Lagere scholen worden rode internaten
ter vorming van „communistische mensen"
REUSACHTIG SHELL-CENTRUM
DEROLTRAP
ZATERDAG 1 APRIL
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 4
TORENGEBOUW
VAN 120 METER
HOOGTE EN 26
VERDIEPINGEN
BEHEERST
STADSBEELD
VERSTOORT VERTROUWDE SILHOUET VAN LONDEN
HOE WERKT HET?
Voorportaal van Orwells „1984"?
Dichtende fysici, zingende ruimtevaarders
dansende bankwerkers, sportieve laboranten
(Van onze Londense correspondent)
Een enorm complex van de Shell is als een wit paleis met honderden
vertrekken en zalen aan de zuidoever van de Theems bezig te ver
rijzen. Reeds nu beheerst het gebouw Londens historische rivier. Van
grotere afstand gezien, verbreekt het 120 meter hoge, 26 verdiepingen
tellende torenblok (op de foto rechts) het vertrouwde silhouet van de
stad echter op ruwe wijze. Het perspectief is namelijk van dien aard,
dat de aan deze kant van de Theems gelegen klokketoren van het
parlement, in de volksmond ,,Big Ben" geheten (hoewel dit slechts de
naam is van de enorme luidbel) een dorpsgestalte schijnt te hebben
aangenomen!
Staat men op het parlementsplein by het middengazon of bü de kathedraal,
dan vertoort het nieuwe Shell-blok in hoge mate de werking van de neogoti
sche architectuur van het paleis van Westminster, de officiële naam van de zetel
van de beide huizen van de volksvertegenwoordiging! Het is alsof er een inktvlek
op een oud schilderij is gesmeten! Jammer, dat men tydens het ontwerpen van
de nieuwe olieveste onvoldoende met het klassieke decor, gevormd door parlement
en Westminster Abdij, heeft rekening gehouden.
Een enorm complex van de Shell
beheerst thans het historische
rivierbeeld van de Londense
Theems
Brits systeem
Het Britse systeem van de school
uniform wordt trouwens door de com
munisten ongewild en omgekeerd na
gebootst. Inplaats van de Britse te
lange haren dragen de „Russische
public school-types" helemaal geen
haren. Inplaats van blazer komt er
een pak, dat volgens de heer Joetke-
witsj van school 15 in Angarsk, moet
worden ontworpen door een artistieke
raad, te vormen door de regionale de
partementen van onderwijs, die stijl
en kleur van de kleding moet bepa
len.
Britse en Russische internaten stoe
len beide op het (Marxistische) prin
cipe dat de mens wordt geconditio
neerd door zijn omgeving. En op de
communistische internaten wordt die
vorming (men zou bijna zeggen: vorm
geving) zeer doelbewust nagestreefd:
het accent ligt op zelfwerkzaamheid,
zelf-verantwoordelijkheid, zelf-waak
zaamheid, die voor de scholieren ove
rigens voornamelijk in zelf-bediening
bü de maaltijden en zelf-schoon
houden van de school tot uiting ko
men.
Al dit „doe het zelf" gebeurt niet
met het accent op het individualisme
zoals wij dat vroom wensen, maar op
de groep. Wat in Engeland het „team"
is, heet in de Sovjet-Unie de „brigade",
wat Britten met stijve bovenlop noe
men „oever let down the side" (laat
jouw groep nooit in de steek) heet
in de Sovjet Unie „socialistische wed
ijver der brigades". Maar in de grond
van de zaak zijn Eton en Moskou's
internaat no. 36 beide pogingen om via
het aankweken van een collectivisti-
sche code een bepaalde maatschappij
structuur in stand te houden.
Niets nieuws onder de zon
In belangstellende afwachting wie
bozer om deze vergelijking zullen wor
den, Britten of Russen, mag men vol
staan met de conclusie dat er niets
nieuws onder de zon is, behalve steeds
nieuwe generaties wereldburgers, die
zolang pre-natale conditionereng nog
niet is uitgevonden, steeds van het
jaar nul af overnieuw moeten begin
nen.
En voordat men zich in Moskou's
internaat no. 36 reeds jammerend in
het voorportaal van George Orwells
„1984" waant, doet men goed aan al
gehele, structurele omvorming van de
menselijke ziel weinig geloof te hech
ten. Het levende bewijs daarvoor loopt
in de Sovjet-Unie zelf rond, de „derde
generatie", die stalinisatie en de-sta-
linisatie zonder blijvende zielschade
doorstond.
Natasja's klas in Moskou s internaat no. 36. Op de achterste bank: onderwijzers die het nieuwe
systeem komen leren.
(Van onze reisdedacteur, W. L. Brugsma)
Het rooster van de tweede klas in Moskou's in
ternaat no. 36 zegt: taal. Maar de jonge onder
wijzeres 'heeft een frisse opvatting van het hoofd
pijnvak van onze jeugd en maakt er een soort
„quiz" over de seizoenen van. Zij hangt wand
platen over winter, lente, zomer en herfst op en
haar pupillen kleine kereltjes met kaalgeschoren
hoofdjes en meisjes met bruine strikken in het haar
voorlezen, gedichten declameren en sprookjes
navertellen. Zij haalt de Russische literatuur het
klaslokaal binnen en betrekt voortdurend de kin
deren met uitnodigende vragen in het spel van
woorden en begrippen. De leerlingen hebben er
duidelijk schik in en doen dubbel hun best, omdat
er volwassen gasten in de klas zitten. Ieder speelt
met zijn fantasie' het aandoenlij'kst van allen de
kleine Natasja, die met glanzende ogen een sprook
je reciteert. Dan zegt de onderwijzeres: „Uit
stekend, Natasja. Maar vertel mij nu eens: wat is
er niet waar in dit sprookje?"
Wat is er allemaal niet waar in een sprookje? Het is een sleutelvraag en
geen toevallige. Want Moskou's internaat no. 36 is een prototype van de „nieuwe
communistische school", gesticht op aanwijzing van Nikita Chroesjtsjow die op
het 21ste partijcongres zei: „Om het communisme, de rechtvaardigste en vol-
maakste maatschappij vorm, te bereiken die al de hoogste eigenschappen van
de bevrijde mens zal oproepen, moeten wij reeds nü beginnen de man van de
toekomst op te voeden".
Op zo'n aanwijzing van boven pleegt in de Sovjet-Unie een plan te volgen,
in dit geval de vestiging van kostscholen, die de kinderen van hun zesde jaar
niet alleen zullen onderwijzen, maar een volledige opvoeding moeten geven, een
allesomvattende vorming van geest en lichaam.
Volgens het plan zal 70 procent van
alle lagere scholen in de Sovjet-Unie
internaten zijn geworden in het jaar
1970. Geen toevallig jaartal, want te
gen die tijd moet de Sovjet-Unie, al
weer volgens plan de Verenigde Sta
ten in produktie voorbijgestreefd zijn
de, de overgang van de socialistische
naar de communistische maatschap
pij vorm inzetten.
Wat voor soort leerlingen moeten
de internaten tegen die tyd aan de
communistische maatschappij afleve
ren? De heer Znamenski, hoofd ener
school in Taisjet, stelt zich geen be
scheiden doeleinden. Hy verklaarde:
„Wij willen dat onze oud-leerlingen zo
wel goede natuurkundigen als gevoe
lige dichters zyn. Zy moeten zich even
zeer thuis voelen aan de draaibank
als in het laboratorium, met gemak
experimenten uitvoerend, zy zullen
van literatuur en sport houden, kun
nen zingen en in ruimteschepen rei
zen, dansen en vreemde talen spreken."
Wat is er niet waar in dat sprookje
Natasja? De zeven-jarige Natasja weet
dat vermoedelijk nog niet zo precies,
zy leert en leeft en slaapt volgens
een schema, waarvan het hoofd van
internaat 36 zegt: „Het voordeel van
een internaat is in materieel opzicht
dat de kinderen hier betere voeding
en vakkundiger verpleging krügen dan
thuis en voortdurend onder medische
controle staan. Tussen opstaan om 7
uur 's ochtends en slapen gaan om
9 uur 's avonds ligt een verantwoord
program van leren, spelen en eten. Ie
der kind hier kost de staat per maand
ruim driehonderd gulden en de ouders
slechte 25 tot 30 gulden". (De staat
maakt met dit systeem overigens per
gezin een vrouweiyke arbeidskracht,
een moeder, vry voor het produktie-
proces.)
Vorming als atheïsten
„U vraagt hoe de kinderen hier wor
den gevormd", zegt het hoofd, „welnu
in de eerste plaats als atheïsten uiter
aard. Maar ook aan hun culturele
vorming wordt veel aandacht besteed.
Zy krygen muziekles, doen veel aan
handenarbeid, gaan naar het theater
en hebben één keer in de week een
soort ronde-tafelconferentie met ge
leerden, kunstenaars en verdienstelyke
arbeiders. De politieke vorming blyft
beperkt tot drie keer per week voorle
zen van de pionierskrant. En natuur-
lyk wordt hen de geschiedenis van de
party en de levensloop van onze grote
Lenen onderwezen."
Lenins levensloop hangt zelfs op
kaart gebracht aan de wand. Als men
op een knopje drukt, gaat er een reeks
gekleurde lichtjes branden: gevange
nissen, oorden van ballingschap, werk
vertrekken overheidsgebouwen, alle
tussenstations alle toevalligheden op de
vreemde weg van Wladimir Iljitsch
Oeljanow, bijgenaamd Lenin, de bur-
gerlyke verwekker van de proletari
sche revolutie in het land, waar Marx
haar nu juist voor onmogelyk hield.
Terzake: Natasja zal nog veel
ouder moeten worden voor zijl weet
wat er in dat sprookje allemaal niet
waar is. Men zou geneigd zyn te
veronderstellen, dat zy daar niet veel
kans toe krygt, als zy gedurende
veertien uur per dag wordt gevormd
door onderwyzers en haar vrije tyd
doorbrengt in de pioniersbeweging,
waar men zich keurig moet gedragen,
nooit vieze woorden mag zeggen en
zeker niet het vieste van alleTrotzki
de man die uit de geschiedenis werd
weggeretoucheerd
Geen Freudiaanse complexen
Zien de kinderen hun ouders nooit?
„Welzeker", zegt het hoofd der school",
„de ouders kunnen net zoveel met de
kinderen wandelen of naar de bio
scoop gaan als zy willen". Nu ja, net
zoveelhet dagrooster laat tus-
sen avondeten en slapen daarvoor pre
cies een uur open, alsmede een vrye
zondag. Voor het aankweken van
Freudiaanse complexen, van vaderhaat
en moederbinding, bestaat dus weinig
gelegenheid, misschien een voordeel in
een staat die geen psychiaters kent.
Het internaat-systeem, dat in de
Sovjet-Unie in zijn vyfde jaar is,
heeft toch wel weerstand by de ouders
opgeroepen, die hoe klein en ge
brekkig behuisd ook hun Pjotrs en
Natasja's toch wel graag om zich heen
hadden. Het systeem is trouwens
niet verplicht, in Moskou zyn slechts
60 op de 800 scholen internaten en
er zijn nu meer kandidaten dan be
schikbare plaatsen.
In Leningrad daarentegen, waar het
percentage internaten veel hoger is,
krygt men ze nog niet vol. De prin
cipiële vraag by voor- en tegenstan
ders blyft: kan men het karakter van
kinderen blyvend omvormen, door hen
in een gerichte collectiviteit te doen
opgaan? Dat het in beperkte mate
mogelyk is, werd al bewezen door het
geen in Sovjetrussische ogen de reac-
tionairste, meest kapitalistische aller
schoolsystemen moet zijin, de Engel
se „public school", die aan de lopende
band produkten met dezelfde dassen,
hetzelfde accent, dezelfde gewoontes
aflevert.
Overigens is het verdienstelijk, dat
het nieuwe Shell-kantoor zich wel de
gelijk aan de onmiddellijke omgeving
heeft trachten aan te passen. Het is
daar een allegaartje en men heeft er
kruip-door, sluip-door moeten spelen.
De zuidoever is jarenlang stiefmoe
derlijk bedeeld en in de oorlog ernstig
gehavend. Het was oud-minister Her-
bert Morrison, Londenaar met hart
en ziel en eenmaal gevierd lei
der van de London Country Council,
de grootste gemeenteraad ter wereld
(in feite provincie-raad omdat de 28
Londense gemeenten een provincie of
graafschap vormen) die de zuidoever,
in Shakespeares tyd een centrum van
geest en cultuur de Old Vic staat
er nog in een vervallen volksbuurt
in ere heeft hersteld.
Eerst kwam er in 1951 het Britse
Festival, uitstalling van Engelands in
dustriële en culturele prestaties, ge
garneerd met vermakelijkheden, waar
van de Royal Festival Hall, de mooiste
concertzaal van Europa, het monu-
men taal overblyfsel is.
Men ziet het van beton en glas op
getrokken gebouw links op by gaande
foto. Geluid van buiten kan er on
mogelyk binnendringen, zodat het
geen bezwaar is, dat de spoorlyn naar
het Charing Cross-station de muziek
tempel rakelings passeert! Het is ook
deze spoorlyn, welke het Shellcomplex
dwars door midden snydt. Nog verder
links op de foto ontwaart men een soort
afgeknotte vuurtoren. Dit was vroeger
een fabriek van stalen hagelkorrels
en andere klein kaliber kogels. Het
gloeiende lood viel er van grote hoogte
omlaag om verder bewerkt te worden.
Men liet deze toren als sentimentele
herinnering aan de oude tyd bestaan.
„Oase"
Vóór de Festival Hall by het water
bevindt zich een ware oase, een park
achtige aanleg, met tennisbaan en
kinderspeelplaats. Ook vindt men er
half verscholen onder Waterloo Bridge
(de witte boog nog juist zichtbaar in
de linkerhoek) het National Film
Theatre, de bioscoop van de avont-
garde.
Onze blik weer op het nieuwe Shell-
gebouw richtend, zien we een schoor
steen met twee witte rookpluimen er
juist bovenuit steken. Dit is de mo
derne nieuwe elektrische centrale, wel
ke met zijn vuile neerslag niet al
leen de toch al smerige Londense lucht
nog meer bederft, maar ook een in
stedebouwkundig opzicht een bedenke
lijke aanwinst vormt.
Rechts ziet men de daken van by
het Waterloo-station (jarenlang groot
ste ter wereld, maar thans overtroffen
door Rome!) behorende gebouwen.
Links op de voorgrond het oorlogs
gedenkteken van de Royal Air Force,
opgericht na de Tweede Wereldoorlog.
De adelaar kykt in de richting van
Frankrijk, Het bastion van die dagen.
Shell-burcht
Hoog bouwen in Londen is niet zo
moeilyk als in Nederland, omdat de
bodem uit stevige zg. blauwe klei be
staat. Onder het complex lopen de tun
nels van de ondergrondse, op één
plaats zelfs slechts op een afstand van
75 centimeter! Men heeft in de nach-
telyke uren, als er geen treinen meer
reden, rond de „tubes" (de staien tun
nels) gegraven en gewrocht om specia
le betonnen versterkingen en hoge-
druk cilinders ter bescherming van
de ondergrondse spoorweg aan te bren
gen.
Voordat de fundering van de ge
bouwen kon worden gelegd, moest een
half miljoen kubieke meter klei wor
den weggegraven, en daarna ter plaat
se 185.000 kub. meter beton worden
gestort. Er werden 142 met beton ge-
culde cilindrische schachten aange
bracht, sommige tot een diepte van
zestig meter.
Hierby gebruikte men een methode,
zoals deze gebruikt wordt bij oliebo
ringen in Texas. De cilinders hebben
een basis van 5 meter breedte en lo
pen aan de top toe tot een wydte
van ruim 2 meter. Zij werden met
beton opgevuld, nadat alles zorgvul
dig met behulp van televisie-camera's
was gecontroleerd. Elke betonnen cilin
der draagt een gewicht van meer dan
2000 ton!
Het zou te duur en te langzaam zyn
geweest, om het beton voor het toren
gebouw met behulp van kranen of lif
ten 120 meter naar boven te brengen.
Vandaar, dat het werd opgepompt. De
uitgegraven klei en aarde werd ten
nutte gemaakt, doordat deze als be
dekking zullen dienen voor de nieuwe
Theemstunnel by Dartford.
Er moest in caissons onder de ri
vier worden gewerkt voor het aan
brengen van de koelleidingen voor de
centrale verwarming en airconditio
ning.
Op het hoogtepunt van de bouwacti
viteit werd er met 200 ingenieurs en
3000 arbeiders gewerkt.
Problemen
De permanente nachtploeg bestond
uit 350 man. Men kreeg in de drie
jaar, dat er al aan het Shell-kasteel
gebouwd wordt, met elk denkbaar in
genieurs- en architectonisch vraag
stuk te kampen om niet te gewagen
van slecht weer en stakingen. Men
moest nieuwe constructiemethoden en
machines bedenken.
Thans wordt de laatste hand aan
het bouwwerk gelegd, dat naar men
hoopt eind volgend jaar gereed zal
zyn. Het is de bedoeling, dat in sep
tember a.s. een der lagere blokken in
gebruik zal worden genomen. Deze tel
len nog altyd tien verdiepingen, het
gelykvloerse gedeelte meegerekend, zo
als dat hier de gewoonte is. Een Brit
rekent nu eenmaal altijd anders dan
een gewone sterveling!
Er is gezorgd voor dubbele tuimel
ramen, welke veilig binnen kunnen
worden gewassen. Om geloop en ge-
dwaal te beperken, is iedereen zoveel
mogeiyk via de buizenpost bereikbaar.
Elke verdieping krygt koffie en thee
aan de lopende band. Elf uur in de
ochtend en vier uur in de middag zyn
heilige verpozingsmomenten in elk En
gels bedryf
Liften en roltrappen
Er komen 48 passagiersliften en
twaalf roltrappen. De diverse blokken
zijn door ondergrondse gangen ver
bonden. Het centrale blok kan rechts-
streeks met roltrappen van het on
dergrondstation Waterloo worden be
reikt. Het gebouw staat op pilaren
zodat men van de drukke verkeers
weg een doorkykje zal krijgen naar
de rivier. Een ondergrondse garage
kan auto's bergen.
Langs het dak van het torenblok
loopt een galery 25 meter hoger
dan de Euromast! vanwaar men
een fantastisch panorama van het
eindeloze Londen ziet. De 6000 perso
nen, die in deze kantoren komen te
werken, zullen in vele opzichten kun
nen worden benyd. Zeker, er verry-
zen op het ogenblik in Londen overal
moderne kantoorgebouwen, maar het
door ruimte en de rivier omgeven
Shell-gebouw wordt een van de mooi
ste. In het algemeen is het met de
kantooraccommodatie in Engeland, zo
als uit een dezer dagen verschenen
rapport nog eens ten overvloede blijkt,
droevig om niet te zeggen hopeloos,
gesteld.
Maar de twintigste eeuw, door twee
wereldoorlogen in haar ontwikkeling
gestuit, breekt thans ontegenzeglijk
baan, ook in het behoudende Enge
land.
Ook in Den Haag
Mede dank zy Shell, begint Londen
een supermoderne stad te worden.
Maar gelukkig zyn er voldoende his
torische overblijfselen om de geheel
eigen charme, welke de Britse metro
pool bezit, te laten voortbestaan. Want
blokkendozen alleen maken nog geen
stad! Het nieuwe complex aan de
Theemsoever komt in de plaats van
de dertig over de stad verspreide kan
toren van Shell International. Deze
concentratie zal de doelmatigheid van
het bedryf vanzelfsprekend zeer ten
goede komen. De tegenwoordige toe
stand is zo, dat er enorm veel tijd
door onderling telefonere nof het naar
elkaar toe trekken voor besprekingen,
verloren gaat.
De Internationale Shell is een Brits-
Nederlandse onderneming, waarby de
kantoren in Londen en Den Haag ge
zamenlijk het hoofdkwartier vormen.
De leidende figuren zyn daardoor ge
dwongen herhaaldelijk, meestal met
eigen vliegtuigen, heen en weer te
reizen. Ook in de toekomst blijft dat
zo. Maar er is een plan om in Den
Haag, evenals in Londen, over te gaan
tot een soortgelijke centralisering.
Aangezien er in Den Haag ongeveer
een zelfde aantal personen by Shell
werkzaam is als in Londen, zou daar
eveneens een reusachtig complex nodig
zijn om allen onder een dak te bren
gen en het bedryf overzichteiyker
te maken.
j buitenrail
aandrijf ketting
bmnenrail
trede
gebogen
stootvlak
binnenrol
—-7 VERTICAAL PERSONENVERVOER ~k
Een roltrap is een trap met bewegende
treden, waarmee in korte tijd grote
aantallen voetgangers omhoog of om
laag kunnen worden vervoerd. Een
roltrap is in feite te beschouwen als
een soort kettingtransporteur.
Als zodanig bestaat hij uit een twee
tal voortdurend bewegende kettingen
waartussen draagorganen (de treden)
zijn bevestigd. Elke trede is voorzien
van vier rubber leidrollen, die langs een
hellende rail worden geleid.
leuning
motor
wormwiel
j ketting
spanwlel j
aandrijf-
rad
spanrol
Roltrappen worden toege
past tussen de verdiepingen
van grote gebouwen en bij
de ingangen van tunnels en
ondergrondse stations.
De rollen zijn zodanig geplaatst, dat
de bovenkant van de trede (loopvlak)
bij de bovenwaartse beweging steeds
horizontaal blijft. De rollen lopen elk
afzonderlijk in een geleiderail. Daar
door is het mogelijk de treden aan
het onder-en boveneinde van de trap
een plat vlak te laten vormen, zodat
het op-en afstappen gemakkelijk is.
r f r r Ta—
De trap is aan weerskanten voorzien van een
(rubber) leuning die met de zelfde snelheid mee
beweegt. De leuning bestaat uiteen band zon
dereinde, die over enkele wielen loopt. Het
bovenste loopwiel Is gekoppeld aan de óandrij-
ing van de trap.
palrad van
noodrem
