Frederick Ashton
Een Zoeklicht
ZA TER DAG 7 NO T'EMBER
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 2
Choreograaf van Royal Ballet
Engela tuis Air. Ballet
Niets verraadt de begaafde kunstenaar
v OP DE BOEKENMARKT J
DE EIGENAARDIGHEDEN VAN DE MENSELIJKE GEEST
■n
De portiers van de Londense
Covent Garden die schitteren
de tuinen, waarin het beroemde
Royal Opera House staat ken
nen vrijwel alle mensen, die daar
werken.
Hoe kan het anders?
Zij zien ze immers iedere dag.
Zij kennen hun eigenaardigheden.
De een herkennen zij aan de lan
ge haardracht, de ander aan de
wagen, welke hij bestuurt. En er
komen beroemdheden, die men wel
moet herkennen door het opzien,
dat hun verschijnen telkens weer
baart.
Met Frederick Ashton gaat dat
echter niet zo gemakkelijk. Die
kunnen zij niet zonder meer klas-
sificeren. Hij heeft zo weinig ken
merkends. In niets herkent men de
begaafde kunstenaar, de officiële
choreograaf van het befaamde
Koninklijke Ballet.
Op het eerste gezicht denkt men aan
een goed gesalarieerde boekhouder van
een of andere handelsfirma of iets in
die geest.
Want Frederick Ashton is geen
Bohemien. Geen opvallende kledij.
Integendeel. Hy maakt een ietwat bur
gerlijke indruk. Een keurig net smette
loos streepjespak. Een eenvoudige
feilloos gestrikte stropdas. Glanzend
gepoetste schoenen. Een stijf hagelwit
boordje. Een pochet uit het borstzakje.
In niets valt hij op. Niets verraadt
Iets anders dan een routinemens, mee
gesleept in de sleur van het leven.
Het komt eigenlijk als een verras
sing, wanneer men hem voor de eerste
maal ontmoet en men heeft tevoren
reeds balletten van hem gezien. Want
men zou een vrolijke, sprankelende
geest verwachten met tintelende ogen,
wanneer men de tumultueuze mimiek
van zijn „Cinderella" over zich heen
heeft laten gaan.
Of men zou een langdurige dromer
kunnen verwachten na de reine
schoonheid van beweging van zijn
,.Odine".
Maar zeker niet deze man, die er
uitziet als een kantoorbediende. Als
een mens, die men zou verwachten
vastgeroest achter zijn bureau op een
kantoorkruk, terwijl hij zijn door cijfers
en briefjes afgesleten pen diep in de
inkt doopt.
VARIA
TV-onderwijs uit
een vliegtuig
In onderwijskringen in het midden
westen der Verenigde Staten bestaan
plannen om eind 1960 televisieprogram
ma's ten behoeve van het onderwijs uit
te zenden vanuit een vliegtuig. Dank
zij financiële steun van de Ford-Stich
ting zal tot aankoop kunnen worden
overgegaan van een passagiersvliegtuig,
een DC-7, dat tijdens de uitzending
over een gebied van zes staten zal vlie
gen: de programma's bereiken op deze
wijze een gebied, met naar schatting
13 000 scholen en inrichtingen voor ho
ger onderwijs. Het vliegtuig relayeert
de programma's, die worden samenge
steld door Purdue University in In
diana.
Volgens de voorlopige plannen zal be
gonnen worden met het uitzenden van
24 lessen van een half uur per dag; de
bedoeling is te komen tot een totaal
van 72 lessen per schooldag. De meeste
cursussen zullen opgenomen worden
op video-tape, die is opgenomen aan
bovengenoemde universiteit of instel
lingen die hun medewerking hebben
toegezegd.
De plannen zijn daarom van zo grote
betekenis omdat nu ook de gebieden die
tot dusver van t.v.-onderwijs verstoken
bleven, omdat zij door de bestaande
zenders niet bestreken worden, van dit
soort uitzendingen kan profiteren en
ook omdat over het algemeen de kwa
liteit en de inhoud van de programma's
belangrijk verbeterd kunnen worden.
Met het vliegtuig kunnen grote delen
van de staten Illinois, Indiana, Ken
tucky. Michigan, Ohio en Wisconsin
worden ingeschakeld.
Ook andere voordelen kunnen ge
noemd worden; zo zullen de openbare
6cholen hun budget kunnen verlagen
omdat dank zij de uitzendingen per
t.v. de lasten worden verlaagd en tege
lijkertijd zal het onderwijzend perso
neel beter in staat zijn zich te concen
treren op .het mondeling onderwijs
Kleine scholen, vooral die op het plat
te land, die niet de middelen hebben
voor de inrichting van natuur- en schei
kundelokalen en dergelijke, kunnen nu
de proeven via de beeldbuis aan de
leerlingen demonstreren. Zij zullen nu
ook in staat zijn hun lesrooster uit te
breiden met onderwijws in muziek,
kunst en vreemde talen.
Reeds eerder zijn proeven genomen
met uitzendingen vanuit een vliegtuig.
Van 1945 tot 1948 heeft de Westing-
house Electric Corporation program
ma's uitgezonden vanuit een vliegtuig
dat over Pittsburgh en het omliggende
gebied in de staat Pennsylvania vloog.
Restant
Misschien is dat echter een restant
van vroegere tijden. Want vreemd ge
noeg, het is zo begonnen. Een middel
matig betaald baantje als kantoorbe
diende bij een scheepvaartmaatschap
pij. Frederick leek gelukkig.. Iedereen
zei het en men meende het ook, Frede
rick hoorde in een dergelijke omgeving
thuis. Net als zijn vroegere school
kameraadjes, die allemaal in soortge
lijke baantjes op soortgelijke kantoren
terecht waren gekomen.
Uiterlijk verschilde Frederick in niets
van hen. Toch moet hij anders geweest
zijn. Want hoe zou men het anders
kunnen verklaren, dat hij op een goede
dag ineens tweederde van zijn weekgeld
nam en dat neertelde voor een ballet
les bij Massine
Maar toch als men wat dieper zou
graven in Frederick Ashtons leven zou
men de oorzaak wel kunnen ontdek
ken. Want op veertienjarige leeftijd
zag de gevoelige jongen in Lima, de
hoofdstad van Ecuador, waar hij ge
boren werd. de beroemde Pavlova dan
sen. Dit optreden en haar imponeren
de persoonlijkheid hebben wellicht
meer invloed gehad op de geest van
Ashton dan al die jaren, dat de Domi
nicaner monniken bezig geweest zijn
aan zijn opleiding. Want in zijn hart
zaaide Pavlova de liefde voor het bal
let. Een liefde, die de jaren heeft kun
nen trotseren.. Die hij meedroeg tijdens
zijn reis naar Engeland, gedurende zijn
verdere studiejaren en die bestand
bleek tegen de eentonigheid van het
kantoorbestaan. Het zaadje, dat
Pavlova in zijn jongenshart had ge
zaaid, ontkiemde tegen de verdrukking
in. Het groeide verder en kwam ten
slotte met Massine's hulp tot volle
wasdom.
Verbazing
Want Frederick Ashton werd tot ver
bazing van zijn vroegere kennissen
kring danser.. Geen onverdienstelijk
danser. Maar zijn carrière zou nooit zo
groot geworden zijn, wanneer hij daar
naast niet een aangeboren begaafdheid
voor het arrangeren van balletten aan
de dag had gelegd.
Pavlova zag een van zijn korte stuk
ken in het Londense Scalatheater en
nu was het haar beurt om geïmponeerd
te zijn. Zij liet de jonge arrangeur bij
haar komen en zorgde ervoor, dat hÖ
als vaste choreograaf zijn intrede zou
kunnen doen in haar gezelschap.
Helaas, enkele maanden later stierf de
grote danseres. Het oontract van Fre
derick werd geannuleerd.
Dat gebeurde in 1935. Hij was toen
29 jaar oud. Maar dit korte incident
had zijn weg naar succes toch ge-
effend. Hij kwam bij het Sadler's Wells
gezelschap terecht en later bij het nog
beroemder Royal Ballet... En thans
draagt hij meer dan iemand anders de
artistieke verantwoordelijkheid voor de
prestaties van het ballet.
Vruchtbaar
Waarschijnlijk kan men Ashton de
vruchtbaarste balletschrijver van onze
tijd noemen. „Ondine", een ballet van
drie acten, welk ballet de hoofdschotel
vormt van de Rankfilm „The Royal
Ballet", was zijn zestigste werk
Toch heeft Frederick Ashton geen
pretenties en kent hij geen vooroor
deel. Integendeel.. Hij is niet in het
minst dogmatisch. Hij staat open voor
de mening van een ieder en wil graag
zijn opinie geven voor een betere.
Hij spreekt met een rustige, be
schaafde, wat geaffecteerde stem, die
volkomen misplaatst lijkt, wanneer hij
door de luidsprekers galmt met in
structies voor de balletleden op het
gigantische toneel.
Tijdens de repetities zit Frederick
zeer rustig in een gemakkelijke stoel,
de microfoon losjes in de hand. Niets
ontgaat hem. Hij ziet alles, wat er op
het toneel gebeurt. En niets laat hij
passeren, wat zijn volledige goedkeu
ring niet kan wegdragen.
Twintig of dertig keer op een ochtend
staat hij op en wandelt kalm naar het
toneel om iets nader te verklaren aan
een van de leden van het ballet. Daar
na wandelt hy weer even- rustig naar
zijn stoel terug. Zelf dansen doet hij
niet meer. Althans nauwelijks, want
een enkele maal stapt hij zelf het
toneel op om een danser of een danse
res iets voor te doen. Om te laten zien,
wat hy precies wenst.. Hij overdrijft
dan alles zeer sterk als een filmregis
seur, die er op uit is om een bepaalde
scène zeer nadrukkelijk bij een „ster"
erin te stampen.
Want het kaliber, het motief en het
karakter van de balletten van het
Royal Ballet komen, voor een groot
deel rechtstreeks van hem af.
Modern klassicisme
Zijn stijl?
Een soort modern klassicisme. Geen
psychologische inhoud. Weinig emotie.
Geen jazz. En vanzelfsprekend geen
rock 'n roll. Het heeft er veel van weg,
dat alleen de vriendelijke dingen zijn
overgebleven. Maar met dat „vriende
lijke" overblijfsel vormt hij balletten,
die hem als choreograaf een zeer voor
aanstaande plaats in de balletwereld
van vandaag hebben bezorgd.
Frederick Ashton tijdens een korte
pauze in gesprek met Dame Mar~
got Fonteyn, de eerste danseres
van het Royal Ballet.
Slechts voor een zeer korte tijd is hij
eens uit de band gesprongen. Het was
tijdens de laatste wereldoorlog.. Hij was
bij de Luchtmacht als officier bij de
informatiedienst. In die tijd schreef hij
een drietal hoogst moderne, bijna sur
realistische balletten.
Maar daar is hij bij gebleven. Nu
geven zijn balletten meer een verhaal
dan een boodschap. Klassieke schoon
heid van lijn en beweging in plaats
van abrupte effecten. Liefde, maar
geen lusten. Romantiek en geen reali
teit. In de meeste van zijn werken
combineert hij een tintelende actie met
de sierlijk, gracieuze schoonheid van
lijn. Het kan zijn een boodschapsloos,
ja bijna inhoudsloos stuk „Symphonic
Variations", waarin zes dansers een
serie prachtige modellen dansen.
Of een ballet als „Ondine", dat het
verhaal vertelt van een waternimf, die
met een man trouwt, wat de man ten
slotte het leven moet kosten. In zulke
werken heeft de kunstenaar Ashton
zich uitgeleefd. Over het algemeen een
levendige actie. Maar dan plotseling,
volkomen onverwacht stopt hij. De
figuren op het toneel verstarren als het
ware. Voor een ogenblik maar. Voor
een fractie van een seconde. Maar in
dat moment, in dat korte ogenblik
toont hij een beeld van zuivere sta
tische schoonheid.
S. Vestdijk. De Ziener. De Bezige
By. Amsterdam 1959.
In deze, zijn nieuwste roman, treedt
Vestdijk meer nadrukkelijk naar ik
meen over de grenzen van wat men
met dat akelige woord (ik weet geen
ander) „het normale" pleegt te noe
men. Hij spreekt duidelijker over de
afwijkende kant van een van zijn fi
guren als afwijking. Daarnaast, en wat
ik nu ga zeggen lijkt welhaast een
tegenspreken van het zojuist opge
merkte, treft mij deze roman door een
element dat ik zachtmoedigheid, bijna
vertedering, zou willen noemen.
Vestdijk heeft dit boek De Ziener ge
noemd. Wellicht ware beter geweest
De Kijker. Want de figuur Pieter le
Roy is wat wij met een Frans woord
een „voyeur" plegen te noemen. Hij is
dit echter niet in de Franse zin, want
hij is niet „vicieux". Pieter is een een
zaam jong, dat contact zoekt met zijn
medemens door hem te bespieden bij
zfjn verborgen bezigheden. Dat hij niet
„vicieux" is en dus zijn afkeer van deze
dwanghandeling niet kwijt is, blijkt uit
het feit dat hij een grote voldoening er
vaart wanneer z\jn slachtoffer hem
een solide afrossing geeft.
Deze vreemde Le Roy is evenwel niet
zozeer de hoofdpersoon van de roman
als wel de motor voor de gebeurtenis
sen. Door zijn dwarse wijze van contact
zoeken, door zijn averechtse poging om
mensen voor wie hij een soort bewon
dering voelt de lerares juffrouw
Rappange en de leerling Dick Thieme
Backer tot elkaar te brengen, ont
ketent hij in de stad van him inwoning
een van die hoogst gevaarlijke laster
campagnes, die de vernietiging van de
slachtoffers tot gevolg kunnen hebben.
De onhandige gerenverseerde „weldoe
ner" tracht tot slot de zaak te redden
door op te biechten. Men krijgt echter
duidelijk de indruk dat ook zonder de
bemoeiingen van Le Roy, juffrouw
Rappange en Dick geen leven gehad
zouden hebben, in hun onschuld.
Hoewel Vestdijk naar gewoonte geen
blad voor de mond neemt, maakt zijn
gehele analyse van de situatie een in- i
druk van grote kiesheid. Kiesheid, niet
om de lezer te sparen, maar kiesheid
tegenover zijn sujetten zelf. Hij ziet
hen menselijker, minder als kwaad
aardige insecten. Hij geeft hun als het
ware zijn genegenheid. Persoonlijk heb
ik grote bewondering voor dit nieuwe
element in Vestdijks werk er waren i
trouwens al eerder sporen van waar te j
nemen want deze benaderingswijze
toont dat hij behalve een formidabele
mensenkenner ook een verfijnde kan
zijn.
Rico Bulthuis. De Vergeten mede
minnaar. De Salamander, Que-
rido. Amsterdam 1959.
In De Vergeten Medeminnaar, heeft
schrijver goed volgbaar en aanvaard
baar althans voor de leek het ge
nezingsproces beschreven van iemand
die zijn geheugen verloren heeft. In de
inrichting waar zulke gevallen behan
deld worden en waar hij via de politie,
die in hem een simulant ziet, terecht is
gekomen, ondergaat de figuur die
.Dries" genoemd wordt bij gebrek aan
beter, verschillende levensfases in
versneld tempo om tenslotte zichzelf
terug te vinden.
Zoals ik reeds zei is deze Driesfiguur
merkwaardig en tot in bijzonderheden
volgehouden. De ontknoping echter aan
het eind waarin de gebeurtenissen vóór
de Driesperiode snel beschreven wor
den, is minder overtuigend. Maar aan
gezien ik niet op de hoogte ben van
dergelijke persoonsverwisselingen en
deszelfs mogelijkheden, wil ik niet be
weren dat een en ander onmogelijk zou
zijn. Ik ga dan ook niet verder dan te
zeggen dat de schrijver mij met de ont
raadseling niet heeft kunnen overtui
gen. En daar gaat het toch om bij een
roman.
Maurits Dekker. Het Andere. A.
W. Bruna en zoon. Utrecht z.j.
Maurits Dekker is een schrijver met
een krachtige realiteitszin. Hem is de
werkelijkheid fantastisch genoeg dan
dat hij er nog wat aan toe zou moeten
voegen. Hij verdiept zich in mensen en
baseert zijn romans dikwijls op een
gedachte, een stelling. Hij gaat uit b.v.
van de verhouding mens-maatschappij,
mens-grootindustrie, het verzet, mens
misdaad en demonstreert dan het prin
cipe aan de levensgang van mensen.
In Het Andere benadert hij zoiets
neteligs als de occulte wetenschap van
de menselijke zijde. De hypnotiseur
Brog ontmoet de jonge werkster Sophie
Klint, die beheerst wordt door een on
gevaarlijke vorm van hoogmoedswaan.
Brog ontdekt Sophie's somnambulis-
tische kwaliteiten en weet op den duur
omgeving en pers te overtuigen van
het feit dat deze Sophie tot in bijzon
derheden nauwkeurig weet te vertellen
hoe zU drie eeuwen geleden geleefd
heeft als een gravin. Dit gegeven klinkt
zo beschreven wat kitschachtig men
gaat zich bijvoorbeeld afvragen waar
om er nooit eens rasechte gravinnen
opduiken die haarfijn weten te ver
tellen hoe zij drie eeuwen geleden
werkster waren maar het verloop
van de handeling is dat totaal niec.
Dekker heeft met grote beheersing zijn
sujetten precies die dosis geloofwaar
digheid meegegeven die hun toekomt.
Want deze Brog is geen charlaten al
leen. Hij beschikt wel degelijk over iets
dat „buiten het meetbereik van ons
denken" valt. En Sophie is ook geen
bedriegster maar een onschuldige fan
tasie die toevallig in omstandigheden
raakt waardoor speciale eigenschap
pen van haar, en nog niet eens ver
keerde, hun kans krijgen. Het Andere
is een onderhoudend en amusant ver
haal, juist door dat realistische even
wicht tussen echt en niet echt, dat
Dekker op bewonderenswaardige wijze
heeft weten te houden.
Clara Eggink.
Heesters en bomen moet u eigenlijk
min of meer als de grote meubelen
van de tuin beschouwen. In een kleine
kamer zet men geen grote stukken. In
een kleine tuin kan men ook geen
grote bomen of brede heesters poten.
Toch wil men graag iets hebben, dat
op een kleine boom lijkt en dus zoekt
men dat in de lage heesters en die
zijn er voldoende.
Van het geslacht Berberis of zuur-
bes komen heel wat soorten voor; ze
jijn bijzonder mooi. Sommige, omdat
:a zo vroeg in de voorzomer al zo rijk
runnen bloeien en andere, omdat er
:ulke mooie bessen op volgen.
Sommige soorten zijn bovendien nog
groenblijvend, zodat ze ook in de win
terse tuin als een blijvende attractie
beschouwd kunnen worden.
Over het algemeen laten de Berbe
rissoorten zich maar met moeite ver
planten. Het is dus wel nuttig direct
3e goede plaats voor ze te zoeken.
Welke is dat? De zuurbes heeft de volle
;on nodig, want sommige soorten la
ten in de herfst hun kleine blaadjes
bijzonder mooi verkleuren en daar
ïebben ze zon voor nodig.
Berberis thunbergii wordt niet veel
iioger dan anderhalve meter en dat is
één van de mooiste soorten voor de
kleine tuin. Deze soort bloeit met hel-
3er gele bloemen, die in de herfst
;evolgd worden door koraal-rode
ruchtjes. De fijne blaadjes verkleu-
en in de herfst prachtig rood; echt
ets bijzonders. De groei is maar ma
tig. U behoeft dus echt niet bevreesd
te zyn, dat uw tuin binnen enkele ja
ren te klein zal zijn.
Berberis thunbergii atropurpurea
heeft vrijwel alle goede eigenschappen
van voornoemde soort, doch met dit
verschil, dat de blaadjes bloed-rood
zijn; terwijl ze in de late herfst schar
lakenrood van tint worden. Deze soort
wordt wel wat hoger, doch kan toch
ook mooi breed uitgroeien. Hoofdzaak
is dat ze voldoende vrij staat; dan
groeit ze niet zo hoog op.
Berberis agregata is één van de
mooiste besheesters. Ze bloeit in mei-
juni met helder gele bloempjes, die
gevolgd worden door een keur van
doorschijnende, oranjerode berijpte
vruchtjes. Echt iets bijzonders. Deze
takjes kan men ook prachtig in herfst-
tukjes verwerken; de bloemist-winke-
ier werkt er ook veel mee.
G. KROMDIJK.
29c8o(<a<»0ls»<M!*SS<!8a<»cScl<wac»<saSci<»c«a(ï»!M<as8a8<*«»a6ct<e<5gsiﻫ3a£8^l^
