dorp aan •e rivier99
C ANTON COOLENS ROMAN IN ZWART EN WIT
I1
NEDERLANDSE FILMERS BOUWEN
Vele uren voor
enkele minuten
Foto's W. Dijkman
hy. Even woelt ztfn hand door haar
haar. dan maakt zy zich los uit zyn
armen, staat op en loopt weg.
Een zeer kort scènetje dus, maar
bijzonder veeleisend. Alles hangt af
van de juiste beweging, het goede ge
baar en de correcte expressie. En het
Regisseur Fons Rademakers
..Filmen is een heerlijk vak. Men
kan er de mens en zijn gevoelens
zo scherp mee uitbeelden
(Vso eea onaer redacteuren)
Aan de staffige Duivendrechfese
Kade liggen de studio's van Cine-
tone, bflna even stoffig.Geen
wonder.een klein legertje van
décorbouwers .timmerlieden, elek
triciens en andere lieden is vrij
wel voortdurend aan het sjouwen,
breken en bouwen. Het lijkt er
wel een oude rommelzolder. Een
onoverzichtelijke warwinkel van
stellages, houten muren, requisie-
ten, draden, lampen en wat niet
al meer?
Onoverzichtelijkalthans voor de
buitenstaanders. Uiteraard niet
voor de mensen, die er werken. Zij
weten hun weg en kennen hun
taak. Voor het heden bestaat die
taak in het bouwen aan een dorp.
Heel toepasselijk: Het dorp aan de
rivier". Zij bouwen het Café Van
Erpen, zij timmeren en plaatsen de
woonkamer van dokter Van Taeke
in elkaar, zij creëren uit hout, kar
ton en alle mogelijke en onmoge
lijke attributen het kamertje, waar
in Mamméke volgens Anton Coo-
len moet hebben geleefd en moet
zijn gestorven. Want al deze ruim
ten heeft men nodig bij de verfil
ming van het bekende boek van
deze auteur.
Onze gids leidt tussen al die ogen
schijnlijke rommel door naar een
hoekje in de studio. Reeds uit de verte
klinkt ons het geroezemoes van stem
men tegemoet. Even later staan wij in
datgene, wat de slaapkamer van dokter
Van Taeke moet verbeelden. De hoge
houten wanden zijn beplakt met ver
schrikkelijk kleurig gebloemd behang.
In het midden van deze ruimte staat
een groot lits jumeaux. Ouderwetse
schilderijtjes, portretjes, vaasjes, kast
jes, de pluche, de lampètkan en andere
meubelen completeren de indruk van
een slaapkamer uit het begin van onze
eeuw. En hierin worden deze dag de
opnamen gemaakt. Reeds wordt er
druk gerepeteerd.
Gevoelig
Heieen van Meurs kort het wachten door een praatje te maken
met scenarioschrijver Hugo Claus en met het inzetten van
een nieuwe ritssluiting in een rokje. Zij had er ruimschoots de tijd
voor. Om twaalf uur wachtte zij reedsom half vijf wachtte zij
nogFilmen h ook een kwestie van geduldl
zich eigealijk helemaal niet voor een
film. Het is een aaneengeregen ketting
van anekdotes. Ik heb zoveel mogelijk
getracht de vele dramatische hoogte
punten te gebruiken en daar een vaste
lijn in te brengen. Uiteraard heb ik
alle beschrijvingen van de typische
sfeer in dat kleine Brabantse dorpje
moeten laten vervallen". En evenals in
het boek, is er in de film weinig dia
loog. Het is een uitgesproken speelfilm.
Vier maanden heeft Hugo Claus over
het eerste manuscript gedaan. Daarna
nog eens twee maanden, zodat hij dus
een half jaar heeft moeten werken, eer
het een acceptabel filmverhaal was.
Het gaat om scène 209. Een korte,
maar moeilijke scène. Een van de wei
nige gevoelige scènes. Dokter Van
Taeke is zeker in de film een harde
figuur. Scenarioschrijver Hugo Claus
heeft alle romantische elementen, die
hij in deze koppige en ietwat eenzel
vige Friese arts in het Brabantse
dorpje onwaarschijnlijk achtte, mee
dogenloos geschrapt. Overgebleven is
een ruwe bolster, met behoud overi
gens van de gouden pit. In de film
dringt men echter maar sporadisch
door die rauwe oppervlakte heen, zoals,
wanneer hij getuigenis aflegt van de
liefde voor zijn vrouw.
Het is kort na een zware operatie,
die hij heeft moeten ondergaan. On
danks zijn eigen moeilijkheden heeft
hij toch een vrouw bij een bevalling
geholpen. Men heeft hem er naartoe
moeten dragen. Eenmaal terug leunt
hij vermoeid achterover in de kussens.
Zijn vrouw zit op de bedrand. Hij heeft
de arm om haar heen geslagen. „Het
is goed, als jij bij mij bent", mompelt
Goed en belangrijk
Zo legde hij de basis voor de eerste
grote speelfilm. Hij hoopt erin te sla
gen de sterke Brabantse sfeer, welke
het boek ademt, ook in zijn film te
kunnen treffen. Want juist dit typisch
Nederlandse trekt hem aan. Hij is er
van overtuigd, dat de Nederlanders
zich tot de Nederlandse onderwerpen
moeten bepalen. Alleen dan kunnen zij
Regisseur Fons Rademakers geeft Mary Dresselhuys en Max
Croiset nog een laatste aanwijzing. Bij filmen komt het op de
details aan.
Ik had het boek nog niet
gelezen
nek glijden....",
moet nog platter.
Sta eens op
Fons Rademakers
het bed zitten en
„Mary, je schouder
Neen, niet zo.
Kijk nu eens
gaat op de rand van
vleit zich tegen Mal
Croiset aan. „Zo, zie je nu, wat be
doel?
Bijna eindeloos
En zo gaat het maar door. Men zou
geneigd zijn te zeggen: bijna eindeloos.
Maar eenmaal komt tooh het moment,
dat de stem van de assistent-produk-
tieleider Fons van Weren bijtend door
de ruimte klinkt. „Deuren dicht....
StilteIedereen blijven staan". De
timmerman legt zijn hamer neer, de
elektriciën maakt „op de plaats rust",
het rode lampje brandter worden
opnamen gemaakt. Een doodse stilte
valt in. De geluidsopname wordt inge
schakeld, een kort commando van de
regisseur en even later snort de
camera vrijwel geluidloos. De ogen
van allen in het kleine provisorische
kamertje zijn gericht op dat tweetal
in het onbarmhartige licht van dui
zenden en duizenden kilowatts. Diep
geconcentreerd doen zij hun bewegin
gen en zeggen zij de tekst. Ademloos
volgt de regisseur hen: „Cut". Onmid
dellijk na dit enkele woordje van de
regisseur begint het geroezemoes weer.
De opname is afgelopen. „Neen Fons,
zo gaat het niet. Die elleboog van
Mary zat te hoog". Deze en andere
opmerkingen van de cameraman, Ed
van der Ende, zijn doorslaggevend.
„Lui, we maken er nog eentje".
Nog even een repetitie, het spelletje
begint weer van voorafaan. Midden in
een volgende opname klinkt de klik
van een fototoestel als een donderslag.
Boze blikken naar de euvele fotograaf.
Opname onbruikbaar! Dan is het een
voorbij tuffende boot. dan loeit een
fabrieksfluit in de verte.
Onbruikbaar
Opname onbruikbaar„Lui, nog
eenmaal"Maar dan eindelijk is
het naar ieders zin.
„Mary en Max, nog even zo blijven
liggen voor een stil". Een fotograaf
pakt zijn statief, klautert op een kist
en begint zijn toestel in te stellen.
Niet alleen moet er aanstonds foto's
voor de publiciteit zijn, ook moet men
altyd kunnen zien, hoe de situatie was
by een bepaalde scène voor het aan
sluitende beeld. En zo gaat het maar
door. Zijn de opnamen uit deze rich
ting gereed, dan wordt er even iets
aan het décor veranderd, de camera
worden verplaatst en het gaat weer
verder. Dezelfde scène, maar nu van
uit een ander gezichtspunt. Wanneer
mensen met elkaar spreken wenden
zij ook steeds het gezicht van de een
naar de ander. De film moet diezelfde
suggestie geven. Wanneer Max Croiset
iets zegt, is hy in het beeld, geeft
Mary Dresselhuys antwoord dan moet
men haar gezicht zien.
Dus steeds vrijwel dubbele opnamen
van één enkele scène. Een film maken
is een moeizaam, tijdrovend werkje.
En bijzonder ttsnwfceurtg. De camera
Een simpel gebaar. Het schik-*
ken van het haar. Hoe dikwijls
heeft Mary Dresselhuys dit mei
moeten maken?
succes boeken. Italianen wagen zicH
ook niet aan Amerikaanse onderwer
pen: ..Zelfs een bekwaam regisseur als
De Sica zou geen "On the waterfront"
kunnen maken
„En laten de Nederlandse filmmakers
zich toch niet bezondigen aan die hol-
of-ik-schiet-verhalen. Het publiek is
toch niet debiel. De grootste kasmag
neten van na de oorlog waren stuk
voor stuk ook belangrijke filmwerken.
Om er enkele te noemen: „De beste
jaren van je leven" en „De derde man"
Dat was toch ook werkelijk filmkunst.
Daarom durf ik het ook aan een er*
kend kunstwerk als dit boek van An
ton Coolen te verfilmen".
Fons Rademakers steekt het niet ondef
stoelen of banken: hy houdt van dit
nieuwe werk- Hy gaat er geheel in op.
Het fascineert hem. Hij acht het een
pracht medium om de mens uit te
beelden in al zijn gevoelens.
Eigen keus
En hij is enthousiast over zijn rolbe
zetting. Zoiets kiest een regisseur hele
maal zelf. Verscheidene proefopnamen
had hij reeds gemaakt voor de figuur
van dokter Van Taeke. maar ze bevie
len hem geen van allen voor honderd
procent. Tot hij Max Croiset zag. ..De
ideale figuur, juist door zijn veelzijdig
heid". Maar ook Mary Dresselhuys,
Bernhard Droog als de stroper Cis
den Dove Bob de Lange, Heieen van
Meurs, Hans Kaart. Jan Retel en vele
anderen. Hij vindt het „heerlijk" om
met dit groepje te werken.
Op 10 april is men in de Cinetone Stu-
Men dacht er ongeveer een goede twin
tig draaidagen voor nodig te hebben,
dio's met de binnenopnamen begonnen.
En dan zo snel mogelijk naar buiten.
Met die buitenopnamen heeft men ove-
gens al een begin gemaakt. Voor de
dramatische overgang van dokter Van
Taeke over de Maas had men winter
nodig. En dat was er in januari volop.
Teveel zelfs, want een deel van de
technische staf raakte ingesneeuwd tij
dens die verschrikkelijke sneeuwstorm.
Het was heel laat eer men in Lith
eindelijk aankwam en men heeft er
heel wat kou geleden. Naast Max Croi
set, Herman Bouber en andere arties
ten speelden ook inwoners van het
dorpje van wie sommigen zich de
legendarische arts nog kunnen herin
neren mee in deze winterse scene.
Overigens, men kwam toen niet gereed
en er zal dus te zijner tijd in de stu
dio's te Duivendrecht kunstsneeuw ge
maakt moeten worden.
Het duurt een hele tijd voor wij de re-
fisseur. Fons Rademakers te pakken
unnen krijgen. Overal is zijn tegen
woordigheid vereist, geen moment kan
hij gemist worden. Eindelijk heeft hij
een half uurtje, als de slaapkamer ge
heel veranderd moet worden. Hy valt
neer in een stoel. Even uitblazen. In
tussen maken wij een praatje. Deze
acteur, die zich ook met de toneelregie
heeft bezig gehouden, heeft zich in het
buitenland bekwaamd voor de film
regie. Heeft gewerkt onder de grote
Vittorio de Sica. in Frankrijk onder
Jean Renoir en in Engeland met Char
les Creighton. Toegerust met een ste
vige bagage aan ervaring keerde hy in
ons land terug, waar het toeval wilde,
dat hij in gesprek raakte met Friso
Wiegersma Deze man. die zo'n grote
rol speelt bij de aankleding van de de
cors in deze film. is de kleinzoon van
de arts. wiens levensverhaal Anton
Coolen de stof leverde voor zijn roman.
Deze verhalen interesseerden ook Fons
Rademakers en zo deed het merkwaar
dige feit zich voor. dat hij tot het ma
ken van deze film besloot zonder het
boek te hebben gelezen. Een verzuim,
dat echter snel was goed gemaakt. Na
het lezen van de roman is hij met
Hugo Claus aan het scenario begonnen.
Toen dat gereed was werd een produk-
tieleider gezocht en gevonden bij de
Nationale Film Produktiemaatschappij
te Utrecht, aan het hoofd waarvan de
heer S. Barnstijn staat, een bekende
figuur in de Nederlandse filmwereld.
steeds direct contact hebt met de
tegenspelers. Trouwens, dat heb je ook
voor de televisie. Ook een heerlijk
medium om voor te werken. Het heeft
echter één groot nadeel. Als het ge
beurd is, houd je er een soort „kater"
van over. Een maand lang op iets ge
werkt. dan eenmaal de uitzending en
floephet is voorbij". „Hoe de film
zal worden? Ik ben ontzettend nieuws
gierig. Maar ik griezel nu al bij de
gedachte aan de première. Je gezicht
in zo'n close-up zo'n 35 keer vergroot
te zien. Om dood te gaan...."
Onverfilmbaar
„Een onverfilmbaar boek". Deze
eigenaardige mening tekenen wij op uit
de mond van iemand, waarvan je zo'n
gezegde eigenlijk het minst zou ver
wachten: scenarioschrijver Hugo
Claus. De gehele dag volgt hij de op
namen. Urenlang opnamen van 5*1
scènetje, dat in de film niet meer dan
enkele minuutjes in beslag zal nemen.
En de heer Claus zit maar rustig in
een hoekje. „Ja, het vertiaal leende
Maar dat hoort er nu eenmaal by. Te
genslagen zijn ingecalculeerd. De voor
tekenen zijn tot nu toe gunstig en als
die zo blyven kan het Nederlandse
publiek in september deze nieuwe Ne
derlandse speelfilm in zwart en wit
bekijken. Hoe het zal zijn? Er is nie
mand, die het kan zeggen. Iedereen
wacht met spanning die dag van de
première af. Zal het dé Nederlandse
film worden? De toekomst zal het
leren
In zo'n woelige omgeving wordt van de „filmster' het uiterste geëist. Wat betreft beheersing en
concentratie.
Even rust. Scriptgirl Lilly maakt dankbaar gebruik van het bed.
dat er toch staat. En assistent-produktieleider Fons van Weren is
altijd bereid tot een praatje.
die losse stukjes van de verschillende
scènes tot een geheel te maken.
Concentratie
„Neen, wij krijgen niets tevoren te
zien. Gelukkig maar, want het zou je
nog veel kritischer maken en het wer
ken zou er onmogelyk door worden".
Dit zegt Mary Dresselhuys ons, wan
neer zy tussen de opnamen door even
een sigaretje zit te roken. „Moe, neen
nog niet, hoewel het ontzettend vet!
van je eist. Telkens die korte frag
mentjes vol concentratie. En gister
avond laat nog uit Deventer gekomen.
Het is wel heel wat
Het is haar eerste film sinds twintig
jaar. Ze vindt 't bijzonder interessant
de kennismaking met dit medium te
vernieuwen. „Het valt niet mee, het
is zo heel anders dan toneel, waar je
is niet gauw goed in de ogen van
regisseur Fons Rademakers. Max Croi
set hangt wat te diep in de kussens.
Er moet er nog eentje onder gescho
ven worden. Mary Dresselhuys komt
niet voldoende recht overeind. „Max,
let toch op die grote hand van je,
Mary's gezicht gaat er helemaal ach
ter schuil, laat hem maar langs haar
registreert met onwaarschijnlijke
scherpte. De opnamen worden diezelf
de dag nog ontwikkeld en zo spoedig
mogelijk bekeken. Niet helemaal in
orde? Dan opnieuw maken. Zo niet,
dan aanstonds passen en meten of al
