EVOLUTIE
angrijpende beeldreportage
uit tijd van de FRANSE
Jacques-Louis David ivas de eerste foto-reporter
)g lang voor de uitvinding
der fotografie
Washington, stad der ambtenaren,
tijdelijk bezet door geleerden
g e moderne techniek heeft verscheidene nieuwe beroepen doen
1 taan. Dat schijnt ons zó vanzelfsprekend, dat wij er ons niet eens
verbazen. Zo'n beroep is bijvoorbeeld dat van fotoreporter. Het
i Int zozeer gebonden aan de uitvinding van de fotografie, dat er
i voorlopers van zijn aan te wijzen. De moderne journalist ge-
kt een schrijfmachine voor het vastleggen van zijn reportages,
y rvóór bediende hij zich van een vulpen. Nóg vroeger van een
jeveer. Maar voor het grijpen van de seconde-flits van actuele
nirtenissen op het ogenblik dat ze zich voordoen, en om er een
tnig visueel beeld van te geven, dat ook wie er niet bij was ze
1 .beleeft, is de moderne fotografische camera onmisbaar. Toch
Bat er een weinig bekend voorbeeld van een actuele „foto", die
halve eeuw vóór de uitvinding van de fotografie tot stand kwam.
foto-reporter, die haar maakte heette Jacques-Louis David. En
onderwerp was Marie-Antoinette.
kunnen in onze dagen de geïl-
ierde tijdschriften nauwelijks uit
leven wegdenken. De actuele re-
I ge in fotografische beelden speelt
ii belangrijke rol in. Ook het mo-
J i dagblad kan men zich niet meer
I itellen zonder de actuele by dra -
I ran de fotoreporter.
«fantaseerde reportages
I lussen is het geïllustreerde tijd-
I ft een blad dus dat zijn zwaarte-
I zoekt in beeldreportages nog
I eng. Als oudste geldt de „Illustra-
l/ondon News", die in 1842 begon.
Bneden vormden er de hoofdscho-
i en het onmiddellijke contact
actuele gebeurtenissen was meest-
r te zoeken. Bijna altijd ging het
nin of meer gefantaseerde recon-
fties achteraf, niet om het recht-
ks vastleggen van de „seconde-
f die de moderne fotoreporter weet
j maren.
ii tekenaars-fantasieën waren
i zeer knap en indrukwekkend,
meestal weinig authentiek. De
jaar vulde uit zijn eigen verbeel
de schaarse en niet altijd he
fbare gegevens aan. En waar wel
te was van een rechtstreeks con-
tussen de beeldreporter en zijn
hveip. ging het veelal om leven-
Voorwerpen waarbij de tekenaar
de tijd kon gunnen Zo in een van
einige illustraties uit „The Times"
Vroeger dagen, een houtsnede van
Ikkoets voor Nelson, afgedrukt in
«ar 1806. Oorlogstaferelen en uit-
jingen van gruwelijke misdrijven
j ook vóór de verschijning van de
E rated London News" bij het gro-
iliek al zeer geliefd berustten
l steeds op een stoutmoedige, maar
lijk te controleren fantasie,
i Franse Revolutie een der meest
gen perioden van de geschiedenis
Inensheid, zou hedendaagse foto-
fters heel wat stof hebben opge
ld. Tal van gebeurtenissen uit die
tijn ook inderdaad dóór tijdgenoten
eeld gebracht. Tekenaars met re-
ïrsbloed hebben ons bijvoorbeeld
tidingen nagelaten van zulke dra-
fche en bloedige gebeurtenissen
Ie onthoofding van Lodewijk XVI
éarie-Anitoinette. De tekeningen
thenen in „vliegende blaadjes" en
vrsbladen van die dagen.
»ar alwéér: er kan geen twijfel aan
ten, dat ze achteraf en soms
tevoren! werden gemaakt. Vaak
hadden de pseudoreporters de uitge
beelde gebeurtenissen niet eens zelf
bijgewoond, laat staan naar het leven
getekend.
Het bewijs? Men vergelijke eens de
prenten van de historische terecht
stellingen. die in de tijd van de terreur
werden uitgebeeld. En men lette daar
bij op één enkel onderdeel: het lugu
bere toestel dat er de hoofdrol in
de gevolgtrekking, dat de tekeningen
niet op de plaats van de terechtstel
ling werden gemaakt.
Ontroerende actualiteit
Geheel anders bij een aangrijpend
document dat Jacques-Louis David ons
heeft nagelaten. Het is een pennekrab-
bel die Marie-Antoinette voorstelt, ge-
op de „charebte", de beuls-kar, haar
op de „charette", de beults-kar, haar
laatste gang ging. Hier vinden wij wer
kelijk de actuele seconde-flits, die
kenmerkend is voor het werk van de
moderne fotoreporter. En hier hebben
wij waarschijnlijk het oudste-, en zeker
het meest ontroerende voorbeeld van
een beeldrepontage, lang vóór de uit
vinding van het fototoestel.
Jacques-Louis David is een belang
rijke figuur in de beeldende kunst. Als
schilder in grote stijl is hij de grond
legger van het zogenaamde classicisme
in Frankrijk. De schilderijen, die hem
al vóór de Franse revolutie vermaard
heid bezorgden, kozen onderwerpen uit
de klassieke oudheid: ,De eed der
Horatiërs", ,3rutus en zijn zonen",
Paris en Helena", „De dood van So
crates". Actueel kan men ze moeilijk
noemen. Toch bevatten ze, afgezien van
hun kunstgehalte, in hun bijna pathe
tische bewogenheid iets van dezelfde
elementen welke de besite voortbren-
selen van de moderne fotoreporter
kenmerken. David was als het ware
ook toen al een foto-reporter Maar bij
gebrek aan een camera en aan actuele
gebeurtenissen volgde hij het gangbare
recept van zijn tijd: hij fantaseerde
reportages achteraf. Daarbij deed het
weinig ter zake, dat hy soms twintig of
meer eeuwen in de geschiedenis terug
ging.
roert. Deze tekening is geladen van tra
giek. Men behoeft de eenvoudige krab
bel slechts te plaatsen naast het ano
nieme schilderij dat Marie-Antoinette
als 15-jarig meisje voorstelt, om heel
dit tragische vrouwenleven van de on
bekommerde, bloeiende jeugd tot de
uiterst^ beproevingen van een al te
vroege ouderdom te omspannen. Niets
is er in deze pentekening van de plat
vloerse spot, waarmee zoveel andere
tekeningen van die tijd de politieke ge
beurtenissen weergeven. Dit is het le
ven zelf, het leven op de drempel
van de dood.
Veelzeggend bijschrift
Een paar maanden later zou David
zelf worden gearresteerd. Toen hij de
laaitste afbeelding tekende, die ooiit
van Marie-Antoinette werd gemaakt,
was hy de voormalige Jacobijn, zeker
geen anti-royalist. Dat bewijst zijn bij
schrift bij de tekening:
.Portrait de Marie-Antoinette, reine
de France, contuite au supplice, des-
siné la plume par David, spectateur
du convoi, et placé une fenétre avec
la ciitoyenne Jullien épouse du repré
sentant Jullien" (portret van Marie-
Antoinette, koningin van Frankrijk,
ter terechtstelling geleid, getekend door
David, ooggetuige van de stoet, en
staande bij een venster met burgeres
Jullien, echtgenote van de volksverte
genwoordiger Jullien).
David noemt Marie-Antoinette ko
ningin van Frankrijk, niet „burgeres
Capet" gelijk bij de revolutionairen ge-
Welk een contrast is er tussen dit anonieme schilderij van de 15-jarige
Marie-Antoinette en het laatste portret van de 38-jarige koningin van
Frankrijk, dat David weinige minuten vóór de terechtstelling maakte!
Van Ferdinand van Bulgarije gaat
het verhaal, dat hy een afkeer van
fotoreporters had. Hij vreesde name
lijk. dat zo'n fotografische camera een
bom zou kunnen verbergen. En toen
Sir Philip Gibbs de fotografen eens
tegenover tsaar Ferdinand in bescher
ming nam, zei de vorst: „Fotograferen
is geen beroep, het is een ziekte".
Jacques-Louis David wist van fotogra
feren nog niets af. Desondanks was hij
om met tsaar Ferdinand te spreken,
door de ziekte der fotoreporters aan
getast. En die „ziekte" heeft een vroeg
hoogtepunt van de beeld-reportage
opgeleverd dat met de verfijndr.e
kleinbeeldcamera's van onze tijd niet
gemakkelijk te overtreffen is.
Spinnen kunnen horen met hun knieën en
vissen zijn intelligenter clan men denkt
(Van onze Amerikaanse correspondent)
De grote Amerikaanse organisatie voor de bevordering der wetenschap (AAAS)
heeft haar 125ste jaarlijkse congres gehouden in de hoofdstad der Verenigde
Staten. Vijfduizend beoefenaars der wetenschap waren daarvoor naar Washington
gekomen en wat de sprekers onder hen naar voren brachten kon ook vele leken
interesseren: spinnen kunnen horen met hun knieën vissen zijn intelligent en
gevoelig voor kleur in de kosmos schynt enige vorm van leven voor te komen
de mens verloor zijn lange kaak toen hij meer zijn handen ging gebruiken
mieren zijn niet altijd ijverig de Amerikaanse vloot zou Amerika in de tweede
wereldoorlog hebben gebracht de Amerikanen moeten meer over Rusland en
het Verre Oosten leren enz.
Drie zoölogen van de Cornell-universiteit zijn tot de conclusie gekomen, dat de
spin een soort oren heeft in de knieën. Niet alleen namelijk reageert de spin op
trillingen van het web, maar ook geluiden schijnt het dier met de knieën te
kunnen horen. Voor de mens, die honderd maal meer kan horen geen reden om
jaloers te zijn, maar voor de sprinkhaan, die honderd maal minder hoort, om uit
zijn vel te springen van afgunst.
Mens verloer lange kaak door
gebruik van handen
De onthoofding van Marie-Antoinette op 16 oktober 1793, naar tekeningen uit die tijd.
speelde, de guillotine Er zijn duidelijke
verschillen in de constructie van de
guillotine op de afbeelding van de
terechtstelling van Lodewijk XVI en
op die van het einde van Marie-Antoi
nette. Toch weten wy uit de nauwge
zette mémoires van het beulsgeslachit
Sanson, dat in beide gevallen wel de
gelijk één-en-dezelfde guillotine dienst
deed Er blijft du-s slechts ruimte voor
*n ontroerend document, equivalent van wat wij tegenwoordig foto-
porfa^e" zouden noemen. De ongelukkige Marie-Antoinette in het
waad der veroordeelden op de kar, die haar naar de guillotine
breng onder hH voorbijrijden door, David getekend
Schilder van grote
gebeurtenissen
Dan komt het jaar 1789. Aan opwin
dende gebeurtenissen die een reporter
tot de actualiteit kunnen brengen is
nu voorlopig geen gebrek. Jacques-
Louis David sluit zich aan bij de Jaco-
bynen. Hy is een bewonderaar van Ma-
rat. En hij maakt verscheidene be
roemd gebleven schilderyen, die hun
stof vinden in gebeurtenissen van die
tijd: „De eed in de kaatsbaan", „De
dood van Lepelletier". „De dood van
Marat". Dit laatste weik vooral bewijst
Davids diepe bewogenheid en zijn ver
mogen om zich in dramatische gebeur
tenissen „journalistiek" in te leven.
Bijna wordt David zelf een slacht
offer van de revolutie. In 1794 wordt
hij in hechtenis genomen Alleen de
val van Robespierre redt hem van de
guillotine. Onder Napoleon wordt hij
hof-schilder. Hij schildert de kroning
van Bonaparte in de Notre Dame, de
uitdeling van de adelaars en soortge
lijke taferelen, die de actuele beeld
reportage nabij komen. Al werd de le
vens-echtheid van deze schilderijen
sterk bevorderd doordat David de ge
beurtenissen zelf bijwoonde, toch ont
stonden de afbeeldingen uiiteraard ook
hier achteraf. Met reportage-foto's kan
men ze moeilijk vergelijken.
Maar van een brandende actualiteit,
echter en directer dan de beste actuele
foto van onze tijd, blijft vooral die éne
pennekrabbel van Marie-Antoinette
by haar laatste gang. Het is het meest
levende, dat °oit uit Davids handen
kwam. Toch behoort het vreemd ge
noeg tot de vrywel onbekende werken
van de kunstenaar.
De dood gaat voorbij...
Op 16 oktober 1793 staat David voor
het raam van de woning van zyn
vriend, de volksvertegenwoordiger Jul
lien. De beuls-kar ratelt door de straat.
In die ruwe, tweewielige kar zit de ko
ningin van Frankrijk Het is een aan
grijpend beeld van vernedering en
waardigheid tegelyk. Marie-Aratoinette
is gekleed in het povere gewaad der
veroordeelden. Haar handen zyn ge
bonden op de rug. Een witte muts staat
op de slordig afgeknipte haren. Zij
heeft de ogen neergeslagen. Nog geen
38 jaar en toch al een oude vrouw.
Maar haar houding is vorstelijk.
En David, kunstenaar en reporter,
grijpt de pen en legt de seconde-flits
vast die ons nog na zoveel Jaren ont-
bruikelijk was, zelfs niet ex-koningin.
En het is een'zó volledig gedocumen
teerd byschriflt, dat een modern jour
nalist het moeilijk zou kunnen verbe
teren. Jacques-Louis David toonde zich
in deze unieke pentekening de eerste
,jfoto"-verslaggever op hoog niveau,
lang voordat iemand aan het beroep
van fotorepopter kon denken.
Volgens prof. Paul E. Fields, een
psycholoog van de universiteit van
Washington, zijn vissen soms intelligen
ter dan katten en honden. zy maken
onderscheid tussen gekleurde lichten
en hebben een goed ontwikkeld reuk
orgaan. Fields houdt zich voornameiyk
bezig met zalmen. In tien keer leerden
zyn vissen cm op de juiste lichtgevende
kncp te drukken (onderscheid tussen
rood en groen). Een druk op een van
beide lichten werd beloond met wat
voedsel. De korte .leertijd" wijst volgens
Fields op een behoorlijke intelligentie.
Zelfportret van Jacques-Louis David, de talentvolle schilder
van groot-opgezette historische taferelen. Staande voor een
raam maakte hij de laatste tekening van Marie-Antoinette,
tijden* haat gang naar het, schavot.
Alles wat met ruimtevaart en ruimte
verkenning in verband staat, trekt
thans zeer de belangstelling. Ook op dit
congres van de AAAS. Microbiologen
verkondigden de opvatting, dat micro-
organisanen in het heelal in leven kun
nen biyven, ondanks de intensieve
radiatie in regionen buiten de damp
kring. Aldus konden deze organismen
verwante vormen van leven tot ontwik
keling gebracht hebben op dóverse pla
neten.
Toen het congres te Washington aan
de gang was, verscheen er juist in de
kranten een bericht uit Florida, waar
de astronoom William M. Sinton met
zekerheid vastgesteld meende te hebben,
dat de planeet Mars op somimige plaat
sen begroeid is.
Het is een oude Nederlandse zegs
wijze, dat „wie zyn hoofd niet gebruikt,
zyn benen moet gebruiken", maar prof.
E. Lloyd DuBru'l van de universiteit van
Illinois heeft daar thans een variant op
gegeven: „Wie zijn handen gebruikt,
geeft zyn kaken minder te doen".
DuBrul verklaart namelijk het kleiner
worden van de menselyke kaak als hef
gevolg van het feit, dat de mens voed»
sel ging verzamelen en toebereiden me(
zyn handen. Volgens het Oude Testa*
ment moet de luiaard tot de imieren
gaan om wys te worden. Wanneer hy
echter in een hete maand) bepaald#
mieren in Florida zou gaan bezoekei^
zou de luiaard niet veel goeds leren. Al(-
het te warm wordt staken deze mieree
hun nyver gedoe en beginnen ze een
zomerslaap.
Meer kennis over Rusland en
Verre Oosten nodig
Een historicus van het Amerikaanss
leger, Louis Morton, heeft de aanvecht
bare stelling verkondigd, dat de Ameri
kaanse vloot in feite Amerika in de
tweede wereldoorlog heeft gebracht.
Japan zou by voorkeur alleen Engels en
Nederlands gebied hebben veroverd,
doch durfde dit niet te doen zonder de
kans uit te schakelen van een flank-
aanval, waar de Amerikaanse vloot, ge
stationeerd in Pearl Harbor, toe in staat
zou zyn geweest. Vandaar de aanval op
Pearl Harbor, die Amerika in de oorlcg
bracht.
Morton gaf toe, dat de aanwezigheid
van de Amerikaanse vloot oorlog be
oogde te voorkomen. Maar mag men er
dan indien dat niet gelukt is die
vloot er de schuld van geven, dat
Am rika in de oorlog betrokken werd?
Van verschillende kanten werd er
tydens dit congres op aangedrongen, dat
de Amerikanen, op scholen en universi
teiten, meer moesten gaan leren over
Rusland en de landen van het Verre
Oosten. Wat men tot dusverre wereld
geschiedenis noemt, is meestal Europese
geschiedenis. De wereld buiten Europa
komt hierbU alleen in het geding, wan
neer Europeanen daarin koloniseren. In
de wereld zoals zy zich thans ontwik
kelt zullen de Euraziatische Sovjet
unie, alsmede China, India en wellicht
Afrikaanse staten zo mee gaan spreken,
dat een nieuwe harmonie en een objec
tiever beschouwing in het geschiedenis
onderwijs moet worden gezocht, zo
meenden velen.
