Zestig jaar „Leidsch Volkshuis"
De natuur is niet te verbeteren
Emilie Charlotte Knappert:
doortastende en kordate vrouw
EEN INSTELLING, WELKE NOG
DAGELIJKSHAARNLTBEWIJST
Opgericht 1 maart 1860
Donderdag 15 oktober 1959
Tweede blad no. 29873
Hortus bezocht (uiterst waardevol is
steeds het contact geweest tussen deze
instelling en het Volkshuis, bloemen kon
men altijd in overvloed daar krijgen!)
heeft het altijd als een eis gevoeld, de
mensen de ogen te openen voor de
schoonheid der natuur.
Vrij spoedig had ze prof. Oort zover,
dat deze zijn buitenverblijf afstond voor
weekeinden. „Ons Zondagshuis" werd
een instelling, mogelijk gemaakt door
een belangrijke gift, geschonken ter ge
legenheid van het tienjarig bestaan van
het Volkshuis. Men kreeg van half
oktober tot half mei de beschikking,
tegen geringe vergoeding, over het huis
van het Centraal Genootschap van
Kinderherstellingsoorden en -vakantie
kolonies in Noordwijk aan Zee.
Op 17 oktober 1909 trokken er voor het
eerst Leidse fabrieksmeisjes heen voor
een weekeinde.
De Vereniging „Buitenbedrijf" werd
opgericht, met het doel te komen tot
stichting van een eigen verblijf. Dat
werd dan De Vonk, in Noordwijkerhout,
maar dat werd het pas veel later. In
1911 was De Vonk, thans voornamelijk
bekend als vormingscentrum, nog een
wensdroom! Maar het logeren 's winters
in het koloniehuis, 's zomers op de bui
tenverblijven van volkshuisvrienden gaf
zulke goede en prettige ervaringen, dat
men het experiment: een hele week naar
buiten, toch wel eens wilde wagen.
Zo gingen in 1911 voor het eerst ruim
30 jongens in Nunspeet uit kamperen.
Voor het Leidsche Volkshuis is de
Hoorneboeg een begrip. Een leegstaande
boerderij en een eraan grenzend koets
huis op „een eenzaam goed in het Gooi,
dat als een groen eiland in de hei ligt",
was het verblijf, waarover mej. Knappert
tot haar grote vreugde de beschikking
kreeg. .Mej. Pijnappel, een van haar
vroegere leerlingen in Scheveningen, die
later een van haar beste vriendinnen
werd, was eigenaresse van dit bezit en
zij en haar broer zyn het geweest, die
de Hoorneboeg voor de Leidse fabrieks
meisjes hebben gemaakt tot een bron
van vreugde.
In 1912, op zaterdag 18 meit, ging de
allereerste groep. Nu nog trekken jaar
lijks vrouwen naar de Hoorneboeg.
Het Volkshuis heeft voorts door schen
kingen de beschikking gekregen over
verschillende buitenverblijven, die ge
schikt waren om met het hele gezin in
te logeren, zoals „De Eekhoorn" in
Doorn, de Hut en de Koekoek in Kat
wijk/Binnen, die in de laatste oorlog
verdwenen zijn, De Wulp, de Duinpieper,
de Krekel, de Kamploods en Sneeuw-
gans op het Langeveld. Het Langeveld
is ten prooi gevallen aan ruilverkave
lingsplannen, maar op een andere plaats
onder de gemeente Noordwijkerhout
werd een nieuw terrein verworven, waar
de gezinshuisjes en kamploods naar toe
verplaatst zijn. Dan is er nog de woon
boot De Ark, geschonken by het 35-jarig
bestaan.
Dit zijn zo enkele facetten van het
ryk geschakeerde volkshuiswerk, waar
aan mej. Knappert zestien jaar, mej.
H. Funke tien en mej. M. Ruth niet
minder dan dertig jaar in onbaatzuch
tige trouw leiding hebben gegeven. Zij
hebben het Volkshuis groot gemaakt
en daarin een sfeer weten te brengen,
welke zo geheel eigen is aan het werk:
de ontplooiing van de menselijke kwa
liteiten, het zich-zelf-zyn en het met
liefde en bewogenheid gaan tot de
ander.
Wat U ook bewondert: de eindeloze zee, de wind
door de toppen der bomen, de zon aan de hemel,
de sterren in de nacht, de bloemen in talloze vormen
en kleuren: alles in de natuur is goed, zoals het is.
Ook in King-pepermunt spreekt de natuur. Aan het
echte natuurprodukt ontleent King-pepermunt haar
opwekkende en verkwikkende eigenschappen.
De heerlijke smaak en geur zijn voor u een bewijs
van de originele samenstelling.
de natuurzuivere
Het beste dagelijkse middel
ter opwekking en verkwikking
De scheikundige analyseert; het publiek proeft
de bijzondere kwaliteit van King-pepermunt.
Ongetwijfeld vormt het komende jubi
leum voor velen een welkome gelegen
heid om in diepe dankbaarheid te
getuigen van hun blijvende liefde
jegens deze prachtige instelling, die
talloos velen tot grote zegen is geweest.
Moge het Volkshuis een monument
van naastenliefde zijn moeilijke
doch schone taak nog vele jaren op
dezelfde wijze blijven vervullen.
Zaterdag receptie
De feestelijke herdenking van dit 60-
Jarig bestaan wordt zaterdagmiddag a.s.
van 3 tot 5 uur in het Volkshuis ingezet
met een receptie. Zondag en maandag
wordt dit jubileum gevierd met de club-
kinderen en hun ouders en dinsdag- en
woensdagavond met de volwassenen.
Donderdagmiddag viert de Vrouwenont-
wikkelingsclub feest, terwijl de officiële
herdenking 's avonds plaats vindt. Dr.
A. van Biemen zal de herdenkingsrede
uitspreken.
Tenslotte is er vrijdagavond een ge
zellige avond voor de jongeren, die de
avondclubs bezoeken.
Om deze kosten te bestrijden en het
bestuur aan een jubileumgave te helpen
wordt er dan 's zaterdags een straat
collecte gehouden, waarvoor collectanten
zich dagelijks kunnen opgeven in het
Volkshuis.
Gedurende deze feestweek wordt in
het Volkshuis een expositie ingericht,
welke een beeld zal geven van *t Volks
huiswerk. Bovendien is van de hand van
mej. J. E. A. Kiers een boekje versche
nen over zestig jaar Volkshuiswerk.
BUREAU
voor de studeerkamer.
Bladmaat 100 x 60 cm. in frisse
kleuren gelakt, zeer modern
1 lade en 1 zijvak f92.—
Grote collectie
HOUTEN EN STALEN BUREAUS.
Monument van naastenliefde
Het Leidsche Volkshuis aan de
Apothekersdijk, nu al zestig jaar
centrum van vele activiteiten.
(Foto L.D./Holvast)
crete hulpmiddelen. Het begrip „creati
viteit" speelt daarbij een rol, maar men
is er in het Volkshuis terecht wat voor
zichtig mee. De „vrije expressie" wordt
„geleid", omdat een ongebreideld uiten
van innerlijke roerselen nooit tot iets
positiefs kan worden, als men het alleen
maar uiten laat.
Rock 'n roll in Volkshuis
Een mooi voorbeeld van dat „zich laten
uiten" heeft het Volkshuis zo'n drie
jaar geleden gegeven. Het was in de
tijd, dat de Rock 'n roll hoogtij vierde.
Midden in die tyd begon het Leidsche
Volkshuis met zrijn deuren open te
zetten, juist voor de danslustigen. Het
werd een dansinstuif op zaterdag
avond, waarvan men zich in spanning
afvroeg: zullen ze komen?
En ze kwamen, in groten getale! Er
waren er soms tweehonderd op één
avond in de grote zaal, die zich wat
men noemt, konden uitleven.. Het gaf
voor de gewone bezoekers nogal wat
spanningen in huis, men vond 't maar
lastig, die gillende en schreeuwende en
stampende jeugd. Het bestuur was
evenwel zeer tolerant en dat is iets
waarover de directeur, de heer Van
Dujjne nog steeds dankbaar gestemd
is. Want uit deze instuif groeide een
open groep met een kern van zo'n 35
jongens en meisjes.
De groep wijkt sterk af van het andere
type bezoekers en heeft ook (nog) niet
het algemene clubhuisniveau. Het is
qua groep een dwarsdoorsnede, zou
men kunnen zeggen van de z..g. „slen-
terjeugd. Nog altijd wordt er zaterdags
gerock-'n-rolled.. Het Volkshuis heeft
met dit experiment op overtuigende
wijze bewezen, dat ook déze jeugd te
„vangen" is, als men maar begint,
haar te accepteren zoals zij zich op
dat moment voordoet.
Geen sleur
Opeenvolgende directies en medewer
kers van het Volkshuis hebben bepaald
nooit stilgezeten waar het betrof het
zoeken naar nieuwe ideeën en activitei
ten .waardoor de belangstelling voor het
huis gestimuleerd werd en men niet in
een sleur raakte.
Er zyn tientallen proeven genomen
met nieuwe werkzaamheden, er groei
den tradities (zoals b.v. het Lentefeest,
al is dit dan afgeschaft, en het oliebol-
lenfeest op Oudejaar). Er werden zon-
dagmiddagbijeenkomsten georganiseerd
voor meisjes op de „slenterleeftijd", er
kwam een kerstvakantieclub met zo'n
driehonderd kinderen op één dag; er is
een proef genomen met volkstuintjes
Heel veel werk heeft het Volkshuis
altijd gemaakt van zyn feesten. De
jubilea waren hiertoe natuurlijk een
mooie gelegenheid.
De bibliotheken hebben zich nooit over
gebrek aan belangstelling behoeven te
beklagen, de leeszaal wel. Moeilijk bleek
in deze sector ook weer het aanschaffen
van nieuwe boeken: het geld ontbrak zo
vaak.. Grappig is, dat de kinderen soms
met de mededeling kwamen: ik mag geen
boeken meer meenemen van mijn moe
der, want mijn kleine broertje of zusje
maakt ze kapot.
Weer andere kinderen krijgen op
dracht uit de kinderbibliotheek toch
vooral dikke boeken mee te nemen; het
blijkt, dat de vaders zich in hoge mate
voor de jeugdlectuur interesseren!
Tot een traditie is ook gegroeid het
verschaffen van rechtskundig advies.
Vele juristen (Het Volkshuis heeft met
de faculteit der rechtsgeleerdheid altyd
een vrij sterke binding gehad) hebben
in de loop der jaren belangeloos hun
adviezen gegeven.
Dan is er „De Ratel", de werkgemeen
schap, die is opgericht ter stimulering
van het buitenwerk.
Het buitenwerk
Het verbroken contact tussen stads
mens en natuur is een van de verschijn
selen geweest, die het Volkshuis door de
jaren heen heeft trachten te herstellen.
Mej. Knappert, die bij al haar drukke
werkzaamheden vrijwel dagelijks de
HAARLEMMERSTRAAT 167—171
Telefoon 21400
Karakter volkshuiswerk sterk gewijzigd
DONDERDAG 22 OKTOBER is het zestig jaar geleden, dat de
Leidse hoogleraren Drucker, Greven en Van der Vlugt het tot ver
huiten onze stad bekende Volkshuis aan de Apothekersdijk stichtten.
Hun initiatief was geïnspireerd door het werk in Londen, waar in
1884 de beweging van Toynbee Hall begonnen was. Het streven van
de Londense idealist Toynbee (het op hoger niveau brengen van de
arbeider, bij welk opvoedingswerk het universitaire leven moest wor
den ingeschakeld) heeft dit driemanschap tot het zijne gemaakt. Zij
vonden daarbij direct reeds van de aanvang af aan hen zijde mej.
Emilie C. Knappert, de eerste directrice van het Volkshuis, die als een
ware pionierster in dit werk de kinderen van de straat haalde om hen
tot een bezigheid in de vrije tijd te brengen en de volwassenen bijeen
zocht om hen bewust te maken van hun plaats en verantwoordelijkheid
in de maatschappij.
Doel en richtlijn
niet veranderd
Zestig jaar geleden is dit werk be
gonnen en het is doorgegaan tot op
heden, al moest het accent in de
loop der jaren dan wel eens worden
verlegd.
Indien wij thans, na zestig jaar,
de bewaard gebleven uitspraak van
de eerste directrice: „Wil het werk
beantwoorden aan zijn doel, dan
moet het zich aanpassen aan de wij
zigingen, welke zich in het maat
schappelijke leven voltrekken", leg
gen naast het onlangs uitgebrachte
Volkshuisver slag, waarin o.m. wordt
gezegd: „Niet enkele nieuw aan te
pakken stukken werk eisen onze
Mej. M. Ruth, die in het voetspoor
van Emilie Ch. Knappert, dertig
jaar lang het hart en de ziel van het
Volkshuis was.
aandacht, maar ook het bestaande
moet voortdurend getoetst worden
aan de behoeften, die er leven en
het doel, dat wij met ons werk na
streven", dan mag geconcludeerd
worden, dat de koperen gedenkplaat
in de hal van het Leidsche Volks
huis met de inscriptie: „het doel de
zer stichting is verhoging van ont
wikkeling, beschaving en levensge
luk" historische betekenis heeft!
Het Leidsche Volkshuis heeft in
de loop van zestig jaren een groei
doorgemaakt; en aan het doel is
thans toegevoegd de bevordering
van de sociale creativiteitwaarbij
men meedenkt, meespreekt en mee
werkt aan de maatschappelijke
vraagstukken waarbij men betrok
ken is.
Is het doel al deze jaren hetzelfde
gebleven, het karakter van het volks
huiswerk heeft zich in vergelijking met
vroeger vry sterk gewijzigd. Het „toe
vluchtsoord" voor de achterbuurtjongen
uit de beginperiode van het Volkshuis
en het clubhuis voor zijn kleindochter
zyn niet hetzelfde.
Vroeger was het feit, dat de kinderen
en de ouderen uit de stegen naar het
Volkshuis kwamen, het belangrijkste,
doch nu is het tehuis niet meer primair.
De krachten van het Volkshuis komen
niet langer meer op één punt samen:
't werk is gedecentraliseerd. In de nieuwe
wijk noord, aan het Zwarte Pad, is
onlangs een honk geopend, waarin een
nieuw werkelement groeit.
Verdieping van het werk
De culturele verheffing is, zo redeneert
men thans, geen kwestie van „alles in
één huis". Vroeger was deze gang van
zaken zinvol; het ging er teen om de
mensen los te maken uit hun verkom
merd milieu, het ging er tevens om hun
van allerlei te leren en te leren zien.
Nu streeft men er naar, de mensen de
gelegenheid te geven zichzelf te zijn.
Men zoekt naar verdieping van het
werk, naar nieuwe wegen. De ene cen
trale figuur van destijds is er niet meer,
het wordt nu samen gedaan. Het bestuur
is tegenwoordig zeer nauw betrokken bij
het werk. Er is een studiecommissie, die
het bestuur rapport uitbrengt, en die
onder anderen bestaat uit een socioloog,
een ethnoloog en een reclasseringsamb-
tenaar. Het Volkshuis, dat is aangeslo
ten bij de Nederlandse Bond voor
Sociaalcultureel Vormingswerk, krygt
door dit contact meer inzicht in andere
methoden en opvattingen. Het werk is
daardoor meer gebaseerd op beproeven
van eigen en anderer ervaring.
Het Volkshuis van nü wil als instel
ling geen instituut zyn, maar wil de
mensen begeleiden. .Men zou het ook zo
kunnen zeggen: men wil af van het
ietwat neerbuigende en minzame van
heel vroeger, toen men op het Volkshuis
feestelijk beschutting vond. Men wil ook
f van de latere, enigszins wereld
vreemde en argeloos-blijmoedige sfeer
van „wij zijn jong en d'aard ligt open".
De vraag, wat er bij de mens van nu
leeft, is op het ogenblik het belangrijk
ste. Het leven leefbaarder te maken voor
hen, die dreigen slachtoffer te worden
van de ontstellende leegheid, is doel en
richtlijn. „Het gaat er in het Volkshuis
werk niet om kinderen alleen maar van
de straat te houden of volwassenen
tijdpassering te brengen." schrijft de
huidige directeur in het jaarverslag 1956,
„maar het gaat er om een stukje sociale
vorming te realiseren".
Hoe men dat doet? De hulpmiddelen
zijn vele.. Body-building en krachtsport,
balletdansen en knutselen, handwerken
en kanobouwenHet zyn bezigheden,
die het Volkshuis vroeger ook al gedeel
telijk kende, maar die nu meer ten doel
hebben te steunen in het gevecht tegen
het geestelijk gevaar van massificatie in
de vrijetijdsbesteding.
Het Volkshuis van nu grijpt gretig
naar nieuwe methoden. De vrije expres
sie in woord, beeld en gebaar is daartoe
een van de meest doeltreffende en con-
Mej. Emilie Charlotte
Knappert, die de eerste
zestien jaar de ziel en de
spil van het Leidsch
Volkshuis is geweest, werd
in 1860 te Schiedam ge
boren. Zy was, aldus te
kent mej. J. E. A. Kiers
haar in het zo juist ver
schenen gedenkboekje van
het Leidsche Volkshuis een
doortastende en kordate
vrouw, die recht op haar
doel afging. In Leiden
woonde zij een tijdlang in
huis bij prof. Oort. Zij gaf
catechisaties voor de Ver
eniging van Vrijzinnig
Hervormden in het wyk-
gebouw „Geloof, Hoop en
Liefde" (nu het clubhuis
„De Sperwers") en leerde
van lieverlee Leidens pau
pers kennen en de ont
stellende leegte waarin
deze mensen op geestelijk
gebied leefden. Ze begon
met clubjes te vormen on
der fabrieksmeisjes, die ze
aansprak op straat bij het
uitgaan ven e^n fabriek.
Ze was ongelooflijk ener
giek (het bestuur schrijft
in 1907: de vrees be
kruipt ons wel een enkele
maal, dat wy van onze
voortreffelijke Directrice
te veel vorderen), vol met
idealen, maar ook met
praktische ideeën; ze was
oergezond (ziekten en
ziektetjes van anderen
kon ze maar nauwelijks
ernstig nemen), degelijk,
zuinig (ze reisde derde
klas, voor die tijd en voor
iemand van haar positie
een bijzonderheid; alles
wat ze missen kon, gaf ze
weg. Een salaris heeft ze
op het Volkshuis dan ook
nooit gehad), scherpzin
nig, koel, ongenaakbaar;
streng voor anderen, maar
het meest voor zichzelf...
De Volkshuisjongen van
vroeger zegt met iets van
vertedering „een engel
van een mens". Zij die
haar van horen-zeggen
kennen: „geen gemakke
lijke tante". Mej. Ruth:
„een enig mens
Ze zei alles wat haar
voor de mond kwam. We
hadden in het Volkshuis
een verbouwing gehad;
om ruimte te winnen was
een toilet weggebroken. Ze
kwam eens op bezoek en
zag het onmiddellijk.
„Hm", zei ze. „Alles ver
andert hier. Zelfs de plee".
Dat was Emilie Knappert:
een persoonlijkheid op en
top. Een fiere, zelfbewuste
vrouw, met strenge prin
cipes en een doelbewust
gericht denken. Daarbij zo
veelzijdig, dat het bijna
bij het griezelige af ge
weest moet zijn.
Juffrouw Knappert is
heel oud geworden. Twee
ënnegentig was ze toen ze
stierf; een hoogbejaarde
vrouw, die haar werkzame
leven langzaam, maar on
afwendbaar zeker, in on
nut zag verglijden. Ze
moet eens tegen een be
zoekster, die meende dat
oud-worden moeilijk is,
gezegd hebben: oud-zijn is
moeilijk.
Het Volkshuis heeft van
juffrouw Knapperts per
soonlijkheid in de tijd dat
zij directrice was, het vol
le profijt kunnen trekken,
aldus mej. Kiers in haar
karakterschets van mej.
Knappert.
LEIDS DIRECTEUR KRIJGT
VIER MAANDEN
Mag 3 jaar geen
motorvoertuig besturen
De Haarlemse rechtbank heeft van
morgen een 40-jarige directeur uit Lei
den veroordeeld tot een gevangenisstraf
van vier maanden en ontzegging gedu
rende drie jaar motorrijtuigen te bestu
ren.
Hem was ten laste gelegd, dat hij op
de avond van 1 april van dit jaar onder
invloed van sterke drank op de Rijks
weg tussen Nieuw Vennep en Lisse met
zijn auto een expediteur uit Brielle en
een wegenwachter uit Lisse, die op een
parkeerstrook een vrachtauto repareer
den, heeft aangereden. De expediteur
brak op drie plaatsen het linkeronder
been. Volgens zyn arts blijft dit been
voor goed korter dan het andere. De
wegenwachter liep een gecompliceerde
bovenbeenbreuk op. De officier van
Justitie heeft veertien dagen geleden te
gen de directeur een gevangenisstraf
van anderhalf jaar, ontzegging van de
rijbevoegdheid voor vijf jaar en onmid
dellijke gevangenneming geëist. De
rechtbank wees destyds dit laatste ver
zoek ter zitting af.
Prot. Chr. Kostersver.
In het Geref. Jeugdhuis werd gister
avond de jaarvergadering van de afd.
Leiden en omstreken der Prot. Chr. Ver.
van Kosters gehouden. Na het zingen
van Ps. 138 vers 1 en het lezen van 2
Kor. 5 1-21 heette de voorzitter, de
heer L. van Duyn te Noordwijk aan Zee
alle aanwezigen hartelijk welkom, in het
bijzonder de echtgenoten.
Volgens de voorzitter hadden zich
geen grote verbeteringen in het afgelo
pen verenigingsjaar voltrokken, doch
niettegenstaande dit, kon met vreugde
geconstateerd worden, dat verschillende
kerkbesturen voor diverse leden finan
ciële en sociale verbeteringen doorge
voerd hadden.
De vereniging zal niet rusten alvorens
is bereikt, dat ook de koster in loon
dienst zynde, recht op verschillende so
ciale en financiële maatregelen kan la
ten gelden, t.w. uitkering by ziekte, va
kantietoeslag en naast AOW ook pen
sioen.
De secretaris en de penningmeester
gaven hun jaarverslagen, waaruit bleek
dat drie nieuwe leden waren toegetre
den.
De heren Otterhof, mondaccordeon en
Favier. accordeon verzorgden deze avond
het muzikale gedeelte.
PROMOTIE LEIDSE UNIVERSITEIT
Gepromoveerd tot doctor in de lette
ren en wijsbegeerte op proefschrift geti
teld „Sur quelques divinités Romaines
de la naissance et de la prophétie", me
vrouw L. L. Tels-De Jong. geboren te
Batavia en thans wonende te Leiden.
