Opera over mens in wereldruimte
TWEE BEROEMDE VRIENDEN
MET EEN VLIJMSCHERPE PEN
ZA TER DAG 16 APRIL
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 4
Interessante proef bij Orleans naar voorbeeld van Wuppertal
Apocalyptische astronautenreis
Grote geesten, töch mensen (VI)
Thomas More en Desiderius Erasmus
werkingsschema
ontvanger] zenc
DE DUPLEX-1N STALLATIE WORDT
O.A. GEBRUIKT BIJ ABONNÉ'S
i VAN DE MOBILOFOONDIENST
VAN DE OPENBARE TELEFOON-
transformator!
inbouw zender.
ontvanger In auto]
omvormer]
I zender- ontvanger
[op patrouilleboot
draadloze telefonie
bedieningskast I
in hoofdbureau
bedieningskastje in|
patrouillewagen
zender]
luidspreker
gerichte zender)
imobilofoon in gebruik
H de politie
zendinstallatie op
hoofdbureau
|AAN BOORD VAN EEN
SCHIP OF VOERTUIG IS
EEN KLEINE ZEND-ONT-
VANGINSTALLATIE AAN-
GEERACHT, DIE MET
'JLTRA-KORTE GOLVEN
VAN B.V. 3.5 m WERKT.
DE MOBILOFOON VS EEN RADIO-INSTALLATIE,
WAARBIJ HET MOGELIJK IS DOOR MIDDEL
VAN EEN VERPLAATSBARE ZENDER-ONTVANGER GE
SPREKKEN TE VOEREN MET ANDERE VER-"
PLAATSBARE ZENDERS OF MET EEN VAST
ZEND-ONTVANGSTATION.
De geschiedenisboeken leren ons, dat de 15de eeuw de eeuw der
ontdekkingreizen was. De naam van Christoffel Columbus, die op
het einde van die eeuw zijn tochten over de wereldzeeën ondernam,
is niet slechts verbonden aan het ei, waarmee hij zijn ongelovige met
gezellen de mogelijkheid demonstreerde van het schijnbaar onmoge
lijke, maar vooral aan het werelddeel, dat hij ontdekte.
Maar wat de geschiedenisboeken ons niet leren, is de ontdek
king in deze zelfde tijd van het wonderlijke eiland Utopia of Ner-
gensland. Dit eiland zult u trouwens tevergeefs op de wereldkaart
zoeken. Het is een denkbeeldig land, een droomeiland, ontstaan in
de geest van de beroemde Engelse denker Thomas More.
DE ontdekker van Nergensland werd
in 1477 geboren als zoon van een
bekend rechtsgeleerde. Volgens de
wens van zijn vader werd hij voor diens
beroep opgeleid en reeds op 17-jarige
leeftijd begon hij zijn juridische loop
baan. Maar de levendige geest en
speelse verbeeldingskracht van de
jonge More vonden geen bevrediging
in de stoffige sfeer van het advokaten-
kantoor. De tijd, die zijn ambtelijke be
slommeringen hem lieten, besteedde hij
dan ook weldra aan het lezen en be
studeren van de werken der grote klas
sieke denkers, het schrtfven van mo
raliserende opstellen en het persoon
lijke verkeer met grote geleerden en
kunstenaars. Zo nam hij bij voorbeeld
de beroemde Bazelse schilder Hans
Holbein gastvrij in zfjn huis op, terwijl
hij door een warme vriendschap, werd-
gebonden aan een der fijnzinnigste
geesten uit die tijd: de tien Jaar
oudere Erasmus van Rotterdam.
Erasmus en More ontmoetten elkaar
voor het eerst aan de dis ten huize
van een gemeenschappelijke vriend.
Onbekend met eikaars namen, geraak
ten zij in een heftig wetenschappelijk
dispuut, dat natuurlijk in het La
tijn werd gevoerd. De woordenwisseling
werd plotseling door Erasmus onder
broken met de uitroep: -Aut Morus es
aut nullus", waarin een woordspeling
wordt gemaakt op More's naam, die
„dwaas" betekent en waarmee Eras
mus dus enerzijds bedoelde: „Gij zijt
een dwaas of een nul" en anderzijds:
„Gij moet More zijn of gij zijt nie
mand". More antwoordde: ,,Aut Eras
mus es aut diabolus," zijt gij Erasmus
niet, dan zijt gij de duivel.
Geleerde spelers
ONS. mensen van de 20ste eeuw,
klinken dergelijke uitroepen wel
wat erg grof in de oren. ZIJ zijn
echter typisch voor de levensstijl van
de geleerde wereld uit die tijd en zij
geven ons tevens een aanwijzing, waar
in wij de innerlijke verwantschap moe
ten zoeken van Erasmus en More. Zo
wel de Nederlandse als de Engelse den
ker gingen geheel op in het spel, dat
de geleerde wereld van die jaren speel
de op het gebied van wetenschap en
cultuur. Beiden wisten te spotten zon
der te vernederen en de persifleren
zonder belachelijk te maken. Beiden
konden ironisch zijn zonder scherp te
worden en sarcastisch zonder te bele
digen. Beiden vereeuwigden hun naam
door werken, die tot de zuiverste voor
beelden van de satire behoren, welke de
Europese cultuurgeschiedenis kent. en
beiden wisten zich door hun ironische
toon scherper in woorden uit te druk
ken dan de meest rondborstige en
openhartige schrijvers en denkers van
hun tijd.
Thomas More verbond zijn naam
voor eeuwig aan zijn boek over Utopia,
het denkbeeldige eiland Nergensland,
dat hij aan de gehele wereld, maar
speciaal aan Engeland, als een lach
spiegel voorhield. Erasmus werd on
sterfelijk door zijn Lof der Zotheid. In
dit kleine boekje dreef hij de spot met
de dwaasheid en innerlijke leegte van
het kerkelijke en wereldijke leven van
zijn tijd. Het is een luchtige voordracht
van Vrouwe Dwaasheid, die haar uit
gangspunt neemt in de talloze zothe
den van het wereldlijke en kerkelijke
leven. Daaraan knoopt zU een lofrede
vast op al die toestanden in de maat
schappij, die verstandelijk beschouwd
wel dwaasheden blijven, maar ander
zijds toch ook de drijfkracht vormen
van het ware geloof. Erasmus leert, dat
wat de wereld dwaasheid noemt, vaak
wijsheid is bij God.
Wat is Nergensland
Cnj EHEEL anders dan zijn Neder -
landse vriend gaat Thomas More
A te werk in Utopia. In dit boek
vertelt hij, dat hij bij een bezoek aan
Antwerpen, een oude vriend ontmoet,
die in gezelschap is van een zeeman,
Raphael Hythlodeus genaamd. Deze
Hythlodeus wordt de lezer voorgesteld
als een geleerde, die lange tijd heeft
gewoond op een wonderschoon eiland
aan de Amerikaanse kust, dat Utopia
heet en uitblinkt door de doelmatig
heid van zyn staatsinstellingen en de
deugdzaamheid van zijn bewoners.
De namen, die in de dan volgende
schilderingen van de modelstaat Uto
pia voorkomen, wijzen erop. dat zij ge
heel is ontsproten aan de fantasie van
de schrijver. Want ook de persoon van
Hythlodeus is een verzinsel; zijn naam
betekent hetzelfde als die van More:
„dwaas". Maar uit dit laatste blijkt te
vens, dat deze Hythlodeus niet een wil
lekeurig gefantaseerde figuur is, maar
dat door zijn mond More zelf tot de
lezer wil spreken.
En evengoed als het More zelf is,
die zich tot het publiek richt, is het
ook Engeland zelf, dat het eigenlijke
onderwerp van zijn boek uitmaakt. Het
Is er More vooral om te doen, aan het
lichtende voorbeeld van het denkbeel
dige eiland Utopia zijn landgenoten te
tonen, welke fouten er aan de Engelse
staatsinrichting kleven en welke on
deugden de Engelsen bezitten.
Een ander voordeel: de veel gerin
gere constructiekosten. Men berekent
dat één kilometer onderaardse metro
verbinding ongeveer 70 tot 100 miljoen
nieuwe franken moet kosten. Met het
nieuwe systeem komt men met 12 a
15 miljoen nieuwe franken uit. De
Franse studiegroep waarin de gena
tionaliseerde autofabrieken van Re
nault een voorname rol schijnen te
spelen, zoekt nu contact met de ver
schillende grote steden in Europa en
elders waar men met de handen ook in
de (verkeers)haren zit. Een deputatie
van het gemeentebestuur van San
Francisco is onder leiding van haar
burgemeester al in Orleans geweest om
een proefrit met deze geperfectioneer
de luchtmetro te maken. Aangezien ook
in Nederland zo hier en daar het
verkeer wat buiten zyn steden begint
te groeien, leek 't ons wellicht van nut
het (mogelijk) verlossende woord uit
Orleans hierby met zijn illustratie even
door te geven.
De beroemde schilder Hans
Holbein beeldde aldus ..Vrouwe
Dwaasheiduit.
Kaart van Utopia
Spiegel voer Engeland
WANNEER More dan ook schryft
dat in Utopia niemand land
mag bezitten, dat niet voor nut
tige doeleinden wordt gebruikt, wil hij
zyn landslieden wyzen op de onver
antwoordelijke manier, waarop de En
gelse grootgrondbezitters de belangen
van landbouw en veeteelt achterstellen
bij de genoegens, die hun drijfjachten
door de velden opleveren. Wanneer hij
de regeerders van Utopia de mening
laat verkondigen, dat de mensen geen
lastdieren zijn en slechts zes uur per
dag behoeven te werken, gaat het hem
om de constatering van een tegenge
stelde opvatting bij de Engelse staats
lieden van zijn tijd. Wanneer hy be
schrijft, hoe de Utopiërs de ketenen
der slaven van puur goud maken en de
jeugd edelstenen als speelgoed geven,
bedoelt hij er op te wijzen, dat de En
gelse edellieden, die zich met kostbare
sieraden tooien, daarom nog geen
edeler ziel hebben dan de eenvoudige
arbeiders.
Zo levert More op elke bladzijde van
zijn Utopia zijdelings kritiek op de le
venswijze van zyn landgenoten en de
staatsinrichting van zyn vaderland. Zo
weet hij ook de gevaren te ontlopen, die
in zijn tijd verbonden zyn aan de open
lijke bekritisering van de almachtige
Engelse koning.
DAT hij er overigens niet tegen op
ziet, zo nodig rondborstig voor
zijn mening uit te komen, bewijst
hij als Koning Hendrik VIII in een
conflict met de Paus geraakt naar
aanleiding van zyn echtscheiding en
daarop volgend huwelijk met Anna Bo-
leyn. More, die later zelfs door de
Rooms-Katholieke Kerk heilig zal
worden verklaard, kiest dan openlijk en
zonder aarzelen de zijde van de Paus.
En hij houdt voet bij stuk, ook als de
wraakgierige koning hem in de Tower
doet opsluiten en op 6 Juli 1535 naar
het schavot laat leiden. Daarmee ein
digt de vriendschap van More en onze
landgenoot Erasmus, beiden zachtmoe
dige geleerden, die echter met grote
vaardigheid hun vlijmscherpe pen
hanteerden.
DE VOLGENDE KEER:
HET WONDERKIND UIT HOLLAND
VAN HET KWELLEND VERVOERSPROBLEEM?
(Van on re Parijse correspondent)
Is het verlossende woord voor het personentransport in onze
moderne en steeds vollere grotere steden gesproken? Het probleem
wordt bepaald door het feit, dat steeds meer mensen met hun auto's
en andere transportmiddelen zich steeds sneller willen bewegen
omdat ze zo'n haast hebben in steden die met hun nauwe straatjes
op al die activiteit en die zenuwsloperijen eenvoudig niet meer zijn
berekend. Begin van deze eeuw kon de Franse stedenbouwer Hauss-
mann en de minnaars van oud-Parijs vervloeken hem er nog dage
lijks voor nog voor een paar decennia ruimte scheppen voor het
verkeer, door de stad met brede avenues te doorbreken. Een door
braak waardoor ook de uitbreiding van het net der ondergrondse
treinen mogelijk werd gemaakt. Maar wie durft er in zijn stoutste
momenten nu nog om een nieuwe Haussmann te roepen? Alleen door
de duizelingwekkende kosten zou die roep overigens tevoren al on
middellijk worden gesmoord.
Collectiviteitsangst van de mensheid
Een voortreffelijke première in Hamburg
(Van onze correspondent in Bonn)
Nadat de opera ..Aniara" van de Zweedse componist Karl-Birger
Blomdahl in de afgelopen negen maanden wel veertig keer is opge
voerd te Stockholm, mocht de moderne Hamburgse ..Staatsoper"
kennis maken met dit wel zeer bijzondere werk. Het werd de West-
europese première van een opera, die èn qua libretto èn wat muziek
en inhoud van het geheel aangaat, volstrekt nieuw wordt genoemd.
De critici spreken van een „apocalyptische astronautenreis", van een
„rakettenopera"
Martinsons gezangen
ER was in de Hamburgse Staats-
opera na deze première veel ap
plaus en daarnaast kon men
..genieten" van gefluit en foei-geroep.
Uit Zweden waren vliegtuigen vol
prominenten gekomen, uit geheel
West-Europa, ook uit ons land, di
recteuren van schouwburgen, regis
seurs en critici. Zij allen zyn in
zekere zin onder de indruk gekomen
zowel van Blomdahls muziek als van
de basis van de opera, de 103 gezan
gen van de 56-jarige Zweedse docter
Harry Martinson, waarvan de libret-
toschryver er ongeveer de helft
„overnam".
Martinsons gezangen verhalen van
het ruimteschip Aniara, dat in een
verre toekomst met 8000 mensen
aan boord van de planeet Doris (de
aarde) start voor een dan alledaagse
vlucht naar Mars. De aarde is een
door straling bijna onbewoonbare pla
neet geworden. Het reusachtige
ruimteschip ontmoet op zijn reis naar
Mars een z.g. Leonidenzwerm, wordt
daarbij zwaar beschadigd waar het
de stuurinrichting aangaat en geraakt
uit de koers. Zodanig zelfs dat er
geen redden meer aan is: Aniara
stormt met 8000 aardse vluchtzlingen
aan boord als een „reuzendoodkist"
en met een enorme snelheid uit het
zonnestelsel in het melkwegsysteem
in de leegte. Jaren- en jarenlang
vliegt het ruimteschip door en het
zal honderden, duizenden jaren des
noods doorvliegen als alle levende
wezens aan boord al lang gestorven
zijn, tot het metaal van Aniara uiteen
valt
Machine met ziel
IN dat ruimteschip bewegen zich
in enorme zalen 8000 ongelukki-
gen. Martinson heeft zelf gezegd
over het noodlot van de 8000: „De
Hoe werkt het
Veel goedkoper dan
een ondergrondse
Parijs met zijn vele nauwe straten
en zijn onafzienbare autopark - vrij
wel ieder gezin heeft vandaag een
„eigen wagen" - staat in de wereld nog
wel aan de droeve spits inzake een
..snel" verkeer dat niet meer vooruit
komt. Maar op kortere of langere ter
mijn zullen alle grote steden met de
zelfde urgentie met dit verkeerspro
bleem worden geconfronteerd.
Dat verlossende woord? Het heet:
luchtmetro, en hiernevens ziet de le
zer er een plaatje van. Helemaal gloed
nieuw is het denkbeeld natuurlijk niet.
Want in Wuppertal in het Roergebied
functioneert de „luchtmetro" al bijna
een halve eeuw. Een studiegroep waar
in twaalf grote Franse industrieën
en belangengroepen vertegenwoordigd
zijn, heeft zich sinds enkele jaren over
het probleem van de steden en het
verkeer gebogen, en het resultaat heeft
nu in een geperfectioneerde en han
gende luchtmetro gestalte gevonden.
De voordelen Ui ken, zelfa voor een
leek, niet gering. In de eerste plaats al
omdat langs deze weg voorkomen kan
worden dat hele wijken onzer steden
eerst tegen de grond zouden moeten
om de onderaardse gangen voor een
treinnet aan te leggen. Autobussen -
laat staan trams - in de stiftten bie
den in geen geval meer uitkomst. De
toekomst ligt dus in de .jderdft dimen
sie", en in dit geval eerdflr in 4e lucht
dan onder de grond.
Grote frequentie
By Orleans heeft men nu ovftj een
kortere afstand een proeftrajecw aan
gelegd. Op elke dertig meter staiiti pi
laren op de grond die daar niet ftieer
dan tachtig centimeters cirkeldoorsnee
oppervlakte vereisen, en die een soort
gepantserde rails dragen. Over die
rails lopen de geruisloze wielen met
luchtbanden waaraan de wagon is „op
gehangen". Een wagon van bijna drie
meter hoogte en ruim zeventien meters
lengte die twee en dertig zit- en een
en negentig staanplaatsen te bieden
heeft. De snelheid van de luchtmetro
bedraagt ongeveer honderd kilometer
per uur, en men voorziet, dat iedere
anderhalve minuut de verbinding tus
sen de verschillende stations verzekerd
kan worden.
DE EENVOUDIGSTE INSTALLATIES
WERKEN MET Z.G. SIMPLEX VER
KEER. DAARBIJ WORDT DOOR
BEIDE STATIONS DE INSTALLATIE
BEURTELINGS OP ZENDEN EN
ONTVANGEN GESCHAKELD, WAAR-
S'AJÏK HET EIND Z'JN
MEDEDELING „OVER" ROEPT, TEN
WORDEN"1 0MCESCHAKELÖ MOET
HET BEREIK IS NIET
GROOT, ZODAT MEN AL
LEEN IN DE BUURT VAN
EEN VAST STATION KAN
WERKEN.
MODERNE INSTALLATIES WORDEN OOK
VAAK UITGEVOERD VOOR DUPLEX-VER
KEER. HIERBIJ KUNNEN BEIDE STATIONS
TEGELlJi\ ZENDEN EN ONTVANGEN ZOaLS
OOK BIJ DE GEWONE TELEFOON GEBRUI
KELIJK IS. ER BEHOEFT DUS NIET OM
GESCHAKELD TE WORDEN, ZODAT DE
BEDIENING GEMAKKELIJKER IS. DE AP
PARATEN ZIJN IETS GECOMPLICEERDER»
DE ABONNE KRIJGT DAN EEN VERPLAATSBARE
INSTALLATIE IN ZIJN AUTO OF VAARTUIG INGE
BOUWD. HIJ KAN DAN AAN DE TELEFONISTE
VAN DE CENTRALE VRAGEN HEM TE VERBINDEN 1
MET EEN GEWOONTELEFOONNUMMER. VOORAL
VOOR, ZAKENMENSEN IS DIT BELANRIJK, DAAR
ZIJ IN HUH WAGEN RIJDEND, REEDS EÉN
DRINGEND TELEFOONGESPREK KUNNEN VOEREN. I
ziel van de mens en het kosmisch
ongehoorde vinden elkaar nooit". Het
dansmeisje Daisi Doody evenwel
danst en mompelt verder in een
levensvreugde zonder einde. De dic
tator van dit kleine vliegende rijk,
de Chefone, heerst als een heer met
onbeperkte macht, met zijn ruimte
raketten. Allen scharen zich later
tevergeefs om de Mima, een supe
rieur televisietoestel, gemaakt door
mensen, maar een verzamelaar van
gedachten en indrukken welke zij
geeft aan hen die troost bij dit bij
zondere apparaat zoeken Deze
machine krijgt een ziel, wordt ten
slotte als een godin aanbeden, maar
„sterft", nadat zij haar aanbidders
heeft meegedeeld, dat er geen moge
lijkheid tot redding is.
Na twintig jaar vliegen, na orgieën
en ellende, komen de overlevenden
in de zg. „lichtjaarzaal" bijeen. Ze
zingen samen de „lichtjaarcantate".
Zij bezingen hun nederlagen en de
enorme leegte buiten aniara. En zij
ontdekken dat hun ruimteschip de
weg terug naar de aarde heeft aan
vaard maar in twintig jaar niet
meer is opgeschoten dan overeen
komt met de reis van het licht een
paar uur Hun leven gaat ten
einde. De aarde komt hun voor als
een paradijs, waaruit zij zichzelf
hebben verdreven. In de Duitse tekst
wordt daarna gezegd: „Verschreckt
und wund verbleib in Doris Talern
der Gott, auf den sie alle doch ge-
hofft
Visioen van klanken
IN Blomdahls opera, die overigens
door sommigen een oratorium is
genoemd, komt de moraal van het
dichtwerk stellig tot uiting, zij het
sterk gestileerd tot wat men genoemd
heeft een „collectiviteitsdrama van
de mensheid" zonder naturalistische
achtergronden. Blomdahl heeft van
dit alles de stemming muzikaal ge
schilderd op basis van een libretto
dat een reeks figuren uit Martinsons
dichtwerk heeft overgenomen, de
kern ervan liet leven en zelf even
eens het van „weglaten" moet heb
ben. Harde ritmische muziek wisselt
af met klanken, die een mystiek ac
cent zouden hebben het geheel
hebben muziekcritici in West-Duits-
land ryp en meesterlyk genoemd,
een visioen van klanken, van voor
treffelijke motieven, tot het slot toe
met de angstaanjagende morsetekens
vol geheimen
Kortom, in de Bondsrepubliek heeft
men zijn bewondering voor deze zeer
merkwaardige opera niet onder stoe
len en banken gestoken: men vond
in Blomdahls werk waarachtige mu
zikale, adaequate expressies van be
dreigingen, van angst, zoals het indi
vidu die voelt. En zoals een collecti
viteit die kan voelen.
Na de Hamburgse opvoering, die
een zeer groot succes is geworden en
die o.m. door een opvoering op het
Edinburgse Festival zal worden ge
volgd, heeft men de vraag gesteld
of hiermee de vraag is beantwoord
of gesteld inzake de toekomst van
de opera in ons technische tijdperk,
waarin de angst een zo grote rol
speelt. De Hamburgse Staatsopera
heeft van dit alles overigens een voor
treffelijke weergave gegeven. Onder
regie van Günter Renner kwam een
klaar beeld tot stand, muzikaal zo
wel als waar het het toneel aangaa'
De dirigent van het Philharmonisch
Staatsorkest, Leopold Ludwig, zag
kans met zijn concertleden, met
Joan Caroll als blinde dichteres en
vele anderen een bewonderenswaar
dige muzikale prestatie te verrichten.
Een prestatie, die men te Ham
burg evenwel niet op zichzelf kon
zien: steeds weer stelde Blomdahls
opera, stelde Martinsons gedicht ho
ven alles de vraag naar het doel der
mensheid, de lof van de wereld waar
in we leven en de zin der techniek.
Was het overigens een wonder dat
regisseur Renner voor zijn artistieke
werk, waarin zovele morele accenten
zitten, de adviezen nodig had van
niimtevaartgeleerden
