Reden tot enige bezorgdheid over
economie der Ver. Staten in 1961
Nek -aan-nek race: wie zal eerste
A-vliegtuig in de lucht brengen?
Het is een liels karwei een huwelijk tussen
de vleugel en het atoom tot stand te brengen
Amerikaanse vorderingen gaan
beangstigend langzaam
Kennedy houdt zijn kruit droog
voor eventuele strijd met het
wittebroodsweken
Congres na
0
DONDERDAG 26 JANUARI 1961
VS hadden al de eerste kunnen zijn
(Door George
Na veertien jaren arbeid en het spenderen van
één miljard dollar, is men er in de Verenigde
Staten in geslaagd een door kernenergie aange
dreven vliegtuigmotor met tussenpozen gedurende
1700 uur of 71 volle dagen proef te laten draaien.
Maar de Amerikaanse vorderingen in de race
tegen de Sovjet-Unie, wie het eerst met een
Het kan nog eens vijf jaar en opnieuw een miljard vergen, voor het
eerste Amerikaanse vliegtuig op nucleaire energie vliegt, zeggen de
deskundigen somber. Een huwelijk tot stand te brengen tussen de
vleugel en het atoom is een hels karwei gebleken en het Westen kan
alleen maar hopen, dat de Russen er een nog grotere kluif aan hebben
dan de Amerikanen.
Dit is het harde nieuws, dat schrijver dezes heeft overgehouden van
een bezoek aan het super-geheime Nationale Reactor Test Centrum
van de commissie voor kernenergie in een uithoek van Idaho, ten
westen van de Grand Tetons.
reldbol kan omspannen, en Hover, een
nucleair kanon. Pluto is in ontwikke
ling te Livermore, Californië, en Hover
te Los Alamos, Nieuw Mexico.
Betrouwbaarste
transportmiddel
Het A-vliegtuig zou het betrouwbaar
ste transportmiddel voor personen en
goederen worden, als we tenminste Er-
win Delson van General Electric, die
sedert het begin in de asfaltpapieren
barakken van Oak Ridge veertien jaar
geleden aan het project werkt, mogen
geloven.
„Er zijn geen bewegende delen" zegt
hy. „De reactor staat daar alleen maar
rustigjes te soppen".
Maar hü zal duizend graden heter
moeten draaien dan de krachtbron van
onze atoom-duikboten. En gedurende de
vlucht zullen de reactors moeten wer
ken in horizontale en niet in verticale
positie, hetgeen nog enkele moeilüke
problemen inzake veiligheid en aanver
wante zaken met zich meebrengt. Ze
zyn nu echter opgelost.
De V.S. weten nu hoe een reactor kan
worden geplaatst in de ronde buis van
een straalmotor, zo dat de lucht onder
druk van een compressor naar achte
ren door de turbines en uit de straal-
pijp kan worden geperst. De radioactieve
afval is te verwaarlozen, zo wordt ge
zegd. Op kruishoogte kan ze zonder ge
vaar in de atmosfeer verdwijnen.
Deze vorm van de krachtbron wordt
„directe kringloop motor" genoemd. De
bekende motorenfabriek Pratt and
Whitney treft inmiddels voorbereidingen
om een „indirecte kringloop motor", die
in Connecticut wordt gebouwd, op het
Nationale Reactor Test Centrum te be
proeven.
In dit type motor wordt de samen
geperste lucht verhit door vloeibaar me
taal, dat op zyn beurt wordt verhit
door de reactor. Daardoor is er in het
geheel geen radioactief afval in de lucht
die de straalpüp verlaat.
Dodelijke gcmmasfraien
De gammastralen van een reactor
kunnen dodelijk zyn: in het testcen
trum bevindt zich 's werelds grootste
concentratie van reactors en moto
ren voor atoomonderzeeërs werden hier
gebouwd en de arbeiders werken er
dichtby, hoewel meestal door bediening
op afstand.
„Pak niets hier zomaar op", waar
schuwde men mjj vóór ik de eerste deur
binnen ging en ik de eerste handteke
ning zette. Een schildje met mjjn naam
lag al voor me klaar, alsmede twee
vulpen-geigertellers, die ik voortdurend
in de borstzak van mijn colbertje moest
dragen. In het schildje waren bovendien
enkele nog gevoeliger stralingsmeters in
gelast. Toen ik laat in de middag het
centrum verliet, werden schildje en vul
pennen ingenomen om te controleren
aan welke straling ik blootgesteld was
geweest. Ieder levend wezen, dat in het
centrum is geweest, wordt op deze ma
nier beschermd.
Later, toen ik een speciale overall en
wijde sloffen moest aantrekken om de
„warme winkel", waar delen van een
proefmotor, die in het voorjaar had ge
draaid, nog steeds radio-actieve straling
afgaven, te kunnen betreden, was het
wel goed dat ik my de waarschuwing om
niets aan te raken herinnerde. Er lag
een schroefsleutel op de vloer, maar wy
stapten er omzichtig overheen terwyl
Caroll)
atoomvliegtuig in de lucht zal zijn, gaan beangsti
gend langzaam. Er is hoegenaamd geen garantie,
dat de Amerikanen deze race zullen winnen, even
min als in de wedstrijd wie het eerst in de ruimte
zou zijn, waarvan Spoetnik I het rode symbool
werd.
Dertien keer een
handtekening
De veiligheidsmaatregelen in dit cen
trum zjjn zo waterdicht, dat wij op onze
tocht door de gebouwen op één dag der
tien keer onze handtekening moesten zet
ten. Het was het evenwel waard, want
één van die dertien handtekeningen,
neergekrabbeld onder de vorsende blik
van een wachtsman met een revolver
van zwaar kaliber op zijn heup, ver
schafte ons toegang tot de voornaamste
motortestbank, waar, zoals men ons ver
telde, nog nooit een journalist was bin
nen geweest. Dit is het super-super-ge
heime hart van de ganse affaire.
Op deze testbank was het dat Ame-
rika's en misschien wel 's werelds eerste
vliegtuigmotor, functionerend op uitslui
tend de hitte van een kernreactor,
draaide de datum: 31 januari 1956.
Het was een laboratoriumstunt met
een General Electric J-47 motor, een
straalturbine die duizenden militaire
vliegtuigen aandrijft, maar met kero
sine als bron voor de verbrandingshitte,
niet de kernenergie. Sinds die gedenk
waardige dag in de woestijn, werken
de atoomcommissie, de luchtmacht en
General Electric samen en zo zijn die
1700 uren met verschillende experimen
tele krachtbronnen bereikt.
Eens heeft één enkele reactor twee
J-47 motoren parallel gedurende 65
uren in werking gehouden.
In 1965
Als resultaat van deze proeven, die
sinds 1956 werden gehouden, bouwt de
General Electric-afdeling in Cincinnati
nu een grote straalmotor, waarin een
reactor met hoog vermogen kan worden
ingebouwd. Deze motor zal het proto
type zijn voor de krachtbronnen, waar
mee het atoomvliegtuig dat by Convair
op de tekentafels staat en dat in 1965
voor het eerst zal moeten vliegen, wordt
uitgerust.
Maar deze datum zal verloren gaan
in het rumoer, dat ontstaat als de Sov
jets plotseling met een luchtwaardig
A-vliegtuig op de proppen komen. Dan
kan men er verzekerd van zijn, dat de
.wetenschapsmensen in hun vergeten
uithoek van Idaho opeens gebombar
deerd zullen worden met een noodpro-
gramma van Washington met de op
dracht om de een of andere splijtings
motor in een B-52 bommenwerper te
spijkeren en haar omhoog te sturen.
Geld en prioriteiten spelen dan opeens
geen rol meer. Alleen de president had
bevel kunnen geven zonder verder tal
men met de onderzoekingen voortgang
te maken, nadat de mogelijkheid van
nucleair^ voortstuwing enkele jaren ge
leden werd bewezen, maar Truman noch
Eisenhower deed dat.
Er zyn bittere kritici, zoals het De
mocratische lid van het Congres Meivin
Price uit Illinois en de gepensioneerde
luchtmachtgeneraal Donald Keirn, die
gedurende enige jaren hoofd van het
testcentrum is geweest, die zeggen dat
Amerika nu al een A-vliegtuig in de
lucht had kunnen hebben, als men er
zich naar toe had gezet.
Kroesjtsjef beloofde de U.S.S.R. ruim.
een jaar geleden een A-vliegtuig zowel
als een schot op de maan. De Loenik II
trof inderdaad de maan in september
1959, maar hij heeft zich nooit op het
andere feit beroemd, hoewel de redac
teur van „Aviation Week" (een Ame
rikaans weekblad op luchtvaartgebied),
Bob Hotz, die een paar keer in Rusland
is geweest, volhoudt dat in de buurt
van Moskou een A-vliegtuig proefvluch
ten maakt.
Wij vroegen dr. John W. Morfit, test
manager van General Electric in Idaho,
zyn persoonlijke mening en hy zei: „Ik
denk dat zy vliegen met een toestel, dat
is ontworpen voor kernmotoren, maar
zonder deze motoren zélf".
Niet nog eens zo'n verlies
„Wij verloren de Spoetnik-wedstrijd
en daarmee een groot deel van het we-
reldvertrouwen in Amerika's weten
schappelijke kundigheid", verklaarde
het Congreslid Price. „Wij kunnen ons
niet nog eens zo'n verlies permitteren.
Wie het eerst met een A-vliegtuig in
de lucht is. oogst een enorme psycholo
gische zege en een belangrijke mili
taire voorsprong".
De voornaamste reden hiervan is, dat
één kilo uranium-235 evenveel energie
levert als 220.000 liter gasoline van hoog
octaangehalte. „Het eerste vliegtuig op
kernenergie zal minstens vyf dagen
achtereen in de lucht kunnen blijven"
verklaarde de huidige luchtmacht-chef
van het testcentrum, brigade-generaal
Irving L. Branch geestdriftig. Als dat
lukt, zullen de strategische bommenwer
pers Amerika nog beter kunnen behoe
den voor een tweede Pearl Harbor, maar
dan met raketten.
Het A-vliegtuig-project loopt samen
met twee andere projecten: Pluto, een
supersonisch projectiel, aangedreven
door atoomreactie-raketten, dat de we-
Werd de strijd, wie de eerste ruimte
raket veilig en wel in een baan om de
aarde zou kunnen brengen, gewonnen
door Rusland, thans wacht de wereld af
wie het eerste atoomvliegtuig de lucht in
zal stuwen: de Verenigde Staten of Rus
land.
In dit artikel beschrijft de Amerikaan
se journalist George Caroll hoe er aan
Amerikaanse kant gewerkt wordt dit
maal de race te winnen. Caroll, de eerste
journalist, die ooit het super-geheime
Nationale Reactor Test Centrum te Arco
in de staat Idaho bezocht, laat echter
doorschemeren dat Amerika de wedstrijd
reeds gewonnen zou hebben, indien er
maar nard genoeg was aangepakt (en
indien er maar voldoende gelden waren
toegewezen). De Amerikanen werken
volgens hem beangstigend langzaam.
onze gids, N. C. Bruner van General
Electric, ons over de motor inlichtte.
Na de „warme winkel", waarvan de
dikke stalen en glazen deur het op
schrift „Attentie, stralingsgevaarlijk ge
bied" draagt, te hebben verlaten gooiden
wy onze overalls en sloffen in een spe
ciale wasmand en iemand zocht onze
schoenen en broekspüpen af met een
roedevormige geigerteller om te zien
of er nog iets aan was blüven kleven, deze operateurs, die op afstand een em-
Al 't wasgoed, dat wy zojuist hadden
uitgetrokken, gaat naar een afzonder-
lyke wasserij, waarvan het water zorg
vuldig wordt opgevangen. Het centrum,
met zyn 2300 km2 ongeveer driekwart
van Rhode Island, heeft een afzonder-
lyk stuk grond by de Big Lost River,
waar vast en vloeibaar afval wordt be
graven. Daarheen gaat ook het waswa
ter.
Afstandsbediening
In de „warme winkel", waar proef-
machines van en naar de testbank wor
den getransporteerd met afgeschermde
transportmiddelen, geschiedt de mon
tage en demontage met afstandbedie
ning, totdat de motor voldoende is „af
gekoeld" om het de technici mogelyk
te maken binnen te treden.
De muren van de „warme winkel"
zijn meer dan twee meter dik en de ra
men, waardoorheen de technici hun ro-
bot-achtige stalen vingers bedienen, zün
1.80 meter dik. Ken Decoria, een van
mer vol radio-actief stof van de vloer
tien meter beneden hem oppikte, zei:
„Hiermee kan ik een ei oppakken of
desnoods een cocktail mixen". Voor het
fijnere werk heeft hü een periscopisch
vergrootglas.
De ongelofelijkste aanblik biedt de
hal, waarin de vliegtuigmotoren worden
getest, een betonhangar van veertig
miljoen gulden, ter grootte van twee tot
drie voetbalvelden, waar nucleaire mo
toren in de vliegtuigen kunnen worden
ingebouwd. Aan één zijde bevindt zich
de controlekamer, beschermd door drie
meter dikke ramen. Daarin werken de
monteurs als zij bezig zijn met een
kritisch geworden reactor.
Voorheen had men het plan een 4800
meter lange startbaan in de buurt van
deze hangar aan te leggen, met Idaho
als de plaats waar Amerika's eerste
atoomvlucht zou beginnen. Op dit ogen
blik is het aannemelijker, dat de grote
gebeurtenis zal plaatsvinden op de Ed
wards vliegbasis, het voornaamste proef
vliegcentrum van de luchtmacht in de
Mojave-woestün, Californië.
Is dit Ruslands A-vliegtuig? Het
Russische tijdschrift „Krytya Ro-
diny" Vleugels van het vader
land) publiceerde deze foto van
een ontwerp voor een atormvtieg-
tuig met pijlvleugel.
Groot genoeg
Toen dr. Herbert York. de hoogste
burgerhjke wetenschapsman van het
Pentagon, in deze enorme hangar kwam
en door zo'n drie meter dik glazen raam
naar binnen keek, moet hü gezegd
hebben: „Dit is de enige ruimte, groot
genoeg om alle commissies, raden en
comité's, die zich met het probleem van
de atoomvoortstuwing voor vliegtuigen
hebben beziggehouden, te bevatten".
Er zün mensen die ervan overtuigd
zün, dat wü al met een A-vliegtuig in
de lucht zouden zün als sommige van
deze commissies nooit waren ingesteld.
(King Features Syndicate)
?v
(Van onze Amerikaanse correspondent)
Het Amerikaanse departement van Handel heeft voorspeld, dat er
in 1961 5.800.000 auto's verkocht zullen worden. Vergeleken met de
6.700.000 auto's, die in 1960 zijn verkocht, zou dat een achteruitgang
betekenen van ruim dertien procent. Deze uitspraak van een waar
zegger, die het een jaar geleden bij het rechte eind heeft gehad, heeft
de Amerikanen vrij somber gestemd. De auto-produktie heeft grote
invloed op de fabricage van staal, rubber, glas. plastic, katoen, koper,
aluminium, lood, zink. nikkel, kortom op een belangrijk deel van
Amerika's economie. Ook Kennedy en zijn raadsleden zijn enigszins
verontrust door de grote werkloosheid (ruim 4 miljoen in november!)
en door de slapte in het bedrijfsleven.
departement van Handel voorziet, dat
in 1961 dezer kleinere typen 35 a 40 pet.
van de Amerikaanse produktie zullen
uitmaken. Een compacte auto bestaat
uit 30 tot 35 pet. minder staal dan een
auto, die men vroeger normaal noemde
en dat betekent natuurlyk een extra
slag voor de staalnüverheid. Ook de
banden zün kleiner en eisen minder
materiaal.
Voor de aluminium-industrie zün er
meevallers: aluminium wordt meer en
meer gebruikt in auto's. Drie fabrieken
maken aluminium motoren i totaal in
acht modellen), het rasterwerk aan de
voorkant wordt vaak van dit metaal
Autoproduktie zal
enigermate dalen
De toekomstige regeerders willen thans
nog niet zeggen of er na 20 januari
büzondere maatregelen genomen zullen
worden, maar men overweegt wel, wat
men eventueel zou moeten doen. Ken
nedy heeft een speciale studiecommissie
hiervoor aan het werk gezet. Juist om
dat de nieuwe president allerlei gedaan
wil krijgen van het Congres, past hü
ervoor op, de relatie met de wetgevers
niet onnodig geprikkeld te maken.
De autofabrikanten tonen zich opti
mistischer dan het ministerie van Han
del. maar dat zou weieens beroeps-op-
timisme kunnen zün.
Voor de staal-industrie is het ook al
niet plezierig, dat de compacte auto's
zo veel succes hebben. Men zal zich her
inneren, dat het vorige jaar Ford, Che
vrolet en Chrysler met kleiner modellen
op de markt zün gekomen. Naar Euro
pese begrippen altüd nog flinke auto's
maar toch niet langer „sleeën". Het
aantal van die compacte modellen is
dit jaar nog groter geworden en het
Advertentie
„Geen goud zo goed"
dat zeggen al drie geslachten van Klooster
balsem (Akker-Balsem). Het heerlijk ver
warmende wrijfmiddel bij reumatiek en
spierpijn, waarvan de geneeskrachtige
bestanddelen door de huid ,in de pijnlijke
weefsels dringen. Bovendien is Kloosterbal
sem een heerlijke wondbalsem die snel won
den zuivert en nieuwe huidvorming bevor
dert. In vele gezinnen is een pot Klooster
balsem een huisapotheek op zich zelf.
vervaardigd en men neemt proeven met
bumpers van aluminium.
De produktie van compacte auto's
heeft tot gevolg gehad, dat de invoer
van kleinere Europese auto's belangrük
is verminderd. In 1960 werden er 23 pro
cent minder wagens geimporteerd dan
in het voorafgaande jaar. Het schünt,
dat alleen de Volkswagen niet ontevre
den behoeft te zün. In 1961 verwacht
men een totale import (alle merken bü
elkaar dus) van ongeveer 400.000 wa
gens.
Tot de vüf binnenlandse aangelegen
heden, die Kennedy na 20 januari aan
het congres zal voorleggen, behoort de
hulp aan noodlüdende streken. De nood
zal daar des te groter zijn, naarmate
de recessie ernstiger vormen aanneemt.
Bovendien staan op Kennedy's verlang-
lyst: medische zorg voor bejaarden,
hulp aan het onderwüs, verhoging van
het minimum-loon en woningbouw. Het
congres zal zeer waarschünlijk tot me
dewerking bereid zijn en spoedig kan
men diverse wetten verwachten om ver
betering te brengen in de toestand. In
Amerika spreekt men van de witte
broodsweken van een nieuwe president
en men bedoelt daarmee de beginperiode,
waarin hü doorgaans op goede voet
staat met het Congres. In die periode
heeft een president nog allerlei baan
tjes weg te geven aan politieke vrienden
van zijn partijgenoten in het Congres
en dat maakt zijn greep op Huis en
Senaat in die begintüd des te sterker!
Minderheid en meerderheid
Graag zou Kennedy zien. dat een min
derheid in Senaat en Huis minder kans
kreeg dan voorheen om door een soort
sabotage de wensen van de meerderheid
te dwarsbomen. In de Senaat kan de
minderheid door schier eindeloze rede
voeringen (een „filibuster" noemt men
dat» uitstel en soms afstel bewerken en
in het Huis bestaat een zeer conserva
tieve „rules committee" van twaalf man.
die een wet eenvoudig niet kan vrüge-
ven voor behandeling in een plenaire
zitting. Kennedy heeft wel verklaard,
dat hü hoopt, dat de meerderheid de
toon zal aangeven in het Congres, maar
hij wenst op dit moment kennelük niet
de strüd aan te binden tegen de privile
ges van een minderheid, die hü te vriend
wil houden.
Hij houdt zijn kruit droog voor even
tuele conflicten met het Congres, die
men kan verwachten, wanneer hij her
vormingen voor zal stellen in de hulp
aan het buitenland, wanneer hy even
tueel kernwapengeheimen aan de NAVO
wil meedelen, wanneer mogelyk de rela
tie tot China onder de loep zal worden
genomen en wanneer er schot mocht
komen in een ontwapeningsovereen
komst of in een verdrag, dat kernex
plosies in de ban zou doen.
Het lükt nog erg optimistisch om
schot te verwachten in laatstgenoemde
onderwerpen, maar nu de uiterst starre
McCone weggaat als voorzitter en lid
van de commissie voor Atoomenergie,
krügt Kennedy wellicht zün kans om
ernst te maken met wat hü tüdens de
verkiezingscampagne heeft toegezegd:
een ernstige poging om na te gaan of
men met de Russen tot een akkoord
kon komen over stopzetting van kern
explosies. Een eventueel verdrag met de
Russen zou door het Congres geratifi
ceerd moeten worden en dat zou moeite
kunnen kosten. Reden te meer voor
Kennedy om de betrekkingen niet on
nodig geprikkeld te maken.
Schrijver van boek
m
over Sanerbruch
in gelijk gesteld
Een WestberUJnse rechtbank heeft
een aanklacht van de erven Sauer-
bruch, tegen de uitgever van „Die Ent-
lassung". niet ontvankelijk verklaard.
In „Die Entlassung" heeft de West-
duitse schrijver Jurgen Thorwald de
laatste jaren van de beroemde chirurg
dr. Ferdinand Sauerbruch beschreven.
Sauerbruch leed aan aderverkalking in
de hersenen en had vooral in de laat
ste maanden van zün activiteiten als
chirurg verscheidene grote misslagen
begaan. Het boek van Thorwald heeft
in geheel Duitsland en ook in het bui
tenland veel opschudding verwekt.
Thorwald tekende een aftakelend
man, wiens roem als chirurg tot het
laatste moment door de Oostduitse auto
riteiten hü woonde in West-Berlün
maar werkte in het Charité-ziekenhuis
in Oost-Berlyn misbruikt werd vno'
propagandadoeleinden. Toen hij in juli
1951 overleed, was van zijn vaste
hand en zün grote kennis niets an
ders over dan een schün van kunde,
dat volgens de door Thorwald verza
melde gegevens bovendien teniet was
gedaan door de macht welke de ziekte
had over de patiënt.
Sauerbruch bleef opereren, ook toen
hem tenslotte de toegang tot de Cha-
rité ontzegd was, aldus Thorwald.
Een en ander was voor de eerste
vrouw van de chirurg aanleiding een
aanklacht in te dienen tegen de schrü-
ver. Zü stelde dat „Die Entlassung"
een verkeerd en onvolledig beeld geeft
van de persoonlükheid van dr. Sauer
bruch.
Zonder zün vonnis tot in details be
kend te maken heeft de Westberlynse
rechtbank de eis teruggewezen. Het is
niet bekend of, wellicht op andere gron
den, een tweede aanklacht zal worden
ingediend. Het vonnis heeft de indruk
dat de schrijver in het gelük is ge
steld. vooral omdat niet is ingegaan
op de details van de beslissing.
V oorrangsproblemen
j_A.
Ontwerp voor een Amerikaans
atoom-vliegtuig. Dit is een van de
verschillende versies van een door
kernenergie aangedreven vliegtuig,
ontworpen door Convair ten be
hoeve van de luchtmacht. De reac
tor zal in Fort Worth, Texas, in de
staart worden ingebouwd. Onder
de vleugels zullen twee normale
straalmotoren worden gemonteerd.
Als twee automobilisten, b.v. A. en B.
van recht tegenovergestelde züde een
voorrangsweg oprüden verkeren velen in
de veronderstelling, dat B voorrang
heeft op A, omdat B zich op het krui-
singsvlak dus op de voorrangsweg
bevindt en A (nog) vóór de kruising ls
Naar de mening van de ANWB dient
niettemin de bestuurder van B de door
gang voor A vrü te laten op grond van
het feit, dat A en B zich op dezelfde zü-
weg bevinden en B dus verplicht U bü
het linksafslaan op een kruising het te
gemoetkomende verkeer te laten voor
gaan.
