SODAFABRIEK TE DELFZIJL
GAAT EINDE NOVEMBER DRAAIEN
Roosevelts landhuis aan de Hudson
thans een politiek bedevaartsoord
pningin en Prins bij de officiële
pening in het voorjaar 1958?
Centrum van Nederlandse ondernemingssin in
liet oude kolonisatiegebied aan de Oostkust
Drie historische fasen verenigd
SODAFABRIEKEN
In Delfzijl wordt koortsachtig gewerkt teneinde de nieuwe soda
fabriek tegen het einde van november in produktie te brengen.
Dat betekent dan dat spoedig daarna door de Groninger fabriek
voorzien zal kunnen worden in het sodagebruik op de binnen
landse markt.
„Elk industrieel ontwikkeld land dient de beschikking te hebben
over zo'n fabriek", zei de directeur, ir. Niemanons. Hij noemde
een aantal landen, waar sodafabrieken in bedrijf zijn: Verenigde
Staten 10. Rusland 10, Engeland en Frankrijk, beide 6, Duitsland 5
(Oost-Duitsland 1), Tsjecho-Slowakije, Joego-Slavië, België, Oos
tenrijk, Zwitserland, Spanje, Roemenië en Noorwegen, elk 1. Een
paar daarvan zijn groter dan de Delfzijlse, de meeste echter
kleiner.
Zoals men weet is Delfzijl als vestigingsplaats gekozen om ver
schillende redenen: lozing van de afvalstoffen op de Eemsmonding
nabijheid van de voornaamste grondstof in de rijke zoutvelden te
Westerlee, belangrijke industrialisatie van de provincie Groningen.
„Waar gebruikt men de te Delfzijl
gefabriceerde soda nu eigenlijk voor"?
„Onze grootste afnemer zullen we
aantreffen in de glasfabrieken. Mo
menteel gebruiken die ongeveer 25 pet.
van de soda-import, en het ziet er
naar uit, dat dit verbruik zal toene
men. Mochten de plannen voor een
belangrijke vensterglasfabriek te Tiel
doorgaan, dan betekent dat een aan
zienlijke toename in het binnenlandse
soda-gebruik. Belangrijke afnemers
zijn verder de fabrikanten van water
glas. en die van de kristalsoda. Deze
laatste sodavariant, die gemaakt wordt
door het omkristalliseren van onze
soda, is wat de huisvrouw soda noemt.
Het wordt in ons land verder gebruikt
als grondstof in vele chemische indus-
triën, in de wateronthardingsbedry-
ven, in levensmiddelen-, olie- en mar-
garinefabrieken. in papier-, textiel-,
kleurstoffen- en kleefstoffenindus-
trieën".
Modernste
dat afschrijvingen over een lange reeks
van jaren moeten worden gemaakt en
dat de puntjes op de i moeten worden
gezet, wat betreft goede bedrijfsvoe
ring. Stopzetten van de fabrikatie moet
daarom vermeden worden, terwyl met
een ombouw van de kostbare appara
tuur enorme kapitalen gemoeid zouden
gaan.
Er zijn fabrieken, die vele tientallen
van jaren in bedrijf worden gehouden
zonder aan wezenlijke veranderingen
te denken. Doch U begrijpt wat dat
zeggen wil, want de techniek staat
niet stil. Het is een voorrecht een fa
briek te mogen starten, die in ieder
geval op dit moment de concurrenten
een paar stappen voor is. Om al de
genoemde factoren is het nodig een
fabriek te bouwen, die ook wat capaci
teit betreft, in de loop van de eerste
jaren aan een toenemende afzet kan
voldoen.
w
w
Soda wordt in Delfzijl niet in de natuur gevonden, zoals in Cali-
fornië in het Owensmeer en op plaatsen in Afrika, Armenië of
Argentinië. Zout is er echter wel in de buurt (Westerlee)De
oudste manier om soda uit zout te winnen is de zogenaamde
Leblanc-methode. Deze man won in 1791 een prijsvraag met zijn
methode, maar de Franse regering durfde die niet uit te voeren.
Leblanc pleegde in 1806 zelfmoord in een armenhuis. Toen in
Engeland de hoge accijns van het zout afkwam, voerde men
daar het eerst het Leblanc-proces uit (1824). Toen volgden
Frankrijk en Duitsland. In Delfzijl wordt echter het zgn. am-
moniak-sodaproces toegepast. De beide witte torens in het mid
den van de foto (er boven is nog een kraan te zien) zijn de
(Speciale berichtgeving)
'en rood-wit geschilderd slaghek verspert de weg naar het terrein
I van de Nederlandse Soda Industrie in Delfzijl. Links ervan staat
portiersloge, waarin twee portiers, in blauwgrijs uniform en met
letters N.S.I. op de pet, zitten, om het verkeer te regelen van vele
Ichtauto's en personenwagens, die in en uit rijden in verband met
drukke af bouwwerkzaamheden. Via een drukknopsysteem gaat de
gboom omhoog en dan ligt het terrein van de modernste soda-
riek voor de bezoeker open.
Üog hoort men de geluiden van het bouwen, doch reeds voor het
k van de volgende maand hoopt men het ingewikkelde produktie-
ces in proefbedrijf te brengen. Vol spanning zien de ontwerpers
iedrijfstechnici die tijd Tegemoet.
Jederlands beste technici werkten aan het ontwerp van deze
fiek, bijgestaan door Amerikaanse experts. Met recht kan deze
riek de modernste sodafabriek worden genoemd, daar zij zich in
opzichten in het technisch ontwerp drastisch onderscheidt van
vele reeds in andere landen bestaande installaties.
p de ingevoerde nouveauté's zijn belangrijke economische voordelen
(onden, indien zij ten volle aan gestelde verwachtingen zullen vol-
Men is op het sodaterrein dus in spanning hoe alles wel zal uit-
/jcen; niettegenstaande heerst er een groot vertrouwen. Zelfs het in
Af brengen van een „gewone" sodafabriek zou echter reeds een
inende tijd voor de technici betekenen, waarmede één of meerdere
rnden gemoeid kunnen gaan. Men heeft dan nu ook geen tijd zich te
toeien met voorbereidingen voor een officiële opening. De directie
daarvoor aan het komende voorjaar en de mogelijkheid de officiële
\ing te combineren met die van het aangrenzende en zich thans nog
lie bouwbedrijvigheid bevindende elektrolysebedrijf. De kans is groot
'oningin Juliana en Prins Bemhard daarbij aanwezig zullen zijn.
Reeds nu, doch in de toekomst zul
len nog meer eigen schepen groten
deels voor deze aanvoer zorgen. In
verband met mogelijk dichtgevroren
vaarwater zal getracht worden tegen
de winterperioden steeds een reserve
van ca. 50.000 ton kalksteen in Delfzijl
te hebben. Zo werd er ook een groot
pekelbassin gebouwd bij de fabriek,
waarin niet minder dan 30.000 kubieke
meter pekel wordt opgeslagen, opdat
technische storingen bij de pekelwin-
ning te Westerlee, moeilijkheden in
pompstation of transsportleiding opge
vangen kunnen worden".
kalkovens, waarin de voor de produktie benodigde kluitkalk
wordt gemaakt. Aan de bovenkant ontwikkelt zich koolzuurgas,
dat wordt opgevangen om ook bij het soda-proces te worden ge
bruikt. Rechts van de kalkovens ziet men de schoorstenen van
ketelhuis en centrale. Helemaal links het kantoorgebouw. Dat
het bedrijf sterk geautomatiseerd is, blijkt wél uit de talloze
transportbanden, die van en naar alle kanten lopen, ook naar
de los- en laadwal. Dicht bij deze fabriek zal dus in december
worden begonnen met de bouw van een zoutfabriek. Op de voor
grond opgespoten terrein, dat over een jaar of wat voor in
dustrieterrein gébruikt kan worden.
Vele voorzieningen, noodzakelijk voor
de sodafabriek, dienen nu straks ook
voor de twee andere bedrijven.
Ik noem U daarmee in verband:
energievoorziening, fabrieksadministra-
tie, personeelsorganisatie, koelwater
en rioleringspomphuizen, centrale re-
paratie-werkplaatsen, pekelzuiverings-
installaties. De drie fabrieken zullen
een hechte economische eenheid vor
men".
Maatin$tollarïM
„Wij hebben iets gehoord over een
maalinstallatie voor het kalksteenaf-
val. Wordt die nog gebouwd"?
„Dat moet nog bekeken worden. Het
hangt er vanaf voor welke doeleinden
de kalksteenafval gebruikt zal kunnen
worden, zoals voor verbetering van
kalkarme grond in nieuwe polders of
bijv. verkocht zal worden aan wegen
bouwmaatschappij;. Indien een maal
installatie nodig is, kan die snel ge
bouwd worden".
„Is dit nu een van de grootste soda-
fabrieken"?
„Dit is een grote fabriek, doch er
zijn enkele grotere op de wereld, die
echter gedurende tientallen van ja
ren op de grotere capaciteit gebracht
werden. De mogelijkheid daartoe is
ook bij onze fabriek terdege onder de
ogen gezien zonder afbreuk te doen
aan de technisch ideale opzet, welke
het kenmerk is van onze fabriek en
die we zonder schroom de modernste
mogen noemen, tot nu toe gebouwd.
We hebben dan ook een minmum aan
bedieningspersoneel nodig, terwijl deze
mensen nog een maximum aan tech
nisch gerief wordt gegeven. Vele be
staande sodafabrieken zijn uitgespro
ken ouderwets.
Met sodafabrieken is het zo gesteld,
dat de benodigde investeringen uitzon
derlijk hoog zjjn, terwijl een produkt
geleverd wordt van zeer hoge zuiver
heid (meer dan 99 pet. zuiver) tegen
een lage afleveringsprRs. Dit betekent
de ramen van de directeurs-
k fcr overziet men het hele fabrieks-
Wn. In verband met de komende
irtenissen heeft ir. J. B. Nieman
lersoneel al vrijwel op volle sterk-
lechts de ongeschoolde krachten
op het laatste moment nog
voltallig aangenomen moeten
en.
totaal zullen ca. 300 personen no-
jn in dit grote bedrijf. De fabriek
rk geautomatiseerd,
iet zo, dat men gevaar loopt erbij
faap te vallen", aldus de heer Nie-
r l die tijdens ons gesprek telkens
even iemand te woord moet staan,
it er zich hier en daar bij het
draaien bijzonderheden voordoen.
Proefdraaien
I, we zijn nu aan het proefdraaien,
deel der installaties afzonderlijk
inder grondstoffen. De gehele fa-
moet mechanisch beproefd zijn
lat we kunnen starten. Onze eigen
ische centrale draait ook reeds,
[we anders geen vermogen genoeg
fen hebben om vele zware motoren
ten lopen. Later zullen we in nood-
[len daarvoor de benodigde ener-
1 het P.E.B. kunnen betrekken".
Veel geld
het zo, dat stopzetten van de
Sk veel geld kost?"
derdaad. Wanneer we het onge-
wuden hebben voor langere tijd
(roces te moeten stoppen, kost dat
Wen aan produktieverlies, daar
figewikkelde proces slechts moei-
i weer in optimum condities te
en is. In verband daarmede wer-
'an ook zeer speciale voorzienin-
etroffen, o.a. door het dubbel
iren van zeer gevoelige appara-
elen.
rmede kan men echter ook weer
plte ver gaan met het oog op de
teringen. Wel is het daarvoor no-
oldoende hoeveelheden grondstof-
de fabriek aanwezig te hebben,
telgië, duidelijker uit Seilles, bij
aan de Maas, varen reeds se-
midden augustus de kalksteen-
Pen, terwijl ook reeds een belang-
hoeveelheid cokes ligt opgesla-
Afkomstig van de Staatsmijnen
talburg.
„Die elektrolysefabriek, die hier nu
ook gebouwd wordt, wat gaat die fa
briceren"?
„Chloor en natronloog, de maximale
capaciteit bedraagt ca. 23000 ton chloor
en 26000 ton natronloog per jaar.
Het is een groot economisch voordeel,
dat deze fabriek naast de sodafabriek
gebouwd kan worden. Evenzo het feit
dat er een zoutfabriek bjjkomt. De drie
fabrieken gaan alle uit van dezelfde
grondstof, het zout uit Westerlee.
We rekenden er op by de bouw van
de sodafabriek, dat deze beide andere
bedrijven zouden komen, doch het was
een prettige verrassing voor ons, dat
dit reeds zo spoedig gerealiseerd zou
worden.
Naast Vanderbilts dure paleis
(Van onze correspondent in Washington)
De vakantietijd is ook in Amerika voorbij. Gedurende een paar
maanden trokken honderdduizenden auto's, gevuld met kleurig ge
klede vaders, moeders en kinderen, kris kras over dit werelddeel.
Avond aan avond waren de motels volledig bezet. Thans echter kan
men in die geriefelijke slaapgelegenheden overal weer gemakkelijk
plaats krijgen. Of liever: bijna overal. Want zelfs buiten het toeristen-
seizoen zijn de motels in het dorp Hyde Park, zestig mijl ten noorden
van New York, nog vaak uitverkocht. Maar dit is dan ook een uit
zonderlijk dorp en de politieke liefde van de democraten blijkt niet
aan seizoenen gebonden. Naar Hyde Park trekt men namelijk vooral
om het huis te bezoeken waar wijlen president Franklin Delano
Roosevelt geboren werd, waar hij als jongen gespeeld heeft en in
welks rozentuin thans ook zijn graf is.
Eenvoudige sfeer
Namen
„Hebben die schepen die gebouwd
worden al namen"?
„Enkele hiervan zijn al in de vaart.
Ze worden geëexploiteerd door een
dochteronderneming van de Koninklij
ke Nederlandse Zoutindustrie, de
Twenthe-Rijnmaatschapptj. U weet
toch dat in feite de K.N.Z. de eige
naresse is van de sodafabriek? De
schepen hebben alle een naam, die
begint met Twenthe en daarna
volgt dan een rivierennaam, zoals de
Twenthe-Rijn, de Twenthe-Maas, de
Twenthe-Rupel. Vele van deze schepen
varen op de terugweg langs Hengelo,
om daar geladen te worden met zout
voor België. Later zullen zij, wanneer
mogelijk, ook soda kunnen vervoeren
naar andere delen van ons land. Heen
en terug, laden en lossen meegerekend,
varen deze 550 tonners zo tussen de
18 en 20 dagen".
van familieleven
Franklin Delano Roosevelt was het
enige kind van James Roosevelt en
Sara Delano. In 1880 zijn zij ge
trouwd en op hun huwelijksreis had
den zij in Nederland een antieke kast
en een antieke klok gekocht, die
thans nog een ereplaats innemen in
de vestibule van het landhuis bij
Hyde Park. Gelyk bekend, stammen
de Roosevelts uit Nederland en
F.D.R. legde zyn ambtseed af op de
familiebijbel, die in 1686 in Neder
land was gedrukt.
Minder bekend is, dat de Italiaans aan
doende naam van zijn moeder een
Luxemburgse naam is: Delano luidde
namelijk vroeger De Lannoy en het
kasteel van Clervaux schijnt het stam
slot van deze familie te zijn. (Volgens
een andere lezing is zij afstammelinge
van een Hugenotenfamilie De Lanoy.
Red. L.D.).
Franklins moeder was veel Jonger'
dan zijn vader en zij heeft haar man
ruim veertig jaar overleefd. Zij en
Franklin hebben in 1915 het landhuis
in Hyde Park zeer doen uitbreiden:
een zuidelijke vleugel werd er aan ge
bouwd om het huis een grote salon te
geven plus daarboven slaapkamers voor
Franklin en zijn echtgenote Eleanor.
Ook aan de noordzijde kreeg het oude
huis een vleugel. Aan de voorzijde
richtte Franklin zich daar een kleine
studeerkamer in. In deze kamer en op
de veranda ervoor vertoefde hij vaak,
toen hij in 1921 herstellende was van
een aanval van kinderverlamming, die
zijn carrière had kunnen breken. Met
grote wilskracht is F.D.R. deze slag
echter te boven gekomen. Nooit heeft
hij meer normaal kunnen lopen, doch
desondanks heeft hij verkiezingsreizen
kunnen maken en speeches kunnen
houden. Ondanks deze lichamelijke
zwakte was hij samen met Chur
chill de krachtige leider van de vrije
wereld in de tweede wereldoorlog.
In wezen eenvoudig
Als men de cijfers ziet: 35 kamers
en 9 badkamers, dan denkt men onwil
lekeurig „welk een kolossaal gebouw".
Elektrolyse
De zuidzijde van Roosevelts huis. Op de begane grond is aan deze kant de grote salon. Links, waar
men de brandtrap ziet, is op de eerste verdieping de kamer, waar Koningin Wilhelmina logeerde.
Produktie
Nadat we nog gehoord hebben, dat
de uiteindelijke maximale produktie-
mogelijkheid ligt in de buurt van
170.000 ton soda per jaar, nemen we
afscheid van de heer Nieman.
De voorbereidingen zullen doorgaan
tot het grote moment er is, en ook dan
zal het geluid van de bouw aan een
fabriek nog wel niet geheel verstomd
zyn, want er zal geen dag te laat op
de knop gedrukt worden om dit nieu
we bedryf in werking te stellen.
Maar dan draait de „Soda" van
Delfzijl, en als er geen pech komt, zal
dat draaien jaren lang doorgaan, dag
en nacht, in de week en op zondag
jaar na jaar.
Nieuwe welvaart brengend in een
deel van de provincie Groningen, dat
de welvaart bitter hard nodig heeft!
Maar ln feite is bijna overal de sfeer
gehandhaafd van eenvoud en familie
leven. Neem bijvoorbeeld de kamer,
waar Koningin Wilhelmina geslapen
heeft: een simpel, smal bed, gebloemd
typisch logeerkamerbehang. En die an
dere kamer, waar o.a. George VI en
Churchill hebben gelogeerd, is zeker
niet voornamer.
Het moet voor de vorsten, die naar
Hyde Park kwamen, een verademing
zijn geweest in deze rustige omge
ving te verblijven. De tuin heeft
prachtige oude bomen en de rozen
geven een ietwat ouderwetse charme
aan dit buitengoed. Geen bezoeker
zal verzuimen thans in de rozentuin
enige momenten stil te staan bij de
eenvoudige, witmarmeren grafsteen,
waar alleen de namen en de jaartal-
tallen van F.D.R. op staan gebeiteld
en bovendien nog bij haar leven
de naam van Eleanor Roosevelt,
de weduwe van deze grote president.
Een paleis
Er is, nabij Hyde Park, nog een an
der gebouw, dat zeer de moeite waard
is om te bezoeken. Ook lweer een huis
van iemand van Nederlandse afkomst:
het paleis namelijk van de familie Van-
derbilt. Dit gebouw, in 1898 opgetrok
ken in de stijl van de Italiaanse Re
naissance, is als het ware het symbool
van de macht en glorie der enkele
grote industriële en financiële leiders
uit de tweede helft van de 19de eeuw.
Thans behoort het aan de Staat en men
kan het voor 25 cent bezoeken.
De drommen, die hier thans 's zo
mers door de gangen trekken, moeten
wel veel verschillen van de zorgvuldig
geselecteerde gasten, die de Vander
bilts omstreeks 1900 uitnodigden om
voor het weekeinde naar buiten te
komen!
Veel moois
Eerlijk gezegd had ik mij niet veel
moois voorgesteld van zulk een pseudo-
paleis, gebouwd door een negentiende-
eeuwse Amerikaan, die bulkte van het
geld. Maar er was veel meer moois te
zien dan ik dacht. Wel is het wat be
spottelijk, dat mevrouw Vanderbilt een
slaapkamer voor zichzelf heeft laten
inrichten, die een reproductie is van de
slaapkamer van een Koningin uit de
tijd van Lodewijk de Vijftiende (haar
bed gescheiden van de rest van de
kamer door een stevige balustrade!»,
maar het oude Italiaanse plafond, dat
men naar hier heeft overgebracht om
de eetzaal te sieren en de 17de eeuwse
Vlaamse wandtapijten in de slaapka
mer van mijnheer Vanderbilt, zijn
ronduit prachtig. Dit koopmanspaleis
is waarlijk vol van kunstschatten, voor
al Franse en Italiaanse, plus dan de
nodige oude Oosterse tapijten. Er staan
vele indrukwekkende buitenhuizen
langs de Hudson, ten noorden van
New York. Dit was het gebied, dat
vroeger door de Nederlanders is geko
loniseerd en men treft hier nog veel
Nederlandse namen aan. Het dorp
Hyde Park is bijvoorbeeld gesticht door
Jacobus Stoutenburgh. Slechts weinige
buitenhuizen zijn echter zo prachtig
gelegen als de Vanderbilt Mansion. De
oever aldaar is hoog en zowel naar het
noorden als naar het zuiden heeft men
een prachtig uitzicht over de rivier
en op de Adirondack-bergen aan de
overkant van de Hudson. Daar ziet
men ook de geweldige gebouwen van
West Point, de befaamdste militaire
academie van dit land.
Drie fasen van Amerika zijn in dit
Hudson-stroomgebied als het ware
verenigd: de ondernemingszin van de
oude Nederlandse kolonisten, de rijk
dom der negentiende-eeuwse indus
triëlen en Amerika's politieke en mi
litaire macht van heden, gesymboli
seerd in Roosevelt en West Point.
