voor ware schoonheid
Handwerk op de bres
r
Tentoonstelling van potterie Zaalberg
manifestatie van ambachtelijke kunst
Zinvolle
familietraditie
in Leiderdorp
97ste jaargang
Zaterdag 15 maart 1958
blad no. 29392
VJ
Gespannen aandacht bij het draaien van een grote vaas.
Deze Amsterdamse expositie „Klei
en Vuur" is een manifestatie van het
volhouden van de ambachtelijke kun
stenaars tegen het steeds wassend
getij van de industriële produktie. Een
manifestatie en een bewijs temeer van
officiële erkenning, die gelukkig de
laatste jaren ruimer tot uitdrukking
is gekomen door bijv. aankopen van
musea. In het bedrijf te Leiderdorp
staat intussen alweer een nieuwe
generatie aangetreden: Herman en
Gijb zijn in de potterie van grootvader
Herman en vader Meindert werkzaam,
de eerstgenoemde na een opleiding in
Engeland en Duitsland. Zeventien me
dewerkers, van wie vijf draaiers, wer
ken er dagelijks naar handgedraaide
ontwerpen van Meindert Zaalberg
Zoveel doenlijk houdt men vast aan de
oude, wèlbeproefde werkmethoden
Reeds op de draaischijf krijgt het pro
dukt een eigen karakter. Wel zijn er
twee elektrische ovens, maar het
grootste deel van de produkten wordt
gebakken in de met turf gestookte
vlamovens, die weliswaar moeilijker te
bedienen zijn. maar vaker nog een
verrassing geven dan wat uit de elek-
trisch-verhitte komt.
N.
Foto's
L.D./Van Vliet
VJ
De ware pottenbakker heeft een in
geboren bewondering voor de natuur
en de klei, die daarvan immers deel
uitmaakt. „Hij mag zich niet op de
borst slaan en zeggen: dat heb ik ge
maakt. hU mag een natuurproces leiden
en zal dankbaar zijn als een stuk goed
en zuiver uit de oven komt". Met deze
woorden van Meindert Zaalberg is de
opvatting getypeerd, die in dit bedrijf
de leidraad vormt bij het werk. „Tal
van edele vaten hebben dat ontijde-
lijke wat ook in de natuur aanwezig is
in boomschors, in mos, in rotsen, in
aarde of in door de wind geslepen
steen of gevormd zand. Maar ook in
de natuur is nooit iets opzettelijk mooi
gemaakt het is alles doelmatig ge
schapen en geworden. Zowel in de
natuur als in alle waarachtig ontroe
rend schone dingen is een openbaring
van Goddelijke volkomenheid, die ons
doet stijgen boven de problemen van
elke dag. Daarom zijn potten uit klei
en vuur, probleemloos door mensen
handen ontstaan, zo ryk in al hun
eenvoud". Men kan deze woorden be
schouwen als een programma voor de
ware ambachtelijke schoonheid, ook op
ander terrein. Wat de pottenbakkers
kunst betreft, het kost ook nu nog
moeite daarvoor belangstelling te wek
ken. zij het niet zozeer bij eventuele
kopers (want die zijn er wel. alleen nog
niet genoeg!), als wel onder de jon
geren, die zich aan dit werk willen wij
den. Dat Herman Zaalberg zich veertig
jaar geleden in Leiderdorp vestigde..
was immers niet toevallig. Dat was
niet om de klei, want die komt niet
uit Nederlandse bodem, maar uit het
buitenland. Het was omdat hij er de
werkkrachten vond. die bekwaam ge
noeg waren om zijn medewerkers te
zijn. Nu is dat moeilijker. Het duurt
namelijk vele jaren voordat een jon
gen (of meisje) het vak door en door
kent en dat is een beletsel voor het
aantrekken van jongeren, die de schone
en zinrijke traditie willen voortzetten.
Maar de Zaalbergs gaan voort, zoals
in geheel Nederland en daarbuiten de
dienaren van het schone ambacht op
hun posten staan, zonder concessies
aan de machine, die wel vlugger en
gelijkmatiger produceert, maar aan het
resultaat waarvan het essentiële, de
uitdrukking van het Leven, ontbreekt.
Het is voor een pottenbakker een hele
zorg van de Engelse, Belgische, Noorse,
Zweedse. Tsjechische en Italiaanse
grondstoffen een menging te maken, die
voldoet aan de voor het bedrijf type
rende eisen. Samenstelling van klei en
glazuur moeten ook weer op elkaar af
gestemd zijn en tenslotte gaat dan de
oven open, waarin het produkt in een
temperatuur van tussen de duizend en
veertienhonderd graden is gehard om
te dienen als schoon gebruiksvoorwerp
of als sieraad in de dagelijkse omge
ving.
Een edele vorm en een fijn-genuan
ceerd oppervlak kenmerken het pro
dukt, dat veelal een „unicum" is. Als
het „in serie" vervaardigd wordt
maar dan nooit meer dan twintig
toont het toch stuk voor stuk de kleine
verschillen, die de verheffende charme
geven, welke het handwerk onder
scheidt van het „dode" fabriekspro-
dukt, dat juist door de technische
volmaaktheid het volstrekt-eigene
van het ambachtelijk resultaat ten
enenmale ontbeert. Met vreugde gaat
een klein aantal handwerkers, mid
denin een wereld van het gemecha
niseerde massa-produkt. dagelijks aan
de arbeid bij de vervaardiging van
iets. waaraan zij het beste meegeven,
dat een mens kan afstaan een deeltje
van de eigen ziel. Ri.
Een eenvoudige, met de hand aan
gebrachte versiering geeft her
voorwerp een geheel eigen cachet
Maar die duiüelijk-waarneembare
vraag naar het eigen karakter van het
gebruiks- of siervoorwerp is er niet
altijd geweest. Het leek er aanvanke
lijk bedenkelijk veel op, dat ce ma
chine 'alles zou wegvagen wat er nog
aan ambachtelijkheid bestonci Koppig
hebben enkelen zich toen verschanst in
de bastions van het handwerk, steed'
pleitend voor de schoonheid, aaarvar
zij zich de laatste verdedigers wisten
Sommigen moesten bet opgeven of be
taaiden met verlies van hun gezond
heid de bijkans hopeloze strijo Ook dc
pottenbakker Herman Zaalberg, die
zich, nu bijna veertig jaar geleden, al
zelfstandig werker in Leiderd -n ves
tigde, heeft die zorgen gekend en vooi
al dat verwoestende gebrek aan waar
dering voor een rtistieke prestati'
Maar hij bleef onverzettelijk er, thai
houdt zijn zoon, Mcindprt Zaalberg, ec
tentoonstelling in het Stedelijk Mi
seum in Amsterdam naar aanleidin
waarvan wij een bezoek hebben ge
bracht aan de bron van deze schooi
heid. welke zo in de onmiddellijke na
bijheid van het industriële centrum
Leiden is gelegen.
Op hoop van zegenWat zal er over enkele da gen gebeurd zijn met deze vaas. die in de oude
turf-oven wordt geplaatst? Telkens weer is het een verrassing.
In dc vloedgolf van machinale
produktie, die nu reeds een eeuw
over de wereld spoelt, hebben
zich gelukkig ook in óns land
kleine eilanden van ambach-
Het sierlijk eindproduki.
telijke kunst weten te handhaven.
Nog altijd is er een klein aantal
even eigen- als kunstzinnige na
turen, die weigeren de knieën te
buigen voor de Baal van de
mechanische voortbrenging. Na-
(Van een onzer redacteuren)
tuurlijk, de machine heeft haar
plaats in deze "moderne maat
schappij, maar de onbuigzame
voorstanders van het „ambacht"
hebben steeds volgehouden, dat
zij niet het laatste woord spreekt
en dat er ruimte dient te blijven
voor het handwerk, dat een on
herhaalbaar eigen karakter geeft
aan het voortbrengsel. De gelijk
matigheid van het machinale pro
dukt is evenzeer een voor- als
een nadeel: zij bevordert de
massa-voortbrenging, maar ont
neemt er tegelijkertijd het per
soonlijk cachet aan. Dit voort
woekeren van de gelijkvormigheid
waaraan ook artistieke vorm
geving bij de moderne fabricage
niets kan veranderen heeft
vooral verzet gewekt op de ge
bieden van meubelkunst, potterie
en tapijtfabricage. Uit deze korte
opsomming blijkt reeds, dat het
vooral gaat om voorwerpen,
welke de mens in zijn dagelijks
leven om zich heen heeft. In de
beslotenheid van de huiskamer
gevoelt hij, sterker nog dan bij
de arbeid in kantoor of fabriek,
het bezwaar van het onoorspron
kelijke. Er is, op genoemde ge
bieden vooral, nog steeds een
vraag naar voorwerpen, waarvan
men het artistieke (dat wil dus
zeggen: het kenmerkend-indivi-
duele) duidelijk kan aflezen.
Het opbrengen van 't glazuur vereist een snelle en vaardige hand
waar vormloze klompen klei met de hand
gebruiksvoorwerpen
omgevormd worden toi sieilijki
