SLEUTELSTAD TOONT PARLEMENTARIËRS
VARIATIE VAN INDUSTRIËLE ACTIVITEIT
Locaal Technisch onderwijs vraagt om
sterke uitbreiding in de naaste toekomst
Kamerleden in Leiden en omgeving
KWALITEIT REDDINGSBOEI
VAN DE ROTOGRAVURE
Bij „Royal" gaat vrijwel totale
produktie aan export weg
„De Sleutels": modern bedrijf
zorgt voor veredeling produkt
„Geen rem op produktie - investering"
96ste iaeruans
Woensdag 11 september 1957
Tweede blad no. 29237
Op grote Europa-see
Grote intensiteit
in arbeid en kapitaal
In het verscholen op historische grond
liggende unieke bedrijf van de „Roto
gravure" werden acht leden van de
parlementaire delegatie, namelijk een
lid van de Eerste Kamer, vijf van de
Tweede Kamer en twee leden van de
parlementaire griffie, geconfronteerd
met het kenmerk van de Nederlandse
industrie: de kwaliteitsproduktie. Ken
merkend was ook in vele andere aspec
ten der nationale industriële bedrijvig
heid, het werk van dit bedrijf, name
lijk een moeilijk te begrijpen combi
natie van zowel arbeids- als kapitaals-
sche als culturele overwegingen maken
van economisch en cultureel belang.
Tijdens dit bezoek was er slechts
weinig tjd toegemeten om op de con
sequenties van deze moeilijke positie
op de nationale en wereldmarkt in te
gaan, maar er werd van directiezijde
ondubbelzinnig gewezen op de over-
heidsdruk die wordt uitgeoefend op de
toch al moeiljke financierings-proble-
men en op een zekere vrees bij deze
bedrijfstak voor een volledige doorvoe
ring van de gestelde Euromarkt-idea-
len. De reddingsboei van dit bedrijf
in de moeilijke zee van een groot Euro
pees vrjjhandelsgebied moet de kwali
teitsproduktie worden geacht, een boei
waarmede het bedrijf van begin af aan
vertrouwd is omdat deze boei steeds
koersbepalend is geweest. Maar het
aanhouden van die koers vergt grote
kapitaalsinvestering. Zowel economi
sche als culturele overwegingen maken
het noodzakelijk, dat de overheidspoli-
tiek een dergelijke investering niet af
remt, integendeel: stimuleert. Een en
ander werd zowel in onbedekte termen
als in meer vage aanduidingen tijdens
Op herhalingsoefening
Parlementaire belangstelling voor
het procédé van de N.V. Rotogra
vure Maatschappij. Bij het voorbe
reiden van de etsing van de koper-
diepdrukrollen.
(Pot» L.D./Van Vliet)
het bezoek te berde gebracht. De in
druk was gewettigd, dat voor deze op
vattingen een goed luisterend oor ge
vonden werd.
De groep die de Nederlandse Rotogra
vure Maatschappij bezocht, bestond uit
de Tweede Kamerleden mr. A. M. I. H.
Baeten en Th. D. J. M. Koersen van de
KVP en G. Boekhoven jr., H. M. Frans-
sen en mr. M. Vrolijk van de Partij van
de Arbeid (van wie de laatste als woord
voerder van de delegatie optrad), voorts
het Eerste Kamerlid J. Tjalma (A.R.)
en de leden van de griffie mr. P. A. H.
J. Kuipers en ds. A. Sprey. Namens het
Verbond van Nederlandsche Werkgevers
trad mr. P. A. H. Noordwal op.
In de directiekamer werden de gasten
verwelkomd door een der directeuren, de
heer mr. S. C. H. Coebergh, die er zijn
spijt over uitsprak, dat zijn mede-direc
teur, de heer J. C. Stafleu, door verbluf
buitenslands deze ontvangst niet kon
bijwonen.
Bijna honderddertig
schrijfmachines per dag
Deze middag sloegen zes Tweede Ka
merleden, t.w. mej. mr. A. P. Schilthuis,
mr. F. H. J. M. Daams, nv. Th. J. A. M.
van Leer en ir. S. A. Posthumus (P.v.d.
A.), drs H. A. Korthals (WD) en mr. Th.
A. Versteeg (A.R.) en een aantal afge
vaardigden van de verenigingen, die deze
parlementaire trip organiseren, de weg
naar de Oosterkerkstraat in. Hun be
langstelling concentreerde zich hier op
de N.V. Royal Typewriters Company en
de N.V. Meelfabriek „De Sleutels" voor
heen De Koster en Co.
„Royal". nog een jonge industrie aan
de Leidse economische hemel, was bij dit
bezoek de eerste ontvangende partner.
De Nederlandse directeur van dit con
cern, mr. G. F. Rijnders, stelde het in
zijn woord van welkom bijzonder op
prijs, dat ook Leiden in dit bezoek was
opgenomen.
Met één der Kamervoorzitters kon hij
het eens zijn, dat een dergelijke trip viel
aan te merken als een „herhalings
oefening van de parlementariërs". Dit
immers is het derde bezoek, dat binnen
korte tijd aan een aantal Nederlandse
industriën wordt gebracht.
Mr. Rijnders, die voor zichzelf over
tuigd was, dat onze Kamerleden zich
bedienden van woord en geschrift, een
geschrift, dat dan veelal getypt is," kon
zich deze middag niet aan de indruk
onttrekken dat de parlementariërs zich
op dit moment bevonden in een bedrijf,
dat als een der „belangrijkste wapen
leveranciers" (schrijfmachines) kan wor
den aangemerkt. Z.i. worden Kamerleden
met de getypte stukken het meest ge
confronteerd.
In zijn inleidend woord schonk mr.
Rijnders aandacht aan de ontwikkeling
van het Nederlandse bedrijf van „Royal",
waarin thans in Leiden circa 600 werk
nemers werkzaam zijn. Een aantal, dat
zeer binnenkort nog belangrijk zal wor
den uitgebreid. Zoals bekend krijgt de
„Royal" over enige tijd ook de beschik
king over de vrij komende terreinen
van de alhier gevestigde Rijkswerkplaats.
Voorts deelde mr. Rijnders mede, dat de
N.V. in oktober ook de produktie van de
kofferschrijfmachine ter hand zal ne
men. Hoewel de directeur zeer tevreden
was over de export circa 90 tot 97%
kon z.i. de binnenlandse afzet belang
rijk worden opgevoerd. Tenslotte bracht
hij de Kamerleden onder het oog, dat
ook vele minder valide arbeidskrachten
een plaats in het bedrijf hebben gevon
den.
2200 ONDERDELEN
De heer Wichers gaf vervolgens een
uiteenzetting over de eigenschappen
van het produkt, dat uit niet minder
dan ca. 2200 onderdelen is samengesteld
waarna een rondgang door het bedrijf
werd gemaakt. Van de directie-secre-
Mr. G. F. Rijnders, directeur van
de N.V. Royal Typewriters Com
pany (links), geeft een toelichting
op het fabrikatieproces. V.l.n.r. de
Tweede Kamerleden, ir. S. A. Post
humus, mr. F. H. M. Daams en
mr. Th. J. A .M. van Lier.
(Foto L.O./Vam Vliet)
tarls, de heer D. W. Joekes, vernam
het gezelschap, dat momenteel circa
130 schrijfmachines per dag de band
verlaten, een aantal, dat volgens een
nieuw produktie-schema in de toe
komst nog wordt opgevoerd tot ruim
140.
Van tarwekorrel tot bloem
Omzet 30 a 40 miljoen gulden
per jaar
Met een geheel andere facet van het
Nederlandse bedrijfsleven werden de
parlementariërs deze middag gecon
fronteerd tijdens het bezoek, dat zjj
brachten aan de N.V. Meelfabriek „De
Sleutels" v.h. De Koster Co.
Hier waren het de heren H. J. de
Koster en ir. F. K. T. Beukema toe Wa
ter, die het gezelschap reeds bij de in
gang van het bedrijf een hartelijk wel
kom toeriepen. Gaf de heer De Koster
een uiteenzetting van de produkten,
welke in dit miljoenenbedrijf men
heeft een omzet van 30 a 40 miljoen per
jaar! vervaardigd worden, ir. Beukema
toe Water schonk aandacht aan de
technische gang van zaken in dit bedrijf,
dat er dagelijks in eerste aanleg voor
zorgt, dat honderdduizenden hun boter
ham op tafel vinden. Weidde de heer De
Koster meer in het bijzonder uit over de
commerciële gang van zaken bij het be
drijf en het onderscheid, dat men moet
maken tussen tarwebloem en ongebui-
deld meel, waarbij hij zijdelings aan
dacht vroeg voor de Internationale
tarwe-overeenkomst, welke z.i. niet het
juiste effect sorteert, was het ir. Beu
kema toe Water, die het gezelschap een
indruk gaf van het meest spectaculaire
onderdeel van dit bezoek: een inbedrijf
zijnde molen.
STERK DOORGEVOERDE
MECHANISATIE
Met nadruk stelde hij de sterk door
gevoerde mechanisatie van dit bedrijf
voor de bewerking van enkele honderden
tonnen tarwe per etmaal en per molen
zijn slechts drie arbeiders bij een drie-
ploegenstelsel noodzakelijk in het
licht. Drie arbeiders, die slechts toezicht
houden en zich eventueel belasten met
het schoonhouden van de molen aan de
buitenkant.
Een rondgang door dit op moderne
leest geschoeide bedrijf schonk het ge
zelschap de overtuiging, dat hygiëne
en veredeling van het produkt hier
hand aan hand gaan. Bovendien werd
het het gezelschap duidelijk, dat de
bedrjjfscontrole bü „De Sleutels", vla
de proefbakkerjj, hoog is opgevoerd en
dat men de grootste zorgen besteedt
aan het eindprodukt.
In kort tijdsbestek had men hier een
juiste kijk gekregen op de verwerking
van een tarwekorrel tot bloem.
Bovendien nam het gezelschap met
belangstelling kennis van de mededeling
van de heer De Koster, dat het bedrijf
zich in de laatste tijd ook toelegt op de
vervaardiging van grondstoffen voor
macaroni en spaghetti.
Tijdens een nabespreking, waarbij zo
wel de directies van .Royal" als van .De
Sleutels" tegenwoordig waren, werden
nog enkele actuele problemen, w.o. het
vraagstuk van de gemeenschappelijke
markt, aangesneden.
Aan het einde van dit gecombineerd
bezoek dankte het Tweede Kamerlid, d.
heer Korthals, voor de indruk, welke de
parlementariërs deze dag van enkele
Leidse industrieën hadden ontvangen,
waarbij hij zich in het bijzonder richtte
tot de heren De Koster en ir. Beukema
toe Water, die de overheid reeds vele
malen (Euromarkt en parlementaire
enquête-commissie) met hun deskundige
adviezen van voorlichting hadden ge
diend.
Het bezoek van vertegenwoordigers der Staten
Generaal aan de Nederlandse industriële centra heeft
gisteren vele parlementariërs naar Leiden en omgeving
gevoerd. Bij de bezoeken aan Leidse en Sassenheimse
industrieën konden de volksvertegenwoordigers zich op
de hoogte stellen van de economisch, sociaal en cultu
reel op de voorgrond tredende aspecten van
de activiteit, die in en rond de Sleutelstad
wordt ontplooid.
Groepen van de aan deze industrietoer deel
nemende afvaardiging van de Kamers der Staten
Generaal bezochten de meelfabriek De Sleutels,
de Rotogravure, Sikkens Lakfabrieken en Royal
Typewriters.
Na afloop van deze bezoeken vond 'n diner plaats
in ,,'t Schuttershof", voorafgegaan door het nutti
gen van een aperitif in de daartoe door het bestuur
welwillend beschikbaar gestelde Sociëteit „Amicitia".
Deze gelegenheid van een ontmoeting van industrie en
bedrijfsleven in Leiden en omgeving greep ir. A. van
Driel, voorzitter van de Leidse Vereniging van Industriëlen
aan om algemene problemen van de Leidse industrie te
belichten. Het aantal arbeidsplaatsen in Leiden en omge
ving heeft in de laatste jaren een zeer grote stijging
ondergaan, waardoor de werkloosheid in dit gebied tot
een onvoorstelbaar minimum is gedaald. Dit was onder
meer een gevolg van de aantrekking van buitenlandse,
vooral Amerikaanse industrieën.
Met alle waardering voor die aantrekking vroeg spreker
zich toch af, of door de overheid wel voldoende wordt
voldaan aan de eisen en verlangens van de bestaande
eigen industrie, welke een aantal van haar toch al schaarse
werkkrachten ziet afvloeien naar de nieuwe bedrijven.
Zulks is uiteraard van invloed op de leveringsmogelijk
heden in het binnenland, maar stelt haar ook in het
buitenland voor grote problemen.
Het is voorts merkwaardig, dat in een stad die in zo
sterke mate op de industrie is georiënteerd, het tech
nisch onderwijs, tot voor kort zo weinig belangstelling
genoot. Terwijl gemiddeld in Zuid-Holland in 1952 ruim
20 der jongens buiten de lagere school geen verder
onderwijs genoot, was dit cijfer in Leiden 28 tegen
Rotterdam b.v. 9
Het is gebleken, dat deze ongunstige cijfers vooral
werden beïnvloed door een geringe belangstelling voor
het lager technisch onderwijs. Waarschijnlijk hangt
dit samen met het feit, dat Leiden een relatief groot
aantal kleine zelfstandigen, zoals kooplieden e.d. kent,
die er met de handkar op uittrekken en aan deze zelf
standigheid de voorkeur geven boven geregeld werk.
Gelukkig is de laatste jaren een duidelijke kentering
waarneembaar en neemt het aantal leerlingen
voor het lager technisch onderwijs steeds toe. De
onlangs gestichte bedrijfstechnische school, de
eerste technische school voor minder begaafden
in ons land, die ook reeds van de aanvang af druk
bezocht wordt, wijst op het feit, dat ook het
technisch onderwijs de volle aandacht van het
gemeentebestuur heeft.
Wij vertrouwen, aldus spreker, dat het er bin
nen afzienbare tijd in zal slagen, met medewerking van
de regering, te komen tot de stichting van een middel
bare technische school, waaraan duidelijk behoefte
bestaat.
Tenslotte behandelde spreker het gebrek aan huisves
ting, dat nog vergroot wordt door de, vaak onmogelijke
woningtoestand in grote delen van de oude stad, een
toestand, die uit hygiënisch en sociaal oogpunt ten
enenmale ontoelaatbaar moet worden genoemd. Naar
schatting verkeert ongeveer 10 van de Leidse woning
voorraad in een toestand, die voor onze huidige begrip
pen ongewenst moet worden geacht. In deze omgeving
is alle mogelijkheid tot verpaupering aanwezig. Afgezien
van de sociale argumenten heeft de Leidse Industrie het
grootste belang bij een lichamelijk en geestelijk gezonde
arbeidersbevolking. Dit is de reden, dat spreker meent
toch te moeten wijzen op deze bestaande ongelukkige
toestand, waardoor bij het officiële tekort nog eens een
tweeduizend woningen extra moeten worden geteld.
Aan het slot van de maaltijd, welke een zeer geani
meerd verloop had, bood de heer Van Driel aan alle
gasten als aandenken een zilveren hutspotje aan, waarna
namens hen ir. S. A Posthumus dankte voor de ontvangst.
Tijdens de bezoeken van de parlementaire groepen
aan de bedrijven in Leiden en omgeving werd op vele
andere aspecten van de huidige industriële problemen
de aandacht gevestigd. Daarover iets meer in de ver
slagen, die wij over deze bezoeken hieronder laten
volgen.
De heer W. J. Van Hoorn, verkoop
leider van het bedrijf, gaf een technische
uiteenzetting van het koperdiepdruk
procédé, dat dit bedrijf sinds 1913 we
reldberoemdheid heeft gegeven op de
grond, waar eens de grootmeester van de
Nederlandse beeldende kunst, Rembrandt,
geboren werd. Daarna werden in twee
groepen de verschillende afdelingen van
het gestadig groeiende en zich vernieu
wende bedrijf in ogenschouw genomen,
zoals de fotografische afdeling, de retou
che-galerij, de montagezaal, de kopieer
afdeling, de overdragerij, de etserij en de
drukkerij.
Tijdens een genoeglijk rustiger persoon
lijk contact tussen bedrijfsleiding en be
zoekers in de kantine na afloop van de
bezichtiging van het bedrijf zette de heer
Coebergh uiteen, dat een bedrijf als de
Rotogravure met zorg de verwezenlijking
van de Euromarkt tegemoet ziet. De prijs
van het produkt is in sterke mate afhan
kelijk van de oplaag en de grootte van
de combinatie-mogelijkheden. In dit op
zicht zal Duitsland tegenover ons land
in een gezamenlijk vrijhandelsgebied een
veel voordeliger plaats innemen.
Slechts een streven naar kwaliteit als
eerste doel, een streven dat op z'n hoogst
eerder bij kleinere omzetopdracht ver
wezenlijkt kan worden, zou een basis bie
den voor lonende concurrentie. Ons land
is bepaald niet meer het goedkoopte-
eiland van eertijds. Daar moet het be
grip kwaliteitseiland voor in de plaats
komen.
Men streeft in het bedrijf steeds meer
naar mechanisatie, doch dit is juist door
de kwaliteits-eis een zeer moeilijk pro
bleem. In vele opzichten zijn de waarde
volle elektronische hulpmiddelen van
tegenwoordig nog niet evenwaardig aan
de menselijke regulering.
Een mechanisatie, automatisering,
elektronisering of hoe men dit proces
ook noemen wil, vergt enorme inves
teringen in apparatuur en voordien in
proefnemingen. Het is van het aller
grootste belang, dat de economische en
financiële mogelijkheden daartoe wor
den geschapen en zeker niet tegen
gehouden door de overheidspolitiek.
Over velerlei detailkwesties, zowel op
economisch en technisch als op sociaal
terrein werden tijdens het onderhoud
dat het bezoek besloot vragen gesteld en
beantwoord. In de zeer prettige sfeer
dezer ontmoeting werd, zoals ook de heer
Vrolijk in zijn dankwoord namens de be
zoekers opmerkte, de basis gelegd voor
wederzijds begrip der moeilijkheden en
mogelijkheden.
De bezoekers ontvingen tenslotte
als aandenken aan hun bezoek een
buitengewoon fraaie, vorig jaar in be
perkte oplage uitgegeven proeve van
het werk van de Rotogravure, een ver
zameling reprodukties in kleuren en
zwart-wit onder de titel ,,Uit het huis
van Rembrandt", indertijd vervaar
digd in het kader van het Rembrandt-
jaar.
