Geheimen en beloften van de Oceanen
Steyr en Linz zijn industriesteden
met een erg sterk cultureel besef
ZATERDAG 12 NOVEMBER
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 4
Oudheidkundige curiositeiten en
hypermoderne schouwburgen
Oceanografie niet langer een
stiefkindje der wetenschap
immiimim mmn: :mnn?
HOE WERKT HET?
(Van onze Weense correspondent)
(II en slot)
De stad Steyr in Stiermarken is in Europa en ook daarbuiten
bekend door de gerenommeerde auto's, motorfietsen en scooters die
in deze industrieplaats worden gefabriceerd. Van 35.000 inwoners
werken er 8000 in autofabrieken en wanneer men dit laatste getal
volgens de gebruikelijke berekening van de sociologen met drie (per
sonen per gezin) vermenigvuldigt, vormen deze 24.000 mensen het
overgrote deel van een typische industriebevolking. Mei* zou nu ver
wachten, dat deze industrie ook uiterlijk haar stempel op de stad
drukt, maar dat is gelukkig niet het geval.
De autofabrieken liggen aan de buitenrand van de stad, zodat
Steyr zelf nog alle pittoreske eigenaardigheden van een middeleeuws
handelscentrum vertoont. Nergens in Oostenrijk vindt men een stad,
die als geheel zo goed het antieke karakter heeft bewaard. Wie door
de smalle straatjes met hoge Gothische gevels en luifels loopt of over
het langgestrekte plein wandelt, heeft het gevoel, dat de tijd hier is
blijven stil staan. Dat alles is juist aan de industrie te danken.
curatorium in Salzburg tobt over de
benodigde geldbedragen die een uni
versiteit verslindt, heeft Linz in dit
opzicht geen zorgen. Daarom twijfelt
niemand er aan, of de hogeschool van
deze industriestad zal binnen enkele
jaren een feit zijn.
Als Rotterdam
Linz is de meest voortvarende, voor
uitstrevende en ook de meest zelfbe
wuste stad in geheel Oostenrijk en
vertoont in dit opzicht veel overeen
komt met Rotterdam. Het heeft de
grootste havens, de meeste wolken
krabbers, de comfortabelste en mo
dernste tuindorpwjjken voor arbeiders
in alle mogelijke, meest felle kleuren,
het mooiste en modernste kinderzie
kenhuis, een academie voor beeldende
kunst die het met de Weense academie
kan opnemen, en vooral bezit deze
stad het rjjkste en best geoutilleerde
museum van moderne kunst met een
aantal unieke collecties. Linz kan zich
bjjna alles veroorloven, vooral op cul
tureel terrein, want ook hier wil het
een vooraanstaande rol spelen en an
dere provincie-steden overvleugelen
Voor de bouw, resp. ombouw van de
twee schouwburgen werd de bekende
en duurste architect aangezocht, na
melijk Cl. Holzmeister die ook het
nieuwe „Festspielhaus" in Salzburg
heeft ontworpen.
Linz kan de beste regisseurs uit het
buitenland engareren door hun de
hoogste honoraria aan te bieden en
het kan zich de weelde veroorloven om
beroemde dirigenten in de concertzaal
te laten optreden. Deze stad heeft
slechts één grote zorg, namelijk dat de
goede zangers, spelers en regisseurs, die
hier grote successen boeken, tenslotte
toch naar Wenen of naar t buitenland
gaan. De Duitse regisseur Fredschoer,
die een zo uitstekende opvoering van
Anouilh's „rHurluberlu'* (De verliefde
reactionair) in Linz mogelijk maakte,
gaat nu bijv. weer naar Duitsland
terug.
Brücknersorgel
Linz voelt zich niet alleen als de
stad van Bruckner, die als jonge
man organist is geweest in de vroe
gere kathedraal, maar tevens treedt
het op als de beschermheer van het
klooster St.-Florian, waar de oude
Bruckner jarenlang vertoefde, waar
hij een eigen woon- en werkkamer
had en waar hij volgens zijn uit
drukkelijke wens in de crypte werd
begraven.
Wie de gast is van het gemeentebe
stuur van Linz, wordt niet alleen rond
geleid door de ijzer- en staalfabrieken
of langs de beste voorbeelden van mo
derne woonbouw, maar men begeleidt
hem ook naar het klooster St.-Florian
en de gastheren zorgen er dan telkens
voor dat een organist op hetzelfde or
gel een toccata speelt, waarop Bruck
ner urenlang heeft gefantaseerd.
In de crypte bemerkt men dan dat
tussen al die graven van prelaten, ab
ten en monniken slechts één leek is
bijgezet: Anton Bruckner, wiens graf
tombe hier de enige is die vrijwel het
gehele jaar door onder bloemen is be
dolven.
Het hoofdplein van Steyr is typerend voor het middeleeuwse karakter
van deze Oostenrijkse provinciestad, waarvan de bevolking niettemin
voornamelijk van de moderne industrie leeft.
In juli 1959 spoelde nabij Providence in de Amerikaanse staat
Rhode Island een door zout aangevreten blok cement aan. Deskun
digen herkenden er een van die blokken in, die worden gebruikt om
radio-actieve afvalstoffen in zee te doen verdwijnen. Bij onderzoek
vond men van radio-activiteit geen spoor meer. De zee leverde hier
mede twee raadsels op: in de eerste plaats was een tachtig kilo zwaar
stuk cement over een afstand van tweehonderd kilometer tegen elke
bekende stroming in meegevoerd en in de tweede plaats was een niet
onbelangrijke hoeveelheid radio-activiteit door de zee opgenomen,
zonder dat men begreep hoe dit kon. Men besloot dit te voorkomen
door de afvallen voortaan in zee te werpen op plaatsen waar diepe
gaten met stilstaand water zijn. De oceanografen betwistten het be
staan van zulke gaten. „Wij weten nog altijd onvoldoende van de zee
af" zeiden zij, „en ieder ogenblik komen wij voor verrassingen te
staan!"
Bergen en stromen
onderwater
10990 meter diep gevonden en vlak
bij een diepte van 3300 meter. Sedert
het jaar 1870 bestudeert men de Golf
stroom, waarvan nog lang niet alles
bekend is; zelfs de juiste loop is niet
geheel bekend. Wat begrijpelijk is als
men hoort, dat de Golfstroom uit
meerdere stromen bestaat. Die stro
men zijn de slagaderen van de oceaan,
die warmte en koude over de hele
wereld distribueren en die volgens de
Oceanograaf Roger Reveille „het
machtigste onderdeel van de hele schep
ping vertegenwoordigen". De koude
stroom van Peru voert enorme hoe
veelheden zeedieren mee langs de Zuid-
amerikaanse kust, waar miljoenen zee
vogels van leven, die op hun beurt
de mensheid weer voorzien van gu
ano, de beste mest die men kent.
Elke tien jaren is er een warme
stroom, de „Nino", die de koude stroom
verstoort, de zeedieren doet sterven,
waardoor de vogels verhongeren en
de mensheid de guano onthouden.
De oceanen kennen zelfs hun „woes
tijnen" zoals de Sargassozee, die Von
De kloosterkerk St.-Florian in Linz met het orgel, waarop de beroemde
componist Anton Bruckner dagelijks urenlang fantaseerde.
Middeleeuws stadje
trekt toeristen aan
Steyr bezit een paar goede hotels
alsmede in een hooggelegen oude toren
een elegant restaurant, vanwaar men
een prachtig uitzicht heeft op de stad.
Men ziet de spitse daken, de sierlijke
torens en hoge middeleeuwse puien, die
soms een latere barokke versiering ver
tonen. Maar die hotels en restaurants
worden vrijwel uitsluitend door fabri
kanten bezocht, door vertegenwoordi
gers en handelsreizigers die overdag
in de autofabriek confereren. Deze
stad kan haar oudheidkundig karakter
bewaren, omdat het gemeentebestuur
onder leiding van een zeer vooruit
strevende burgemeester hiervoor graag
aanzienlijke geldbedragen ter beschik
king stelt.
Op een heuvel buiten de stad ligt
een slanke wolkenkrabber, maar het
oude stadscentrum wordt ten koste van
veel geld gehandhaafd en gerestau
reerd. Steyr is een reis waard, niet
alleen voor vertegenwoordigers, die
hier goede zaken kunnen doen, maar
ook voor toeristen uit binnen- en bui
tenland.
Grootste industriestad
De grootste industriestad van Oos
tenrijk is Linz, waar alleen al 16.000
mensen in de ijzer- en staalfabrieken
(Voest) te werk zjjn gesteld. Wie hier
oudheidkundige curiositeiten zoekt,
komt nauwelijks aan zijn trek, maar
wel vindt men er twee hypermoderne
schouwburgen, waar opera- en toneel
voorstellingen worden gegeven van een
kwaliteit, die met uitzondering van
Graz door geen enkele andere pro
vinciestad wordt overtroffen. Linz
waagde zich zelfs aan premières van
Ionesco, Tennessee Williams, Miller,
Anouilh, Sartre e.a.nog voordat één
enkele Weense schouwburg aan zo'n
experiment durfde te denken.
Evenals elke vooruitstrevende grotere
gemeente in het buitenland denkt ook
Linz aan de oprichting van een eigen
hogeschool. De plannen hiervoor zijn
reeds ontworpen en ook de financiële
middelen staan ter beschikking, want
provinciale staten van Opper-Oosten-
rijk en de hoofdstad Linz beschikken
over het nodige geld, dat de zware
industrie in de vorm van hoge belas
tingen afwerpt.
Tegenwicht
Men zou nu verwachten dat de ho
geschool in dit industrie-centrum een
technische hogeschool zal worden, doch
de oprichters waartoe ook indus
triëlen behoren hebben met opzet
aan iets anders gedacht en wel aan
een tegenwicht, waardoor juist de
overheersende techniek tot haar eigen
proporties en haar dienende functie
wordt teruggebracht. Evenals in Salz
burg wil men ook in Linz een z.g.
research-universiteit in het leven roe
pen, die gespecialiseerd is op de sociale
wetenschappen, maar op wijsgerige ba
sis.
Het aantal studenten zal ook hier
beperkt zijn hoogsten 400 zodat
persoonlijk contact met de professoren
mogelijk blijft. Dit laatste in tegen
stelling met Wenen waar 15.000 stu
denten zijn Ingeschreven. Terwijl het
Zjj doelden hiermede op de ont
dekking van het schip „Discovery II",
die in 1957 op zeventienhonderd va
dem onder de warme Golfstroom een
koude stroom ontdekte, tien maal ster
ker dan de Mississippi en in om
gekeerde richting! Destijds meende
men ter hoogte van de kust van
New Jersey een stuk „dood water"
te hebben ontdekt, waar men atoom-
af vallen kon storten. De zee bleek
echter niet bereid mee te werken en
gaf de afvallen terug.
Jarenlang is de oceanografie een
stiefkindje van de wetenschap geweest
een van de pioniers was wijlen vorst
Louis van Monaco, die met een schip
twee musea vulde en zich een grote
naam verwierf als oceanograaf. Tot
de jaren van de tweede wereldoorlog
bleef de oceanografie zich langzaam
ontwikkelen. In de oorlog vond men
zoveel raadsels, dat de wetenschappe
lijke belangstelling niet alleen wak
ker bleef, maar ook voldoende finan
ciële steun vond. Men ontdekte bij
voorbeeld, dat de Sonar in tropische
wateren onbruikbaar is en geen en
kel voorwerp meldt. De invasie in
Normandië werd in zijn eerste fasen
ernstig gehandicapt door onvoldoende
kennis van wind en stromingen aan
een zo bekende en druk bezochte kust
als deze. In het kader van het inter
nationale geofysisch jaar waren vijf
enzeventig schepen in zeven zeeën on
der de vlag van zesentwintig landen
bezig met het onderzoek van zeebo
dem en zeestromingen.
geweest. De Russen werken tevens
aan de plannen voor een dam van
het eiland Sachalin naar de Siberische
kust, waardoor de koude stroom van
Ochotsk anders wordt gericht; dat
zal Wladiwostok tot een ijsvrije ha
ven maken en de temperatuur van
de Japanse Zee twintig graden doen
stijgen. De Russische ingenieur Mark-
hine werkt aan een plan voor een
stuwdam in de Behringstraat, waar
na men stromen heet water in de
Poolzee wil richten om het ijs te
doen smelten. „Een door kernenergie
verwarmde hoeveelheid water van de
temparatuur en de omvang van de
Golfstroom zou alle Poolijs doen
smelten" zegt Markhine.
Een dergelijk projekt zou het kli
maat van Siberië, van Canada en
van Alaska op ingrijpende wijze ver
anderen. Miljarden hectaren Canadese
toendra en Siberische taiga zouden
vruchtbare landbouwgrond worden.
In Canada heeft men onmiddellijk
alarm geslagen toen deze plannen be
kend werden. Men verwacht hier na
melijk een stijging van het zeewater
peil over de gehele wereld van ge
middeld 170 cm van, wat beteken!
dat Londen, New York, Denemarkeil
en Nederland onder water zouden ko
men te staan.
1
De zeebodem bevat bergketens ho
ger dan de Himalaya en stromen
machtiger dan de Kongo of Mississippi
canyons, machtiger dan de Grand
Canyon in Colorado. Men heeft bij
de Marianeneilanden een trog van
KERNREACTORS VOOR SCHEPEN EN
VLIEGTUIGEN
Aangezien vooral bij lange
reizen een belangrijk deel
van het'laadvermogen van
schepen en vliegtuigen wordt
ingenomen door brandstof,
was het te verwachten dat
men zou trachten voor de
voortstuwing kernenergie
te verwezelijken, waarbij
immers het brandstof ge
wicht te verwaarlozen is.
stoom-of motorvoortstuwing
atoomvoortstuwing
Aangezien de kernreactor
met zijn afscherming vrij
zwaar is, is dit voorlopig
slechts voor handelschepen
voor lange reizen zinvol.
machine-en
brandstof-
ruimte
Daar een kernreactor geen lucht gebruikt en
geen uitlaatgassen produceert is het vooreen
daarmee uitgeruste onderzeeboot mogelijk vrij-
wel onbeperkt onder water te blijven. Het tac-
tische voordeel voor deze boten, in vergelijk met
de gebruikelijke combinatie van dieselmotoren
en electromotor met batterijen die opgeladen
moeten worden, is dus groot. Met de hulp van
geperfectioneerde navigatieinstrumenten zijn
dan ook reeds vele langdurige onderzeesche
tochten gemaakt, o.m. dwars onder de poolijskac
door. De boten hebben de grootte van een flink
vrachtschip of kruiser.
Voor schepen gebruikt men heliumgas
als koelmiddel waarmee dan water wordt
verhit tot stoom voor de aandrijving van
de turbines, die óf rechtstreeks de schroe
ven aandrijven, waarvoor dan zware tand
wielen nodig zijn, óf met generatoren
en electromotoren.
In de atoommotor van een
vliegtuig wordt de lucht
door een' compressor
samengeperst en dan door
de reactor verhit. Een deel
van de hete lucht,onder
hoge druk, drijft de turbi
ne aan, terwijl de rest de
stuwkracht levert. Deze
lucht blijft dan nog 2 uur
radio-actief.
DOORSNEDE SCHEEPS-
KERNREACTOR
Bij boven water varende schepen is er echter
het gevaar voor de radio-actieve straling van
de reactor bij een eventuele scheepsramp.
Enerzijds dient de reactor volkomen veilig te
blijven bij een aanvaring, anderzijds mag hij
ook in een gezonken schip geen gevaar opleveren.
Daartoe wordt de reactor in een zwaar stalen
vat gebouwd. Daaromheen is een mantel van beto..
en óm het geheel een pantser tegen aanvaring.
Een gezonken schip zal men volstorten met beton
om zo de reactor voor eeuwig in te kapselen
Humboldt bestudeerde. De Sargasso
zee bevat de grootste hoeveelheid ve
getatie ter wereld over een oppervlak,
dat even groot is als Nederland en
België tezamen. Men vindt hier reus
achtige varens, dozijnen soorten zeld
zame vissen en zeldzame schelpdieren,
ongerekend het grootste raadsel der
natuur: de palingtrek.
De oceanen leveren de mensheid de
grootste schatten, waaronder alleen al
twintig miljoen ton vis per jaar; dat
is tienmaal meer in gewicht dan alle
bosbouw, veeteelt en landbouw ople
veren. De visserij wordt in een steeds
dichter bevolkte wereld steeds belang
rijker en wetenschappelijker. Het ge
brek aan gegevens doet zich hier sterk
gelden. Men zoekt naar methodes om
de trek van bepaalde vissen te rege
len. „We doen niet meer dan de vis
van hier naar daar jagen" schreef
de- Oceanograaf Iselin, „wetenschap
pelijk vissen kunnen wij niet en wij
halen in een tijd, waarin overbevol
king en ondervoeding bekende pro
blemen zijn, nog geen tiende deel van
het voedsel uit de zee, dat deze ons
zou kunnen leveren!" Reeds droomt
men echter van „landbouw ter zee",
verrijken van de voedingskracht van
de zee om meer wier te winnen.
Wierbonbons, planktonsoep
en haringbrood
In Japan maakt men bonbons van
veredeld plankton, in Thailand is soep
van wier en plankton een groot succes
en in Eastport, Amerika, is een fa
briek die brood maakt op basis van
gedroogde haring. „Het is een kring
loop" zegt de Oceanograaf Rutten-
berg, „het plankton voedt zich met
fosfaten, de vissen met plankton, als
er twee maal meer fosfaten in zee
zijn, hebben wij dus twee maal meer
vis!" Zijn „visboerderijen" de oplos
sing van het wereldvoedselprobleem?
Maar wier en vis zijn niet de enige
rijkdommen. Tussen Tahiti en de Zuid-
amerikaanse kust heeft men in de
zeebodem een enome ertsrijkdom ont-
:lekt: koper, kobalt, nikkel en man
gaan. De twaalf Amerikaanse en veer
tien Russische schepen die aan het
geofysisch jaar deelnamen, zijn voor
een deel juist in deze sector bezig
Schepen van zesentwintig landen
namen deel aan een oceanogra-
fisch onderzoek op een schaal, zo
als nog nooit was gezien. Men
bestudeerde de vorm van de zee
bodem, het leven van vissen en
zeeplanten en tal van andere as
pecten. Een van de problemen,
die de aandacht trokkenis het
sterker afsmelten van de Poolkap,
waardoor het zeewaterpeil ovet
de hele aarde zou stijgen.
Reeds nu maakt men zich zorgen
dat het gemiddelde peil langzaam
stijgt en men slaat het afkalven van
de ijsbergen angstvallig gade. Het is
echter niet alleen angstwekkend
nieuws, dat van de zee komt; het
exploratieschip „Galathea" keerde een
tijd geleden terug van een tocht rond
de Philippijnen met niim tweehon
derd tot nu toe onbekende vissoor
ten. De Amerikaanse professor Hal-
stead is met een heel schip op weg
om giftige vissen te vangen, die men
hoopt te gebruiken in de farmaceu
tische industrie; zo kan de zeekom
kommer belangrijke diensten bewij
zen bij het bestrijden van bepaalde
soorten kanker, de zeeschorpioen bij
de bestrijding van suikerziekte en de
ballonvis bij de genezing van hart
kwalen en het stelpen van bloe
dingen. De Fransman Cousteau laat
van zich spreken door zijn „duik-
schotel", die in Amerika voor hem
wordt gebouwd. Een internationale
groep deskundigen onderzoekt alle ver
halen, fabels en legenden over de zee
om er later wetenschappelijk gefun
deerde uitleggingen aan te kunnen
geven.
Ongetwijfeld kan men uit deze sec
tor belangrijke wetenschappelijke ont
dekkingen verwachten, of zoals een
Russische Oceanograaf zei „De men
sen kijken naar de hemel om het
heil voor de mensheid te zoeken, maar
misschien vinden zij de oplossing voor
vele dringende problemen eerder in
in de zee!"
