CHIEF WHIP
Drie eeuwen Leids Waaggebouw
wordt morgen herdacht
Burgemeester Van Kinschot krijgt
kaas met sleutel aangeboden
Al 34 jaar op ieders lip!
95ste jaargang
Woensdag 26 september 1956
Tweede blad no. 28945
(Ingez. Med.-Adv.)
meentebestuur compenseerde de ver
mindering hunner inkomsten met een
vergoeding van f.240, die in 1884 werd
verhoogd tot f. 520 onder voorwaarde,
dat zij een wagen aanschaften voor het
vervoer der gewogen varkens naar de
slachtplaatseri.
De in dat jaar ingestelde kaasmarkt
gaf hun aanmerkelijk meer werk èn door
het wegen èn door het vervoeren der
gewogen partijen naar schippers en
pakhuizen.
In 1887 waren er nog 8 waagwerkers.
De instelling van de vette varkens-
markt in 1905 gaf weer meer werk, dus
verdienste, hetgeen wel nodig was, aan
gezien de overige werkzaamheden steeds
minder werden. Het was zelfs nodig dat
het gehele weegloon van varkens aan
hen ten goede kwam. In 1925 waren nog
5 waagwerkers aan de Waag verbonden;
ten aanzien van hen was echter beslo
ten, dat het uitsterfsysteem zou gelden.
Tot het opheffen van het „gilde"
der Waagwerkers werd in 1933 beslo
ten. Het inkomen der toen nog aan
wezige bejaarde mannen moest kunst
matig op peil gehouden worden. Ge
kozen werd de eenvoudige weg, be
staande uit het indienstnemen op ar
beidsovereenkomst en het toekennen
van een officieus pensioen bij het be
reiken van de 70-jarige leeftijd. Zo
verdween op 1 januari 1942 de laatste
der „weet-werckens" of „craen-kin-
deren".
Leidse Sterrenwacht' Z.-Afrika
gaat verhuizen
EXTRA BIJDRAGE VAN HET RIJK.
Te Johannesburg in Zuid-Afrika is
het waarnemingsstation gevestigd van
de Leidse Sterrenwacht. Aangezien de
omstandigheden daar voor het verrich
ten van goede waarnemingen snel slech
ter zijn geworden is besloten het sta
tion naar Hartebeestpoortdam te ver
plaatsen. De Zuidafrikaanse Regering
stelt de grond beschikbaar en zorgt bo
vendien voor de bouw van een woon
huis en een gebouw voor de kijkers met
de daarbij behorende ruimten. De kos
ten van de verplaatsing worden geraamd
op 100.000 gulden. Van dit bedrag komt
60.000 gulden voor rekening van het
Leidse Sterrenwachtfonds en het Leidse
Kerkihovenfonds. In zijn begroting voor
1957 stelt minister Cals voor, dat het
Rijk in de kosten van verplaatsing zal
bijdragen door het gebruikelijke jaar
lijkse subsidie van 15.000 gulden voor
een jaar met 40.000 gulden te verhogen.
(Ingez. Med.-Adv.)
WIN de zilveren medaille van de
3 October-Vereeniging, ver
bonden aan de hoofdprijs van de grote
3 oktober fotowedstrijd. Foto's insturen
aan: FOTO-CINÊ JAN WOLFSLAG,
Breestraat 123 en Haarlemmerstraat 102
Form. min. 6x6 cm., hoogst. 18x24 cm.
Aantal hoogstens 5 stuks per inzender.
SCHOOLREISJE
MONTESSORISCHOOL
RIJNSBURGERSINGEL.
Begunstigd door stralend herfstweer
hield de Openbare Montessorischool aan
de Rijnsburgersingel haar uitgesteld
jaarlijks schoolreisje.
Om negen uur vertrok het gezelschap
in de beste stemming, nagewuifd door
de talrijke ouders, op weg naar de bos
sen bij Driebergen. Daar hebben de kin
deren genoten van de prachtige natuur;
ze konden naar hartelust hollen en
draven, of wat ook velen deden
paddestoelen zoeken. Er werden spel
letjes gedaan, zoals spoorzoeken, hand
en voetbal, enz. Vervolgens werd een
bezoek gebracht aan de speeltuin in
Austerlitz, waai-, nadat de dorst weer
draaid, enz.gelest was, volop werd ge-
gelest was. volop werd geschom
meld, gewipt, gedraaid. enz.. De
hel espeeltuin hadden de kinderen voor
zich alleen, hetgeen een groot voordeel
was van het naseizoen! Om kwart voor
vier werd de terugtocht aanvaard. Vol
daan en vermoeid kwam de stoet om
vijf uur weer bij de school aan.
In bet'ren staat hersteld
Morgenrmddag om half één zal aan burgemeester Van Kinschot op de
Vismarkt in de onmiddellijke omgeving van het Waaggebouw een Leidse kaas
worden aangeboden, met daarop de sleutel van dit historische gebouw, waar
van de restauratie juist een dezer dagen is gereed gekomen. Met deze sleutel
zal Leidens magistraat „der poirte Waghe" openen, op welk moment het
bouwwerk van Pieter Post thans „in bet'ren staat hersteld" weer aan
zijn oorspronkelijke bestemming wordt teruggegeven. Direct na deze opening
zullen twee kaasbrikken voorrijden, waarop resp.een partij Leidse en Goudse
kaas, die ter weging worden aangeboden.
Zoals bekende heeft het College van de stad geleverd. Men voorkwam, aldus
B. en W. deze heropening aangegrepen was de redenering van de Leidse vroed-
om tegelijkertijd het derde eeuwfeest sohap, daarmede geknoei met mate-
van het Waaggebouw en het 60-jarig riaal. In het najaar van 1658 werden
bestaan van de Markt- en Havendienst tenslotte ook de hardstenen blokken en
te herdenken. Valt de herdenking van pilaren voor een totaal bedrag van
dit derde eeuwfeest iets te vroeg f. 1-155 gegund. Inmiddels hadden bur-
kwamen. Dat hierdoor het uiterlijk van
het gebouw ernstig werd aangetast, lag
voor de hand. De modernisering en uit
breiding van de telefooncentrale heeft
ook hieraan in later jaren weer een
einde gebracht.
De bloei van de kaasmarkt heeft het
tenslotte nodig gemaakt, dat ook de
technische outillage van het gebouw
de weegwerktuigen in later jaren ge
deeltelijk door een modem apparatuur
is vervangen.
Wat echter gebleven is, is de sfeer
rond dit bijna drie eeuwen oude ge
bouw, waren zij het met een korte
onderbreking ook nog jaarlijks de
uitreiking van haring en wittebrood
op 3 oktober plaats vindt. Morgen zal
dit gebouw, zoals gezegd „in bet'ren
staat hersteld", zjjn oude glorie we
derom alle eer aandoen.
NOG 22 LEIDSE KAASMAKERS
.®en aardige gedachte, om ter
gelegenheid van deze heropening ook de
Leidse kaasmakers, die thans nog in
tot dit derde eeuwfeest uit
tenodigen. Bovendien wordt in het bo-
ff^^een expositie gehouden van de
tien hoogst bekroonde kaasinzendingen
35ikC onlangs gehouden Vebo-tentoon-
steinng.
Het verkeer op 3 oktober
Sterke beperking in de
binnenstad
De commissaris van politie deelt ons
mede, dat op 3 oktober a.s. krachtens
besluit van B. en W. de binnenstad van
Leiden op de gebruikelijke wijze voor
het verkeer met rijpaarden, door trek
dieren voortbewogen voertuigen en mo
torrijtuigen op meer dan twee wielen
zal worden afgesloten van 's morgens
7 tot 's nachts 1 uur. Een 'beperkt aan
tal bewijzen van toegang tot het door
afsluitbomen afgesloten gedeelte der ge
meente zal worden uitgereikt, indien
kan worden aangetoond, dat voor het
toelaten van de omschreven categorie
vervoermiddelen een dringende reden
bestaat.
Aanvragen tot het verkrijgen van een
bewijs van toelating kunnen gedaan
worden donderdag 27, vrijdag 28 en za
terdag 29 september van 9 tot 12 en
van 2 tot 5 uur aan het politiebureau,
Zonneveldstraat 10.
Schriftelijke aanvragen worden alleen
dan in behandeling genomen, indien
daarin duidelijk vermeld staan: l.naam
en adres van de aanvrager; 2. voor welk
soort vervoermiddel de aanvraag geldt;
3. reden van aanvrage.
Aanvragen, welke niet volledig zijn of
na 29 september binnenkomen, worden
niet in behandeling genomen.
Gezien het jaarlijks steeds groeiende
aantal aanvragen, waardoor de rij-beper
king op 3 oktober illusoir dreigt te wor
den, zal ditmaal alleen voor urgente ge
vallen een bewijs worden uitgereikt.
„Gilde" der Waagwerkers in 1933 opgeheven
„Weef-werckers" en
„eraen-kinderen"
Het Waaggebouw
omstreeks 1880.
eerst op 2.1 september van het volgend
jaar zal het 300 jaar geleden zijn, dat
Pieter Post de opdracht kreeg tot het
bouwen van de Waag het zestigjarig
bestaan van de Dienst ligt al weer een
ruim jaar achter ons.
REEDS IN 1458 SPRAKE
VAN EEN WAAG.
Doen wij een greep in de geschiede
nis van dit bijna 300 jaar bestaande
historische gebouw, waarbij wij afgaan
op de door de adjunct-directeur van de
de Markt- en Havendienst, de heer D.
R. Kooiman, verzamelde gegevens, dan
blijkt, dat in 14(58 reeds een-huis op de
hoek van de Mandenmakerssteeg of
„Craensteeghe" werd aangekocht om
tot Waag te worden verbouwd. Vermoe
delijk was in dit huis eertijds een her
berg gevestigd.
Nadat in dit perceel bijna twee eeuwen
een Waag gevestigd was geweest, was
de bouwvallige toestand oorzaak, dat
het toenmalige Waagbedrijf werd over
gebracht naar een voor dit doel boven
het water (naast het Waaghoofd) op
getrokken houten loods.
De Grote Vroedschap, in die dagen
weinig ingenomen met dit „houten
hulpgeval", maakte de burgerij warm
voor „eene Fonds waer mede men een
nieuw bestandt ende bequaem gebouw
tot Stadts-Waech zoude korrnen ver
vallen". De burgerij bleek begrip te heb
ben voor deze oproep, want reeds op 21
september 1657 werd aan de stads
bouwmeester Pieter Post opdracht ver
leend tot het ontwerpen van een nieuw
Waaggebouw.
ZOON VAN BURGEMEESTER
LEGT EERSTE STEEN.
Dat men in die dagen nog niets te
maken had met een bouwstop of een
toestemming van Ged. Staten op een
raadsbesluit, valt af te leiden uit het
feit, dat reeds enkele weken na de
opdracht een zoon van één der bur-
j gemeesters, Philips van Buytevcst,
de eerste steen legde voor het hui
dige Waaggebouw. Het was toen 6
november 1657.
Ook in die jaren bleek men buiten
de waard in dit geval een strenge
I winter te hebben gerekend, Want
I eerst op 16 februari 1658 kon het met
selwerk van het nieuwe gebouiw worden
aanbesteed. Het werk werd gegund
voor f. 3.000. Enkele weker later ge
volgd door een gunning voor het tim
merwerk, waarmede een bedrag van
f. 1.600 gemoeid was. Bedragen, welke
uitsluitend betrekking hadden op het
arbeidsloon, want, zoals in die tijd ge
bruikelijk werden de materialen door
Ruim f 4000.voor Margriet
De Leidse burgerij heeft in de af
gelopen week een duidelijk en tevens
klinkend antwoord gegeven op de op
roep van het Medisch Kleuterdagver
blijf: Aafrzelt niet - steunt Margriet!
De huis-aan-huis-inzameling en de
j.l. zaterdag gehouden straatcollecte
hebben niet minder dan ruim f. 4000
opgebracht!
Een resultaat, dat mede te danken is
aan de gezamenlijke krachtsinspanning
der talrijke collectanent en dat het kleu
terdagverblijf „Margriet in staat stelt
zijn prachtig werk voort te zetten en
dit ao mogelijk nog uit te breiden.
gemeesters ook aan de beeldhouwer
Rombout Verhulst opgedragen het ge
velstuk, voorstellende het Waagbedrijf,
te vervaardigen. Gelijktijdig verwierf
ook het boven de toegang tot het beter
huis in de Mandenmakerssteeg ont-
worpen werk van veel bescheidener af-
metingen (de boterhandel) goedge
keurd.
BOUWKOSTEN F. 15.000
RESTAURATIE RUIM
DRIE TON!!!
Houden wjj rekening, dat indertijd
de buitenoverkapping van de Waag
nog een bedrag van f. 2.700 vorderde,
dan komen wij op een geschatte to
tale bouwkosten van circa f. 15.000.
Een voor die dagen ongetwijfeld hoog
bedrag, dat echter zeer gunstig af
steekt bjj de restauratiekosten van
thans drie eeuwen later, en ruim drie
ton belopen.
VIER BURGEMEESTEREN
NAMEN WAAG IN GE
BRUIK.
Is er heden ten dage nog maar één
burgemeester van node om een geres
taureerde Waag, waarvan de kosten
dan nog altijd ruim 3 ton bedragen, te
heropenen, op 16 juli 1659 „traden" vier
burgemeester en, t.w. de heren Cornells
Anthonis van Buytevest, Willem Paedts,
Pauls van Swanenburch en Johan Meer
man, op het Waaghoofd aan om het ge
bouw in gebruik te nemen. Hun wa
pens. in zandsteen gehouwen, bevinden
zich nog steeds in het boterhuis boven
j de doorgang naar de Waag.
CHIRURGIJNSGILDE IN
WAAG GEVESTIGD.
Het feit, dat men indertijd voldoende
had in de gelijkvloers gelegen verdie
ping. was aanleiding, dat men de eerste
etage van het gebouw afstond aan het
.Collegium ad negotia obstetriciae ar-
tis (opleiding der vroedmeesters), Bo
vendien vond ook het „Collegium Medi-
cum et Chirurgicum" het chirur-
gijnsgilde er een onderkomen. Een en
ander na 'drie eeuwen geen nieuw
geluid vloeide voort uit het gebrek
aan collegezalen dei- Leidse Universi
teit.
IN DE WAAG KON MEN
OOK SPAREN.
Doch niet alleen de heren medici von
den hun onderkomen in het Waagge
bouw. Volgens „oude papieren" kou men
omstreeks 1873 ook zijn spaarpenningen
in dit gebouw kwijt. Omstreeks die tyc'
was in de bovenzaal een hulpbank var
de Spaarbank gevestigd. Men kon er
echter uitsluitend in de avonduren te
recht!
EERSTE TELEFOONKANTOOR
IN DE WAAG.
De Waag, thans een centrum van d
handel in zuivelprodukten, heeft i
het verleden althans wat de ooven
gelegen verdiepingen betreft een zee
wisselende bestemming gehad.Zo kwamet
er het was inmiddels 1896 gewordei
de eerste telefonische centralen to
stand. De concessionarissen vonden r
de bovenverdieping voldoende rirmt
voor de centrale schakelborden, terv/ijl
op het dak een ijzerconstrucde werd
aangebracht, waar alle draden tezamen i
Zestig jaar Leidse Markt- en Havendienst
Treden wij in de veel jongere geschiedenis van de thans ruim zestig jaar be
staande Leidse Markt- en Havendienst terug - een feit, dat eveneens morgen
zal worden herdacht - dan blijkt, dat ook deze dienst een traditie van eeuwen
voortzet. Het marktwezen - al even oud als de stad zelve - wordt door deze
dienst beschermd, geleid en onderhouden.
NA ROMANESKO MENNES
De heer Mennes, die de heer Roma-
nesko in september 1923 als hoofd van
dienst opvolgde, stond evenzeer voor een
omvangrijke taakvervulling. Het was on
der zijn directoraat, dat de verplaatsing
van de veemarkt - in die tijd nog onder
gebracht op het terrein van de Bees
tenmarkt - naar het huidige veemarkt
complex een feit werd. Ook de verplaat
sing van de Kaasmarkt kwam onder zijn
leiding tot stand.
Ruim 27 jaar - op 31 december 1950
werd hem eervol ontslag verleend -
stond de heer Mennes aan het hoofd van
deze dienst, een dienst, welke hij tot
grote ontwikkeling heeft gebracht.
Zet traditie van
eeuwen voort
Dit marktwezen, reeds in verleden tij
den bij schout en schepenen in ver
trouwde handen, vindt ook heden ten
dage in deze dienst een warm en
enthousiast pleitbezorger. Al wisselden
de omstandigheden, de geest, waaruit
men bij deze dienst leeft, is dezelfde ge
bleven. t.w. het dienen van het econo
mische leven zowel te land als te water.
Deed omstreeks 1830 de eerste markt
meester zijn intrede in het Leidse
marktleven, bij de oprichting van de
dienst - in februari 1895 - is het de heer
J. Romanesko, voorheen inspecteur van
de Leidse politie, die de leiding van deze
jonge dienst officieel in handen wordt
gelegd. Het was een naar alle zijden tas
tend begin. Veel werk moest worden op
gebouwd, goodwill gekweekt, terwijl vele
problemen om een oplossing vroegen. De
heer Romanesko is er in geslaagd en
legde de basis, waarop later de dienst
onder leiding van de heer L. A. Mennes
is uitgebouwd en thans onder supervisie
van de heer M. Weima wordt geconsoli
deerd en geperfectioneerd.
Een belangrijke episode in het Leidse
marktleven van de heer Romanesko was
het jaar 1920 toen de Waagdienst, voor
die tijd ressorterend onder de gemeente
ontvanger, overging naar de Markt- en
Havendienst. Wat al, zo gelukkig uitge
buite mogelijkheden, schuilden in deze
overgang. Vanaf dit ogenblik was het
gehele marktwezen in één hand gelegd.
NA MENNES - WEIMA
Thans al weer ruim 5 jaar berust de
leiding van deze dienst in handen van
de heer Weima, die, evenals zijn voor
gangers. een open oog voor het Leidse
marktleven en de scheepvaartbeiangen
heeft, waarbij hij kan steunen op de er
varing van „zijn rechterhand", de heer
D. R. Kooiman, die sinds 1925 optreedt
als adjunct-directeur van deze dienst.
Werd reeds ten tijde van de heer
Mennes de wenselijkheid van een nieu
we veemarkt uitgesproken, onder het di
rectoraat van de tegenwoordige direc
teur hebben de plannen een concrete
vorm gekregen. Slechts de huidige bouw
stop staat de concretisering van deae
plannen in de weg
Belangrijk was ook het aandeel, dat
de heer Weima had bij de instelling van
de woensdagse markt en het brengen
Tot 1933 heeft Leiden ook nog een
„gilde" der Waagwerkers gekend. Be
halve van deze Waagwerkers bediende
men zich in de zeventiende eeuw ook
van weetwerkers en kraankinderen. De
naam weetwerkers duidde op een zeer
veel door het personeel verwerkt pro-
duktf weet is de plant, welke de over
heersend voor laken gebruikte blauwe
kleurstof leverde en ook ter Leidse
markt werd aangevoerd. De naam
kraankinderen droegen 2aj, die de op
het Waaghoofd staande kraan voor het
uit schepen lossen van zware vrachten
bedienden. Zoals men in de oude tijd de
koorknapen „choorlammeren" noemde
hoewel zij niets met lammeren ge
meen hadden had men aan hen, die
kraanwerk verrichtten, de naam kraan
kinderen" gegeven. Men was verplicht
van de diensten van deze knechten ge
bruik te maken.
Welke hoeveelheden van de vele han
delsartikelen, die bij het gewicht wer
den verkocht, werden gewogen, is niet
bekend. De overheid inde alleen de
pachtsom en de pachter had er belang
bij, dat niemand wist, hoeveel hij na
betaling van het loon aan zijn personeel
op de pachtsom overhield.
Nadat de gemeentelijke ijk van het
botervaaüwerk in 1860 was ingesteld
volgde in 1863 een verordening waarin
een tarief voor de beloning der waag
werkers was opgenomen. De verminde
ring van het aantal werkzaamheden
noopte hen echter op de duur daarvan
af te wijken en b.v. voor bezorgwerk
met minder genoegen te nemen. Het ge-
(Ingez. Med.-Adv.)
WIN
een mooi FOTOTOESTEL door een
zelf gemaakte 3 oktober-kiek in te
sturen aan:
FOTO-CINE JAN WOLFSLAG
Breestraat 123 en Haarlemmerstraat 102
Form. min. 6x6 cm., hoogst. 18 x 24 cm.
Aantal hoogstens 5 stuks per inzender.
van de veemarkt van de achtste op de
zesde plaats in ons land.
Momenteel telt de dienst, waarin van
hoog tot laag een goede teamgeest wordt
gevonden, 35 man vast- en veertig man
los personeel.
ZATERDAGSE MARKT GROTE
TREKPLEISTER
Hoewel ook de heer Weima er van
overtuigd is, dat het marktwezen nog
kan worden gestimuleerd, schenkt het
hem grote voldoening, dat de zater
dagse markt voor de Sleutelstad zulk
een grote trekpleister is. Een reeds en
kele malen gehouden - globale - tel
ling heeft hem de zekerheid geschon
ken, dat deze markt bij gunstige
weersomstandigheden op zaterdag
door circa 40.000 personen wordt be
zocht. Hiervan is ruim 30 procent af
komstig uit de buitengemeenten.
Zestig Jaar Markt
en Havendienst. Tij
dens deze jaren hebben
zich belangrijke wijzi
gingen in het Leidse
marktwezen voltrok
ken. Zo verdween o.a.
de veemarkt van de
Beestenmarkt.
*Hff" 1 VMigP* j,
■'''Y.VY^; :'-'YY:. \'-Y
,'Y".'-.Y 'Y# •YYXYY;Y v'
(v/Y-.YY Y - Y- V
