wonen
De stad waarin wij
Na oorlog 5000 nieuwe woningen
f OE stond het in Leiden bij het einde
van de oorlog 1940 1945 met de
woningbouw en de stadsuitleg? De woningbouw
had tijdens de oorlog praktisch stilgestaan; 163
woningen waren verwoest, de woningvoorraad
was van 1 januari 1940 af toegenomen met slechts
233 woningen, de bevolking evenwel met 5782
personen, namelijk van 78.217 inwoners (op
1 januari 1940) tot 83.999 inwoners (op 1 januari
1946).
ECHO EN VISIOEN j
1 MAART 1860 - 1960
LE1DSCH DAGBLAD
*3
Het aantal samenwoningen van gezinnen was
tengevolge van deze achterstand in de woning
bouw dan ook schrikbarend toegenomen. Met de
leniging van deze woningnood stond de stedelijke
overheid voor een zware opgave. Grote complexen
woningen waren nodig om op het enorme woning
tekort in te lopen. De benodigde gronden moesten
echter grotendeels nog aangekocht en bouwrijp
worden gemaakt, nadat eerst nieuwe uitbreidings
plannen waren ontworpen. Het algemene uitbrei
dingsplan van 1933 was voor de verdere
ontwikkeling van de stad niet meer geschikt te
achten. Reeds voor en tijdens de oorlog ontstond
een nieuwe visie op de vorm en inhoud van
woning en woonwijk, welke meer ruimte, meer
groen, meer afwisseling en samenhang in de
woonwijk en vooral ook doelmatigheid als richtlijn
aangaf. Aan het sociale aspect in de opzet van de
nieuwe woonwijk en de inrichting van de woning
werd bijzonder veel waarde gehecht. Hier lag dus
wel bij uitstek een taak voor de gemeente om een
verantwoorde stadsuitbreiding te creëren. Welke
mogelijkheden bood Leiden na de oorlog?
De ivoningbouw tussen de beide wereldoorlogen had rondom de Leidse
singels een in dikte variërende schil van bebouwing doen ontstaan. De
belangrijkste stadsuitbreidingen waren te zien in het zuiden (Tuinstad-
wijk, Burgemeester- en Professorenivijk) en in het noorden (Kooikwar-
tier). Verder was slechts een aarzelende poging tot woonwijkvorming
aan de Lage Morsweg en de Haagweg merkbaar. Een afgeronde woonwijk
was echter nog niet ontstaan. De aloude binnenstad nam nog steeds een
zeer dominerende plaats in, geheel anders dan in oude Hollandse steden
als bijv. Amsterdam en Haarlem, waar buiten de oude binnenstad reeds
uitgestrekte woonwijken waren ontstaan. Het meest voor de hand lag
daarom een zodanige uitbreiding van de stad, dat deze zou leiden tot
voltooiing van die woonwijken, welke waren gelegen birinen de natuur
lijke begrenzingen als de spoorbanen Den HaagLeidenHaarlem en
LeidenWoerden, de Stinksloot, tevens gemeentegrens, in het noorden
en het Rijn- en Schiekanaal en de Zijl in het oosten. Eén van de eerste
complexen woningwetwoningen werd dan ook gebouwd in het noorden
van de stad in de omgeving van Julianakade, Bernhardkade en de
Willem de Zwijgerlaan.
Aan deze woonwijk is na de oorlog tot heden voortdurend doorge
bouwd. Meer dan 1000 woningen zijn hier thans verrezen.
Verleden,
heden en
toekomst
Ir. J. C. H. Drost, die
sinds 1956 in het Stadhuis
zijn speciale aandacht wijdt
aan de toekomstige stads
ontwikkeling in het kader
van de Leidse agglomeratie,
vonden wij bereid in dit
eeuw feestnummer te schrij
ven over de stedebouwkun-
dige ontwikkeling en de
woningbouw in de periode
19-15-1960.
Bovendien schetst hij een
beeld hoe Leiden er in 1985
zal uitzien.
Met de bouw van een zestal hoven
is de bebouwing aan de noordzijde
van de Willem de Zwügerlaan thans
geheel voltooid. Een uitgestrekt com
plex van circa 20 ha. permanente
volkstuinen sluit thans deze woonwijk
aan de noordzijde af. Binnen enkele
jaren zullen in dit stadsdeel de bouw
mogelijkheden volkomen zijn uitgeput.
De bouw van middenstandswonin
gen richtte zich vooral op de omge
ving van de Burggravenlaan, een
doortrekking van de reeds voor de
oorlog aangelegde De Sitterlaan in
noordwaartse richting naar de Hoge
Rijndijk. Deze nieuwe weg, voorzien
van gescheiden rijbanen, ontsloot nu
nieuwe terreinen voor gevarieerde
middenstandsbouw, zodat de straat-
namencommissie vele professoren en
burgemeesters aan de rij hunner voor
gangers kon toevoegen. Van bijzondere
betekenis is de aanleg van het wijk-
park „Roomburg", omvattende wan
delpaden, speelweiden, tennisbanen en
sportvelden. Dat deze 7.5 hectaren,
ondanks de ruimtenood waarin de ge
meente verkeerde, niet voor woning
bouw doch voor sport en spel en voor
wandeling en rust werden bestemd, zal
het nageslacht, naar wij hopen, tot
grote dankbaarheid stemmen. Het type
van woningen, dat hier werd gebouwd,
vertoonde evenals trouwens bij de wo-
ningwetbouw een kardinaal verschil
met die van voor de oorlog. Behalve
het eengezinshuis werden nu in groten
getale etage-woningen gebouwd, hetzij
in 3 of 4 woonlagen.
Torenflat waardige
bekroning van
nieuwe wijk
Het ingebouwde gemeenschappelijk
trappenhuis deed zijn intrede in de
Leidse samenleving, terwijl de eerste
galerijwoningen tot stand kwamen in
de in 1957 gereedgekomen Torenflat,
met tien woonlagen, welke zo prachtig
is gesitueerd langs de Kanaalweg en
een waardige bekroning van deze
nieuwe woonwijk vormt. De bouw van
de etagewoningen, met hun gemeen
schappelijke tuinen en openbare groen
stroken heeft deze woonwijk in de
periode van 1945 tot 1960 in stede
bouwkundig opzicht een verrijking be
zorgd, vergeleken met de door zijn
aard eentonige complexen eengezins
woningen, welke voor de oorlog waren
gebouwd. Jammer is, dat de vele scho
len in de omgeving van de Burggra
venlaan een in stedebouwkundig op
zicht weinig representatieve en in de
totaliteit van de woonwijk weinig pas
sende plaats hebben verkregen. Alle,
in totaal 11 scholen, waarvan zeven
thans zijn gebouwd, verrijzen namelijk
op terreinen, welke op drastische
en weinig fraaie wijze uit de eigen
lijke woonbuurten zjjn geamputeerd.
Hier wreekt zich o.m. het tekort van
de vooroorlogse uitbreidingsplannen,
waarin op onvoldoende wijze terreinen
voor scholenbouw werden gereser
veerd.
In dit opzicht is door het huidige
wetenschappelijk onderzoek t.b.%. de
programmering van de uitbreidings
plannen, in dezen inderdaad een stap
vooruit gedaan. Sinds 1945 zijn er in
dit stadskwartier circa 1050 woningen
bijgebouwd.
Wanneer hopelijk over enkele jaren
de thans nog braakliggende bouwter
reinen aan de Uhlenbeckkade en
Meijerskade zullen zijn bebouwd, langs
de lommerrijke Kanaalweg een rij van
fraaie villa's zal zijn verrezen, aan de
Roomburgerlaan een aaneengesloten
winkelfront de bewoners ten dienste
staat en de Hervormde Vredeskerk bij
de De Sitterbrug het stadsbeeld siert,
zal ook deze woonwijk, wat de bebou
wing betreft, zijn voltooid; althans in
zoverre men van voltooiing kan spre
ken, want nimmer zal de stedebouw-
kundige zijn zorg kunnen ontnemen
aan een woonwijk, vooral niet wan
neer daar nog door toekomstige sane
ring verbeteringen, als b.v. hier de
vernieuwing van de Rijndijkstraat e.a.,
kunnen worden aangebracht.
Sprong over de
spoorbaan
Van vérstrekkende betekenis voor de
stadsuitbreiding na de oorlog was de
sprong over de spoorbaan Leiden
Woerden. Alleen in de polder tussen
de Korte Vliet en de Trekvliet was
binnen de gemeentegrenzen nog de
mogelijkheid voorhanden om een
nieuwe woonwijk tot stand te brengen.
Zo werd in 1947 een verdere uitbrei
ding van de reeds bestaande bebou
wing in de omgeving van de Da Costa-
straat, welke dateert uit de jaren 1924
en 1933, tot stand gebracht. Na enkele
jaren onderbreking werd in 1951 ver
der in zuidelijke richting doorgestoten.
Boshuizerkade een
begrip
De Boshuizerkade begon langzamer
hand een begrip te worden. Een na
deel was, dat deze uitbreidingen slechts
via de Haagweg een verbinding hadden
met de overige stadsdelen. Naarmate
de woningbouw en ook de bouw van
winkels en scholen vorderde bleek wel
duidelijk welk een barrière het goede
renemplacement vormt voor de goede
communicatie met deze woonwijk. De
door deze uitbreiding ontstane ver
keerssituatie op de Haagweg was dan
ook verre van ideaal te noemen. Ge
lukkig kwam dan ook in 1955 de Vjjf-
Mei-brug over de Trekvliet tot stand
en werd daarna de Vijf Meilaan aan
gelegd, zodat nu ook via de Heren
straat een verbinding met het stads
centrum tot stand kon worden ge
bracht. Stedebouwkundig bezien waren
evenwel aan de plaats, waar de sprong
over de spoorbaan en de Trekvliet
werd genomen, grote bezwaren ver
bonden, welke zich thans duidelijk
demonstreren.
Deze centrale verkeersverbinding
vanaf de spoorwegovergang bij de He
renstraat naar de Vijf Meilaan voert
over een belangrijke lengte door een
industriegebied, n.l. dat van de HCW
en door het industriegebied, gelegen
tussen Rooseveltstraat en de Trekvliet,
dat thans reeds voor een belangrijk
gedeelte is volgebouwd. Het is uit een
oogpunt van industrievestiging welis
waar te verklaren, dat deze industrie
terreinen op deze plaats werden ont
worpen, immers er waren daar reeds
belangrijke vestigingen (HCW, NEM,
groenteveiling e.a.) aanwezig, doch
deze industriedriehoek (tussen Roose
veltstraat, Rijn- en Schiekanaal en
spoorbaan LeidenWoerden dringt
zich wel op zeer onplezierige wijze tot
ver in het stadslichaam. In de oude
binnenstad zijn er diverse sprekende
voorbeelden van aan te wijzen hoe
woonwijk en industrievestiging, welke
te dicht bij elkaar zijn gelegen, elkaar
zeer slecht verdragen. Ook hier demon
streert zich hoe in het engbegrensde
Leiden, beperkt als het was en thans
nog is, in zijn keuzemogelijkheden
voor de vestiging van industrieën,
woonwijken en recreatiegebieden, de
vorming van een gave stedebouwkun-
dige stadsstructuur geweld moet wor
den aangedaan.
Vijf Meiwijk groots
van opzet
Echter, ondanks deze bezwaren, deed
zich de levensdrang van het zuidwes
telijk stadsdeel krachtig gelden, vooral
toen aan de Vjjf Meilaan en het Be
vrijdingsplein in de jaren 1956—1957
een modern en ruim ontworpen win
kelcentrum werd gebouwd, bestaande
uit 40 winkels met daarboven 122 flat
woningen. Daar de binnenstad nog
steeds een plein moet missen, moet dit
ruime winkelplein wel een plezierige
belevenis zjjn voor de Leidenaar. Dit
winkelcomplex vormt een belangrijke
aanzet voor een groots wijkcentrum,
dat zjjn uiteindelijke vorm en sfeer zal
hebben verkregen wanneer de west
zijde van het Bevrjjdingsplein is afge
sloten door een combinatie van een
winkelgalerij, met hoogbouw, een cul
tureel wijkcentrum, een kerkelijk cen
trum, gelegen aan de noordzijde van
de Vjjf Meilaan en vooral ook door de
bouw van dagwinkels op het Vjjf Mei
plein. waar, te midden van de ge
kleurde bestrating, de grijze tegel-
vlakken reeds de toekomstige plaats
aangeven. Door deze lage winkels en
door een oostelijke afsluiting van het
plein naar het industrieterrein (een
gezellig café-restaurant!), zal hier in
de toekomst toch ook de intimiteit
terug gevonden kunnen worden.
Met volle kracht vooruit
Met volle kracht gaat het nu voor
uit met de uitbreiding van Leiden-
zuidwest, vooral nu andere woon
wijken volgebouwd raken. Nieuwe
woonbuurten ontstonden of zijn in
wording vanaf het winkelcentrum tot
aan de Voorschoterweg. De Vjjf Mei
laan werd doorgetrokken, bijkans tot
aan de gemeentegrens, en wanneer
men thans de spoorwegovergang bjj de
Vink passeert, ziet men op korte af
stand voor zich het nieuwe Leiden uit
de grond komen. Dat ook dit uitbrei
dingsplan met het in snel tempo toe
nemende verkeer rekening houdt, laat
het kruis van hoofdwegen (Churchill-
laan en Vjjf Meilaan) zien, dat deze
woonwijk, welke meer dan 20.000 in
woners zal gaan tellen, in vier secto
ren gaat verdelen. Beide hoofdver
keerswegen, welke ook een functie in
groter verband verkrijgen, hebben gro
tendeels gescheiden rijbanen van zeven
meter, met ter weerszijden apart ge
legen rijwielpaden van drie meter en
voetpaden, terwijl voorts het aantal
kruispunten en het parkeren langs
deze wegen door de wijze van vorm
geving der woonbuurten tot het uiter
ste beperkt zal blijven.
Sinds de oorlog zijn hier totnutoe
plm. 2000 woningen gebouwd, groten
deels woningwetwoningen en zoals
elders, volgens geheel andere stede-
bouwkundige principes dan voor de
oorlog. Op grote schaal werden etage-
woningen in 2, 3 en 4 woonlagen, afge
wisseld met eengezinswoningen waar
onder ook bejaardenwoningen ge
bouwd. De zo noodzakelijke efficiency
bij deze grote woningproduktie leidde
bij de bouw tot herhaling van bepaal
de wooneenheden, welke op zichzelf
bestonden uit gedifferentieerde groe
pen van etage- en eengezinswoningen.
Het complex van circa 500 woningen,
gelegen tussen Willem Klooslaan en
Telderskade, gebouwd in de jaren 1952
tot 1954, is daarvan een duidelijk
voorbeeld.
Dat het onderwijs van de kinderen
in dit thans pl.m. 11.000 inwoners tel
lende stadsdeel niet werd vergeten
moge blijken uit de bouw van 5 scho
len (w.o. één noodschool) terwijl twee
scholen (w.o. een chr. vakschool voor
meisjes) bijna gereed zjjn. Dat ook de
Leidse studenten een sprong tot bulten
de singels konden verrichten getuigt
de bouw bij de Haagweg van de Ster
flat voor 220 woningen, op donderdag
28 januari jJ. door Prins Bernhard
officieel geopend.
Als een groene baan ligt In dit uit
breidingsplan een strook sportvelden,
bestaande uit zeven voetbalvelden en
vier korfbalvelden. Helaas is de be
volking totnutoe nog verstoken geble
ven van een wijkpark, waar het ge
zellig en rustig wandelen is.
Leiden bouwt
Naast deze drie grote stadsuitbrei
dingen kwam ook een drietal afzon
derlijke woonbuurten gereed, hoofd
zakelijk bestaande uit eengezinswonin
gen. zoals het complex van circa 380
woningen, gelegen tussen Zoeterwoud-
seweg, Veilingkade en Lammenschans-
weg. gebouwd in de jaren 1947 e.v.
Hoewel de aanleg van deze woonbuurt
op zichzelf aantrekkelijk is, is het in
de stedebouwkundige structuur van de
stad minder gelukkig gelegen, daar het
volledig door industrieën is omsloten
en door kleine omvang verstoken is
gebleven van directe verzorgingsge
bouwen in de vorm van een winkel
centrum, scholen e.d.
Ook vond nog een verdere uitbrei
ding plaats van de bebouwing in het
Morskwartier. n.l. met plm. 430 wo
ningen. gebouwd in de jaren 1949
1951. De ter plaatse zaagvormige grens
met Oegstgeest verhinderde echter een
zeer noodzakelijke verdere uitbouw
van deze buurt. In de Meerburgerpol
der. de Leidse driehoek tussen Rijn en
Rijn- en Schiekanaal. verrezen in de
jaren 1950—1951 nog 195 woningen.
Deze aardige stadsuitbreiding bleef
echter staan by de boomgaard en werd
voorlopig niet voltooid. In de komende
Jaren zullen ook hier de resterende
gronden tot aan de gemeentegrens
met Zoeterwoude wel worden vol ge
bouwd.
Na 1945 bijna 5000
woningen gebouwd
Als resultaat van bovengenoemde
stadsuitbreidingen werden na de
tweede wereldoorlog tot aan het begin
van 1960 5439 woningen gebouwd (w.o.
110 duplexwoningen iEchter verdwe
nen er in deze periode ook woningen
door sloop, wijziging van bestemming
en verbouwing, n.l. in totaal 575 wo
ningen. Daarentegen werden door ver
bouwing e.d. 110 woningen weer aan
de voorraad toegevoegd. De woning
voorraad van onze gemeente nam
daardoor toe van 19479 woningen op
31 december 1945 tot 24616 op 31 de
cember J.I., derhalve met 4974 wonin
gen.
De by dit artikel gepubliceerde gra
fiek geeft een veelzeggend beeld van
het aantal woningen, dat jaariyks
werd gebouwd en tevens de Jaarlijkse
toename van de woningvoorraad
Deze grafiek laat zien hoe eigenlijk
eerst in 1950 de woningbouw in Leiden
goed op gang begon te komen. De Ja
ren 19*4 en 1956 vertonen een om
vangrijke inzinking, waardoor over
het geheel een discontinue verloop is
ontstaan.
(Zie volgende tekstpagina
1XXXH f94 5
IX Xi i960
Spoor w
(ua/er
opbart,/o.LJe *5 A» t/fAJon&r-s boua/ri/oa*
rof.M 37000 197 "Y*.
i 700 m S$467 tf9 ~*/i,
t 9SO Mb 9GSOO tos
