KAMER en TUIN
Een Prinses vereenzelvigde zicli
Venetië ontdekte Jacopo Bassano
met het Rusland van haar tijd
ZATERDAG 31 AUGUSTUS
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 2
Bewogen Leven
Nieuwe grootmeester van het palet
Wat jij aan Rusland geeft
geeft het duizendvoud terug
Indrukwekkende tentoonstelling
brengt kunstwetenschap verder
IRISSEN VOOR DE TUIN
Peter de Grote wilde kijkvenster naar het Westen
Peter de Grote moet op vele van zijn tijdgenoten toch wel een zonderlinge indruk ge
maakt hebben. Die Hollandse kapitein bijvoorbeeld, die met zijn schip in Archangal lag
en door de Tsaar geprest werd hem de zwaarste taak aan boord te laten volbrengen,
moet wel heel gek gekeken hebben, toen de Tsaar, op zijn bevel, in het topje van de
mast zwierde en daar werk verrichtte waarvoor menige „Hollandse Jan" een heilig
respect had.
Het zal wel niemand meer gelukken de tegenstand te meten die deze bij uitstek
vooruitstrevende Keizer ondervonden heeft van een zeer conservatief, achterlijk, bijge
lovig volk, voor wie oude zeden heilig waren.
Maar hij hield vol, want hij was er zo diep van overtuigd dat Rusland anders een
prooi zou worden van andere mogendheden. Hij wilde een kijkvenster naar het Wes
ten. Hij wilde Kunsten en Wetenschappen ook op Russische bodem laten bloeien. Om
van handel, scheepvaart, het uitoefenen der ambachten niet eens te spreken.
Hij heeft mensen, die hem de voet dwars hebben gezet
afgeranseld met de knoet. Goed. Deden zijn voorgangers
het niet? Hij heeft de opstanden tegen hem, die meestal
mede heimelijk geleid werden door de geestelijkheid
met bloedig geweld de kop in gedrukt. Kön hij anders?
Hij leefde nu eenmaal als „nieuwlichter" tussen vele vij
anden. Zijn vijanden waren veel talrijker dan zijn
vrienden, omdat hij, naar het gevoel van het Russische
volk aanrandde wat heilig was. Heilig was de baard van
de Rus, zijn onwetendheid, zijn achterdocht, maar boven
al zijn uitverkorenheid. Dat had al eeuwen en
eeuwen de priester de Rus geleerd. Het Russische volk
was een uitverkoren volk, een héél apart volk dus temid
den van de grauwe rest. En nu kwam daar een man die
beweerde dat de Russen een achterlijk volk waren, dat
verre ten achter stond bij hetWestendat leren
moest van anderen in plaats van anderen te mogen dic
teren. Deze man was hun keizer, vadertje TsaarDit
was natuurlijk vadertje Tsaar niet. Dit was de duivel
zélf die op de troon was gaan leven om het uitverkoren
volk te beproeven en duizenden vreemdelingen als leer
meesters het land binnenhaalde. De duivel wilde zien
hoever hij gaan kon
OOR Peter de Grote, wilde hij baas blijven, was er
\T géén andere weg. Met bloedig geweld moest hij de
V opstanden tegen hem wel neerslaan anders zou hij
zelf worden weggevaagd.
Wreed waren van weerskanten de begane gruwelen. De
ene Rus deed daarbij voor de ander niet onder.
Op een dag, tijdens de opstand der Strelitzen, een sol
daten-opstand die voor Peter zeer gevaarlijk was, omdat
de Strelitzen alle vreemde invloed wilden weren, dus stel
lig het plan hadden de Tsaar te doden of te onttronen,
moest Peter de wijk nemen in het Troïzko klooster, dat op
enige mijlen van Moskou lag en even sterk was als een
vesting. Een ringmuur van meer dan een meter dik om
gaf het ganse complex. Negen hoge torens erop waren
evenzovele bolwerken.
De broeders van het Troïzko-klooster zijn later over
laden met weldaden door de zegevierende Tsaar. En toen
zijn dochter Elisabeth de troon beklom legde zij de ge
lofte af dat ze eens te voet een bedevaart zou onderne
men naar het klooster waar haar vader bescherming
ondervonden had.
TOT nog toe was er niet van gekomen, maar vandaag
is het zover. Jammer is het dat de jonge Prinses uit
Anhalt-Zerbst niet mee kan in de optocht, want ze
is tamelijk zwaar ziek geweest. Haar moeder, die zich nu
al weken bezig houdt roddelverhalen van het hof aan de
Koning van Pruisen te schrijven, denkende daarbij de
belangen van haar Huis te dienen, - zij heeft volstrekt
niet door dat de meeste harer brieven op last van de
Tsarina zijn onderschept - is ook in Moskou achtergeble
ven.
Het is vandaag de dag van de Keizerlijke bedevaart.
Wie zal zich nu niet opmaken om mee te gaan? Moedertje
Elisabeth zelf is immers in de stoet. Niet in een statie
karos. zij loopt.
Duizenden en nog eens duizenden maken zich op. De
wegen zijn zwart van de mensen. En men vraagt zich af
wat al die duizenden armoedzaaiers, die niet eens schoe
nen hebben om in te gaan, die hun stukgelopen voeten
omwikkeld hebben met lappen - zij komen van verre -!
hier te zoeken hebben.
Ach, zij voelen hun armoede véél minder sterk dan
wij denken. Hun huren zijn immers ook arm en zij
die in de naaste dorpen wonen zijn er niets heter
aan toe en wat er achter die dorpen woont
nou als men héél ver naar het Westen gaat,
komt men in het Rijk waar de duivel regeert. Daar
wonen de lichtzinnig en, die spotten met God en
Zijn gebod. De mensen die niet vasten als Chris
tus' lijden wordt herdacht, de ketters, de anderen,
die niet eens een kruis behoorlijk weten te slaan.
De wegen worden zwart, bont van de mensen en
het bloed van de stukgelopen voeten tekent de
weg. Duizenden bekruisigen zich, zoals het be
hoort, diepbuigend. Voor God en de Tsarina: dat
is Russisch. Nu is hun lijden licht.
Dicht bij het klooster is de kerk van Getsémané. Daarin
zijn de cellen waarin zij zitten die zich vrijwillig levens
lang hebben ingesloten, om te lijden, om te bidden voor
hun zieleheil en dat van de wereld.
Daar waar de Tsarina gaat. vallen de mensen ter aar
de, een pokion makend. De schare buigt zich als de aren
van een korenveld die golven in de wind.
Legers marcheren met de scharen en monniken gaan er
tussen, biddend. Nu luiden de klokken. Nu wordt de tocht
pas heilig. Nu lijkt het alsof er een machtige wind over
het korenveld gaat, die de bevruchting tot stand brengt.
Daar bij het klooster staat de hoge geestelijkheid in
plechtige, bonte gewaden. Daar is het eind. En bij het
eind wordt het volbracht. Maar tussen hen is de Tsarina,
moedertje, die bij haar uitverkoren volk wil zijn.
Vreemde gevoelens laaien op in de schare. Iedereen
wordt er door aangestoken, iedereen die van Russische
bodem is.
DAGEN achtereen duurt de plechtigheid. De extase
neemt toe. De Keizerin zendt een heilbode naar de
Duitse Prinses toe. die zegt dat ze komen moet met
haar moeder, in een rijtuig, omdat ze herstellende is.
Wélk een aanblik is dit voor het jonge kind geweest,
dat ziek nog deze extase aanschouwt! Hoe leerzaam! Als
ze in het klooster zijn wordt haar moeder van haar weg
geroepen. op bevel van de Keizerin. Daar in het klooster
heeft Elisabeth, rood van woede, de grootvorstin de man
tel uitgeveegd, omdat ze de wetten der gastvrijheid met
voeten heeft getreden. Op dat moment hing de toekomst
van haar dochter aan een zijden draad. Zou die terugge
zonden worden?
Friederika was in gezelschap van Peter Ulrich en de
Holsteiner deed anders niets dan spotten met wat rond
hem gebeurde. Hij vond het zo dwaas dit godsdienstige
gedoe, doch de jonge Prinses voelde dat het dwaas en
gevaarlijk was als een troonopvolger in het openbaar, bij
zo'n gelegenheid, spot met de godsdienst van zijn volk.
OEN de grootvorstin terugkwam was ze bleek en ze
huilde. De Keizerin was rood van opwinding en
haar ogen fonkelden.
Doch toen haar blik op de Prinses viel, toen ze zag dat
deze de juiste houding had aangenomen temidden van de
extase om haar, en haar neef Peter een roffel met zijn
hakken tegen een meubel sloeg, daarbij een gezicht zet
tend alsof hij zeggen wou: „Wat een vreselijke onzin,
bewaar mij er verder voor", werd haar stemming plotse
ling milder. Op het gezicht van de pas herstelde was
ernst en aandacht. De grote, intelligente ogen keken de
Keizerin aan alsof ze om vergiffenis vroegen voor het
gedrag van de moederen de toekomstige gemaal.
De Keizerin lachte tegen haar en die lach was een
belofte. Zij mocht blijven. Zo gauw mogelijk zou ze in
het huwelijk treden, opdat de moeder terug kon keren.
Daar bij die plechtigheid, voelde de jonge Prinses dat
zij alleen maar slagen kon als ze zich vereenzelvigen kon
met Rusland. Zij moest grieks-katholiek worden. Met de
geestelijkheid tegen zou ze een vreemde blijvenen
een vijandin van haar nieuw volk
Alleen al omdat ze verwant was in den bloede aan
Peter kon de geestelijkheid haar maken en breken.
Toen ze later dit met de Keizerin besprak zag ze in
het gezicht van de al ouder wordende vrouw plotseling
grote genegenheid.
Det dochter van Peter de Grote legde haar hand op het
jonge hoofd en zei: „Rusland, kind. Wat jij aan Rusland
geeft, geeft het duizendvoudig aan jou terug".
REIN BROUWER
(Van onze Romeinse correspondent)
In het algemeen zijn wij gekant tegen tentoonstellingen, waarvoor
schilderijen worden blootgesteld aan alle gevaren, die het vervoer
meebrengt en aan een plotselinge wijziging van het klimaat. Maar
er zijn uitzonderingen en als zodanig moeten de grote exposities wor
den beschouwd, die men om het andere jaar in Venetië pleegt te
organiseren en die ons achtereenvolgens alle belangrijke meesters
van de Venetiaanse school doen kennen.
Door die tentoonstellingen worden de kunsthistorici in de gelegen
heid gesteld alle of vrijwel alle werken van één meester bijeen te
zien, wat meebrengt dat allerlei kwesties inzake toeschrijving en
datering onder ogen kunnen worden gezien en soms opgelost. In deze
zomer wordt onze aandacht gevraagd voor Jacopo Bassano, de stam
vader mogen wij wel zeggen van een gehele reeks schilders, die allen,
naar de woonplaats van Jacopo Bassano heten.
Verdient inderdaad
gekend te worden
Giambattista Roberti, een Venetiaans
geschiedschrijver schreef in 1777:
„Helaas zullen sommige oppervlakkige
kenners van kunstverzamelingen, wan
neer zij de naam Jacopo da Ponte
(„Jacob van de Brug" een andere
naam voor de meester, wiens vader
evenals hijzelf zijn atelier had bij de
vermaarde brug over de Brenta te
Bassano) horen, aan niets anders den
ken dan aan een braaf schilder van
geiten en lammetjes, runderen en hon
den, konijnen en duiven en allerlei
andere beesten, de schilder van de
Ark van Noach".
En inderdaad, tot voor kort verbond
men de naam Bassano met deze op
pervlakkige genreschilderijtjes. De
schuld ligt niet bij Jacopo. maar bij
zijn drie zoons en al dier navolgens. Nu
men er in de laatste tien. twaalf jaar
in geslaagd is het werk van Jacopo te
scheiden van dat der latere Bassano's
en de Venetiaanse expositie is het
resultaat van die studies komt er
een schilder te voorschijn van het
allergrootste belang, een schilder, die,
omdat hij in de provincie leefde, niet
zo bekend is geworden als de grote
Venetianen.
Manierist
Hij heeft ook maar weinig deel ge
had aan het verfijnde kunstleven der
hoofdstad, al heeft hy de invloed on-
Irissen pleegt men ook wel eens de
orchideeën van de kleine man te noe
men. De bloemen zijn zo grillig van
vorm en zo uniek van kleur, dat ze
heus voor die zeer dure bloemen niet
veel onderdoen U moet dus maar eens
in de beurs tasten en ook wat van die
schone irissen in eigen tuin aanplan
ten. Het is nu een goede tijd dat te
doen. De meeste vasteplant-irissen zijn
nu geheel uitgebloeid en dan wordt het
langzamerhand tijd- dat men eens over
aanplanten gaat denken. Er zijn aller
lei vormen en kleuren. Voor elke tuin
is er dus wel iets bijzonders te vinden,
doch u moet het vooral zoeken in het
ras: Iris germanica. Dat zijn soorten
met zeer grote en schone bloemen. Ze
doen sterk denken aan de bekende
slootiris: Iris pseudacoris. Tegenwoor
dig moet dat eigenlijk ook al weer een
andere naam zijn doch de eigenlijke
amateur-tuinier kan al die geleerdheid
niets schelen. Die heeft er alleen maar
belang bij. dat de grootbloemige iris
soorten niet evenals die slootiris of
Gele Lis zo maar langs de slootkant
gepoot zouden worden: daar heeft ze
een hekel aan. U moet dus zorgen voor
een niet al te vochtige standplaats en
voor een voldoende voedzame grond.
Irissen voldoen als vaste planten best
in een border, doch u moet er de juis
te plaats voor opzoeken. Misschien dat
u het ook wel een bezwaar vindt, dat
ze na de bloei niet zo aardig meer zijn;
die groene bladeren. U zou er natuur
lijk liever bloemen tussen zien. Die
mogelijkheid is niet uitgesloten. U
kunt veel succes bereiken, indien in
het vroege voorjaar tussen uw vroeg-
bloeiende en zomerbloeiende irissen
gladiolen gepoot worden. De bladvorm
van beide soorten is vrijwel gelijk en
u zult er dus niets van bemerken dat
er nog iets anders tussen staat Het
grote voordeel is: de gladiolen zullen
in de nazomer bloeien, als de irissen
uitgebloeid zijn en die kans moet ge u
niet laten ontgaan.
Irissen verlangen dus een goed los
gewerkte grond, die men ook voldoende
moet bemesten. Oude stalmest is heel
nuttig. Indien de grond voldoende hu
mus bevat, kan men ook heel goede
resultaten bereiken met de bekende
roze tuin- en gazonkorrelmest. Per 10
vierkante meter is een hoeveelheid van
ongeveer drie ons wel voldoende. Iris
sen zullen op den duur tot zeer grote
pollen uitgroeien en dan zal men tot
verplanten moeten overgaan. Nu is het
daarvoor de goede tijd. De oude mid
denstukken kunnen dan wel opgeruimd
worden en de jongere delen worden er
voor in de plaats gepoot. Liefst op een
ander plekje, want ook irissen houden
van verse grond.
G. KROMDÏJK.
dergaan eerst van Bonifatio de Pitati,
zijn leermeester, later van Giorgione
en ook wel van Titiaan en Tintoretto.
Maar hij stond open voor nog andere
invloeden, die niet of nauwelijks in
onze eigen zeventiende eeuwse schil
ders. Onder zjjn latere werken zijn er
die onvermijdelijk aan Rembrandt
doen denken.
Genre-element
Er is in zijn werk, vooral in dat van
zijn ouderdom, na 1570, ook een zeker
genre-element en de talrijke „aanbid
dingen door de herders", die hij heeft
geschilderd, brachten mee, dat hij met
koeien en schapen het landschap stof
feerde. Daarbij was hij dan tot op
zekere hoogte realistisch. Maar zijn
eigenlijke onderwerpen zijn steeds hei
ligen of madonna's en ook taferelen
uit het Oude Testament hadden zijn
belangstelling. Hij is een groots colo
rist met een nog rijker gamma dan
men van de andere Venetianen ge
wend is. Als echt manierist schuwt hij
changeantkleuren allerminst. De won
derlijke effecten, die hij weet te berei
ken, hebben steeds de aandacht ge
trokken van andere schilders. Zo
schrijft Tiepolo, teruggekeerd van een
reis naar Bassano. waar hij het schil
derij „De H. Valentijn doopt de H.
Lucilla" had gezien, aan zijn zoon: „En
weet voorts, o Domenico, dat ik op
mijn reis een wonder heb gezien, na
melijk een zwart kleed dat er uitzag
alsof het wit was". Inderdaad is het
kleed van de H. Lucilla als men het
„Landelijk taf reel" (onderdeel) uit de verzameling van Tyssen
te Lugano
Venetië doordrongen: Lorenzo Lotto,
Pordenone en, al is hij waarschijnlijk
nooit in Rome geweest, ook Michelan
gelo. Zo werd hij een „manierist",
waarbij men onder dit woord niet moet
verstaan een schilder, die op de ma
nier van Rafaël en Michelangelo
probeert te schilderen, maar een schil
der, die deel heeft aan de grote, nieu
we stroming, ingeleid door Michelan
gelo zelf; die omstreeks 1520/1530 in
Centraal-Italië de renaissance af
sluit. Maar in tegenstelling tot Miche
langelo was Bassano een rasschilder,
voor wie de kleur van veel meer be
lang was dan de tekening.
Bassano heeft niet alleen invloeden
ondergaan. Hij zelf heeft ook grote
invloed gehad op Tintoretto en vooral
op El Greco en in het algemeen op de
Spanjaarden en niet te vergeten op
schilderij van dichtbij beziet, geschil
derd in een mengeling van velerlei
kleuren, waarbij zwart schijnt te over
wegen; op enige afstand is het stralend
wit; van dichtbij vlak en plat, heeft
het op afstand gezien volume.
Deze grote meester verdient inder
daad gekend te worden. Vrijwel al zijn
werken bevinden zich in de musea en
kerken van heel kleine plaatsjes waar
niemand komt. Anderen zijn in het
buitenland (tot in Caracas en Havana)
of in particuliere verzamelingen. Te
Venetië is nu vrjjwel het gehele oeuvre
bijeen. Een tiental doeken, die vrijwel
verloren waren, zijn zeer deskundig ge
restaureerd en blijven dus behouden.
Dit alleen zou reeds voldoende zijn om
deze zeer bijzondere tentoonstelling te
rechtvaardigen.
ADRIAAN H. LUYDJENS.
Vasteptan-irlssen
Frisse gerechten van
karnemelk en yoghurt
Het Voorlichtingsbureau voor de
Voeding meldt
Vooral bij warm weer vinden kar
nemelk en yoghurt grote aftrek. En
geen wonder! Maar ook wanneer de
zon niet onbarmhartig schijnt valt een
karnemelkdrank of een nagerecht van
yoghurt of karnemelk in de smaak.
Zoete melk. die zuur geworden is, kan
echter niet meer gebruikt worden, om
dat zij schadelijk kan zijn voor de
gezondheid. Men doet er het best aan
ze maar weg te doen. Voor degenen,
die van karnemelk en yoghurt eens
iets anders dan anders willen maken,
laten wij enige recepten volgen:
RECEPTEN VOOR 4 PERSONEN
Pruimenyoghurt
500 gr. pruimen, een klein kopje
water. 75 gr. (5 eetlepels) suiker.
2 eetlepels aardappelmeel, y2 1.
melkyoghurt.
De pruimen wassen. Een paar achter
houden voor garnering, de rest opzet
ten met het water. De pruimen zacht
jes gaar koken in ongeveer 10 minu
ten en door een zeef wrijven. Het
aardappelmeel met wat water aan
mengen en onder roeren in het war
me pruimenmoes gieten. Het moes
weer aan de kook brengen en de sui
ker toevoegen .Het pruimenmoes koud
laten worden De yoghurt ermee ver
mengen. Kort voor het gebruik het
gerecht gameren met de achtergehou
den vruchten. Desgewenst beschuiten
of cornflakes er bij geven.
Hangop met rozijnen
1 1. karnemelk. 75 gr. rozijnen, 75
gr. (5 eetlepels) suiker, iets ci
troensap, ruim 1 kopje water.
In een kom een vergiet plaatsen. Hier
in een goed uitgespoelde en uitgekne
pen doek leggen Op de doek de kar
nemelk schenken. Af en toe het dikke
gedeelte van de doek scheppen en
overdoen in een kom. Tenslotte de
hangop glad roeren. De rozijnen was
sen en in het water 5 A 10 minuten
zachtjes laten koken. De rozijnen
koud laten worden en met de suiker
en iets citroensap door de hangop
scheppen.
Kamemelkvla
1 1. karnemelk. 15 gr. (7 blaadjes)
gelatine. 1 ei. ongeveer 35 gr. (2%
eetlepel suiker, citroen.
De gelatine een kwartiertje weken in
ruim koud water. Het ei met de sui
ker losroeren en onder steeds roeren
de karnemelk erbij schenken. De ge
latine uitknijpen. Een half kopje wa
ter aan de kook brengen, over de ee-
latine schenken en roeren totdat "de
gelatine geheel opgelost is. De gela-
tine-oplossing door de karnemelk
roeren. De massa op smaak afmaken
met geraspte citroenschil, citroensap
en zo nodig nog suiker. De massa on
der af en toe roeren stijf laten wor
den. De vla gameren met vruchten,
jrvn of biscuitjes.
