Gomoelka's lente slechts voorbode
van nieuwe communistische winter?
Een nogal vage gedragslijn van geven en nemen
LEER DE TIEN GEBODEN HOUDEN
8e laargang No. 45
Zaterdag 9 november 1957
Belangrijkste vraag voor Polen (V)
(Van onze reisredacteur)
Warschau, oktober. „Polen is totaal ver an
derd. Er is nauwelijks iets veranderd.
Gomoelka is geen communist meer. Hij is nog
steeds verwoed communist.De geheime politie
is opgeheven.Integendeel,zij is zeer actief.
De kerk is thans vrij.Nee, de kerk blijft ge
kluisterd. De persvrijheid groeit.„Po
Prostu" is verboden.-
Op zoek of er in het Polen van Gomoelka iets
wézenlijks is veranderd, blader ik mijn notities
door en licht er zonder moeite de tegenstrijdigste
uitspraken van Polen en buitenlanders uit. Voeg
bij die tegenstrijdigheden de onbegrensde massa
van oncontroleerbare geruchten, die door War
schau zoemen, bedenkt dat achter verklaringen
van voor- en tegenstanders steeds bijgedachten of
tactische beweegredenen schuilen, en het besef
daagt, dat men alleen met „het oor te luisteren
leggen" in Polen geen stap verder komt. Want
slechts de vraag of men optimist of pessimist is,
goedgelovige of scepticus, beslist dan of men
juichend of weeklagend naar huis terugkeert. Nut
tiger is de stapel oncontroleerbaar materiaal, per
soonlijke uitleg en alles wat naar wensdromen
zweemt, van de schrijftafel te vegen en op een be
perkt aantal concrete punten te toetsen, in hoe
verre Gomoelka's democratisering werkelijk vaste
voet heeft gekregen. Waarbij men dan al ras
opmerkt, dat de „Poolse weg naar het socialisme",
zoals Gomoelka zijn beleid definieert, allerminst
een vastomlijnde politiek is, die etappegewijs naar
een duidelijk doel voert, maar veeleer een nogal
vage gedragslijn van geven en nemen, die zich
voortdurend aanpast aan de binnen- en buiten
landse situatie.
VOLGENS de persberichten
stond deze zomer op de
poststempels in de staat
Ottawa (Canada) te lezen: ..Leer
de Tien Geboden houden". De
ontvangers van brieven zullen
in elk geval de eerste keer wel
even vreemd opgekeken hebben,
toen ze dat op de enveloppe za
gen staan. Wat zou in de brief,
die ze open gingen maken, wel
staan? Ook door middel van
brieven kunnen de Tien Gebo
den. althans die van „de tweede
tafel der wet", vreeslijk over
treden worden, bijv. door op
standige brieven van kinderen
aan hun ouders «Eert uw vader
en uw moeder), door scherpe en
venijnige brieven, waarmee men
de ziel van de ander wondt «Gij
zult niet doden), door brieven
WOORD
VAN
BEZINNING
eerstdaags met zulke stempel®
voor de dag zou komen? Zou
misschien een of ander Kamer
lid zich terstond met schrifte
lijke vragen tot Minister Algera
wenden, in de trant van: „Is
het de Minister bekend, dat
en „Acht de Minister het juist
dat.
Deze overpeinzingen werden
echter wreed verstoord, toen we
in bovengenoemd persbericht
verder lazen, dat dit poststempel
men er misschien aandacht aan.
maar dan raakt men er aan ge
wend. Ongelovige voorbijgangers
halen hun schouders op en
glimlachen er over. En gelovi
gen zijn daarover bedroefd.
Het. houden der geboden valt
In de Protestantse geloofsleer
onder het „hoofdstuk der dank
baarheid". Men moet eerst van
de liefde Gods weten, voordat
men aan de geboden toekomt.
En die liefde Gods leert men
niet kennen door middel van
een poststempel, maar door Zijn
openbaring in Jezus Christus,
waarvan de bijbel getuigenis af
legt. Het is niet zonder reden,
dat de Wet der tien geboden
het opschrift draagt: „Ik ben
de Heer. uw God, die u uit het
land Egypte, uit het diensthuis,
aan een vriend of vriendin in
een driehoeksverhouding «Gij
zult niet echtbreken), door
chantagebrieven (Gij zult niet
stelen». d<x>r anonieme laster-
briefjes «Gij zult geen valse ge
tuigenis spreken tegen uw naas
te» enz. Het geschreven woord
richt meestal nog meer onheil
aan dan het gesproken.
Men vraagt zich bij het lezen
van dit persbericht af. wat de
bedoeling van de posterijen in
Canada met dit poststempel is
geweest. Ook ginds zullen de
posterijen wel een staatsbedrijf
zijn. Is de overheid zó bezorgd
voor het geestelijke en morele
leven van het volk dat zij alle
schrijvers en lezers van brie
ven aan Gods Wet wil herinne
ren? Verwacht zij, dat zij op
deze manier het morele peil op
kan voeren? En verdient dit Ca
nadese voorbeeld ook navolging
in andere landen? Wat zou er
gebeuren, als onze PTT ook
op verzoek en ook op kosten van
de bioscoopeigenaars in Ottawa
was aangebracht. In die stad
werd namelijk de Amerikaanse
film: „De Tien Geboden" ver
toond. De bioscoopeigenaars
hadden gewild, dat op de post
stempels zou staan: „Zie en hoor
de Tien Geboden". Maar met
deze aperte vermening van gods
dienst en zaken doen konden de
posterijen niet akkoord gaan en
daarom hadden zij het opschrift
veranderd in „Leer de Tien Ge
boden houden."
Persoonlijk hoop ik, dat onze
PTT het voorbeeld van Canada
niet navolgt. Zeker, het houden
der geboden is ook voor ons volk
van het hoogste belang, maar
van propaganda door middel van
leuzen en opschriften verwach
ten wij niet veel succes. We le
zen zulke opschriften wel vaker
op stations en op openbare ge
bouwen en verder in het stads
beeld. De eerste dag schenkt
geleid heb". Het i6 de God der
verlossing, die ons vraagt naar
Zijn wil te leven.
Degenen, die Gods bevrijdende
liefde hebben leren kennen, wil
len zich zelf en anderen in her
innering brengen, dat in Gods
geboden de richtlijnen voor ons
leven gegeven zijn. Maar zij her
inneren elkander daaraan niet
door een stempel op de brief,
maar door de inhoud van de
brief. Zij willen zelf „leesbare
brieven van Christus zijn".
Voordat ze hun pen ter hand
nemen om te schrijven aan hun
ouders, hun „vriend" of „vrien
din", voordat zij hun ergernis
de vrije loop laten en voordat ze
een anoniem briefje op de bus
doen, mogen zij aan de geboden
Gods denken en vragen: -pun
door 't geloof in Christus éch
ten, om die te doen uit dank
baarheid".
D. J. Vossers,
Herv. Pred. te Leiden.
harde kern van door de wol geverfde
communisten te vormen? Laat men
het door te veel dressuur aan het stei
geren geslagen paard slechts een tijd
lang de vrije teugel om het straks weer,
op de totalitaire stang te rijden?
Daar ligt in feite de kernvraag. Zijn
de Poolse communisten, onder de
dwang der omstandigheden wijs ge
worden, werkelijk bereid een andere,
sociaal-democratische weg in te slaan
onder dubbel voorbehoud. Ik ben voors
hands bereid te geloven, dat Gomoelka
en zijn overigens niet zo talrijke over
tuigde aanhangers in de leiding, die in
1948 wegens „bourgeoisie en nationalis
tische afwijkingen" uit de partij en
later in de gevangenis werden gesme
ten, Inderdaad tot liberaler en patriot-
tischer inzichten zijn geraakt. Maar
belangrijker nog: het is zeker mogelijk
dat de dwang der omstandigheden in
of doen zij om louter tactische
redenen sulks slechts tijdelijk voor-
komenf
Onder voorbehoud
Beide visies zijn met sterke argu
menten en praktische voorbeelden te
verdedigen. De toekomst en mogelijk
de verkiezing van het nieuwe centrale
comité in december, waarbij Gomoelka
naar men zegt zal proberen de
partijleiding te zuiveren van „ezels,
schurken en Stalinisten", kan slechts
uitwijzen welke de juiste is.
Persoonlijk neig ik naar de theorie
der tactische beweegredenen. Echter
Culturele liberalisatie: interesse
voor het aanplakbiljet van een
Amerikaanse musical. Want Daj
Buzi Katebetekent „Kiss me
Kate" en de Poolse jeugd heeft
voor die activiteit dezelfde leven
dige belangstelling als elders.
Polen blijvend sterker zal blijken dan
de totalitaire neigingen van d i e
Poolse communisten, die ze uit tacti
sche overwegingen tijdelijk op de vlie
ring van hun pompeuze partijgebouw
hebben geborgen.
De Poolse leiders Gomoelka,
Cyrankiewicz en Ochab, met hun
militaire commandanten op een
luchtmachtshow. Het ziet er alle
maal een beetje dreigend uit, maar
onze reisredacteur kon zonder
perskaart op het terrein komen en
zonder enige moeilijkheden de
hoge mannen van luttele meters
afstand fotograferen.
Dwang der omstandigheden kan sterker
zijn dan de tactische manoeuvres der partij
Uit dat oogpunt gezien valt niet te ontkennen dat na de periode van het
„geven" Gomoelka's regime weer in zekere mate aan het „nemen" is geslagen.
De aanvankelijk voor het communistisch land ongekende grote persvrijheid is
gekortwiekt door het verschijningsverbod dat „Po Prostu" in de bus kreeg, het
blad van jonge intellectuelen en studenten, dat Gomoelka's regering mee in het
zadel hielp, maar haar sindsdien de kritiek niet gespaard heeft. Waar het ook
in andere volksdemocratieën juist die jonge intellectuelen, met name de schrij
vers, zijn die het verst met hun hervormingsijver hebben willen en kunnen gaan
het verzet krijgt zijn beste kansen binnen de partij moet men concluderen,
dat Gomoelka op z'n zachtst gezegd de uiterste geleidelijkheid wil betrachten.
Openlijke kritiek in de pers, die aan de grondbeginselen van het Marxisme
tornt, wordt zeker niet toegestaan. Daar staat nochtans een regelmatige uitwis
seling van Poolse en Westelijke journalisten tegenover. Ik sprak zelfs een Poolse
collega, die een maand bij de „Manchester Guardian" ging werken.
Nog reden tot zorg
Ook op het gebied van de aanvanke
lijk sterk verbeterde rechtszekerheid
bestaat weer reden tot bezorgdheid'. De
U.B. (geheime staatspolitie) is als zelf
standig orgaan afgeschaft en vele dui
zenden van haar agenten en verklik
kers zijn de laan uitgestuurd. Maar
hoewel de U.B. niet meer eigenmachtig
mens doet verdwijnen, blijft zij ijve
rig inlichtingen verzamelen en is
vooral actief in Krakau, de „hoofdstad
van het Poolse katholicisme". Een
rechter uit een van Polens hoogste ge
rechtshoven, wiens openhartige en
felle kritiek op de communistische
rechtsbedeling weer een gunstig teken
was. zei mij, dat die activiteit bij vele
Polen de beduchtheid wekt. dat het
geen men vandaag gerust mag zeggen,
morgen wel eens kwade gevolgen zou
kunnen hebben. Dat er tegen een aan
tal voormalige U.B.-leiders, waaronder
de beruchte Roznanski, een proces we
gens wreedheden wordt gevoerd, is een
plus-punt. Dat het achter gesloten
deuren geschiedt, is weer minder op
wekkend.
Vage bevoegdheid
De democratisering blijft ook hape
ren op het stuk van de met veel ophef
aangekondigde „Arbeidsraden", die de
democratie in de bedrijven zou moeten
garanderen. Zij hadden de mogelijk
heid tot decentraliserende invloed op
de staatsalmacht in economische en
politieke zin, maar maken een ont
moedigde indruk, omdat zij geen grote
verbeteringen in de levensomstandig
heden der arbeiders hebben kunnen
afdwingen en omdat hun bevoegdhe
den uiterst vaag blijven. Een wezenlijke
uiterst belangrijke stap vooruit is
daarentegen de afschaffing van het
dodelijke wapen der politieke boycot
op de arbeidsmarkt.
Ook in top-functies geven bekwaam
heden nu de doorslag boven partij-lid
maatschap. Het feit valt niet weg te
cijferen, dat men een Poolse wing-
commander met een borst vol Britse
onderscheidingen na negen jaar poli
tieke gevangenschap weer in de Poolse
luchtmacht opneemt en hem zelfs in
staat stelt een film te maken over het
aandeel der Poolse piloten in de slag
om Engeland.
Scherpe toetssteen
Een scherpe toetssteen van de Pool
se democratisering ligt in de betrek
kingen tussen kerk en staat. c.q. partij.
Hoewel zelfs in de Stalinistische perio
de de partij nooit heeft kunnen ver
hinderen, dat 12 miljoen Polen, waar
onder vele van haar eigen leden, de
zondagsmis bijwoonden, heeft de r.-k.
kerk aan scherpe vervolging bloot ge
staan, zowel onder het primaatschap
van kardinaal Hlond. die iedere samen
werking met de communistische rege
ring afwees, aangezien hij ervan over
tuigd was, dat het Westen het rode
regime in Polen van de kaart zou
vegen, als onder dat van kardinaal
Wyszsynski. die met de regering-
Bierut pacteerde, maar nochtans zijn
vrijheid verloor. Thans bestaat for
meel volledige godsdienstvrijheid, maar
hoewel Gomoelka en Wyszsynki het
persoonlijk met elkaar lijken te kun
nen vinden, bestaat tussen kerk en
partij op z'n best een gewapende vrede.
De kerk heeft haar beloftes loyaal ver
vuld. de staat is echter achter geble
ven. volledig hetzelfde te doen bijvoor
beeld ten aanzien van de toelating van
godsdienstonderwijs op alle scholen,
waar de meerderheid van de ouders
zulks wenste. Kan men dit nog op
praktische moeilijkheden terugbrengen,
veel groter achterdocht heerst bij de
Poolse katholieken over de stille steun,
die de „katholieke" Pax-beweging van
Boleslaw Piasecki nog van regerings
wege krijgt.
Piasecki, een voormalige fascist,
poogt al sinds jaren via zijn Pax-be
weging voornamelijk ten voordele
van zijn eigen portemonnaie onder
het nogal versleten motto, dat Christus
ook communist was, de katholieke kerk
met het communistisch regime gelijk
te schakelen, zoals dat in Tsjecho-
Slowakije trouwens aardig gelukt Is.
Deze gewetenloze opportunist houdt
zich thans vrij koest, maar de vjjf of
zes lucratieve ondernemingen, die Pax*
activiteiten financieren, zijn hem nog
niet ontnomen. Houdt men hem voor
later in reserve?
De kernvroog
Aan deze lijst van twijfelpunten kan
men andere zonder tal toevoegen.
Wordt de formele vrijheid van reizen
naar het buitenland werkelijk geremd
door deviezenschaarste of wordt die
slechts als voorwendsel gebruikt? Is de
ontbinding van de communistische
jeugdbeweging en het plan om het
reeds met 100.000 gedaalde ledental
van de partij van 1.300.000 tot 500.000
terug te brengen, iets anders dan een
poging om de rijen te sluiten en een
Voor deze Poolse zusters heeft het regime-Gomoelka het gods
dienstonderwijs veel gemakkelijker gemaakt. Zal het zo blijven?
