Holland Festival brengt de opera „Capriccio" van Richard Strauss Partij van de Arbeid wil defensie beperken tot NAVO-verpliclitingen Natu-raLax te**! I Niet zomaar een grilmaar een iverk waaraan ernstig muzikaal vraagstuk ten grondslag ligt Calve -fep voerr «ifebfeel-lekfeeir eten. „VUURDUIVEL" RADEMACHER GING DOOR DE KNIEEN Drie bekentenissen herroepen zaak opnieuw in behandeling? Geen meerderheid voor de motie Opgericht 1 maart 1860 Donderdag 23 juni 1960 Vierde blad no. 30080 (Van onze Weense correspondent) In de Jaquingasse van Wenen ligt, verborgen achter een hoge muur en ver scholen achter dichte nu bloeiende struiken, een mooie en ruime villa, die na de laatste oorlog de zetel is van de Nederlandse ambassade. Het gemeente bestuur van Wenen heeft deze villa destijds aan R. Strauss aangeboden als blijk van dankbaarheid voor de grote verdiensten van deze rasechte Beier op het gebied van de Oostenrijkse muziek en vooral van de Weense Opera, waaraan hij enkele jaren als directeur verbonden was geweest. Wanneer Strauss niet op reis was, woonde hij ofwel in zijn Beiers landhuis in Garmisch-Partenkirchen ofwel in zijn Weense villa, waar hij zijn laatste opera „Capriccio", welke een onderdeel zal vormen van het Holland Festival, voor een aanzienlijk gedeelte heeft gecom poneerd. Hier schreef hij ook een inleiding, die aan het piano-uittreksel voor afgaat en die als datum vermeldt: „Wenen, 7 april 1942". Ook deze notitie bewijst dat de componist, die in 1949 op 85-jarige leeftijd stierf, tot het einde toe vitaal en creatief is gebleven. Een jaar voor zijn dood had hij o.a. nog „Drie Gesange" op teksten van Hermann Hesse gecomponeerd. mand iets passends moet componeren. Nu is de dichter zeer verliefd op de gravin en schrijft een sonnet, dat aan duidelijkheid niets te wensen overlaat. Maar ook Flamand, de componist, is verliefd op haar. Wanneer de graaf dit ontdekt, komt hij op de capricieuse in val om heel deze onschuldige rivaliteit tot een dramatische intrige te laten om werken. Hij verplicht de componist om het sonnet van zijn rivaal op muziek te zetten. Dan krijgt La Roche als direc teur van het grafelijke theater de op dracht om van dit grillige geval een kleine opera te maken, waarin hij zelf, verder een zangeres en de twee rivalen moeten optreden, in tegenwoordigheid van de gravin wordt deze „opera" opge voerd en wanneer de zangeres het op muziek gezette sonnet ten gehore heeft gebracht, moet de gravin beslissen, waar aan zij de voorkeur geeft: aan het ge dicht of aan de begeleiding. Echt een opera voor de „fijnproevers" Niet geheel ten onrechte beschouwen de Oostenrijkers hem als een soort ere burger van hun land, want enkele van zijn meest bekende werken verraden een typisch Oostenrijkse geest en sfeer en zijn dan ook ontstaan uit de unieke sa menwerking met de Oostenrijkse dich ter Hugo van Hofmannsthal, die veel li bretti voor Strauss heeft geschreven. Men behoeft slechts aan de „Rosen- kavalier" of aan „Arabella" te denken, waarin de atmosfeer van het Weense rococo resp. van de Weense society rond 1860 voor net grijpen ligt. Het libretto van „Capriccio" werd door Clemens Krauss geschreven, een van de meest elegante en fijnzinnigste dirigen ten uit Oostenrijk, die in 1954 is gestor ven. Krauss was een intieme vriend van Strauss en hjj heeft een bijzondere ver maardheid verworven door de interpre tatie van diens opera's, vooral van „Ara bella". Uit de nagelaten notities is ech ter gebleken, dat de tekst van „Capric cio" in nauwe samenwerking met de componist werd gewijzigd. Deze opera is maar zelden opgevoerd. Na de première in München op 28 oktober 1942 volgde anderhalf jaar later een Weense opvoe ring onder Clemens Krauss op 1 maart 1944. Een jaar later stond het Weense Opera-gebouw in brand. In 1950 werd het werk tijdens het Salzburger Festival viermaal opgevoerd onder leiding van Karl Boehm en met medewerking o.a. van Lisa della Casa en Paul Schöffler, die ook in ons land twee van de hoofd rollen zullen vertolken. Wederom onder leiding van Boehm. Grillige inval Geheel in overeenstemming met de ti tel „Capriccio" is de inhoud van deze opera te danken aan een „caprice", een gril of grillige inval, wat echter niet wegneemt dat daarmee een ernstig mu zikaal vraagstuk verbonden is, de vraag namelijk over het wezen van de opera als muzikale vorm. De hier gespeeld „story" wordt namelijk naar Parijs ver legd rond het jaar 1775, dus in de tijd toen aldaar de strijd over de functie van de opera zijn hoogtepunt had bereikt en de oude Piccinisten zich te weer stelden tegen de Gluckisten. In de bovenge noemde inleiding wijst Strauss uitdruk kelijk op Gluck als de „grote hervormer van de compositie-stijl" terwijl als mot to daarboven staat: De aria heeft haar rechten. Houdt rekening met de zangers. Het orkest mag niet te hard klinken. Het theoretische grondthema van „Ca priccio" is juist deze strijdvraag, aan welk element namelijk de voorrang ge geven dient te worden: aan de tekst of aan de muziek. Men kan de vraag ook anders en histo risch beter formuleren: komt het er bfj een opera minder op aan, welke woor den er worden gezongen en of men deze ook verstaat, wanneer de zangers of zan geressen maar de gelegenheid genoeg krijgen om in aria's, duetten en terzet ten hun stemkwaliteiten te laten uit komen en daarmee te schitteren? Dit was in het kort de opvatting van de Piccinisten en van de oude Italiaanse school. Hiertegenover stelde Gluck de eis, dat een sterk dramatisch gegeven, uitgewerkt in een goed libretto, de voor waarde diende te zijn voor waardevolle opera, waarin dus de muzikale vertol king aan de tekst beantwoordt en daar op is afgestemd. Als eerste consequentie volgde hieruit dat de tekst verstaanbaar moest zjjn. Boeiend stuk leven In „Capriccio" ontwikkelt zich dit theorethische vraagstuk tot een stuk boeiend leven, doordat de volgende thea trale intrige wordt geconstrueerd. Een rijke graaf in Parijs wil in het jaar 1775 zijn zuster, een beeldschone gravin, op haar verjaardag verrassen en geeft daar om aan zijn huispoëet Olivier de op dracht om een toepasselijk gedicht te schrijven, terwijl de huiscomponist Fla- céqdtnaat day- in day uit d* regelmaat van de klok Een uitkomst bij hatdoekttge vmtopfXag. 60tab*, fJS Ideaal Baron van Aerssep naar Leopoldstad Bij K. b. is F. C. baron van Aerssen Beyeren van Voshol benoemd tot bui tengewoon en gevolmachtigd ambassa deur in bijzondere zending. In deze hoe danigheid zal baron Van Aerssen, die oud-lid van de Raad van State is en oud-ambassadeur, de plechtige viering van de onafhankelijkheid van Kongo bijwonen, die op 30 juni a.s. te Leopold stad zal plaatsvinden. Hij zal vergezeld zijn van jhr. E. Boreel, thans consul- generaal der Nederlanden te Leopold stad, die deel van de delegatie uitmaakt. De gravin kan echter niet tot een be slissing komen, want zij vindt het ge dicht niet mooier dan de muziek, maar zü stelt ook de componist niet boven het woord, omdat beide elementen even noodzakelijk zijn en tezamen een onver brekelijke eenheid vormen. Daarmee is een Salomo's oordeel over de rol van tekst en muziek in een opera uitgespro ken. Bevallig en charmant Voor dit „conversatiestuk op muziek", zoals Clemens Krauss deze opera noem de, heeft Strauss een zeer subtiele en ragfijne muziek gecomponeerd, die ge heel op het rococo-milieu is afgestemd. Het resultaat is een uiterst charmante en betoverende opera. Bovendien zijn de theoretische bespiegelingen over het we zen van de opera hier op speelse wijze levende werkelijkheid geworden, want de zangeres krijgt inderdaad volop gelegen heid om in een aria uit te blinken en haar prachtige coloratuur-stem te laten bewonderen. Daarom is ook de muziek, die het orkest te spelen heeft, zo gecom poneerd, dat de zangeres niet onder de oorverdovende klank van de instrumen ten bedolven raakt en de toeschouwers elk woord kunnen verstaan. Dit geldt ook voor het „secco recitativo", dus voor de verbindende tekst, die reciterend en ver staanbaar ten gehore wordt gebracht. Van de andere kant echter verliest ook de muziek niets van haar waarde, want zijn is het die de tekst draagt en die hem tot zijn volle recht laat komen. Alles wat hier dus op luchtige en ca pricieuse manier in woorden is uitge drukt, komt eerst tot volle ontplooiing door de bevallige en charmante atmos feer, die de muziek van Strauss weet op te roepen. Kenners hebben er wel eens aan getwijfeld of deze opera gemeen goed kan worden, zoals b.v. de „Rosen- kavalier" de gehele wereld veroverd heeft Misschien is „Capriccio" toch wel iets te capricieus voor het grote publiek, maar dit werk blijft ongetwijfeld een precieus kleinood, voornamelijk bestemd voor fijnproevers en daaraan juist ontbreekt het niet op een festival (J neemt een gewone boterham, belegt die met ei en frisse tomaat en mmm.m mmmDubbel-lekker maakt U hem met Cabê Mayonaise LEUKE VERRASSING VOOR UW IDEE! Een idee voorde boterham zoals dit kunt U ook vinden WantCalvéMayonaise is wel bij duizend dingen lekker. Ontdek zelf die nieuwe mogelijkheden Experimenteer U doet er Uzelf en Uw eters plezier mee. En om alles voor U nog veel prettiger te maken: Calvé beloont tik bruikbaar idee met een leuke, welkome verrassing Zend Uw dubbeldekker idee pei briefkaart aan Calvé, postbus 1000, Delft. De ideeën moeten voor 1 juli I960 worden ingestuurd en worden het eigendom van Calvé. Maak ear méérvan met Calvé 1 CM 7.100.160.65 (Advertentie) Er straalt rust van uit Dat is het eerste wat U opvalt, als U de ver jongde ELEGANT van Karei 1 bekijkt. De rust van het weloverwogen, doelbewust gebezigde vakmanschap. Aan al Uw verlangens is met deze sigaar voldaan. Onze inkopers vergaarden voor U het puikje van de beste, gcutigste tabakken, zo rijp, zo licht als nog zelden be- schikbaar waren. Ervaren melangeurs stelden hieruit de grondstoffen samen voor een sigaar, die Uw ideaal van subliem rookgenot welhaast overtreft. De sigaar zelf modelleerden wij naar de voorkeur van de Nederlandse roker tot een stoere, prachtig uitgebalanceerde bolknak,vorste lijk van allure, elegant van lijn en kleur. En zo ligt hij dan nu voor U klaar in de winkel, de (Xffecte sigaar (Van onze correspondent in Bonn) In het Lüneburgse proces tegen de 20-jarige Herbert Rademacher, verdacht van het stichten van vele branden in de oude Noordduitse zoutstad Lüneburg, kwam het gisteren plotseling tot een wending. De jonge gangster, die een week lang in „zijn" proces de rol van de volmaakte misdadiger speelde, ging gisteren door de knieën. Hij herriep drie van zijn 53 bekentenissen en verklaarde: „Ik heb sterk overdreven. Ik heb veel te groots gedaan, alles wat ik de afgelopen weken heb verteld zei ik om door te gaan voor een echte gangsterDe Liineburger straf kamer geraakte door deze verklaring van Rademacher in moeilijkheden. Vernietigend rapport van professor Kloos Scherp debat in Ticeede Kamer Nadat eergisteren de officier van Justitie de maximum straf had geëist: vijftien jaar tuchthuis, en daarna ter beschikkingstelling van de justitie, op dat de jonge bandiet niet meer in de maatschappij zou kunnen terugkeren, leek de weg open voor het zetten van een streep onder het wilde bestaan van de brandstichter. Maar Radema cher herriep letterlijk op het aller laatste moment, juist voor de uitspraak zou worden voorgelezen, drie bekente nissen: hij ontkende plotseling twee hem ten laste gelegde brandstichtingen en een inbraak. En dat betekent dat de zaak-Rademacher opnieuw in be handeling zou moeten worden ge nomen! De vraag is thans of deze manoeu vre en dit moreel door de knieën gaan ook maar een grein van oprechtheid bevatten. Tot op de laatste procesdag had men Rademacher leren kennen als een wel intelligente maar ook kei harde gangster, wie niets te bar was en die brutaal en wild in dit proces om zich heen sloeg. De deur voor enig medelijden met hem werd bovendien door de Göttinger psychiater prof. Kloos hard in het slot gegooid. Vol gens vele toeschouwers te hard: zij verweten de geleerde medicus dat hij van het geval-Rademacher een van per fectionisme overvloeiend rapport had gemaakt, dat van de jonge man geen draad overliet. In het rapport van prof. Kloos wordt namelijk gezegd dat Rademacher ze ker geen geestesziek mens is en dat zijn intelligentiepeil boven het gemid delde ligt. Voorts dat hij in jeugdge vangenissen van jongs af aan als het ware alle facetten van het inbrekers vak heeft geleerd en dat zijn ijdelheid hem daarna bestempelde tot een ban diet van onverbeterlijke mentaliteit. Prof. Kloos liet niets van Radema cher over: hij noemde hem ongevoelig, egoistisch, egocentrisch, zonder berouw en trots op zijn misdaden, bovendien was hij afkomstig uit een a-sociaal ge zin. Een man, die van zijn eerste ver oordeling af zich ,,een martelaar der justitie" placht te noemen. Maar die in de grond van de zaak toch een beetje week was. Dat bleek toen zijn meisje Uschi hem mededeelde dat zij niet met hem mocht en wilde trou wen Heus geen jaar minder De „koning van de onderwereld", die Rademacher wilde zijn, capituleerde gisteren. Het wordt uiteraard betwij feld of dit alles iets zal afdoen van de eis. Voor 53 door hem bekende mis- (Van onze parlementaire redacteur) In alle opzichten onbevredigend. Dat was het oordeel van de P. v. d. A. over de verdediging van minister Visser en staatssecretaris De Jong van het defensiebeleid gisteren in de Tweede Kamer. Het gevolg was, dat de heer De Kadt een motie indiende, waarin de regering werd uitgenodigd de militaire uitgaven niet te belasten met uitbreiding van taken (Nieuw- Guinea), die niet als NAVO-taken moeten worden beschouwd. Voorts werd de regering uitge nodigd bij het overleg in de NAVO uit te gaan van verkorting van de diensttijd. De meerderheid van de Tweede Ka mer kon de strekking van de motie niet in overeenstemming brengen met haar verantwoordelijkheid. Artikel 5 van het NAVO-verdrag legt bovendien de verplichting op naast de samenwer king ook de nationale taken (voor Ne derland: de Antillen en Nieuw-Guinea) t eblijven vervullen. Verkorting van de diensttijd is thans nog niet moge lijk zonder aan onze NAVO-verplichtin- gen tekort te doen. De stemming over de motie is aangehouden tot vandaag. ENTHOUSIASME De achtergrond van de socialistische motie was, dat er naar de mening van de socialisten teveel wordt uitgegeven voor de Marine (ten koste van de Land macht) en voor de verdediging van Nieuw-Guinea. Drie woordvoerders van de PvdA hadden dinsdag een felle aan val gedaan op de Marine. Toch ant woordde staatssecretaris De Jong laco niek dat hü wilde proberen „ook in hun harten een vonk van enthousiasme voor de Marine te doen ontvlammen". Tegenover het verwijt, dat „hoog moed" het kenmerk van de Marine zou zijn, zei de staatssecretaris, dat men dit toch onmogelijk kan volhouden als men in de defensienota ziet, dat daarin de Marine als laatste „met karige woor daden, die een half jaar geleden een gehele stad in angst en zorgen hadden gezet, was de eis in totaal 163 jaar tuchthuis en gevangenisstraf. Waarvan hij alleen de maximumstraf (15 jaar tuchthuis) zal moeten uitzitten. Voor twee of drie wandaden minder zal hij geen jaar minder krijgen alleen zal hij nog meer publiciteit krijgen! Prof. Kloos heeft niet voor niets ge zegd, ook al liepen Rademacher na het horen van de eis de tranen over de wangen: „Ook de te verwachten hoge vrijheidsstraf zal geen beter mens van hem maken. Hij is niet te veran deren door straffen. Zijn verhouding tot zijn omgeving zal altijd vijandig blijven, altijd zal hij een gevaar voor de menselijke samenleving vormen". den haar bescheiden plannen ont vouwt". De PvdA maakt bezwaar tegen de na tionale taken van onze Marine, aldus de staatssecretaris, maar met de Antillen en Nieuw-Guinea zijn die nationale ta ken er nu eenmaal. Onze Marine is ech ter uitsluitend gebaseerd op taken in de NAVO, behoudens enkele kleine uitzon deringen. Die uitzonderingen hebben echter niet de minste invloed op de sa menstelling van de vloot. Volgens de PvdA zouden de Marine Luchtvaart dienst en de Karei Doorman overbodig zijn. „Tja," verzuchtte de heer De Jong ironisch. „Men kan mij ook wel verwij ten, dat ik brood eet om bakkers in het leven te houden, maar het gaat erom, dat men geen onderzeeërs kan opsporen zonder vliegtuigen. En daarvoor is op zee een vliegkampschip nodig. Het op sporen van onderzeeboten kan men niet opdragen aan de gewone luchtmacht. Daarin moet men geoefend zijn. Het is geen werk om in de avonduren erbij te doen." De pittige staatssecretaris P. de Jong is wat klein van stuk, waardoor hij bij voorkeur „Pietje de Jong" wordt ge noemd, waarin vooral een teken van po pulariteit moet worden gezien. Daarom konden ook de leden van de PvdA zijn ironische betoogtrant waarderen met een glimlach. Het was een leuk verhaal, vond de heer Wierda (PvdA), maar hij had tot zijn spijt geen argumenten ge hoord. „Het doet my leed," antwoordde de staatssecretaris, „dat ik heb gefaald een vonkje te ontsteken in de boezem van de PvdA, maar ik zal volhouden tot de laatste snik." NOODZAAK Minister Visser had uiteengezet, dat de defensie een bittere noodzaak is als gevolg van de na-oorlogse Russische po litiek. De consequentie is een defensie- last van 1850 miljoen gulden per jaar, een bedrag dat beter en nuttiger zou kunnen worden besteed. Een positieve kant is echter de verhaasting daardoor van de Europese eenwording. De Amerikaanse Pentomis-divisie, waarop de heer Couzy (VVD) had aan gedrongen, omdat deze 2500 man min der per divisie vergt, wees de minister af. In overeenstemming met de aanbe veling van de NAVO streeft Nederland naar de Landcent-divisie. Een squadron Nederlandse vliegtuigen is niet uitge rust met atoomwapenen, maar indien het onverhoopt nodig zou zijn, kan het in het gebruik van nucleaire wapenen mede een taak vervullen. Aan verkorting van de diensttijd kan pas worden gedacht als er voldoende be- roepspersoneel is aangetrokken. De mo gelijkheid van de werving van beroeps- personeel is echter omgekeerd evenre dig aan de stand van de werkgelegen heid. Het bedrijfsleven en het leger moe ten uit dezelfde bron putten. Het is daarom eigenlijk onmogelijk in een tijd van grote bedrijvigheid te streven naar verkorting van de diensttijd. In Rus land duurt de diensttijd 3 a 4 jaar. De minister was dus niet optimistisch. STEKELIGHEID Minister Visser spreekt wat traag en aarzelend. Dat euvel was erger omdat hij ook als niet deskundige moest ant woorden op tal van detailvragen, door dat staatssecretaris Calmeyer wegens ziekte afwezig was. Met zijn wat mono tone stemgeluid praatte hij de Kamer in slaap. De hele opbouw en voordracht van zijn betoog was niet groots. Hij liet ook onverbloemd blijken, dat hij moest afgaan op de aantekeningen van zijn ambtenaren. Hij zei een keer: „Ik heb diep nagedacht en toen een aantekening gevonden, waardoor ik nu een antwoord kan geven". Daar viel de heer De Kadt van de PvdA direct op aan met de uitspraak: „Na het antwoord van de minister zul len zelfs degenen die persoonlijk op minder goede voet staan met staats secretaris Calmeyer, verzuchten: „Cal meyer, kom terug, alles is vergeven en vergeten!" Minister Visser erkende, dat staatssecretaris Calmeyer deskundiger en duidelijker zou hebben geantwoord. Invoering van de salarisverhoging voor beroepspersoneel vroeger dan 1 januari 1961, zou hij in kabinet bespre ken. Aan het adres van de pacifisten zei hjj hun idealisme, dat zij als enkeling kunnen aanhangen, wel te kunnen be grijpen, maar voor een minister, die ver antwoordelijk is voor de werkelijkheid, is dat idealisme onaanvaardbaar. Uit het debat naar aanleiding van de defensienota met de plannen voor de eerstkomende drie jaren, kan de rege ring de indruk hebben gekregen, dat de meerderheid, in weerwil van kritiek en allerlei wensen, er wel mee instemt. Of de defensie-uitgaven zullen worden ver hoogd met 200 miljoen per jaar, zal echter pas worden beslist in het najaar als de defensiebegroting voor 1961 in behandeling komt. Te oordelen naar de sfeer van deze week zal de minderheid van PvdA, Communisten en PSP dan tegenstemmen. Sikkens trekt nieuw kapitaal aan Maandag 4 juli a.s. stelt de Twentsche Bank de reeds aangekondigde inschrij ving open op nominaal f. 1.200.000 aan delen B aan toonder in stukken van f. 100, desgewenst in gecombineerde stukken van f. 1000, in Sikkens Groep NV te Sassenheim tegen 350 pet. De nieuwe aandelen delen voor de helft in de resultaten van 1960 en ten volle in die van de volgende boekjaren. De in schrijving is uitsluitend voor houders aan aandelen A en B. Vijf aandelen ge ven recht op toewijzing van één nieuw aandeel B. De claimhandel begint op maandag 27 juni. Beursnotering zal wor den aangevraagd. Over het doel van de emissie zegt het prospectus: de voortgezette expansie en de hieruit voortvloeiende investeringen (waaronder de overneming van J. L. H. mits en Co Verffabrieken) maken het gewenst nieuw kapitaal aan te trekken. De ontwikkeling in de Sikkens groep is ook in het verstreken gedeelte van het lopende boekjaar wederom bevredigend geweest. De directie verwacht, dat over het vergrote kapitaal ten minste het zelfde dividend als over 1959 (zeventien pet.) kan worden uitgekeerd. Besloten is de werkzaamheden van NV Sikkens Scheeps- en Constructiever ven te Leiden samen te voegen met die van J. L. H. Smits en Co Verffabrieken N.V. in Wapenveld, waardoor tevens een passende oplossing is verkregen voor de ontstane ruimtenood. Hierdoor worden de ervaringen en de research van beide bedreven aan elkaar gekoppeld. MINISTER LUNS MORGEN IN ZUID-SLAVIË Ook bezoek aan Tito In Belgrado is vernomen, dat de Ne derlandse minister van Buitenlandse Zaken, mr. J. M. A. H. Luns, van zater dag tot maandag a.s. met ztfn Zuldsla- vische ambtgenoot, Koca Popovic, over verschillende problemen zal spreken die verband houden met de ontwikkeling in de wereld of die de betrekkingen tussen de twee landen betreffen. Minister Luns wordt morgen te Belgrado verwacht voor een officieel bezoek. Minister Po povic zal hem op het vliegveld van Bel grado begroeten. Algemeen wordt verwacht, dat de pre sident van Zuid-Slavië, maarschalk Tito, die minister Luns op 29 juni op het eiland Brioni zal ontvangen en mi nister Popovic hun Nederlandse gast op de hoogte zullen stellen van hun ideeën over de rol die kleine landen kunnen spelen by vermindering van de span ning in de wereld. Jacques Soustelle rechtsis weer op het oorlogspad voor een Frans- Algerije. Hier is hij in gesprek met BourgèS'Maunoury.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1960 | | pagina 11