vier drukken, die dit boek in
zijn vaderland bereikt heeft, mag
ik wel aannemen dat dit „Spieg-
helken" als een gewaardeerd staal
beschouwd wordt van journalistiek
van en voor de vrouw.
Het meisje Spieghelken dan
heeft op instigatie van zuster Ma
ria Paphaël een dagboek op touw
gezet als een aanloop tot de bezin
ning, die een mens op het goede
pad moet helpen. Vreemde resulta
ten heeft deze optekendrift van
een quasi-schoolkind aan het licht
gebracht. Ik lees hier b.v. dat
„dichters de speciale eigenschap
hebben steeds naast de kwestie te
gaan discussiëren", wat mij ijs-
baarlijke onzin lijkt. Voorts lees
ik dat „Greta Garbo de enige film
actrice is, die door de high life
van de intellectuelen wordt aan
vaard". Wat is dat. die „high life
van de intellectuelen" en in welk
jaar leven we eigenlijk? Ook trof
fen mij diepzinnigheden in de
trant van „op de vooravond van
In het begin van zijn bewind
werd de dictatuur trouwens ook
nauwelijks als een knellende band
