KAN MAANSATELLIET NOOIT
BLIJVEND SUCCES WORDEN
Sederlandse geleerden komen
tot verrassende uitkomsten
Nederland moet oppassen dat het
niet de „ruimtevaart-bus" mist
Deense oppositiepartijen werden
liet eens over bezuinigingsplan
ht 1 maart 1860
Vrüdag 11 maart 1960
(Door dr. J. J. Raimond, directeur Haags Planetarium)
p vaak is mij niet gevraagd: „Wat doet de Nederlandse Vereni-
koor Ruimtevaart eigenlijk?" Het antwoord moest wel luiden: De
fcsche beoefening van de rakettechniek stuit op allerlei bezwaren
E bijzonder op geldelijke, dus blijft „ruimtevaart op papier" als
[mogelijke activiteit over; bijvoorbeeld het ontwerpen van twee-
jieledige raketten en het berekenen van de banen van ruimtevoer-
L. Juist op het laatstgenoemde gebied is onlangs succes geboekt.
I succes is mogelijk geworden doordat Buil Nederland een
Londerneming van een Franse rekenmachinefabriek zo nu en
Lar rekenmachine afstond voor het uitvoeren van astronautische
pingen*
Met rekenmachine
roorzitter van de Nederlandse
ging voor Ruimtevaart, dr. ir.
j. Kooy, lector in de ballistiek
i Koninklijke Militaire Academie
Tan deze mogelijkheid gretig ge-
emaakt. In overleg met de groep
digen, waartoe ook Von Braun
t, heeft dr. Kooy onderzocht hoe
is rondom de maan zou kunnen
en. Dit onderzoek heeft tot zeer
are, en zelfs tot verrassende uit-
in geleid. Binnenkort zullen deze
sten wereldkundig worden ge
in Astronautica Acta, het or-
an de Internationale Astronauti-
'ederatie.
deze uitkomsten wil ik hier
kort bespreken.
.Bergman heeft de gegevens en
es, door de heer Kooy opgesteld,
dusdanige vorm gebracht dat de
lachine de berekeningen ten uit-
:on brengen.
ieeompliceerd vraagstuk
ichine kreeg het volgende vraag-
i te lossen: Als een voertuig zo
lat vertrekt van een hoogte van
boven het aardoppervlak en als
j snelheid van laten we zeggen
meter per seconde bezit en als
Iheid zo en zo gericht is, welke
Ihet voertuig dan gaan beschrij-
Leilijk vraagstuk? Ongetwijfeld.
We machine moet met allerlei
tdigheden rekening houden. Ten
[met het feit dat het voertuig
nrend wordt aangetrokken door
(de. maar dit niet alleen, het zal
kirden aangetrokken door de
en door de zon. Terwijl het voer-
fcor de lege ruimte reist, veran-
[onderlinge stand van aarde, zon
kn gestadig, dus veranderen ook
rhten die zij op het voertuig uit-
n. Het is een wel zeer ingewik-
kagstuk dat de machine te be-
I krijgt.
Stap voor stap
Ie hand van deze cijfers kunnen
moekers de tocht van het voer-
p voor stap volgen, een uur na
stip van vertrek is het daar,
m uur later is het zoveel hon-
lometer verder de rekenma-
erkt onvermoeibaar verder, tot
onderzoekers de stroomtoevoer
teken en de machine zijn werk
iderzoekers wensen de bereken-
t te bestuderen; doet het voertuig
ervan verwachten of sturen de
kingskrachten van zon, aarde
n het voertuig in de verkeerde
Ja, waarempel, het voertuig
aan voorbijgegaan in plaats van
en te reizen. Het hele onderzoek
Nee, de berekening moet een-
borden herhaald, maar eerst
opdracht een kleine wijziging
an. Het voertuig vertrekt dit-
et met een snelheid van 10.681
et verlaat de aarde met een
van 10.671 meter per seconde,
tocht nu zodanig verlopen, dat
duig niet de maan voorbij gaat,
een kromme boog eromheen?
de onderzoekers in spanning
n, doet de rekenmachine onver-
'r zijn werk.
Nieuwe opgave
tót enige tijd heen voordat de
gegevens in gewone getallen
'gezet en in tekening zijn ge-
Tot hun voldoening stellen de
«kers vast, dat het voertuig
'tijd de maan heeft bereikt en
M boog omheen is gereisd. Vol-
On ze, maar ook verrast. Het
luistert wel heel erg nauw
beginsnelheid. Een afwijking
«hts 10 m/sec. dus slechts
de 10.000 kan de tocht om de
een mislukken. Er worden zwa-
gesteld aan hen die met hun
het voertuig naar het vereiste
"vertre kzenden en het tevens
tóuwluisterende snelheid moe-
euwe uitgaven
forum der letteren"
W Sijthoff's Uitgeversmaat-
N.V. te Lelden is ver-
Jet eerste nummer van het
pschrift „Forum der Letteren",
van 't tijdschrift „Museum",
bestaat uit dr. S. Dresden
dr. J. C. Kamerbeek (Sant-
U.Rogier (Nijmegen), dr.C. F.
Jam (Oegstgeest) en dr. E. M.
(Voorhout). „Forum der Let-
ri wegens het toenemend spe-
at in de vaktijdschriften tot
t kan komen, de algemene en
se vraagstukken van taal- en
nae en geschiedenis aan de orde
ons land en elders voor deze
vraagstukken een toenemende
e!'mÉ> te bespeuren. Daaraan zal
jjtër Letteren" stelselmatig aan-
nummer bevat de volgende
»De literaire betekenis van
®ae" (S. Dresden), „Vergoelij-
P sneerende geschiedschrijving"
ij -Strijdbaar non-confor-
Kamerbeek jr.), „Moderne
giving" (E. M. Uhlenbeck en
als sluier en zinsdeel" (C.
roerheim).
Omdat noch de Amerikaanse noch de
Russische raketten zich tot een zo ver
fijnde toepassing lenen, moet elke po
ging om een voertuig om de maan
heen te zenden, lukraak zijn. Tenzij
de snelheid van het voertuig, zodra
het eenmaal een eindweegs is gevor
derd, op bevel van aardse bestuurders
kan worden gewijzigd.
De Amerikaanse ingenieurs hadden
bij het bouwen van hun eerste „Pio
nier" met deze mogelijkheid rekening
gehouden. Doch zij hebben te elfder
ure van de toepassing van dit ongetwij
feld goede denkbeeld afgezien. De Rus
sische deskundigen hebben naar alle
waarschijnlijkheid aan de snelheid van
Loenik III een kleine verbetering aan
gebracht. Zodra zij op grond van radio-
waarnemingen waren te weten gekomen
dat de snelheid van Loenik III iets te
groot dan wel iets te klein was, hebben
zii door middel van radiosienalen
hulpraketjes in werking gesteld. Al
dus ontving Loenik III onderweg bevel
een beetje vlugger (of langzamer) te
gaan. In de bijgaande tekening is de
baan van Loenik III op schaal getekend,
in het onderschrift is een toelichting
gegeven. Tijdens haar tocht om de maan
heeft Loenik III de befaamde foto van
de „achterkant" van de maan gemaakt.
Ander einde
De heren Kooy en Bergman hebben
echter de rekenmachine verder laten
rekenen. Zij wilden nagaan of de maan
hun denkbeeldige voertuig in de greep
van haar zwaartekracht kon vangen.
Weer toog de rekenmachine, voorzien
van een nieuwe opdracht, aan het werk.
En inderdaad, het gelukte! Het voer
tuig werd een kunstmaan van de maan.
Maar wie schetst hun verbazing toen
bleek dat hun voertuig zich niet langs
een cirkel of ellips, maar langs een spi
raalvormige baan bewoog. Langs zich
vernauwende windingen naderde hun
voertuig het maanoppervlak het
kon niet uitblijven, na een beperkt aan
tal omlopen zou het voertuig te pletter
vallen op de maan.
Natuurlijk zegt u de kunstma
nen die om de aarde cirkelen komen
toch ook, vroeger of later, vrijwel alle
op aarde terug! Gelijk hebt u, maar
in het geval van de aardse kunstmaan
moet de oorzaak gezocht worden in
de weerstand die zij ondervindt terwijl
zü een deel van haar baan door de
aardse dampkring beschrijft. Een kunst
maan echter die om de maan cirkelt,
heeft geen weerstand te verduren, want
de maan bezit geen dampkring of een
zo uiterst ijle dat de maanse kunst
maan er geen hinder van ondervindt.
Nee, de oorzaak van het neerstorten
van de maanse kunstmaan heeft een
heel andere oorzaak: Moeder Aarde is
de schuldige.
Spel van zwaartekracht
We weten allemaal dat de maan een
spel speelt met de watermassa's op
onze aarde. De maan trekt iets harder
aan de watermassa dan aan de aarde
onder de watermassa. Dientengevolge
vertoont de oceaan een uitpuiling die
naar de maan gericht is. Dit verschijn
sel verwekt te zamen met het wentelen
van de aarde, de getijden: de afwisse
ling van eb en vloed.
Omgekeerd zal de aarde een soortgelijk
spel spelen met alles wat wel bij de
maan behoort, doch niet onwrikbaar
aan de maan bevestigd is. Een kunst
maan die om de maan zou cirkelen,
behoort bij de maan, zij wordt door de
aantrekkingskracht van de maan wel
vastgehouden, doch niet onwrikbaar.
De maanse kunstmaan kan, evenals
het water op aarde dat deels aan de
aarde en deels aan de maan gehoor
zaamt, de maan gehoorzamen doch te
gelijkertijd toegeven aan de storende
klacht die de aarde op haar beweging
uitoefent. Deze storende werking van
de aarde is de oorzaak dat de maanse
kunstmaan gedoemd is op de maan
terecht te komen.
Lukraak?
Zo heeft het bedrijven van „Neder
landse ruimtevaart op papier" tot een
waarschuwend woord aan het adres
van de technici geleid. De waarschu
wing luidt: Verwacht niet dat uw po
gingen tot het stichten van een maan-
satelliet een blijvend succes zal zijn,
de natuur zal in vrij korte tijd teniet
doen wat ge ten koste van veel ver
nuft, veel vindingrijkheid en uiterste
inspanning hebt tot stand gebracht.
Zou het om deze reden onzinnig zijn
de poging toch te wagen? Nee zeker
niet. Want wie erin zou slagen een voer
tuig op het juiste tijdstip en met zo
danige snelheid te laten vertrekken dat
de maan het voertuig kan dwingen bij
haar te blijven, die heeft bewezen een
meester om niet te zeggen groot
meester te zijn in het richten en be
sturen van een onbemand ruimteschip.
100 ooo km
Loenik III doorliep deze elliptische
baan in bijna 16 etmalen. De fi
guur, die op schaal is getekend,
laat zien dat de baan van Loenik III
gelegen is in een vlak dat vrijwel
loodrecht staat op het vlak waarin
de baan van de maan is gelegen.
De Romeinse cijfers langs de baan
van de maan vertellen U waar de
maan zich bevindt als Loenik III
aan zijn tweede, derde en volgende
ommegang begint. De Russische
deskundigen verwachten dat Loe
nik III in het begin van april de
aardse dampkring zal binnendrin
gen om daar haar einde te vinden.
Loenik III ondervindt namelijk
voortdurend een storende invloed
van de aantrekkingskracht van de
maan. Deze storing zal Loenik III
dwingen tot een .landing" in de
aardatmosfeer.
Tot nu toe ontbreekt een nationaal centrum
(Van onze Amerikaanse correspondent)
In Amerika bestaat sedert enige tijd een Nationaal Instituut voor Ruimtevaart
en Ruimte-onderzoek. De naam ervan Nasa is snel ingeburgerd. Voluit heet
dit instituut „National Aeronautics and Space Administration". Het is een
officieel lichaam, ingesteld door het Amerikaanse Congres. Het is niet militair
van karakter en bij de oprichting werd verklaard, dat samenwerking met andere
staten mede tot de taak van Nasa zou behoren. Met dit laatste heeft men ernst
gemaakt en in de herfst van 1959 heeft een representatieve groep van Nasa in
diverse landen een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheid van samenwerking.
Arnold W. Frutkin, onder wie de internationale programma's ressorteren, heeft
onlangs verslag uitgebracht van de bevindingen in diverse landen. Uit zijn rapport
citeer ik hier één zin, die Nederlanders te denken moet geven: „Belangstelling in
coöperatieve programma's werd formeel of informeel tot uitdrukking gebracht in
Argentinië, Australië, België, Frankrijk, Japan, Israël, Italië, Nieuw-Zeeland,
Zweden, Engeland en West-Duitsland". Men ziet, Nederland wordt hier niet
vermeld!
tenschappelijke organisaties. Dit bete
kende voor Nederland een hadicap en
zou in de wereld een enigszins onjuiste
indruk kunnen geven omtrent de pres
taties en belangstelling in ons land. Wat
Philips kan presteren op technisch ge
bied zou wel degelijk kunnen bijdragen
tot het succes van internationale samen
werking en het feit dat professor H C.
van de Hulst uit Leiden voorzitter is
van Cospar, de internationale weten
schappelijke commissie voor ruimte
onderzoek, duidt er eveneens op dat
Nederland niet onbelangrijk is op dit
gebied. Maar het ontbreekt ons zoals
gezegd aan een nationale concentratie,
waar een instituut als Nasa kan „aan
haken".
Nasa moet een
adres hebben!
Bijna alle landen die wel genoemd
werden hebben nationale ruimtecom
missies, die men zou kunnen kenschet
sen als een concentratie op nationaal
niveau van de belangen en de belang
stelling van wetenschap, techniek, en
industrie tezamen. In Nederland ont
breekt zulk een centrum totdusverre. De
rondreizende Amerikaanse delegatie
heeft voornamelijk contact gezocht met
dergelijke nationale instellingen, niet met
particuliere bedrijven of uitsluitend we-
Spoed gewenst
Interdepartementaal gaat men op het
ogenblik in Nederland na of men tot het
instellen van zulk een nationaal cen
trum zal kunnen komen. Men begint in
sommige kringen dus blijkbaar te besef
fen dat men enigszins achterop dreigt
te komen. Maar interdepartementaal
overleg vooral indien de diverse mi
nisteries studies moeten ondernemen
kan omslachtig zijn en lang duren. En
juist als men gevaar loopt een bus te
missen, moet men zich haasten. Men
vraagt zich af, of het niet het meest ef
ficient zou zijn zulk een nationaal cen
trum provisorisch in te stellen en dan
te zien welke sectoren van Nederlands
wetenschap en industrie elkaar daar
vinden kunnen. By een volgend bezoek
van een delegatie zoals die van Nasa,
zal men dan althans een „adres" hebben.
Mogelijkheden
Het is van belang dat Nederland mee
doet. Nasa biedt onder meer de moge
lijkheid dat wentenschappelijke onderzoe
kers in internationaal verband proeven
ondernemen. Zou bijvoorbeeld een Ne
derlander een bepaald instrument willen
proberen, dat met een raket de ruimte
in gebracht moet worden dan is het
niet uitgesloten, dat zulk een instrument
mee kan reizen in een Amerikaans
ruimteschip of satelliet .Ook bestaat er
op bescheiden schaal gelegenheid voor
jonge onderzoekers om in internationaal
milieu gezamenlijk aan bepaalde projec
ten te gaan meewerken. Men verwacht
in Amerika thans reeds groepen uit Ca
nada, Engeland en Japan ter bespreking
van eventuele experimenten, die geza
menlijk uitgevoerd kunnen worden. On
der meer omdat men in Nederland be
langstelling moet hebben voor de moge
lijkheden van tele-communicatie .waar
bij satellieten een rol kunnen spelen,
lijkt het van groot belang dat ons land
op zjjn qui vive is.
Vijfde blad no. 29997
Loenik III vertrok op 4 oktober
1959 van de aarde (A), op 5 okto
ber om 9 uur greeuwichttijd bevond
zij zich in het punt 5. Op 6 okto-
maan door; het kruisje duidt de
plaats aan waar het voertuig het
dichtst bij de maan was, ongeveer
7000 km. van het middelpunt van
de maan. In de vroege ochtend van
7 oktober nam Loenik 111 geduren
de 40 minuten foto's van de maan.
Op 7, 8 en 10 oktober om 17 uur
bevond zij zich in de punten 78
en 10. Daarna zette zij haar tocht
voort langs een elliptische baan en
naderde op 18 oktober om 18 uur
de aarde tot ongeveer 45.000 km.
Ambassadeursposten, ook die in Den Haag,
dreigen sterk in het gedrang te komen
Internationale organen
maken de dienst uit
(Van onze Scandinavische
correspondent)
In Denemarken zijn de grootste bur
gerlijke oppositiepartijen (liberalen en
conservatieven) het in beginsel eens ge
worden over een gemeenschappelijke
koers Inzake de door hen gewenste fi
nanciële politiek en over een bezuini
ging van 800 miljoen Deense kronen
(440 miljoen gulden).
De sociaal-democratische minister van
Financiën Kampmann, uit Aarhus af
komstig, die na de vroege dood van zijn
vriend en stadgenoot minister-president
Hansen deze heeft opgevolgd maar de
portefeuille van Financiën heeft behou
den. springt naar de mening van de op
positie te royaal om met de zuurverdien
de belastinggelden.
Als mogelijke bezuiniging wordt ge
noemd een aanmerkelijke inkrimping
van 'het budget van Buitenlandse Zaken.
Het aantal ambassadeursposten stijgt
namelijk steeds meer en dan heeft men
nog niet eens een Gemeenschappelijke
Markt en een Kolen- en Staalgemeen
schap mede te onderhouden.
Naar wij vernemen zouden in aanmer
king komen: het omzetten van de am
bassades in Stockholm, Oslo, Helsinki en
Reykjavik in handelswaarnemiingspos-
ten, samentrekken van de drie Deense
ambassadeursmdssies in Parijs (oil. de
ambassade, de post bjj die OEES en die
bij de NAVO) tot één en samen/trekking
van de ambassades te Den Haag en
Brussel, alsmede besparingen bU het mi
nisterie te Kopenhagen.
Evenals in andere landen is geschied,
heeft ook Denemarken de posten gelei
delijk verzwaard in een tijd, toen de po
litieke betekenis van de buitenlandse
posten eigenlijk al aan het afnemen was.
Nu internationale organen meer en meer
de dienst uitmaken, zijn de ambassades
gedoemd bij de ontwikkeling der din
gen achter te lopen, terwijl zij vroeger
het pionierswerk deden of althans het
eerst „op de hoogte" waren.
In het bijzonder t.a.v. de Noordse buur
landen achten de Deense oppositiepar
tijen bezuiniging gemotiveerd omdat er
nu een Noords ministerscomité gesticht
is en de vijf landen van Noord-Europa
samenwerken in de Noordse Raad en in
de Ver. Naties alsook, wat de handels
politiek betreft, in de vrijhandelszone
(E.V.A.) van de Zeven.
Steeds groter eenheid
Reeds eerder zijn stemmen in deze
richting opgegaan aangezien men door
de voortdurend kortere tijd. beschikbaar
voor onmiddellijk persoonlijk contact
tussen de ministers, de ambassades een
voudig voorby gaat. Wij hebben vorig
jaar op een zondagmiddag op Holmen-
kollen over de stad Oslo zitten uitkijken
toen wij ineens opmerkten vis vis te
zitten met een heer. wiens gezioht ons
zeer bekend voorkwam, maar die wij hier
tcch niet konden thuis brengen. Het was
de Zweedse minister-president Eriander.
Misschien was hij twee of drie uur la
ter weer in Stockholm. Met de Caravelle
is men in anderhalf uur vanuit Helsinki
in Kopenhagen en in een half uur in
Stockholm.
Een andere omstandigheid, die in de
zelfde richting pleit, is, dat de rechten,
die de noordelingen in elk der andere
landen van Noord-Europa buiten hun
vaderland genieten, tegenwoordig de
tussenkomst van hun ambassade veel
minder nodig maakt. Er is een volledige
gemeenschappelijke arbeidsmarkt, bij
verhuizing naar een ander Noords land
behoudt men al zijn sociale rechten en
men kan na drie maanden verblijf al
van staatsburgerschap verwisselen.
Scandinavische studenten mogen stu
deren bij welke Noordeuropese Univer
siteit zij verkiezen en kunnen er ook
examens afleggen.
VOOR DE JEUGD DOOR DE JEUGD
Onder auspiciën van de Leidse Jeugd
Aofcie zal 2>aterdag 19 maart in het An-
toniusclubhuds onder het motto „Voor de
jeugd door de jeugd" een bonte avond
worden gehouden.
Medewerking zal o.a. worden verleend
door: de Club de Limetz met pantonmi-
me: Clubhuis „De Spreewpot" met zang
en toneel: het Leidsche Volkshuis met
dans; Meisjesclub De Bijenkorf met
zang; de Boerenkapel van K. en G.; de
Jeugdadventgroep met toneel en het
Jeugdorkest „de Burcht". Rien de Ree-
de 'Minjon) zal voor de verbindende
tekst zorgen.
