Moskou tracht de illusie van een
„onbedorven jeugd" te handhaven
DE VREEMDELING, DIE IN UW STEDEN WOONT
Een Zoeklicht
11 V
'(rm
Amerikaanse journaliste in de Sovjet-Unie (III)
'Men doet inderdaad heel veel voo* de jongeren
maar kinderen van leiders worden bevoorrecht
Moraal van Russische jeugd is
een zaak, die iedereen aangaat
WOORD VAN BEZINNING
.1
y OP DE BOEKENMARKT
Hella Haasse en het jeugdprobleem
Zaterdag 9 juli 1360
De Amerikaanse journaliste Ann Landers in gesprek met enige Kussische politiemannen, die
dienst deden bij het gebouw in Moskou, waar onlangs de Amerikaanse expositie is gehouden
Het is uiterst moeilijk om gegevens aan de weet te komen over
jeugdproblemen in Sovjet-Rusland. De nieuwe generatie is de trots
en de vreugde van de U.S.S.R. en de autoriteiten doen alle moeite
om de illusie te handhaven, dat de Russische jeugd voor 99.44 procent
onbedorven is
Statistieken over straatschenderijen worden niet gepubliceerd.
Misdadige activiteit van jonge mensen wordt zelden in de kranten
vermeld. Het stereotiepe antwoord van de Intourist-gidsen luidt: „Wij
hebben hier geen moeilijkheden met de jeugd".
Xwee klassen van
„staatsclienders"
Ik begreep, dat ik alleen van een
Amerikaan, die Russisch sprak en hier
een poos had gewoond, een duidelijk
beeld zou kunnen krijgen. Howard
Sochurek, fotograaf van het weekblad
„Life" te Moskou, bracht mij in aan
raking met Priscilla Johnson. Priscilla
is een knap journaliste (ze werkt voor
de North American Newspaper Alli
ance in Moskou). Ze spreekt vloeiend
Russisch en is deskundig op het ge
bied van de Russische wetgeving.
Priscilla vertelde mij, dat het in
derdaad waar is, dat de jeugdmisda
digheid in Rusland minder is dan in
de Vex-enigde Staten. Zij gaf daarvoor
de volgende redenen op. Van 7 jaar af
wordt het Russisohe kind gecontro
leerd door de Staat. De kinderen
worden druk bezig gehouden en de
meesten van hen hebben geen tijd,
energie of neiging om in moeilijkheden
te geraken.
Russische kinderen zijn van 8 uur
's morgens tot 2.30 uur 's middags op
school, zes dagen per week, op zondag
zijn ze vrij. De scholen sluiten op
1 juli en gaan 1 september weer open.
's Winters hebben de kinderen twee
weken vakantie. Gemengde klassen
werden in 1943 afgeschaft, maar in
1955 weer ingevoerd. De reden: „De
jongens gedragen zich beter als er
meisjes bij zijn".
Ongeveer 80 procent van de school
kinderen in Moskou komt uit gezin
nen waarvan beide ouders werken.
Warme lunches worden gratis ver
strekt, en bovendien „zoveel melk als
ze maar lusten". Er is bezigheid onder
leiding en extra les tot 6 uur voor kin
deren, die bijles moeten hebben, of
„voor hun eigen bestwil bezig gehou
den moeten worden". Onder dit motto
worden probleemleerlingen in school
gehouden tot hun ouders thuis komen
van hun werk.
Betaling voor schoolbezoek
De leerplicht voor stadskinderen is
tien jaar en voor dorpskinderen zeven
jaar. Als een leerling hoge cijfers haalt
en veelbelovend is, mag hij gratis yer-
der studeren aan een universiteit of
een ander instituut.
De Russen zijn hier enorm trots op.
De eerste dag dat ik aankwam in
Moskou, vertelde een kelner mij al, dat
zijn zoon voor ingenieur studeerde.
„Victor is in zijn 5-de jaar aan de
universiteit en hij heeft geen cent ge
kost. In feite is zijn studie gratis", zei
hij trots.
Eerste-jaarsstudenten die goede cij
fers halen, krijgen een toelage tot een
bedrag van dertig dollar per maand
en een oudere-jaars met uitzonderlijke
cyfei's kan wel tachtig dollar krijgen.
Als zijn ouders een bijzonder laag in
komen hebben, kan hij nog meer krij
gen.
De universiteiten hebben veel inwo
nende studenten van beiderlei kunne.
Men vertelde mij dat er een druk ver
keer is op de gangen, na middernacht.
„De autoriteiten zijn er van op de
hoogte", vertelde me een student,'
„maar er wordt niets tegen gedaan,
omdat ze weten dat het onmogelijk is
zulke dingen te controlei*en".
Russische meisjes gaan vóór hun
zestiende jaar niet met jongens uit.
Te oordelen naar de brieven, die ik
krijg door mijn rubrieken in de kran
ten, begint het Amerikaanse meisje
daar twee jaar eerder mee. In Rus
land zijn geen suggestieve of uitdagen
de films of advertenties. Misschien is
dit de reden, waarom jonge meisjes
niet proberen er „betoverend" uit tr
zien, of ouder te lijken dan ze zijn.
Een leerlinge van een middelbar^
school die make-up gebruikt, wordt
als ordinair beschouwd. Geen „respec
tabel" meisje rookt, ofschoon sommige
„aardige" jongens uit de hoogste klas
het wel doen.
„Niet fatsoenlijk'
De moraal van de Russische teen
agers is een zaak die iedereen aangaat
Een moederlijke vrouw, die juist voo;
mij in de ondergrondse stapte, ging
naast een wildvreemd zeventienjarig
meisje zitten. Ik hoorde de vrouw
zeggen: „Jongedame, je kleding is niet
fatsoenlijk. Je bent van voren niet vol
doende aangekleed Schaam je". Het
meisje kreeg een kleur en trok een
trui aan.
Maar heel weinig teen-agers in Rus
land kunnen over een auto beschikken.
Als ze een afspraakje hebben, dan ge
bruiken ze de bus, de ondergrondse of
lopen eenvoudig, 's Winters is schaat
senrijden een populaire sport en de
meeste teen-agers hebben dan een
ijs vriend of vriendinnetje. De teen
agers hebben als regel geen betrek
king, omdat ze de tijd buiten school
gebruiken om te studeren. Dit wordt
belangi'ijker geacht dan zakgeld te
hebben. Maar weinig jongens kunnen
een meisje mee uit eten nemen. Als
ze naar een concert, film of iets an
ders gaan, waar entree wordt geheven,
is het niet ongewoon, als het meisje
voor zich zelf betaalt.
Irena, een Russische meisje van 18,
vroeg me, waarom Amei'ikaanse jon
gelui al „vaste verkering" hebben
(„going steady"), als ze nog op de
middelbare school zijn. „Dat vind ik
zo iets geks", zei Irena. ,Als je een
maal getrouwd bent, heb je vaste ver
kering of je wil of niet!"
Totaal verdraaid beeld
Toen ik dit Russische meisje vroeg,
wat ze eigenlijk wist over Amerikaanse
jongelui, antwoordde ze: „Een hele
boel. Het komt vaak voor, dat ze bij
een ruzie hun ouders neerschieten, ze
rijden zich te pletter in snelle auto's
en bevechten elkaar in benden"
„Geloof je, dat dit een juist beeld
is van de Amerikaanse jeugd?"
Ze antwoordde: „Wij weten, dat ze
niet allemaal zo zijn. Sommige Ameri
kaanse teen-agers moeten aardig zijn
en piano studeren. Van Cliburn (de
jonge Amerikaanse concert-pianist)
was hier en hij is een talentvol mu
sicus".
Het is we ltreurig, dat de Russische
propaganda de jeugd een dergelijk ver
trokken beeld geeft van een ander
volk.
In 1958 werd de leeftijd der crimi
nele verantwoordelij klieid van 14 tot
16 jaar verhoogd. De meeste soorten
lichte vergrijpen, zoals mishandeling,
kleine diefstallen en spijbelen, worden
door de jeugdleider of het hoofd der
school afgedaan. De zwaardere over
tredingen komen voor de rechtbank.
Er zijn twee „klassen" van Straat
schenders in Rusland, het „klassen
loze" land. De „stiljagas" zijn herrie
schoppers in broeken met nauwe pij
pen, lange haren en sponsrubber zolen
Ze hangen 's avonds rond op de hoeken
van de straten, fluiten de meisjes na.
roken sigaretten en drinken veel wijn.
Het zijn grote liefhebbers van rock-
and-roll muziek. (Sommige Ameri
kaanse platen zijn in Rusland ver
krijgbaar). Elvis Presley is hun idool.
Als Elvis Presley te luid wordt geïmi
teerd in de openbare parken (veel
ïongelui hebben een gitaar en spelen
daarop in het openbaar), pikt de mi
litie ze op.
Er is gebrek aan politie, evenals aan
elk ander soort werker in de Sovjet-
Unie. Daarom moedigen de autoritei
ten de „volkspolitie" aan Kleine groe
pen burgers (meestal studenten of
jonge fabrieksarbeiders, „droezjinTge-
Ti isschien zijn er onder de le-
jV/l zers nog voor wie de boven-
staande woorden een ver
trouwde klank zijn. Zij zullen zich
dan het zinnetje „de vreemdeling,
die in uw steden woont" herinne
ren uit het rijtje van de tien ge
boden dat zij voor zondagsschool of
catechisatie uit 't hoofd moesten le
ren. De vreemdeling kwam dan
voor in het gebod betreffende de
rustdag: „Dan zult gij geen werk
doen, gij, noch uw zoon, noch uw
dochter, noch uw dienstknecht,
noch uw dienstmaagd, noch uw
rund, noch uw ezel, noch uw ove
rige vee, noch de vreemdeling, die
in uw steden woont" (Deuterono-
mium 5 14). De vreemdeling is de
gene, die beschermd moet worden
en in de joodse wet dan ook bijzon
dere bescherming verkrijgt. In het
joodse denken, zoals wij dat in de
bijbel ontmoeten, vinden we een
typisch sociale inslag: de zwakke
en gebrekkige, de verlatene en aan
bijzonder gevaar blootgestelde
wordt telkens met een beroep op
Gods barmhartigheid beschermd.
Dit geldt ook nadrukkelijk voor de
vreemdeling. Deze immers was de
onbeschei-mde, degene, die geen
rechten kon laten gelden en juist
daarom had hij recht op de barm
hartigheid van degenen in wiens
gebied hij vertoefde.
Onder de zeven werken van barm
hartigheid, die wij ook telkens in
de kunst vinden afgebeeld, behoort
dan ook het herbergen van vreem
delingen. Had niet Christus zelf
aan de zijnen gezegd: „Ik ben een
vreemdeling geweest en gij hebt Mij
gehuisvest.(Mattheus 25 35)
Op het schilderij van de Meester
van Alkmaar (begin XVIe eeuw)
zien wij dit werk der barmhartig
heid uitgebeeld. Vreemdelingen ko
men de stadspoort binnen en ter
stond worden zij door de bewoners
vriendelijk ontvangen om in hun
huizen opgenomen te worden. Ver
schillende motieven zullen een
woordje meegesproken hebben: de
vreemdeling was ook degene, die
nieuws bracht, die iets verhalen
kon, die binnen de wereld van het
vertrouwde het onbekende en daar
om boeiend nieuws kon brengen.
Maar ook zal meegesproken hebben
het besef, dat het opnemen van
vreemdelingen een daad van barm
hartigheid .was, op elke daad va_n
vriendelijkheid kon immers altijd
weer van toepassing zijn het woord
van den Heer„Ik ben vreemdeling
geweest en gij hebt mij gehuisvest",
terwijl menigeen zich ook het bij
belwoord herinnerd zal hebben:
„Vergeet de herbergzaamheid niet,
want daardoor hebben sommigen,
zonder het te weten, engelen geher
bergd" (Hebreeën 13:2).
Dit alles is wel heel ver van wat
bij ons in gedachten komt bij het
woord „vreemdeling". De vreemde
ling is een van de dankbaarste han
delsobjecten geworden. We kunnen
dan ook in de kranten lezen, dat
men belangrijke sommen investeert
in de vreemdelingenindustrie. Daar
mee is eigenlijk aangegeven, dat het
begrip totaal van inhoud veranderd
is. De vreemdelingen, die door de
vreemdelingenindustrie behandeld
worden zijn geen vreemdelingen
meer in de oorspronkelijke zin van
het woord. Niets van de huiver van
het onbekende, niets van de onbe
schermdheid, waartegen de joodse
wet hen moest beschermen ken
merkt hen meer. Zij laten zich
rondleiden volgens van tevoren
precies uitgestippelde reisroutes,
wel voorzien van alle hotelreserve
ringen, reisgidsen en de nodige ver
zekeringspapieren voor het geval er
toch nog iets zou gebeuren dat niet
in het reisplan was opgenomen. Bij
de ontvangst van deze vreemdelin
gen speelt het begrip barmhartig
heid niet meer mee: op zijn best
worden ze „vriendelijk" ontvangen,
zo dat de commerciële interesse
niet al te duidelijk door alles heen
te zien is.
Dat wil niet zeggen, dat er in de
eeuw van de vreemdelingenindus
trie geen vreemdelingen meer op
de wereld zijn. Er zijn duizenden
mensen, die onbeschermd, eenzaam
moeten leven temidden van ande
ren, waarmee zij zich nooit verbon
den kunnen gevoelen. Het woord,
dat wij boven noemden over de her
bergzaamheid, die wij niet moeten
veronachtzamen zou een geheel
nieuw perspectief kunnen krijgen
als wij eens gingen denken \m al
de mensen, die in de grote steden
volkomen eenzaam door het leven
gaan, misschien ook nog wel op
een zaken- of toeristenreis. Het
zou een inspirerende taak voor
christelijke gemeenschappen zijn
te zien naar dc vreemdelingen, die
er binnen hun poorten zijn. Wij
denken aan de talloos velen, die
niet delen in de welvaart van onze
hoogconjunctuur en die toch in ons
midden moeten leven voor hun
werk. In schrille tegenstelling tot
de welverzorgde vreemdeling van de
toeristenindustrie staat die andere
vreemdeling, die op de vlucht moet
die een noodwoning of een barak
werd toegewezen. We doen er goed
aan te bedenken, dat niet alleen de
treinen met slaaprijtuig en restau
ratie over onze wereld rijden, maar
dat er altijd nog vele treinen rij
den, waarin mensen in een uiter
ste vreemdelingenschap over de
wereld worden versleept.
Als wij over deze dingen eens
willen nadenken zal er misschien
een bereidheid in ons groeien om
ons huis te openen voor een vreem
deling. We zullen er gelukkiger
mensen door worden, want dan
groeien wij toe naar Hem, die on
der ons een vreemdeling was om
onze laatste eenzaamheid te over
winnen.
Dr. S. L. Verheus,
doopsgez. predikaat
naamd, patrouilleren ongewapend door
de straten en hebben het recht om
verdachte elementen mee te nemen
naar het bureau. Een eerste veroor
deling voor een licht vergrijp is vrij
wel altijd voorwaardelijk. Een vierde
veroordeling kan twee jaar werkkamp
in Siberië betekenen
Hogere klasse.
De andere klasse der straatschen
ders een hoger soort wordt de
„jet set" genoemd. Het zyn de los
bandige kinderen van de partijleiders.
Deze te zeer bevoorrechte zoontjes en
dochters van vooraanstaande figuren,
die gewoonlijk beschermd worden
tegen publiciteit en bestraffing, trek
ken met elkaar op avontuur uit. Ze
racen in him auto's op de grote wegen
en bedrinken zich aan wodka en
champagne. Om extra zakgeld te krij
gen, verkopen ze soms kleding en
sieraden met winst, hetgeen verboden
is.
In 1958 werden twee zoons van de
minister van Handel gearresteerd we
gens „illegale verkopen". Kledingstuk
ken werden genoemd, maar in welin
gelichte klingen fluisterde men dat de
aanklacht „handel in blanke slavin
nen" juister was geweest. De zaak werd
zo openlijk besproken, dat de kranten
er melding van maakten. Ze kwamen
er met een lichte straf af.
Toen mijn tolk me vroeg, of jeugd
misdadigheid een probleem is in Ame
rika, gaf ik dit toe. „Dat venvondert
me niets", zei ze, „uw televisie, radio,
kranten en boeken zijn vol geweldple
ging, schieten en doden. Uw scholen
houden de jeugd niet genoeg bezig. Ze
hebben te veel vrije tijd. En hoe kun
nen uw scholieren enthousiast zijn
over de opleiding als de scholen in
zo'n slechte staat zijn, dat ze dikwijls
in brand vliegen?" (dit had betrek
king op de grote schoolbrand in Chi
cago).
„Hoe kom je daarby", vroeg ik.
..wat voor branden?"
„We lazen over de Chicago school
brand, waarbij 90 kinderen levend ver
brandden. Onze kranten houden ons
goed op de hoogte. De toekomst van
de Sovjet-Unie is in de handen van
onze jeugd. Ze stellen het op prijs dat
ze de gelegenheid krijgen voor een
gratis eersteklas opleiding. Russische
studenten jitterbuggen niet. Ze werken
hard en serieus. Amerikaanse teen
agers zijn verwend en lui. En het erg
ste van alles is jullie kapitalistische
systeem, waardoor bijna elk jong per
soon in een auto kan rijden. D&t is
de oorzaak van alle ellende".
Wat moet men antwoorden op zo'n
oorstelling van zaken? Ook als men
de feiten in het juiste daglicht tracht
te plaatsen en er op wijst, dat d<
„voorlichting" in de Russische pers be
trekking heeft op uitzonderingen, die
gegeneraliseerd worden, kijkt de Rus
U ongelovig aan.._
Hella S. Haassc. „Cider voor Arme
Mensen". Querido Amsterdam 1960.
De jeugd is ongrijpbaar, omdat zij
weigert te geloven in de lokkende en
zelfs idealistische verpakking van de
haar betoonde belangstelling en om
dat zij onverschillig, ja afwijzend staat
tegenover de maatschappij, waarvoor
zij wordt „gefleurd", de keiharde,
louter functionele wereld van de ma
terie. Sportvelden, olubs, jeugdbladen,
radio, en televisierubrieken, premies
en attracties bij het werk en festivals
komen immers op hetzelfde neer als
verbodsbepalingen, klappen en beper
kende maatregelen, wanneer het enige
waar het om gaat: een algehele ver
andering van punt van uitgang en
doelstellingen, omzeild wordt".
Deze onthutsende, eerlijke beschul
diging is een fragment uit een artikel
geschreven door Martha Wijk, de
hoofdfiguur uit deze nieuwe roman
van Hella Haasse. Dit artikel vormt
tevens de kern van de problemen,
waarmee Martha en haar vriend dr.
Reinier Moorslag, schrijver van het
boek „Werkende jeugd in de maat
schappij van Morgen", worstelen.
Bij de aanvang van het verhaal
staan Martha en Reinier met een ka
potte huurauto in de verlatenheid van
Noord-Frankrijk. Een onweer dreigt,
zowel aan de hemel als in hun ge
moedstoestand. In een armelijk ge
hucht in de nabijheid vinden zij met
moeite een mechanicien, die evenwel
pas de volgende dag de motor weer op
gang weet te brengen. Meer gebeurt
er eigenlijk niet en meer behoeft er
ook niet. te gebeuren om het hele men
selijke bestaan van deze tijd om te
woelen als de schrijfster van het ver
haal Hella Haasse heet. Want waarom
zijn deze Martha, die verloofd is met
een jonge dokter, en deze Reinier. die
vrouw en kinderen heeft, zo plotseling
samen weggereden? Werkelijk niet om
de grote liefde met hoofdletters bot te
vieren, want zij kennen elkaar al lang
en hadden net een jaar van geschei
den zijn achter de rug. De reden voor
deze vlucht vinden wij in de korte flit
sen uit hun leven; bij Reinier is het,
omdat de geordende zakenmaatschap-
pij, verpersoonlijkt in zijn vader en
zijn vrouw, voor de tweede maal een
aanval doet op zijn idealisme. Men
probeert hem met het lokaas van ma
teriële welvaart in het net te krijgen.
Bij Martha ligt de situatie enigszins
anders. Zij is een mens met een zuiver
inzicht, het mens dat regelrecht duikt
naar de zwakke plek in ieder maat
schappelijk streven, zoals zij duidelijk
toont in haar artikel op blz. 116117.
Maar zij is ook een eenzaam mens, op
zoek naar werkelijk contact met haar
medemensen. Haar verhouding tot
haar in zijn studie verdiepte ver
loofde voldoet haar niet. omdat zij het
gevoel heeft, dat zij ondanfe hun
liefde vreemden blijven. In haar stre
ven naar zuiverheid en oprechtheid
„jezelf noch een ander ooit iets wijs
maken, oprecht zijn, begrijp je, recht
vaardig. Desnoods dupe worden" is
zij ook dupe geworden. Zij heeft haar
betrekking bij een studiecentrum voor
jeugdzorg verloren, omdat zij, trouw
aan haar vrienden uit het verzet, deze
uitgenodigd had om lezingen te hou
den. Geen moment heeft zij overwo
gen dat deze vrienden er wel eens
politieke opvattingen op na konden
houden, die niet strookten met die van
het bestuur van de stichting, waarbij
zij in dienst is. Zonder haar de ware
reden te zeggen heeft men haar ont
slagen.
Zoals ik reeds heb opgemerkt, is de
onrust die woelt in deze twee mensen,
exponenten van hen, die zich bewust
zijn van de hedendaagse moeilijkhe
den. het eigenlijke gegeven van deze
roman. Men vindt die onrust telkens
terug.
In het gehucht, waarin zij belanden,
heerst armoede en verzet, die dezelfde
onvrede tot oorzaak hebben. Men vindt
die in de woorden van de pastoor en
in Martha's confrontatie met het ver
leden in het oude kasteel.
Alles welbeschouwd kan men in alle
personen en alle gebeurtenissen en
ook in de beschrijving van omgeving
en landschap symboliek vinden; van
de oude scheurkalender in de kamer
van de Mareohals tot en met de ka
potte auto. „Cider voor Arme Mensen"
de vrouwen in het gehucht koken
een namaak cider uit essenbl aderen
met gist en jenever; een lapmiddel om
de misère te vergeten. Zo beschouwt
Hella Haase de hedendaagse midde
len ter verbetering van de menselijke
situatie en vooral die ter verbetering
van de verhouding tussen volwassenen
en jeugd. Als een lapmiddel, omdat
het essentiële er aan ontbreekt. „Cider
voor Anne Mensen" is een tendens
roman. daar valt niet aan te twijfe
len, maar het is er een, die ons veel
te zeggen heeft.
CLARA EGGINK
