FILMS
FONS RADEMAKERS TROF MET
„HET MES" BIJNA HET HART
Een fascinerende uitstalling van
acteertalent door filmveteranen
DeTwentsche Bank
klm, Sabena en Swiss Air vrezen
moeilijkheden in de Ver. Stateu
VAN DEZE WEEK
Knappedelicate filmmaar men
mist ontroering van het echte
Zal wind erven'
Pearl Harbour - Hirosjima
procent
rente Uw geld bewaren
tot max. f. 25.000.^
op een depositoboekje
bij De Twentsche Bank
is gemakkelijk en tentegevend.
U kunt de bedragen ook
pet giro storten.
Opgericht 1 maart 1860
Zaterdag 4 maart 1961
Derde blad no. 30296
Naar novelle van Hugo Claus
Reitze van der Linden en Marie-
Louise Videc in een bewogen scène
van Fons Rademakers nieuwste
speelfilm „Het Mes".
(Van een onzer redacteuren)
Lido Fons Rademakers heeft
met Hugo Claus' zeer scherp gesle
pen „Mes" gespeelden hij
heeft niet kunnen voorkomen, dat
hij er zich af en toe mee in de vin
gers heeft gesneden.
Hetgeen overigens geenszins wil
zeggen, dat wij geen waardering
kunnen opbrengen voor zijn derde
speelfilm.
Integendeel, opnieuw t- en voor
ons gevoel ditmaal nog meer dan
in zijn voorgaande produkties
heeft deze cineast, die de Neder
landse film eindelijk een volwassen
gestalte heeft gegeven, bewezen
een filmer te zijn, die de meeste
van de hen ten dienste staande
middelen in ieder geval vakkundig,
soms geraffineerd en een enkele
maal zelfs artistiek kan hanteren.
Maar niet alle snaren van de
filmviool weet hij even goed te
bespelen. Zo blijven wij bij Fons
Rademakers de ontroering van het
waarachtig menselijke en de inten
sieve warmte van het levensechte
node missen.
Er is een stijgende lijn te ontdekken
in Fons Rademakers' werk. Het aantal
waarlijk zwakke plekken in „Het Mes" j
is ongetwijfeld minder dan in zijn twee
voorlopers Het begin is wat traag, het
einde een beetje gerekt maar dat wil I
men wel vergeten.
Ander vlak
Onze bezwaren liggen op een ander-
vlak. Een vrouw, die .lieve jongen" te
gen een kind zegt, is nog geen liefheb
bende moeder. Een jongetje dat wat we
zenloos langs een spoorlijn loopt, is nog
geen knaapje dat ten prooi is aan ma
teloze wanhoop. En een meisje, dat zegt:
„Ik durf niet", is daarom alleen nog
niet bang. Dergelijke gevoelens moeten
van hun wezen afstralen. Eerst dan
kunnen filmbeelden worden tot een spie
gel van menselijke emoties. Zulks treft
temeer bij de verfilming van een zo
sterk emotioneel verhaal als de Vlaamse
auteur Hugo Claus in zijn novelle
heeft neergelegd. De geschiedenis van
het ontwakende wasdom in een kind.
Een vaderloos dertienjarig jongetje dat
zich met een op een missietentoonstel
ling gestolen mes wil verdedigen tegen
het onbegrip van de ouderen om hem
heen, die verstrikt zijn geraakt in eigen
problemen, en de daaruit voortvloeien
de verwarringen in zijn kinderziel.
Zijn groeiende onzekerheid wordt on
draaglijk als hü kort nadat hij op
een zwoele avond een eerste blik heeft
geworpen in een voor hem nog onbegrij
pelijke volwassen wereld zijn moeder
vernederd ziet liggen aan de voeten van
de schreeuwende huisleraar Oscar, die
hij niet als een tweede vader wil accep
teren. En al die opgekropte gevoelens
barsten los als hij met opgeheven mes
zijn moeder wil aanvallen
Rademakers laat het jongetje al die
schokkende momenten nog eens doorle
ven als hij op weg is naar de kost
school, waar hij later eens zal beseffen,
dat dit de breuk was tussen zijn jeugd
en volwassenheid.
Merkiuaardig genoeg zullen
geen van twee „hun" film in open
bare vertoning mogen zien. Beide
filmkeuringen hebben de rolprent
hoewel „cultureel" toch ook „boven
de 18" gekeurd. Ongetwijfeld com
mercieel teleurstellend voor de N.V.
Nederlandse Filmproductie Maat
schappij, maar men kan er begrip
voor hebben. De delicate puberteits-
problemen, die in de film behandeld
worden, zullen door de te jonge
jeugd niet zo gemakkelijk goed be
grepen kunnen worden.
Overigens heeft Fons Rademakers
de beste resultaten met de gemakke
lijk plooibare Reitze van der Linden
kunnen bereiken. Hoewel niet altijd
even sterk, kon Reitze over het alge
meen wel overtuigen als het onder
de druk der omstandigheden nogal
labiele jongetje. Heel wat stugger en
te kinderlijk acteert de blonde Ma
rie-Louise als het boerenvriendin-
netje Toni, dat ondanks alle bele
venissen toch echt kind blijft.
Getroffen
De volwassen rollen werden in han
den gelegd van Ellen Vogel en de Bel
gische acteur Paul Cammermans. Met
deze laatste had Rademakers het ge-
troffen. Deze kon zich losmaken van
zlJ i zijn toneelervaring en bracht een le
vendig genuanceerde bon-vivant Oscar
op het witte doek. Ellen Vogel zagen
wij nu voor de tweede maal in een speel
film en weer stelde deze grote actrice
ons eigenlijk teleur. Voor ons bleef zij
te toneelmatig. Nadrukkelijke gebaren
en te sprekende mimiek, die het over
het voetlicht goed doen, kunnen het te
gengestelde van het- beoogde effect be
reiken, wanneer zij van zo dichtbij
worden geregistreerd door het alziend
oog van de camera. Zonder iets te willen
afdoen van haar onweerlegbaar talent
als toneliste, heeft ze ons tot nu toe
niet kunnen overtuigen van navenante
gaven als filmactrice.
In de bijrollen werden wij vooral ge
troffen door de prachtige huishoudster,
die Hetty Beck bracht, en de wonderlij
ke waarzegster, zoals die alleen door El-
ly van Stekelenburg gespeeld kan wor
den.
AI met al: ondanks onze bezwaren,
hulde voor het duo Fons Rademakers-
Hugo Claus. Hulde voor hun moed en
kunde, voor het boeiende scenario en
de indringende wijze, waarop het in
beeld is gebracht. Zij geven het vertrou
wen. dat de Nederlandse filmindustrie
voorgoed heeft gebroken met het lach-
of-ik-schiet-produkt. Zij durven en
kunnen een volwassen film maken.
Dubbel jammer, dat hun filmisch „Mes"
net niet scherp genoeg was om ook
het hart te raken
Uiterste
Het pleit voor Rademakers, dat hij
zo'n gevoelvolle historie in filmbeelden
heeft, willen navertellen, maar het laat
zich gemakkelijk begrijpen, dat dit het
uiterste vergt van de filmmaker en zijn
medewerkers. Van die medewerkers wil
len wij allereerst noemen Eddy van der
Enden, die als verantwoordelijk man
voor de fotografie vele boeiende beelden
heeft geschapen. Han Rust, die deze
beelden treffend heeft gemonteerd en
voorts Pim Jacobs, die zorg droeg voor
een fascinerende muzikale achtergrond.
De jeugdige hoofdrollen in deze dra
matische tilm worden gespeeld door de
twee „ontdekkingen" van Fons Rade
makers: de veertienjarige leraarszoon
Reitze van der Linden uit Amsterdam
en de dertienjarige Marie-Louise Vi
dec uit Brunssum.
CASINO Na „The defiant ones",
welke het rassenonderscheid tot ba
sis had, en „On the beach", ivaarin
het gevaar .werd behandeld van een
alle leven vernietigende atoomoor
log, heeft producent-regisseur Stan
ley Kramer in „Inherit the wind"
zal ivind erven") opnieuw
een belangwekkend onderwerp aan
gesneden n.l. de vrijheid van ge
dachten en het recht om te dwalen.
Daartoe heeft hij een filmische re
constructie gemaakt van een pro
ces, dat in de gloeiendhete zomer
van 1925 in Dayton, Tennessee, werd
gevoerd. Een juridische strijd, welke
als het „Apen-proces" niet alleen in
Amerika dagenlang nieuws voor de
voorpagina's van de kranten leverde.
Clarence Darrow verdedigde daarbij
dc onderwijzer John T. Scopes, die
terechtstond wegens het onderwij-
Op de foto links Spencer Tracy
en rechts Fredric March.
zen van Dariuins evolutietheorie,
hetgeen als wetsovertreding gold in
staten, ivaar de Fundamentalisten
en hun aanhangers in de meerder
heid waren.
Het fundamentalisme in de Ver
enigde Staten legde zich vooral in
de eerste wereldoorlog met kracht
toe op de bestrijding van het libe
ralisme, niet alleen in de kerken en
de theologie, maar ook in het on
derwijs. Zij zagen in het Darwinis
me een aantasting van Gods Woorjl.
Een van de grote voorvechters was
de driemaal verslagen presidents
kandidaat William Jennings Bryan,
die toen als aanklager met de ver
oordeling van John T. Scopes een
De grote bedrieger
Nog een week
Trianon „De grote bedrieger" blijft
nog minstens een week in het theater
aan de Breestraat bivakkeren. Hetgeen
niemand zal verbazen, die deze kostelijke
komedie heeft gezien. Toni Curtis speelt
een prachtige rol als de begaafde Fer
dinand Waldo Demara, die in vroeger
jaren er 'n sport van maakte in de huid
van briljante tijdgenoten te kruipen. De
man moet nog in leven zijn, al weet
niemand waar en onder welke naam.
Toni Curtis brengt deze avonturier
op het witte doek tot nieuw leven. En
men kan er weer zien: de werkelijkheid
kan vreemder zijn dan de wildste fan
tasie.
De vijand kwam 's nachts
Tien mariniers en
„The Saints"
Rex ,X>f vijand kwam 's nachts" is
een oorlogsfilm, maar bepaald geen
film-tegen-de-oorlog. Tien Amerikaanse
mariniers moeten in het winterse Korea
een strategisch belangrijke boerderij be
zet houden; waarom die boerderij stra
tegisch zo belangrijk is, wordt de toe
schouwer niet duidelijk, .maar in ieder
geval worden de barre verschrikkingen
die de mariniers daar moeten doorstaan
op pakkend-romantische wijze getekend.
En daarbij speelt het dixielanddeuntje
„The Saints" een belangrijke rol: de
mariniers die toevallig geen wacht heb
ben draaien het plaatje; als een van de
mariniers een been wordt geamputeerd
en de morfine op is, vraagt de patiënt
om „The Saints; en de film eindigt met
een scène waarin een marinier op de
maat van „The Saints" vrolijk tientallen
Chineesjes neerknalt. Het rassenpro
bleem is er met de haren bijgesleept:
een neger-sergeant, die het bevel over
het groepje heeft gekregen, moet eerst
tonen wat een flinke jongen hij wel is,
I voordat hij door zijn blanke onderge-
schikten wordt geaccepteerd. Alan Ladd
en Sidney Poitier blijven in deze film
beneden hun capaciteiten, vooral de
laatste. Ingemar Johansson schenkt ons
de overtuiging, dat hij als bokser beter
geslaagd is dan als marinier.
De ballade van een soldaat
Meesterwerk
Studio „De ballade van een sol
daat" is geprolongeerd en dat verdient
deze voortreffelijke Russische film vol
komen. Hier kan men spreken van een
meesterwerk, gespeend van elke com
munistische propaganda, dat op waar
achtige wijze een trieste, maar bepaald
niet melodramatische episode uit het
leven van een frontsoldaat uitbeeldt,
waarin de oorlogsfeiten in het geheel
niet ter zake doen. De techniek van deze
naar het melancholieke neigende film is
knap, het spel van de hoofdrolspelers
uitstekend.
Monumentale film uit
authentieke archieven
Luxor Deze indrukwekkende docu
mentaire, door Perry Wolff op knappe
wijze samengesteld uit Amerikaanse en
Japanse filmarchieven, geeft een beeld
van de ontzagwekkende worsteling in de
Stille Oceaan gedurende de tweede
wereldoorlog. Het begint met de geheime
voorbereidingen in het land van de
Rijzende Zon voor een onverwachte
overval op het Amerikaanse vlootcen-
trum Pearl Harbour. Begunstigd door
mist sluipen de Japanse schepen naar
hun prooi. Een gemakkelijke prooi, want
het is verbazingwekkend wat de Ameri
kanen aan waarschuwingen over hun
kant hebben laten gaan! In zeer korte
tijd werd, op 7 december 1941, een einde
gemaakt aan de machtige Stille Oceaan
vloot van de Verenigde Staten en daar
mee lag geheel Z.O. Azië open voor een
Japanse invasie.
Maar de Amerikanen hadden wel een
schrikwekkende nederlaag geleden, doch
twee jaar later waren zij terug! Ten
koste van niet minder dan driehonderd
duizend jonge mensenlevens slaagden zij
erin van de ene eilandengroep naar de
andere te springen, totdat tenslotte het
Japanse eilandenrijk zelf binnen hun
bereik lag. Met zware slagen mokerde de
Amerikaanse luchtmacht op de grote
steden van Nippon. Tevergeefs! Want de
vijand was bezield van een mentaliteit,
die men in het Westen niet kende: geen
soldaat gaf zich over en ook de bevol
king liet zich door de militairen ophit
sen tot een staat van fanatisme, waar
mee de Amerikanen de grootste moeite
hadden. Zelfs de verschrikkelijke brand
van Tokio, die in één nacht een miljoen
inwoners van de Japanse hoofdstad
Advertentie.
160 kantoren in Nederland
dakloos maakte en meer slachtoffers
eiste dan later de bom op Hirosjima,
Japanners grepen naar een middel uit
deed hen niet buigen. Integendeel, de
de veertiende eeuw in gemoderniseerde
vorm: zij stuurden zelfmoord-piloten
naar de Amerikaanse vloot, die in de
buurt van Japan kruiste, waardoor een
groot aantal Amerikaanse schepen naar
de bodem van de zee ging. Amerikaanse
deskundigen berekenden, dat het nog
een miljoen man zou kosten om Japan
tot overgave te dwingen. In die toestand
greep Washington naar de bommen op
Hirosjima en Nagasaki. En ook daarvan
ziet men aangrijpende beelden in dit
werk.
Deze film is een realistisch oorlogs
verslag, niet alleen omdat men bijv. de
ene jager na de andere op een zwaar
beschadigd Amerikaans vliegdekschip bij
binnenkomst ziet verongelukken, maar
vooral omdat de toeschouwer een sterke
indruk krijgt van het fanatisme van de
vijand, die liever sterft dan zich over te
A.A.-CONFERENTIE
IN BANDOENG?
Het vaste secretariaat voor Afrikaans-
Aziatische solidariteit heeft op alle na
tionale comité's een beroep gedaan de
vierde bijeenkomst van de Raad voor
Afrikaans-Aziatische solidariteit van 10
tot 14 april 1961 in Bandoeng te houden.
geven. Deze authentieke reportage
maakt, beter dan welk boek ook, duide
lijk waarom president Truman besloot
tot gebruik van de atoombommen tegen
Japanse steden. In al zijn gruwelijkheid
ontrolt zich hier de heroïsche strijd in
de Stille Oceaan tussen twee verbeten
tegenstanders.
De Amerikanen wonnen, maar de film
eindigt terecht met de waarschuwing,
dat de mensheid een zelfmoordwapen
had gevonden.
voorbeeld wilde stellen. Hij werd in wordt gestreden.
Dayton vereerd als een groot man
en zijn spectaculaire aanwezigheid
droeg ertoe bij, dat dit negen dagen
durende proces in een kermissfeer
werd getrokken. Het is te begrijpen,
dat dit proces om meer draaide dan
om de persoon van John R. Scopes.
Het was een gigantische botsing van
meningen, gepersonifieerd in de fi
guren van de felle en kundige aan
klager en de briljante verdediger.
Evenzeer is te begrijpen, dat deze
strijd wel juridisch imposant was,
maar door zijn toch wel statisch
karakter filmisch geen overdadige
mogelijkheden bood. Dat Stanley
Kramer er ondanks een zekere
traagheid toch in geslaagd is een
boeiende, zelfs fascinerende film
van te maken, heeft hij natuurlijk
in de eerste plaats te danken aan
zijn eigen talenten, maar daarnaast
even zeer aan de grote capaciteiten
van zijn hoofdrolvertolkers: de film-
veteranen Fredric March als Matthew
Harrison Brady (de figuur van Wil
liam Jennings Bryan) en Spencer
Tracy als Henry Drummond, de rol,
die geinspireerd is op de figuur van
Clarence Darrow. Zij geven een in
drukwekkende uitstalling van groots
acteertalent. Zij geven elkaar in dat
opzicht geen duimbreed toe, zodat
men zou kunnen stellen, dat hun
stille strijd evenzeer onbeslist bleef
als destijds de rechtzaak: Scopes
werd veroordeeld tot 100 dollar boe
te, welke hij nooit betaalde. Het Ho
ger Gerechtshof seponeerde de zaak.
In de andere rollen zien wij Gene
Kelly-de-veelzijdige als een prach
tige cynische journalist, de jonge ac
teur Dick York als de verdachte en
Donna Anderson in een gevoelige rol
van de domineesdochter, die on
danks de „verdoeming" door haar
vader trouw blijft aan haar ver
loofde, over wiens hoofd het gevecht
Europese luchtvaartmaatschappijen zien
donkere wolken aan Amerikaanse horizon
(Van onze Amerikaanse correspondent)
Amerika's grote luchtvaartmaatschappijen gaan maar door met hun
streven om het de KLM, Sabena en Swiss Air moeilijk te maken. Thans
is gebleken, dat men de uitgifte van nieuwe landingsvergunningen
overweegt, die alleen verstrekt zouden worden indien zowel dienst
regeling als vervoerspatroon door de Amerikaanse beugel kunnen. Zou
men dit vervoerspatroon als criterium gaan invoeren, dan zou men de
maatschappijen der kleine landen gaan lastig vallen over de zogenaam
de zesde vrijheid; en het is volkomen begrijpelijk, dat genoemde
Europese maatschappijen alsmede B.O.A.C. en Lufthansa gealarmeerd
zijn.
De C.A.B. (Civil Aviation Board) heeft
onlangs een voorlopig verhoor laten
houden over het plan om de uitgifte
van nieuwe landingsvergunningen af
hankelijk te stellen van de dienstrege
ling en het vervoerspatroon der betrok
ken maatschappijen. Het ligt in de be
doeling om alle landingsvergunningen,
ook de bestaande, in die geest te her
zien.
Men behoeft waarlijk niet te vragen
waar dit plan vandaan komt: het is
nauwelijks een geheim, dat de grote
Amerikaanse maatschappijen belangrij
ke invloed hebben in de CAB
Wat bedoelt men met dat vreemde
woord „vervoerspatroon"? Vooral dit,
dat men weten wil wat de herkomst en
bestemming is van de reizigers, die di
verse maatschappijen vervoeren. Totnu-
toe hebben maatschappijen als de KLM
volgehouden, dat dit vervoerspatroon
een interne zaak was, waar de CAB
geen controle op behoorde te hebben.
Men heeft tot dusverre geweigerd cij
fers hieromtrent over te leggen.
Door-vervoer
De Amerikanen zouden vooral willen
nagaan, hoeveel passagiers die de KLM
(om daarbij te blijven» vervoert tussen
New York en Amsterdam, werkelijk Ne
derland als reisdoel of als land van her
komst hebben. Men wil namelijk tegen
gaan, dat de KLM veel door-vervoer
krijgt, hetzij van New York via Amster
dam naar bijvoorbeeld Moskou of Bag
dad. of van zeg maar Tel Aviv of Praag
via Amsterdam naar New York.
Zulk door-vervoer rekent men ir. Ne
derlandse kring tot de „zesde vrijheid"
en indien het percentage van zesde-vrij-
heidreizigers beneden de vijftig blijft,
acht men zich niet schuldig aan eniger
lei overtreding.
De moeilijkheid is echter, dat er nooit „the ugly Panamerican'
een geoorloofd percentage voor deze rei
zigers is vastgesteld en indien de CAB
het vervoerspatroon als criterium kon
gaan gebruiken bij het verlenen van
vergunningen, dan kon dit lichaam bij
voorbeeld wel gaan vaststellen, dat bij
voorbeeld zeventig of vijfenzeventig pro
cent van de reizigers tussen New York
en Amsterdam hun einddoel of herkomst
in Nederland behoorden te hebben
Beginstadium
De actie is nog slechts in het begin
stadium. Vóór 24 maart kunnen de par
tijen schriftelijk hun standpunten be
kend maken en daarna krijgen zij tot
12 april de tijd om op eikaars argumen
ten te antwoorden. Pas daarna komt
een officieel verhoor en op grond daar
van kan een nieuw besluit over lan
dingsvergunningen loskomen. Dit uitstel
behoeft echter geen afstel te brengen
en de West-Europeanen zien duidelijk
enige donkere wolken aan de Ameri
kaanse horizon.
De advocaat van de Britten heeft
reeds bij het voorlopige verhoor te ken
nen gegeven, dat Engeland het plan in
strijd acht met de in 1946 tussen Enge
land en Amerika gesloten overeenkomst
van Bermuda. Gedrieën zijn de ambas
sadeurs van Denemarken, Zweden en
Noorwegen naar het State Department
getrokken om te protesteren tegen het
plan. KLM, Lufthansa en Sabena heb
ben de zaak in studie genomen, maar
toch al reeds verklaard, dat het plan in
strjjd is met de bilaterale overeenkom
sten tussen Amerika en hun landen.
Vooral Pan American World Airways
(kortweg Panamerican genoemd) is de
grote tegenstander van de Europese
maatschappijen. Met een toespeling op
het bekende boek „The ugly American"
spreekt men in Europese kring wel van
