BLAUWE EN GELE TRAM
GELIJK UIT STADSBEELD
Extra kalk!
Vijftien minutendienst Leiden
Voorschoten Den Haag
Laatste lijn Leiden Den Haag
had bewogen voorgeschiedenis
CALCIUM
CHEFARO
OP 11 NOVEMBER VERLEDEN TIJD
Jongensmarkt
lil spitsuren om 7 V'i minuut
Opgericht 1 maart 1860
Dinsdag 31 oktober 1961
Tweede blad no. 30491
Nog elf dagen en dan is Leiden tramloos.
Zaterdagavond11 novembermaakt de laatste tram
zijn rit door Leiden.
De directies van N.Z.H.V.M. en H.T.M. hebben
beslotendat de Blauwe- en Gele-tram gelijktijdig uit
het Leidse stadsbeeld zullen verdwijnen.
De bus heeft het pleit gewonnen!
Is de tram reeds jaren uit de Bollenstreek verdwenen, sinds
iktober van het vorig jaar schakelde de N.Z.H.V.M. ook voor
ïaar stadsdienst en op de interlocale lijnen naar Katwijk en
^oordwijk op autobustractie over. Elf november volgt tenslotte
>ok Den Haag. zowel in de richting Voorschoten als Wassenaar.
Zoals bekend zal de N.Z.H., welke maatschappij reeds sinds 11
ipril 1924 de lijndienst naar Den Haag via Voorschoten exploi-
eert, ook de exploitatie van de H.T.M.-lijn via Wassenaar ter
ïand nemen.
Het is niet de eerste maal, dat Leiden van een ..Haagse" tram
ifscheid neemt. Kort na de elektrificatie van de lijn Leiden
)en HaagScheveningen verdween de „Haagse stoomexpres"
lit het Noordeinde.
Nog elf dagenen dan rijdt
\e bus. Daartoe uitgenodigd door
\e directie van de N.Z.H.V.M.
lebben wij gisteren reeds een rit
angs de nieuwe routes gemaakt,
oaarbij men ons, zowel in de
ichting Wassenaar als Voorscho
en, op de hoogte stelde van de
lieuwe halteplaatsen. Aan deze
it ging een persconferentie voor-
if, zoaarin ons mededelingen wer-
len verstrekt over de nieuwe
lienstregeling, welke zondag
12 november ingaat en geheel is
mngepast aan de overschakeling
mn tram op bus. Volgens de di-
■ectie houdt dit in, dat de tram
'.ater dag avond 11 november haar
iiensten staakt en dat de dienst
Weg en Werken" en d& afdeling
lovenleiding worden opgeheven.
Bovendien verdwijnt met deze
mschakeling de N.Z.H.-werk-
ilaats te Rijnsburg en loopt ook
de remise te Voorburg op haar
laatste benen". Deze remise wordt
omgebouwd tot busgarage.
Alvorens wij hierover meer vertel
len nog even terug naar de toekom
stige opheffing van de laatste N.Z.H.-
tramlijn LeidenDen Haag, welke
zulk een bewogen voorgeschiedenis
kent. Wij vallen daartoe terug op
een artikel van de heer L. Sjardin,
dat onlangs verscheen in het maand-
ilad van deze Vervoersmaatschappij.
In het jaar 1914. aldus schrijft de
heer Sjardin, verkreeg het bedrijf,
toen nog N.Z.H. Tramweg Mij ge
heten, door aankoop de meerderheid
Ier aandelen van de Maatschappij tot
Exploitatie van Tramwegen, kortweg
genoemd M.E.T., en daardoor de con
trole over die maatschappij, met het
doel de stoomtramlijn "s-Gravenhage
-Leiden om te bouwen tot een elek
trische. De geschiedenis van de
M.E.T. is een lijdensgeschiedenis. In
het kort komt zij hierop neer: In
1882 werd opgericht de IJsel Stoom
tramweg Maatschappij, welke grote
plannen had voor de bouw en exploi-
atie van vele stoomtramlijnen in
Zuid-Holland en Utrecht. Deze lijnen
zouden lopen tussen Den Haag en
Leiden, Rotterdam en Delft, Gouda
en Utrecht en verder naar Vreeswijk.
Aan die van Gouda naar Utrecht
langs de Hollandse IJsel ontleende
de maatschappij haar naam. Van al
deze plannen is niet zoveel terecht
jekomen. Gebouwd werden de stoom
tramlijnen: Den Haag-Voorburg-
Leiden (via De Vink), Gouda-Oude-
water, Utrecht-Vreeswijk en Rotter-
dam-Oveflschie. Met de exploitatie
vlotte het niet best. Daarom deed de
IJsel Stoomtram Mij reeds spoedig
(in 1889 en 1890) beide laatst ge
noemde lijnen over aan andere on
dernemingen, welke er paardentram-
lijnen van maakten. Deze overdrach
ten konden echter niet verhinderen,
dat de financiële toestand der maat
schappij steeds ongunstiger werd.
Voor een faillissement
behoed
In 1892 deed de IJsel Stoomtram
Maatschappij haar nog overige lijnen
Den Haag-Leiden en Gouda-Oude-
water over aan een nieuw opgerich
te maatschappij, de M.E.T., welke
de gedachte voorzat een aanzienlijk
gedeelte van het vervoer van de Hol-
landsche IJzeren Spoorweg Mij tus
sen Leiden en Den Haag tot de
tram te trekken, volgde daaruit de
noodzakelijkheid het tracé grondig te
herzien.
Er waren twee oplossingen moge
lijk: ten eerste een viersporige baan
te maken of ten tweede het lokale
vervoer langs een andere route te
leiden.
Tot de laatste oplossing werd be
sloten omdat deze de goedkoopste en
eenvoudigste was en Leiden ep Den
Haag en tussenliggende dorpen daar
mede ook beter gediend zouden zijn.
Bij de verbouwing van de lijn
moest dus tevens rekening worden
gehouden met de eis. dat deze lijn
ook het directe lokale verkeer tussen
Den Haag en Leiden had te bedie
nen. De rit mocht dus niet te lang
duren. Voorts moest een ongestoorde
exploitatie gewaarborgd zijn. Het tra
cé van de stoomtram kon deze niet
waarborgen. Bovendien werd van be
lang geacht, dat de lijn tot Leiden
Station, aansluitend op die naar
Katwijk en Noordwijk zou worden
doorgetrokken. Een en ander gaf aan
leiding het tracé tussen Leiden en
Voorschoten geheel te wijzigen. Ver
schillende routes werden overwogen,
doch tenslotte werd besloten om de
route via de Breestraat en Korevaar-
straat en dan naar Voorschoten te
leiden.
Nieuwe verkeersweg:
de Korevaarstraat
Voordat met het aanleggen van de
lijn kon worden begonnen moest er
nog wel het een en ander gebeuren.
Tot het einde van de Breestraat te
Leiden gaf het weinig moeilijkheden.
Daarna werd het minder gemakke
lijk. De Hogewoerdsbrug moest wor
den verlaagd en verbreed terwijl,
mede in verband met de aanleg van
een nieuwe verkeersweg de Kore
vaarstraat, een fabriek en enige hui
zen moesten worden afgebroken.
Voorts moest de oude smalle Bar-
barabrug over het Levendaal vervan
gen worden door een brede betonnen
overkluizing en een brug de Jan
van Houtbrug gebouwd over de
Zoeterwoudsesingel.
Verder moest worden uitgevoerd:
de levering van het rollend materieel
en de elektrische uitrusting daarvan;
de levering en aanleg van de elektri
sche bovenleiding: het maken van
een gelijkvloerse kruising met de
spoorlijn Leiden-Woerden; de bouw
van verschillende grotere bruggen en
tot slot de bouw van een remise aan
de Rijnsburger weg.
NIEUWE DIENST
Leiden - De Vink
Voorschoten - Wassenaar
Met ingang van de nieuwe dienst
regeling zal als proef een nieuwe lijn
dienst via De Vink Voorschoten
Wassenaar worden ingelegd.
De route van deze busdienst wordt
als volgt:
Stationsplein Stationsweg - Steen
straat - Prinsessekade - Kort Rapen
burg Noordeinde - Haagweg - Kor
te Vink - Leidseweg - Kon. Juliana-
laan - Wijngaardenlaan Papelaan -
Papewee - kruising Rijksweg - Lan
ge Kerkdam - Oldenbarneveltweg.
Gedurende de gehele dag wordt op
deze dienst, waarmee men voor een
jaar een proef neemt, een uurdienst
gereden.
Het is interessant te weten, dat
verwacht werd, dat de kruising met
de spoorlijn Leiden-Woerden voor
lopig geen moeilijkheden voor de ex
ploitatie van de tramlijn zou op
leveren en zo dit eens wel het geval
zou zijn, het mogelijk zou zijn hetzij
de trambaan, hetzij de spoorweg op
te hogen. Bij de grondaankoop werd
hiermee namelijk reeds rekening ge
houden. Nu ruim 35 jaren later heeft
men, zij het met een ander doel, van
deze vooruitziende blik kunnen profi
teren.
In het belang van enkele Industrie
ën werd de brug over de oude tak
van het Rijn- en Schiekanaal de
Lammebrug beweegbaar gemaakt.
Tot aan Voorschoten werd de lijn ge
heel op eigen baan gelegd en ook na
Voorschoten tot aan de begraafplaats
te Voorburg was dit mogelijk.
De grote verkeersweg te Voor
burg de Parkweg blijkt
zijn ontstaan aan de tramplannen te
danken. Het indertijd door de N.Z.H.
bij het Gemeentebestuur van Voor
burg ingediende plan ten aanzien van
het in deze gemeente te volgen tracé
kon bij het college geen genade vin
den en in onderling overleg kwam
men toen tot de mooie aanleg zoals
die thans is.
—P—B—P—liJiy'
elke woensdag
TRICOT
BROEKJES
Wollen tricot-broek
jes, extra versterkt
met nylon (gaan
werkelijk lang mee).
Broekjes, die uw
peuter van een kleu
ter precies passen.
In mooie effen kleu
ren en vlotte ruitjes.
Speciaal verlaagde
J.M. prijs
2 jaar ©t35
(kleine stijging per maat.)
Tussen Voorburg en Den Haag kon
de lijn weer voor het grootste ge
deelte op eigen baan worden gelegd.
Bovenleiding weg -
rails gedeeltelijk
Nog ruim een week en ook deze
N.Z.H.-lijn de laatste tramlijn
is geschiedenis. De bus heeft de tram
verdrongen. Terwijl het in de bedoe
ling ligt om reeds direct over het ge
hele traject tot verwijdering van de
bovenleiding over te gaan, zullen de
rails althans in Leiden nog
lange tijd de herinnering aan een
zeer oude tram-glorie levendig hou
den. Zoals bekend heeft de Leidse
raad onlangs in afwachting van
een reconstructie van het totale weg
dek besloten om de rails met as
falt vol te gieten.
door haar geringe schuldenlast aan
vankelijk een behoorlijk bestaan
scheen te kunnen voeren. De bouw
van een nieuwe lijn, n.l. van Gouda
naar Schoonhoven, waarvan de kos
ten door grote tegenslagen de aan
leg moest tenslotte zelfs worden ge
staakt zeer hoog opliepen, was er
de oorzaak van, dat de schuldenlast
van de M.E.T. zo'n omvang aannam,
dat uit de opbrengst van de bestaan
de lijnen de verschuldigde rente niet
meer betaald kon worden.
In deze tijd (1907) werd bovendien
de lijn Gouda-Oudewater nog op
geheven en slechts door een over
eenkomst met de schuldeisers werd
de maatschappij voor een faillisse
ment behoed.
Ondertussen werden van verschil
lende zijden plannen gemaakt om een
elektrische lijn Den Haag-Voorburg
te bouwen, waardoor een belangrijk
deel van de inkomsten van de laatst
overgebleven stoomtramlijn (Den
Haag-Leiden) der M.E.T. zouden wor
den afgeroomd. De enige uitkomst
leek zelf de elektrificatie ter hand te
nemen, maar dan van de gehele lijn.
Men zocht daarom verbinding met de
N.Z.H.
Direct werd de elektrificatie voor
bereid, doch de eerste wereldoorlog
werd spelbreker, zodat voorlopig
geen gevolg aan de plannen kon
worden gegeven. Pas in 1923 konden
deze krachtig ter hand worden ge
nomen.
L'histoire se repète, want de werk
zaamheden der elektrificatie onder
vonden vertraging tengevolge van de
gespannen politieke toestand.
11 april tram rijdt
Verschillende materialen konden
niet tijdig worden verkregen, terwijl
ook de levertijd van het rollend ma
terieel aanzienlijk werd overschreden.
De elektrische exploitatie kon
daardoor niet in 1923 aanvangen
zoals in de bedoeling lag. Pas het
volgend jaar en wel op 25 januari j
kon deze beginnen en nog slechts
op het gedeelte Veur-Leidschendam
Leiden. Op vrijdag 11 april van
hetzelfde jaar volgde het overige
gedeelte, terwijl bovendien op deze
datum de inmiddels geëlektrifi
ceerde stoomtramlijn Den Haag
S.S.-Scheveningen in het verband
der N.Z.H.T.M. kon worden opge
nomen. (Daarover schrijven wij el
ders in dit nummer, Red.).
Stoomtram verdween
Voordat tot de opening van deze
lijn kon worden overgegaan - oude
re Leidenaars herinneren zich dit
nog wel - reed er via De Vink en
Voorschoten een stoomtrammetje
naar Den Haag, welke te Leiden
zijn eindpunt had in het Noordein
de. De baan lag in hoofdzaak in of
langs de toen ongeveer honderd
jaar oude, zeer kronkelige straat
weg. De op een dergelijke baan te
rijden geringe snelheid was voor
het stoomtrammetje niet zo be
zwaarlijk, doch voor een moderne
snelle elektrische tram beslist ge
vaarlijk.
Toen dan ook de omschakeling van
stoomtramlijn in een elektrische on
der ogen werd gezien, waarbij tevens
Straks per bas
Leiden Wassenaar halfuurdienst
Den Haag Wassenaar kwartierdienst
Met ingang van de winterdienstregeling van de N.Z.H.V.M.
zondag 12 november wanneer deze vervoersmaatschappij
overschakelt van tram op bus en gelijktijdig de H.T.M.-lijn Leiden
—Den Haag overneemt, wordt er op het traject Leiden—Voor
schoten—Den Haag een vijftien minutendienst ingevoerd, met op
de morgen- en middagspitsuren zelfs een frequentie tot 7Y2 minuut.
Ook op het traject Den Haag—Wassenaar zal een kwartierdienst
worden ingevoerd. In de avonduren zal een halfuurdienst worden
onderhouden. Leiden—Wassenaar v.v. krijgt echter permanent
een halfuurdienst.
Tezamen met de reservebussen
op de drukke uren zullen circa
veertig bussen voor deze verbin
dingen nodig zijn. De bezetting
van al deze bussen heeft de direc
tie veel kopzorg gegeven, maar op
't ogenblik ziet het er naar uit,
dat alle dienstroosters in elk geval
kunnen worden uitgevoerd.
Dat men tot bovenstaande rijtijden
is kunnen komen, is te danken aan
het feit, dat deze diensten in een zgn.
ringlijn kunnen worden uitgevoerd.
M.a.w. een bus, welke uit Leiden via
Wassenaar naar Den Haag vertrekt,
keert over Voorschoten terug.
Route van ringlijn
Langs deze ringlijn zijn de volgende
halteplaatsen geprojecteerdLeiden
(Station), Rjjnsburgerweg (Warmon-
derweg - Endegeest - Leidsebuurt
(dan viaduct Rijksweg op) - Haagse
Schouw - Weijermansstraat - Deyler-
weg/Rozenplein - Deylerweg bij Lus -
Leiden nam reeds eerder af
scheid van een ..Haagse "-tram.
In 1924 maakte de stoomexpres,
die via De Vink en Voorschoten
de verbinding met Den Haag
onderhield, zijn laatste rit. Be
gin- en eindpunt van de Leidse
koffiemolen" begon in 't Noord-
einde voor de voormalige Kweek
school voor Zeevaart.
Oldenbarneveltweg - Prinsenweg bij
Burchtlaan, Prinsenweg bij Jonker
laan - Backershagenlaan bij Schouw-
laan - Papegaaienlaan - Groot Hae-
sebroekseweg bij Nachtegaallaan -
Stoeplaan (DeKieviet) - Wittenbur-
gerweg bij Stoeplaan - idem bij Beu
kenhorstlaan - Landscheidingsweg -
Clingendaal - Benoordenhoutseweg -
Station S S. - Bezuidenhoutseweg bij
Schenkweg - Eerste v. d. Boschstraat
- Prinses Beatrixlaan - Van Arem-
berglaan - Voorburg/Dorp - Rem-
brandtlaan - Viaduct Parkweg -
Damsigt - Kon. Julianaplein - Ro-
zenrust - Boslaan - Schakenbos -
Kniplaan - Gouden Leeuw - Pape
laan - Kon. Julianalaan - Vernède-
park - Krimdijk - Zilverabriek - Roo-
seveltstraat - Kersenstraat - Kamer-
lingh Onneslaan t//o. perceel 53 -
Korevaarstraat - Breestraat (ter
hoogte van P. C. - Turfmarkt (niet
op vrijdag; dan op Steenstraat) -
Stationsweg.
In tegenovergestelde richting zijn
ongeveer dezelfde halteplaatsen aan
gehouden, met dien verstande, dat de
bus, welke uit de richting Oegstgeest
komt .stopt bij het Acad. Ziekenhuis
en niet bij het Station. Op het Kort
Rapenburg kan men instappen voor
de richting Voorschoten.
Moderne garage aan
Rijnsburgerweg
Een gevolg van deze omschakeling
is ook, dat de werkplaats tc Rijnsburg
wordt vervangen door een moderne
onderhoudswerkplaats aan de Rijns
burgerweg. Deze behoort bij een ga
rage welke met een oppervlakte van
zevenduizend vierkante meter stal
lingsruimte voor 140 bussen als de
grootste autobusgarage van Neder
land geldt. In totaal beschikt de NZH
over 350 bussen, die voor het grootste
deel in twee garages in Haarlem een
plaats vinden. Het zal nog wel enige
voeten in de aarde hebben voor alle
wegen tussen Den Haag en Leiden
en met name in de gemeente Wasse
naar aan het busverkeer zijn aange
past. Een en ander hangt samen met
de moeizame onderhandelingen van
de NZH en de HTM met de betrok
ken gemeentebesturen over het over
nemen van de trambanen. De moei
lijkheid is vooral dat de gemeentebe
sturen dikwijls over te weinig geld
beschikken om de verbreding der we
gen te betalen. De vervoermaatschap
pijen wijzen er echter op, dat zij voor
dat doel een zware wegenbelasting
voldoen.
nieuw %RATTEN-
MUIZfN-\PASTA
VLOKKEN
ROEIT ZE GENADELOOS UIT
Stadstram voor
museum
Aan de tram zal nog één oude mo
torwagen van de stadsdiensten in
Haarlem en Leiden blijven herinne
ren. Dat rijtuig is door de NZH voor
museumdoeleinden afgestaan aan de
Nederlandse Vereniging van Belang
stellenden in het Spoor- en Tram
wegwezen. Deze organisatie heeft
echter nog geen definitieve plaats
voor haar in opbouw zijnde collectie
tramwegmaterieel en zal het motor- j
rijtuig A 327 voorlopig worden opge-
slagen in een spoorwegloods te
Hoorn. Al het overige trammaterieel
is reeds voor de sloop verkocht. Daar
onder bevinden zich de eerste tram
stellen welke in Nederland gereden
hebben. De NZH schafte namelijk in
1933 reeds voor de lijn tussen Haar
lem en Leiden zogenoemde harmo-
nika-trams aan. waarbij men via een
vouwbale van het ene naar het an
der© rijtuig kon lopen. Dit systeem is
pas na de tweede wereldoorlog in
het buitenland en ook in Nederland
(Amsterdam en Rotterdam) op grote
schaal nagevolgd.
CHAUFFEUR EN
CONDUCTEUR
Zolang de personeelsbezetting dit
toelaat zal ook een conducteur op de
diensten naar Den Haag zjjn plaats
in de bus vinden. Voorlopig kan de
NZH nog een beroep doen op het
vooral oudere personeel, dat door
deze omschakeling vrijkomt.
In totaal zijn dit 108 man. t.w. 64
rijdend trampersoneel. 11 bij de op te
heffen dienst „Weg en Werken", idem
3 bij de afdeling bovenleiding. 14 van
de werkplaats te Rijnsburg en 16
werkzaam in de tramremise te Voor
burg.
De directie van de NZHVM gaat er
van uit, dat het personeel niet de
dupe mag worden van deze reorgani
satie. Vier mogelijkheden wordt het
personeel thans geboden, t.w. het in
nemen van een geschikte functie op
een andere plaats in het bedrijf, het
volgen van een omschakelingscursus,
het deelnemen aan een non-activi-
teitsregeling of eventueel plaatsing
bij één van met de NZH gelieerde
ondernemingen.
Het stationsplein in Leiden,
dat binnenkort, wanneer de
trams uit de Sleutelstad ver
dwijnen, van veel ontsierende
palen en draden ontdaan kan
worden. Dat is echter niet het
belangrijkste aspect van de ko
mende veranderingVeel belang
rijker is. dat hierdoor op enkele
punten de situatie voor het rij-
verkeer aanzienlijk zou kunnen
worden verbeterd. Zo kan de
veel te nauwe bocht bij de Ka
mer van Koophandel worden
verbreed, de doorgang bij het
voormalige gebouw van de LDM
eveneens, en kunnen de voorsor-
teerstroken voor het station rui
mer worden gemaakt, waarvan
zowel auto- als rijwielverkeer
kunnen profiteren.
Geen tram, maar
ook geen lms
In Haarlemmerstraat
Nu zeer binnenkort de gele-tram
uit de Haarlemmerstraat zal verdwij
nen. komt daarvoor geen NZH-bus
in de plaats. Bij het verlenen van de
concessie aan de HTM werd indertijd
bepaald, dat deze maatschappij haar
passagiers voor Leiden de gelegen
heid zou bieden om de binnenstad te
bereiken.
De directie van de NZHVM meent
aan deze voorwaarde - zij het op an
dere wijze te hebben voldaan door
de passagiers uit de richting Wasse
naar de service te geven om, zonder
enige prijsverhoging, uit te stappen in
het centrum van de stad (Kort Ra
penburg - Breestraat).
Ook in de welgestelde gezinnen bevat
het voedsel vaak te weinig kalk!
Zoals bekend hebben kinde
ren, jonge en aanstaande
moeders extra kalk nodig.
Zorg dus dat vooral zij geen
kalk te kort komen. Geef ze
dagelijks Calcium Chefaro,
het bevat kalk in de meest
verteerbare vorm, smaakt
goed en is niet duur.
voor moeder en kind
Trujillo jr. wil
visser worden
Generaal Rafael Trujillo jr..
staf-chef van het leger van de
Dominicaanse Republiek, heeft
gisteren op een versconfer.entie
gezegd dat h\j bereid is zijn open
bare functies neer te leggen als
de Organisatie van Amerikaanse
Staten de economische sancties
tegen het land opheft. De wereld
evolueert, zei hij. en oude rege
ringsvormen moeten verdwijnen.
Tl Ujülo jr. wil zich na zijn aftre
den aan de visvangst gaan wijden.
