Eminent intuïtief natuur kundige drukte zijn
zeer persoonlijke stempel op vele leerlingen
Davitamon IO
Romanticus in werk, menselijk in leven
Warmbloedig geleerde droeg
geestdrift aan velen over
De geschiedenis van de grond
Invitatieconcert „Nieuw Leven"
onder leiding van de heer Baart
Demmenie
98ste jaargang
Donderdag 20 februari 1958
Tweede blad no. 29372
Pro f. dr. W. J. de Haas 2 maart 80 jaar
Advertentie
(Van een onzer redacteuren)
De tweede maart, aanstaande zondag over een
week, hoopt prof. dr. W. J. de Haas, oud-hoog
leraar in de natuurkunde en de meteorologie aan
de Leidse Universiteit en oud-directeur van het
mede door zijn werk wereldvermaard geworden
Kamerlingh Onneslaboratorium, zijn tachtigste
verjaardag te vieren.
Ook in deze moderne tijd is het bereiken van
de tachtigste verjaardag slechts aan betrekkelijk
weinigen vergund. Er bestaat alle aanleiding
ruchtbaarheid te geven aan zulk een feit wanneer
het iemand geldt, die gedurende tientallen jaren
een Leids professoraat heeft bekleed, en zeker
wanneer het een hoogleraar betreft van zo groot
formaat als natuurkundige en bovendien als mens.
De wetenschappelijke vermaardheid van prof. De Haas over de gehele natuur
kundige wereld wordt geëvenaard door zijn kwaliteiten als mens, door de onna
volgbare wijze waarop hij intuïtief, welhaast met artistieke flair zijn brede
arbeidsterrein beheerst, en door de wijze waarop hy in de strikte zin des woords
bepaald niet een voortreffelijk docent zijn geestdrift voor het natuurweten
schappelijk onderzoek aan zijn leerlingen wist over te dragen.
Prof. De Haas heeft zijn algemene roem in het bijzonder verworven door zyn
werk op het gebied van de extreem lage temperaturen, waarmede hij het Kamer
lingh Onneslaboratorium tot het „koudste plekje der aarde" maakte. Hij bekleedde
zijn Leidse leerstoel van 1924 tot het bereiken van de pensioenverplichte leeftijd
in 1948.
Outillage
Het Kamerlingh Onnes Laboratorium
te Leiden, waarvan hij naast prof. dr.
W. H. Keesom het directoraat aanvaard
de, en dat reeds wereldfaam verworven
had door het baanbrekende werk zowel
van Lorentz als van Kamerlingh Onnes,
schonk prof. De Haas de mogelijkheden
om zijn fundamenteel-technisch-weten.
schappelijke gaven te ontplooien op een
breed natuurkundig terrein.
Delft, Groningen
en Leiden
Wander Johannes de Haas werd op 2
maart 1878 te Lisse geboren. Hij volgde
d" lessen van de lagere school en de
HBS te Middelburg waarna hij het
gymnasiaal eindexamen aflegde. Aan
vankelijk leek het er op dat zijn loop
baan in notariële richting zou liggen.
Hij ving studies in die richting aan,
maar kwam na enige tijd tot de over
tuiging, zich meer aangetrokken te voe
len voor de wis- en natuurkunde, welke
hij aan de Leidse Universiteit ging be
oefenen. In 1912 behaalde hij te Leiden
de doctorstitel op een proefschrift geti
teld „De compressibiliteit van waterstof
bij lage temperaturen". Dit onderwerp
van zijn dissertatie wees reeds op zijn
geestelijke verbondenheid met zyn leer
meester prof. dr. H. Kamerlingh Onnes,
als wiens assistent hij fungeerde van
1905 tot 1911, en tevens op de richting
die zjjn latere wetenschappelijke arbeid
zou nemen.
Inmiddels was hij in 1910 in het hu
welijk getreden met de dochter van prof.
dr. H. A. Lorentz, zelf een begaafd na
tuurkundige die later tot een professo
raat in Delft in de thermodynamica
geroepen zou zijn.
Van 1911 tot 1913 was dr. de Haas as
sistent aan het Bosscha-laboratoyum te
Berlijn, van 1913 tot 1915 assistent aan
de Physikalisch Technische Reichsan-
stalt in de Duitse hoofdstad, van 1915
tot 1916 leraar in de wis- en natuurkunde
aan het gymnasium en de HBS te De
venter en daarna gedurende twee jaar
conservator van Teyler's Stichting te
Haarlem.
In 1917 werd dr. de Haas benoemd tot
hooglèraar aan de Technische Hoge
school te Delft, welk ambt hij in 1922
verwisselde voor een professoraat te Gro
ningen.
Wederom twee jaar later, in 1924, werd
prof. De Haas benoemd tot Leids hoog
leraar in de natuurkunde en meteoro
logie. Op 3 december van dat jaar, thans
thans dus meer dan een derde eeuw
geleden, aanvaardde hij deze leerstoel
met een oratie over „Elektrische en an.
dere stromen".
Prot. Chr. Kostersvereniging
De afdeling Leiden en omstreken van
de Prot. Chr. Kostersvereniging hield
gisteravond in de consistorie van de
Pieterskerk een ledenvergadering. On
danks het slechte weer waren vele leden
gekomen om onder voorzitterschap van
de heer L. van Duin van Noordwijk de
problemen, die ook het kosterschap met
zich brengt, te bespreken.
De voorzitter hoopte dat allen, ook in
het voor ons liggende jaar, met de zelfde
energie als in het afgelopen jaar, de
taak in kerk en gemeente mochten vol
brengen tot eer van Hem, in wiens naam
het werk wordt verricht.
De secretaris, de heer Siera, las ver
volgens de notulen en zyn jaarverslag:
het verenigingsleven schetste hij als een
zacht kabbelend riviertje. Een 7-tal ver
gaderingen werd gehouden. Het leden
tal bleef vrijwel stationair.
Meer en meer laten kerkvoogdijen
zich inlichten over salariëring, enz. van
de kosters.
De penningmeester, de heer J. N. Los,
was tevreden. Begon hij enige jaren ge
leden met een saldo van 2 cent. thans
kon hij de vergadering mededelen dat
er een saldo was van ruim f 138.
De periodiek aftredende bestuursleden
de heren J. N. Los en A. Zaalberg werden
herkozen.
In de rondvraag kwamen nog vragen
naar voren betreffende de A.O.Wren
tezegels en vakantietoeslag, waarop te
genwoordig ieder werknemer recht heeft-
De dames J. M. A. Broerse. M.
Veldhuyzen en Z. Rittersma allen alhier
en drs. W. M. Heyl te Oegstgeest zijn
benoemd tot leden vgn de commissie
welke in 1958 is belast met het afnemen
der examens ter verkrijging van de akte
Nijverheidsonderwijs N XX.
Wetenschappelijke
hoogtepunten
Het is niet doenlijk, voor de leek een
wetenschappelijk verantwoord beeld te
geven van de vaste lijn. die zijn onder
zoekingen in zijn Leidse tijd heeft door
trokken. Niettemin willen wij enkele be
langrijke punten uit zijn werk opsom
men. Voor het grootste deel lag dat
werk op het onderzoek naar aard en
gedrag van de materie aan de hand van
proeven bij extreem lage temperaturen.
Hij bereikte (als meest spectaculaire
effecten) als eerste een temperatuur van
een tweehonderdvijftigste gTaad Keivin
bovn het (waarschijnlijk nooit bereik-
spectaculaire prestaties, namelyk het
bereiken van de temperatuur van 0,27
graad Kelvin in 1933 door middel van
dp adiabatisehe demagnetisatie van
paramagnetische zouten (ceriumfluo-
ride). Na dat succes werden de proeven
in Leiden met velerlei zouten voortge
zet en werd de methode technisch ver
beterd.
Inmiddels was de belangstelling van
prof. De Haas gewekt voor problemen
van warmtegeleiding en elektriciteits
geleiding van metalen en legeringen
bij extreem lage temperaturen, evenals
voor het verschijnsel van de super
geleiding. In samenwerking met
Biermasz staat op zijn naam de ontdek
king van het vormeffect van de warmte
geleiding van isolatoren bij lage tempe
raturen.
De laatste jaren staat een van de be
langrijkste onderzoekingen van prof. De
Haas weer zeer in de belangstelling, om.
dat de resultaten hiervan dienstbaar
kunnen worden gemaakt aan het on
derzoek van de kleinste bouwstenen van
de materie. Dit onderzoek betrof het
samengaan van diamagnetische eigen
schappen en veranderingen in de elek
trische weerstand in magneetvelden, welk
verschijnsel de wetenschappelijke naam
verwierf van het De Haas-Van Alphen-
effect.
Op 5 juli 1948 nam prof. De Haas af
scheid als Leids hoogleraar, in 1951 trad
hij af als voorzitter van de Vereniging
tot Bevordering van de Opleiding tot
Instrumentmaker, welke functie hij 25
jaar had bekleed. Tijdens zijn emeritaat
is zijn belangstelling voor de ontwikke
ling van de natuurkunde onverflauwd
gebleven. Daarnaast ging zijn interesse
in de laatste jaren ook uit naar de bacte
riologie, in het bijzonder de melkzuur
bacteriën.
Getuigenis en eer
Prof. De Haas legde de resultaten van
zijn wetenschappelijke arbeid vast in
talloze publikaties. De belangrijkste
daarvan zijn wel die in de Verhandelin
gen van de Koninklijke Academie van
Wetenschappen, in het tijdschrift Phy-
sica en in de Communications of the
Kamerlingh Onnes Labatory".
BURGERLIJKE STAND
VAN LEIDEN
GEBOREN
Henry Aloysius, zn van H. Hiddlng en
Q. L. M. van Oosten, Gerrlt. zn van D.
Uithol en A. Kop, Astrld Madsy, dr van A.
H. C. van Senus en A. M. van Essen, Tlllo
Frank, zn van D. L. Vogel en J. Gerdlng,
Jacoba Henrlëtte, dr van O. Dijkstra en C.
J. Mooten.
GETROUWD
H. J. Grtlnbauer en M. C. Blonk.
OVERLEDEN
A. de Koogel. 70 Jaar. vrouw, J.
gelaar. 68 Jaar. man, C. J. M. Rosln,
tnan.
Zle-
69 Jr
details verantwoord onderzoek. De
meeste van zyn wetenschappelijke
prestaties vinden hun wortels in deze
intuitive „feeling".
Een „feeling" die zich uitte in het
gevoel: „dat kan niet zo ingewikkeld
in de natuur, daar moeten we wat
eenvoudigers op vinden", en die dan
tot het resultaat leidde dat hy met zijn
medewerkers (die hij voortreffelijk
wist te kiezen) tot nieuwe fundamen
tele ontwikkeling kwam.
Prof. De Haas is, om het met een
enkel woord in andere vorm te zeg
gen, meer „uitvinder" geweest dan
systematisch uitbouwer. Invallen heb
ben zyn werk beheerst, zelfs misschien
is het on-systematische eerder dan de
natuurwetenschappelijke systematiek
een kenmerk van zijn werk, dat niet
temin een vaste lyn toont.
Uranium voor Nederland
Een voorbeeld daarvan is, dat prof.
De Haas vóór het uitbreken van de
tweede wereldoorlog de Nederlandse re
gering heeft geadviseerd een niet on
belangrijke hoeveelheid uranium aan te
kopen, „omdat deze stof nog wel eens
zeer belangrijk zou kunnen worden". Dat
geschiedde op dit gezag. Het uranium,
dat voor de oorlog vrijwel niets waard
was maar na de „schepping" van de
atoombom onbetaalbaar en bovendien
vrijwel niet verkrijgbaar werd, bevond
zich in Leiden, toen de Duitsers ons land
overvielen en bezetten. Het bleef in de
oorlogsjaren verborgen „ergens in de
Pieterskerk". Dit uranium werd de basis
voor de Noors-Nederlandse samenwer
king op het gebied van kernreactoren,
zoals het in Kjeller werd gerealiseerd.
Een weloverwogen wetenschappelijk
goed gefundeerd advies van prof De
Haas? Nee! Een inval, uiteraard geba
seerd op wetenschappelijke overweging,
maar toch op dat moment niet meer dan
een intuïtieve gok.
Nauwelijks aanvaarde rust
Buiten zyn wetenschappelijk werk is
prof. De Haas steeds een warmbloedig
mens. een strijdbaar vaderlander (zoals
de oorlogsjaren leerden) en een humaan
leidsman geweest, tot hij zich na zijn
gedwongen heengaan bij het bereiken
van de pensioenverplichte leeftijd in
1948 op de Veluwe heeft teruggetrokken.
Zijn (sinds zijn jeugd) delicate ge
zondheid die zijn eigen extrapolaties
omtrent de tijd dathij mocht genieten
van zyn op hoge leeftijd welverdiende,
maar nauwelijks aanvaarde rust, als
eerste grove fout heeft bestempeld,
maakt het begrijpelijk dat thans van
een algemene hulde in de brede kring
van vrienden van de wetenschap. Lel'
Niet alleen hij
maar het hele gezin
bruist van energie!
Davitamon 10 geeft hun
allen weerstand, levenslust
en gezondheid.
Daviötaon 10 - het
aangewezen preparaat
voor aanvulling van
vitamine - tekorten
in Uw voedsel.
Eén enkele
dragee per dag
is voldoende.
ORGANON-OSS
geeft weerstand aan jong en oud!
Geologie: „speurwerk in een oud hoek"
Gisteravond had in het geologisch
museum aan het Van. der Werfpark de
derde avondvoordracht plaats, waarin
de conservator van de geologie van Ne-
den. Nederland en de wereld bij deze Jlfr
verjaardag geen sprake kan zijn. Sluis een overzicht gaf
Het is echter zelden geweest, dat open
baar bij een tachtigste verjaardag met
zoveel overtuiging gezegd kan worden:
aan U is onnoemelijk veel verschuldigd,
als mens. als wetenschappelijk onder
zoeker, als blijmoedig, optimistisch en
actief Nederlands geleerde, kortom: als
„figuur".
van de geschie
denis van de grond, waarop wij leven
Spreker zag de geologie als het speur
werk in een oud boek. waarin vele blad
zijden gehavend zijn of geheel ontbre-
k;, terwijl men toch wil trachten een
geheel verhaal samen te stellen.
Aan de hand van een tabel toonde
spreker aan. dat bij de geografie niet
„De Leidse Sleuteltjes" als verrassing
De vrije tijdsbesteding vindt toch wel een buitengewoon doelmatige zetten. De iichttiëeldenrêeks werd afge^
vervulling in de beoefening der muziek! Dat is ons gisteravond weer op-
gevalle tijdens het invitatie-concert in de helaas zeer slecht bezette
Stadsgehoorzaal van de Arbeiders Muziekvereniging „Nieuw Leven". Deze
herdenkt haar 40-jarig bestaan, dat ook zaterdagavond op andere wijze
gevierd zal worden.
bare) absolute nulpunt, en hij slaagde er
in 1946 in een zeer sterk magnetisch veld
te creëren van 250.000 Gauss gedurende
een tiende seconde. Beide „records" zijn
zeer lange tijd ongeslagen gebleven in
de gehele wereld. De laatste jaren heb
ben aangetoond, van hoe groot belang
deze „extreme" prestaties zijn bij het
verdere fundamentele onderzoek van de
materie, by de kennis omtrent de
atoomkern en bij ontwikkeling van
kernsplitsings- en kernfusieprojecten.
Samen met prof. Keesom heeft prof
de Haas belangrijke metingen verricht
op het gebied van de compressibiliteit
van gassen en de susceptibiliteit van
water.
Op velerlei gebied heeft hy samenge
werkt met de grote natuurkundige van
deze eeuw die enige jaren geleden over
leed, prof. dr. Albert Einstein, die even,
eens een Leidse leerstoel heeft bekleed.
Proefondervindelijk bewezen zy het be.
staan van de moleculaire stromen van
Ampère, en de door die stromingen op
tredende draaiing in een magneetveld
draagt sindsdien de naam van het „Ein.
stein-De Haas-effect".
De natuurkundigen Debije en Giauque
wezen hem respectievelijk in 192G en 1927
de weg naar een van zyn reeds genoemde
Vele onderscheidmgen zyn hem ten
deel gevallen, zowel nationaal als inter
nationaal. Prof. De Haas is Officier in
het Legioen van Eer. Ridder in de Orde
van de Nederlandse Leeuw, drager van
de Rumford Medaille, erelid van vele
wetenschappelijke instellingen en uiter
aard lid van de Kon. Academie van We
tenschappen en ook erelid van de Fran
se zuster-academie.
Meer „uitvinder" dan
uitbouwer
Dit alles doet overigens nog geen recht
aan De Haas als mens en als weten
schappelijk onderzoeker. Het betreft
slechts de resultaten van zijn arbeid,
niet wat aan die resultaten ten grond
slag ligt.
Die grondslag is een fysisch-roman-
tische en warmbloedig-menselijke ge
weest, om het in enkele wellicht tezeer
generaliserende slecht-Nederlandse
termen uit te drukken.
Hy is in zyn werk niet de systema
ticus geweest, waarvoor men een na
tuurkundige zo vaak verslijt, maar een
romanticus in die zin, dat hij zeer vaak
de inval als uitgangspunt neemt voor
een niettemin wetenschappelijk tot in
De beoordeeling der prestaties was
ditmaal moeilyk, omdat deze harmonie
moest spelen voor talloze lege rijen, het
geen de luidruchtigheid sterk bevorder
de, al moeten wij er tevens op wyzen,
dat deze vereniging, welke onder de
/risse en voortvarende leiding staat van
de heer P. Baart, in het algemeen met
sterker aandacht voor fijnzinnige con
traswerkingen kan blazen. In de marsen,
waarvan wij enige uitstekende proeven
kregen, zowel tijdens de muzikaal waar
devolle „Marche Herviqu" van Guillaume
Carelle en ten besluite de Ria Defileer-
mars met medewerking van de gedisci
plineerde tamboers, was het gezelschap
op z'n best.
„Nieuw Leven" vergenoegt zich nog wel
eens met arrangementene terwijl er
tegenwoordig toch voldoende oorspron
kelijke composities te vinden zijn. Zo
arrangeerde Fernard Rogister „Leichte
Cavalerie" van Franz von Suppé met
verve en glans. De klarinetten hebben
er een voorname rol in. De moeilyk-
heden zyn hier in de snelle passages
niet van de lucht en werden zeker niet
steeds overwonnen. Vooral met de zui
verheid had men meermalen sterk te
kampen.
Na de pauze kwam „Nieuw Leven" pas
op volle toeren, o.a in Alliers melodieuze
en glansryke Ouverture „Firenza" met
haar gevarieerde thematiek en haar
vraag- en antwoordspel tussen trompet
ten en hoorns, al zou juist hier een rijker
nuancering de indruk ten goede zijn ge
komen. Maar het gepresteerde verdiende
toch lof! De heer Baart heeft het geheel
goed in de hand, al kunnen niet altijd
ongelukjes vermeden worden. De solisti
sche passages kwamen meestal goed tot
haar recht, vooral het feit in aanmer
king genomen, dat hier amateurs aan
het werk zijn, die nog wel iets anders
aan het hoofd hebben dan alleen „mu
ziek".
In de Fantasie van Alfred Delbeeg
oogstten de klarinettisten J Brugman
en C. Reychard een welverdiend succes.
Bepaald een verrassing was voor ons
het kinderkoor „De Leidse Sleuteltjes",
dat wy nog niet eerder hoorden, doch
dat reeds door radio en televisie, ge
tuige het charmante optreden van gis
teravond, terecht veel bekendheid ge
niet. Deze schepping van onze stad
genoot, de bijzonder muzikale pianist
Henk Franke, kwam met een serie aller
aardigste kinderliedjes voor de dag, zoals
wij het zelden hebben gehoord.
Fris, vlot, soepel, met duidelyke arti
culatie en een heldere stemvoering dra
gen de kinderen, de modern georiën
teerde. dikwijls ritmisch pakkende bedjes,
die ook in een cabaret een uitstekend
figuur zouden maken. voor.
Zo hoorden wij bijzonder geslaagde
levensechte en dikwijls geestige koortjes
van Lichtendahl, Paul van Westering en
Henk Franke zélf. op humoristische of
gevoelige teksten, speciaal van Annie G.
Schmidt
kan worden gerekend met gewone jaar
tallen, maar dat hier de getallen mil
joenen jaren voorstellen, welke ons toch
nog weinig zeggen als we nagaan, dat
de aarde reeds 3 of 4 miljard jaren be
staat. Daarom wordt liever gebruik ge
maakt van namen, waarmee de verschil
lende tydperken worden aangegeven.
Van de eerste tyd van het bestaan van
de aarde weet men vrijwel niets, terwijl
ook over het tijdvak dat „cambrium"
wordt genoemd slechts weinig bekend
is. Het oudste bekende tydperk, aange
duid met de naam „carboon", is plm.
265 miljoen jaren oud.
Spreker gaf aan, dat economisch be
zien de verschillende tijdperken van be
lang zijn. Zo ontstond in het „onaer-
carboon" de ons thans nog bekende
blauwe stoepsteen, alsmede de steenkool
lagen, die ook voor ons land van belang
zijn. Hy ging vervolgens de verschil
lende tijdperken na en noemde o.a. nog
het ontstaan van de zgn. bentheimer
zandsteen, waarvan het Leidse Stadhuis
werd gebouwd en de tufsteen in Zuid-
Limburg. die tot cement wordt verwerkt.
Ook behandelde hl) de invloed van de
temperatuur-wisselingen in de verschil
lende tijdperken, die afwisselend de
plantengroei bevorderden of teniet doen
gaan.
In het IJs-tijdperk, strekten de Scan
dinavische gletsjers zich uit tot in ons
land. Zij deden de heuvelruggen van de
Veluwe en Overijssel ontstaan en lieten
in een later tijdperk de grote stenen
achter, welke wij nog terugvinden in de
hunnebedden. De grint- en zandlagen,
die we nu nog aan de oppervlakte zien,
zyn gevormd in dit ijs-tijdperk.
Aan de hand van een serie lichtbeel
den liet spreker zien. dat de ondergrond
van Nederland niet zo rustig is als op
pervlakkig lijkt. Geregeld hebben er
aardverschuivingen plaats, waardoor
vooral in het oosten van het land de
oudere grondlagen naar boven komen,
die in het westen op veel groter diepte
blijven. Dit bemoeilijkt o.m. de steen
koolwinning. waar soms de steenkool
lagen plotseling ophouden om zich enige
honderden meters dieper weer voort te
Sloten met enkele afbeeldingen van die
ren en mensen, zoals men die aan de
hand van gevonden fossielen heeft kun
nen reconstrueren.
Na beantwoording van een aantal vra
gen begaf het gezelschap zich naar de
museumzaal, waar een en ander nog
nader aan de hand van de daar zeer
overzichtelijk opgestelde vondsten kon
worden toegelicht.
KANTOOR
BENODIGDHEDEN
Haarlemmerstraat 169
BELASTINGPIENST
De heer H. J. Devilee, commies-titu
lair van 's Rijks Belastingen ter inspectie
der belastingen te Leiden 1ste afdeling,
is benoemd tot commies van 's Rijks
Belastingen en aangewezen als waarne-
IjBjjPfjjj mend chef de bureau en chef van de
We hebben bepaald genoten van het I dIJ?<S£fSSalSftilT8-MVan 1
„lyflied" Dikkertje Dap, ..De Zierikzese ÏHS?'1* er belMtin8en Lelden 1ste
Toren". „Zeilen", ,Dag Inge" enz. Dik- aiaeun&
wijls kwamen er ook solistjes, o.a. Lenie
van Weizen en Annemarie van der
Zeeuw, aan te pas. die al even vlot en
geestig hun partijtjes zongen.
Het ging bij dit alles zó gezellig toe,
dat een toegift vanzelfsprekend niet
kon uitblijven
Henk Franke stimuleert enthousiasc,
en weet telkens de pointe raak te
treffen.
Deze luchtige, levendige en zuivere
kinderzang is bepaald een aanwinst en
Henk Franke is iemand, die de bege
leidingskunst uitnemend beheerst. Dit
optreden was een groot succes!
De heer Baart ontving een bloemen
hulde voor zijn ijverig repeteren met
„Nieuw Leven".
H.
CORRESPONDENTIE
J. L. te L. Indien de huurwaarde
niet boven f 365 per jaar ligt is men
van het betalen van personele belasting
vrygesteld. Voor het geval dat de ver
huurder het waterleidingtarief betaalt,
mag dit van de huurwaarde worden af
getrokken.
BADEN POWELL-HERDENKINO.
Het Ned. Padvindstersgilde herdenkt
zaterdag de geboortedag van Baden
Powell. In het kader van deze herden
king wordt 's avonds om zeven uur in de
Marekerk een padvinders(sters>dlenst
gehouden, waarin Quido H J Ouden
broek uit Den Haag het woord aal voe
ren.
