„LEIDSCH DAGBLAD"-BASIS KLOK VOOR
KATWIJKS CARILLON GISTEREN GEGOTEN
hefarme 4
KIEKEN
Er moeten nog 34 klokken volgen
Koninginnedag:"
geknipt om te
Incident op eiland Knechtsand
is een pijnlijke zaak voor Bonn
Gloeiend brons van ruim 1000
graden stroomde in de vorm
4-voudige combinatie, een
wetenschappelijk succes!
Opgericht 1 maart 1860
Woensdag 29 april 1959
Derde blad no. 29732
Stemmen
Over enige dagen zal de mantel wor
den weggenomen en zal men de klok
kunnen zien zoals zij in werkelijkheid is.
Dan zal ook de kern worden verwijderd,
zal de klok schoongemaakt worden en
kan men beginnen met het stemmen van
de klok, een zeer precies werkje, waarbij
de hoogste eisen worden gesteld aan
het vakmanschap van de stemmer. De
klok wordt altijd iets dikker gegoten dan
in werkelijkheid nodig is. omdat men
enige stemreserve wil behouden: het is
nu eenmaal wel mogelijk iets van de klok
af te slijpen, maar het is onmogelijk er
nog iets aan toe te voegen.
En dan
En als dan straks de Leidsch
Dagblad"-basisklok gestemd is, dan
maar dat is een verhaal apart
en dat hopen wij over enige tijd,
omstreeks Pinksteren, te schrijven.
We kunnen echter al wel vertellen
dat iedere Katwijker ooggetuige zal
kunnen zijn van de gebeurtenissen, j
die aan dat verhaal ten grondslag
zullen liggen. En dat de Oude Kerk j
daarbij een belangrijke rol zal spe-
len is ook wel zeker. In de tussenlig-
gende iveken echter gaat de actie j
verder en spaart heel Kattoijk mee
voor zij n carillon in zijn Oude j
Kerk. Het Leidsch Dagblad legde de
basis - Katwijk bouwt verder!
Voorzichtig wordt het gloeiende
brons in de vorm gegoten: Katwijks
grootste klok wordt gemaakt.
(Foto Leidsch Dagblad)
Veertien miljoen minder
deviezen
De weekstaat, van de Ned. Bank per
27 april jl. toornt een vermindering der
deviezen positie aan van f 14 miljoen. De
goudvoorraad bleef onveranderd op
f4402 miljoen. De totale goud- en de
viezenvoorraad bedraagt thans, volgens
de berekening van de Nederlandsche
Bank. f 5303 miljoen.
ALGEMENE WEDUWEN- EN
WEZENWET AFGEKONDIGD.
In Staatsblad 139 is gisteren afge
kondigd de wet inzake een algemene
weduwen- en wezeniverzekering. De ar
tikelen dezer wet treden in werking
met ingang van een door de Kroon te
bepalen tijdstip, dat voor de onder
scheidene artikelen of onderdelen daar
van verschillend kan worden gesteld.
JONKER FOTO TOE STEL ZEGT:
(vooral in kleur)
K3 dè verf
Gevaar voor de
Haagse Comedie?
De directie van de Haagsche Come
die heeft aan het bestuur van de Haag
se Kunststichting meegedeeld, dat zjj,
in afwachting van de verdere ontwikke
ling op het gebied van toneel en tele
visie, na beëindiging van het thans lo
pende speelseizoen, zich slechts voor een
seizoen kan verbinden om haar functie
te biyven vervullen.
Het bestuur ziet ernstige gevaren
voor de toekomst van het gezelschap.
Het heeft een dringend beroep op de
Staatssecretaris van O. K. en W. ge
daan om te bevorderen, dat er voor
het seizoen 19601961 een zodanige re
geling wordt getroffen, dat De Haagsche
Comedie haar taak ten behoeve van
het Nederlandse en in het bijzonder het
Haagse toneelleven onverzwakt kan blij
ven vervullen.
O f er vielen een week geleden helemaal
geen bommen, of Defensie schoot tekort
Geheimzinnige affaire sint l» worden: óf erls eetn sprake van
3 dat vliegtuigen in de nabijheid van
(Van onze correspondent in Bonn)
Vorige week hebben vliegtuigen van
onbekende nationaliteit negentien keer
een aanval gedaan op het Noordduitse
onbewoonde waddeneiland Knechtsand
en daarbij 43 bommen laten vallen.
Het Knechtsand is een van de beroemd
ste broedplaatsen in geheel Europa voor
bergeenden. Tussen 1945 en 1957 ge
bruikte de Britse luchtmacht 't eilandje
dat voor de Noordduitse kust ter hoogte
van Cuxhaven ligt, voor proefbombar-
dementen. Daartegen is van de zijde
van natuurliefhebbers en wetenschap
pelijke onderzoekers in geheel Europa
steeds heftig geprotesteerd. In de herfst
van 1957 werd het Knechtsand tenslotte
onder natuurbescherming geplaatst en
beloofden de Britten er geen bombarde
menten meer op uit te voeren.
Navraag bij de ambassades van be
vriende landen leverde in de afgelopen
dagen, na dit geheimzipnige bombarde
ment. geen enkel resultaat op: Britten
en Amerikanen ontkenden nadrukkelijk,
dat hun vliegtuigen iets met dit voor
val te maken hadden. Een pijnlijke zaak
was. dat de leider van de wetenschap
pelijke onderzoekingagroep. die het
Knechtsand onder zijn hoede heeft, een
scherp protest heeft doen horen: hij ver
klaarde, dat geregeld veertig mensen op
het waddeneiland aanwezig zijn, om het
reservaat de beschermen tegen de zee.
Het betrof hier vrijwillige helpers tus
sen tien en vijfenzestig jaar. die dus een
kwade kans gelopen hadden door de
bommen getroffen te worden.
Uit de jongste informatie is gebleken,
dat deze hele kwestie voor Bonn een
uiterst onaangename geschiedenis be-
Knechtsand bommen in zee hebben la
ten vallen, óf de betreffende militaire
instanties hebben totaal gefaald op het
stuk van het waarnemen van aanvallen
door vreemde vliegtuigen. In heide ge
vallen verwijt men het ministerie van
Defensie, dat het geen sluitende verkla
ringen kan of wil afleggen.
Maandag bleek, dat het ministerie
nog altijd niet heeft kunnen vaststellen
of er werkelijk vliegtuigen op 21 april
jl. bij Knechtsand bommen in zee heb
ben geworpen Het zou hier om 45 ont
ploffingen zijn gegaan, maar ooggetui
gen noch radarschermen hebben vlieg
tuigen waargenomen en diverse militai
re instanties, zowel van de NAVO-bond-
genoten als van de Duitsers zelf, ont
kennen hardnekkig, dat hun vliegtui
gen iets te maken hebben gehad met
deze affaire.
Ter andere zijde werd vanwege het
Westduitse ministerie van Defensie niet
ontkend, dat laagvliegende vliegtuigen
moeilijk door radarschermen kunnen
worden gesignaleerd.
Het pijnlijke karakter van deze aan
gelegenheid voor Bonn ligt vooral in
het feit dat hier sprake zou kunnen
zijn van schending van het Westduitse
luchtruim door vliegtuigen van bondge
noten en dat het met de veiligheid te
gen vijandelijke vliegtuiraanvallen wel
eens niet al te best gesteld zou kunnen
zijn! Het is hierom dat men te Bonn
onenlijk hoort zeggen, dat de betreffen
de militaire instanties ten deze gefaald
hebben en dat het thans hun plicht is
de bevolking volledige opheldering van
zaken in de kwestie-Knechtsand te ge-
1 ven.
klok" toe. De valse klok krijgt precies
dezelfde vorm als de toekomstige klok,
met versieringen en opschriften, doch
het grote verschil is dat deze valse klok
wordt gemaakt van vormzand, een zeer
zacht materiaal dus.
Met behulp van een schabloon wordt
ook het vormzand op de juiste wijze ge
vormd. waarbij men dan het werkelijke
uiterlijk van de klok te zien krijgt. Deze
valse klok moet als vorm gaan dienen
voor de echte klok en daarom is het
noodzakelijk dat het oppervlak zeer glad
is. Dit weet men te bereiken door de
zandvorm te bedekken met een laagje
was, waarop de versieringen en de letters
van het opschrift worden aangebracht.
De mantel
We zijn zodoende gekomen op het
punt dat er een negatieve afdruk van de
binnenzijde van de klok aanwezig is (de
buitenkant van de kern» en een positieve
afdruk van de buitenkant (de valse
klok). Aan de positieve afdruk heeft
men echter niets; men moet eveneens
een negatief krijgen, waarin de werke
lijke klok gegoten kan worden. Om dit
te bereiken strijkt men de valse klok in
met een zeer fijnkorrelige specie, die tot
in alle hoekjes en gaatjes van de letters
van het opschrift en van de versiering
doordringt. Hieroverheen wordt een ijze
ren vormkast geplaatst en deze wordt
stevig opgevuld met materiaal, dat zeer
hard wordt en eveneens vuurbestendig
is. Er zitten nu dus drie lagen over el
kaar, van binnen uit gezien, de kern, de
valse klok en de mantel in de ijzeren
vormkast. Op deze wijze kan echter
geen klok gegoten worden.
Wanneer mantel en kern volkomen
hard geworden zijn, wordt de mantel van
de valse klok afgetild en in de binnen
kant hiervan zien we dan het negatief
van de buitenzijde van de klok. De val
se klok wordt verwijderd, hetgeen moge
lijk is omdat deze van zand is gemaakt
en de kern blijft dus weer over.
Kleine beiaard
Hoe gaat het maken van een carillon
in zijn werk? Laten wij de geschiedenis
van de „Leidsch Dagblad'-basisklok van
het Katwijkse carillon volgen in haar
gang door het bedrijf. Allereerst moet
men natuurlijk bepalen welke klokken
er in het carillon aangebracht zullen
Een dikke straal brons met een
temperatuur van ruim 1200 graden
vloeit uit de oven in de gietpot
(Foto Leidsch Dagblad)
Opschrift
(Van een onzer redacteuren)
De basis is gelegd! Reeds enige maanden is in Katwijk de actie
gaande voor het carillon, dat in de toren van de Oude Kerk aan de
Boulevard opgehangen zal worden. Totnutoe heeft men plannen ge
maakt en geld ingezameld en daarmee reeds een basis gelegd voor de
Katwijkse beiaard, maar gisteren is de werkelijke basis gelegd: de
grootste klok van het carillon, een ongeveer 250 kg. wegende cis, is
gistermiddag in de klokkengieterij van de firma Eijsbouts te Asten
(N.-Br.) gegoten. Wij zijn bij dit feestelijke moment tegenwoordig
geweest, niet alleen omdat dit ogenblik op zichzelf reeds belangrijk
was, maar ook omdat deze klok een geschenk is van het Leidsch Dag
blad, dat daarmede de actie voor het verkrijgen van een beiaard in
Katwijk een krachtige stimulans wil geven. De basis voor het carillon
is gelegd; hopelijk zullen velen er op voortbouwen door het storten
van hun bijdrage op gironummer 230287 van het comité.
Asten is een kleine gemeente, een elf
kilometer ten zuid-oosten van Helmond
in Noord-Brabant. Het is een landelijk
plaatsje met een modern dorpspleintje,
waaraan het raadhuis ligt. Vlak daarbij
ligt een grote r.-k. kerk en daar weer
vlak bij ligt het bedrijf van de firma
Eijsbouts. Het bedrijf is nog niet zo oud,
in vergelijking met andere klokkengiete
rijen, die vaak kunnen bogen op een ge
schiedenis van enkele eeuwen, hoewel de
oorsprong van het bedrijf dan vaak in
het duister ligt. Dit neemt echter niet
weg, dat de firma Eijsbouts een van de
grootste zaken op dit gebied in de we
reld is. Er zijn er in Nederland maar
drie: één in Heiligerlee, één in Aarle-
Rixtel en één in Asten. Samen met één
bedrijf in Engeland, één in België en
één in Frankrijk voorzien de Nederland
se zaken de gehele wereldmarkt van ca
rillons. Er zijn wel meer zaken die klok
ken gieten, maar dat zijn dan uitsluitend
luidklokken en die vragen niet die zorg,
welke een carillonklok vergt.
Geen carillons tussen
1716 en 1923
Vroeger werden er in de „lage lan
den bij de zee", voornamelijk in Vlaan
deren, talloze carillons gemaakt. De na
men van de gebroeders Francois en Pie-
ter Hemony, die tussen 1642 en 1680 niet
minder dan 81 carillons maakten, waar
van er vele de tand des tijds uitstekend
hebben doorstaan, zijn onlosmakelijk aan
de geschiedenis van de carillongieterij
verbonden. Na hen heeft hun leerling
Klaas Noorden nog enige tijd doorge
werkt, maar na zijn dood in 1716 was
het definitief afgelopen met dit ambacht
en werden er geen beiaards meer ge
maakt, die die naam werkelijk verdie
nen. Eerst in 1923 werd er in Nederland
weer een carillon gemaakt, terwijl ge
lijktijdig Tailor en Johnston in Enge
land het werk ter hand namen. In de
oorlog heeft deze firma belangrijk aan
betekenis ingeboet en zo zijn het voorna
melijk de Nederlandse bedrijven, die ca
rillons leveren over de gehele wereld.
Direct na de oorlog legde men zich toe
op het maken van luidklokken, tot her
stel van de in de oorlog geleden schade.
worden. Voor Katwijk was men het er
direct over eens dat het, gezien de om
vang van de toren van de Oude Kerk,
een kleine beiaard moest worden met
maximaal 35 klokken. Moest men er op
bezuinigen - doch dat laten de Katwij-
kers toch niet op zich zitten! - dan zou
men kunnen volstaan met 25 klokken,
waarbij dan alleen de mogelijkheid voor
automatische bespeling mogelijk zou zijn.
Bij 35 klokken kan men ook de appara
tuur voor handbespeling aanbrengen, zo
dat er bijv. zomer-avondconcerten gege
ven kunnen worden door bekende bei
aardiers. Een attractie voor de badgas
ten! Uitgaande dus van 35 klokken
kwam men tot de slotsom, dat de groot
ste klok een cis moest zijn, die dan als
basis voor de gehele beiaard dienst zou
doen. Deze grootste klok weegt ongeveer
250 kg. bij een doorsnede aan de onder
kant van 73 cm. Voortbouv/end op deze
klok krijgt men dan een carillon van 35
klokken, waarvan de kleinste klok on
geveer 14 kg weegt. De in de toren aan
gebrachte luidklok kan als onderkwart
dienst doen.
Alles bij elkaar gerekend kost dit klok
kenspel f. 33.844. Schaft men slechts 25
klokken aan met uitsluitend automa
tisch spel, dan komt men op een bedrag
van f. 26.000, maar over deze mogelijk
heid praten we verder maar niet meer,
omdat we er niet in geloven.
De kern
Voor het Katwijkse carillon werd dus
bepaald, dat de zwaarste klok 250 kg.
zou wegen en zo kon men in de werk
plaats aan de arbeid gaan die klok te
De laatste voorbereidingen voor het
gieten van de Leidsch Dagblad" -
basis-klok: voorzichtig wordt de
mantel om de kern geplaatst.
(Foto Leidsch Dagblad)
maken. Voor men aan het maken van
de eigenlijke klok toe is, het gieten, moet
er echter heel wat gebeuren. Men be
gint met het maken van de kern, dat is
een bouwsel dat precies de vorm van de
binnenzijde van de klok aangeeft. Wan
neer de klok klaar is, zou deze precies
passen over deze kern. De kern wordt
vervaardigd op een draaitafel, ongeveer
op dezelfde manier als waarop de pot
tenbakker zijn voorwerpen maakt. Een
belangrijk verschil is echter dat een pot
tenbakker gewoonlijk met de hand vorm
aan de klei geeft, terwijl de klokkengie
ter met een mal of schlaboon werkt, die
de juiste vorm en afmeting voor de bin
nenzijde van de klok heeft. Het mate
riaal is eveneens geheel anders, daar de
klokkengieter een bouwstof met cement-
basis gebruikt, die dus zeer hard wordt.
Vroeger gebruikte men hiervoor gewoon
lijk leem. dat echter het nadeel had, dat
het gedroogd en gebakken moest wor
den, hetgeen nogal veel tijd in beslag
nam.
„Valse klok"
Is de kern eenmaal gereed, dan komt
men aan het vervaardigen van de „valse
V/er werkelijk betrouwbare middelen
helpen elkaar endoen wonderenl
Een belangrijke ontdekking op geneeskun
dig gebied is „synergismus". Hiermede
wordt bedoeld de wederzijdse versterking
van de werking van verschillende genees
middelen. De vier middelen verenigd in
Chefarine„4"-elkafzonderlijkal beroemd-
werken tezamen nog beter. Ze helpen vaak
ook dan, wanneer andere middelen falen en
doen werkelijk wonderen
in
Tegen pijnen en griep. Geschikt voor de gevoeligste maag,
want die wordt beschermd door het bestanddeel (hefarox.
Toen wij gistermiddag in het bedrijf
van de firma Eijsbouts kwamen, was
men genaderd tot het punt dat wij net
beschreven. Op de grond stond de kern
en ernaast lag de mantel in de ijzeren
vormkast. Aan de binnenkant daarvan
was duidelijk in spiegelschrift het op
schrift van de klok te lezen:
ALS BASIS VAN HET
KATWIJKSE KLOKKENSPEL
WERD IK IN HET JAAR ONZES
HEREN 1959
GESCHONKEN DOOR
HET LEIDSCH DAGBLAD
Aan de onderzijde van de klok staat
,.B. Eijsbouts C.V. Asten-Holland, me fe
cit". Deze regel komt op alle klokken
voor en de Latijnse woorden „me fecit"
zijn reeds eeuwen gebruikt en betekenen
„maakten mij". Elders in de klok vindt
men nog het vignet (het handelsmerk)
van de firma en het nummer van de
kick, in ons geval „opus 3200". Aan de
boven- en onderrand is enige versiering
aangebracht.
Rood gloeiend brons
Alles is gereed voor het gieten van de
klok. De oven staat reeds enige uren fel
te branden en zorgt er voor dat het me
taal, bestaande uit 80 koper en 20
tin, een temperatuur bereikt van onge
veer 1250 graden Celsius. Intussen wordt
de mantel in de vormkast over de kern
geplaatst, waarbij dus een ruimte open
blijft, die opgevuld was door de valse
klok en die straks volgegoten zal wor
den met het echte materiaal. De schroe
ven worden stevig aangedraaid en daar
staat midden in de werkplaats een wat
vreemd voorwerp, in het binnenste waar
van zich straks de klok moet vormen.
De temperatuur in de oven is intus
sen gecontroleerd en op de juiste hoogte
bevonden en met een ijzeren staaf wordt
de lemen prop, die in de uitlaat is aan
gebracht, weggestoten. En dan ineens
vtoeit daar een stroom rood-gloeiend
p brons uit de oven de gietpan in.
j Vroeger liet men het brons onmiddel-
J lijk in de vorm lopen, maar daaraan wa
re enkele nadelen en enkele gevaren ver-
benden, zodat men thans de gietpan ge
bruikt, van waaruit het brons in de ge-
I wenste snelheid en hoeveelheid in de
vorm gedaan wordt.
De gietpan wordt door middel van een
hijsinstallatie opgetild en naar de vorm
gebracht waarna het gloeiende metaal,
dat inmiddels reeds is afgekoeld tot de
juiste giettemperatuur (1050 graden) via
een opening in het deksel van de mantel
in de vorm wordt gegoten. Een paar mi-
I nutën en dan is alles voorbij en begint
in het binnenste van de vorm het af-
koelings- en verhardingsproces. Het be
langrijkste ogenblik in het leven van de
klok is voorbij: de basis voor het Kat-
I wijkse carillon is gelegd!
Na 1947 echter begonnen de opdrach
ten voor carillons weer te komen en
sindsdien zijn er over de gehele wereld
ongeveer 150 gemaakt, waarvan er 120
uit Nederland kwamen. Ook in tech
nisch opzicht staat Nederland aan de
spits.
De firma Eijsbouts is in 1871 begon
nen als een fabriek van torenuurwerken,
zoals 'zoveel dergelijke bedryven begon
nen zijn. Langzaamaan is men overge
schakeld op de vervaardiging van caril
lons. Na de oorlog heeft het maken van
beiaards de grote stoot gekregen, omdat
er toen geen deviezen waren om Engel
se beiaards in te voeren zoals voor de
oorlog het geval was.
