lö
III
1VI
PI
LOM
L
Mozarthulde na twee honderd jaar:
EEN UNIVERSEEL GENIE
1
MAXIMILIAAN I, de keizer met
de granaatappel....
Kunstenaarschap als genade
4e jaargang no. 4
ZATERDAG 28 JANUARI 1956
bOLZJ.1 J/ Yt 1riJCLT
1 j H
-
ROZEN EN DOORNEN
Over de uitzonderlijk muzikale verschijning Wolfgang Amadeus
Mozart, is en wordt zo ontzagwekkend veel geschreven, dat men
eigenlijk huivert, daar nog enige noten aan toe te voegen. Het leven
van deze „uitzonderlijke", deze „verlichte" die in een donkere kamer
van het Hagenauer-huis in de Getreidegasse te Salzburg op 27
januari 1756 het levenslicht zag en op 5 december 1791 te Wenen
overleed, geeft het beeld te zien van een onomstreden, een onvergan
kelijk genie, wiens onverflauwde scheppingskracht, afgezien van
enkele inzinkingen door de omstandigheden, de wereld verrijkt heeft
met een schat van ongeveer 620 werken van pure schoonheid, ver
vaardigd in een periode van nauwelijks dertig jaren. Als wonderkind
begonnen - hij componeerde en speelde reeds piano op zijn vijfde
jaar - heeft zich dit leven bewogen tussen vreugde en leed: de
zonnige, blijde, vreugdevolle Mozart op wie jaren lang het accent
gelegd werd, leeft in zijn wezen evenzeer als de met diepe levens
ernst geconfronteerde.
Dat leven is op rozen begonnen, doch met doornen geëindigd
En wie, als wij, wel eens de lange
weg naar het St. Marx Friedhof heeft
afgelegd, om de plek te zien waar
Mozart in een massagraf ligt en waar
slechts een eenvoudige steen getuigt
van hem, die de wereld muzikaal
geïnspireerd en bevrucht heef t, schaamt
zioh er over hoe armelijk eenzaam en
verlaten dit begenadigde mensenkind
ver ligt van een wereld, die thans in
alle glans en perfectie zijn wonder-
baarlijke scheppingen herdenkt: 200
Jaren na zijn geboorte
Maar wellicht is deze aardse plaats
ook niet belangrijk....
MOZARTS singulier muzikaal ta
lent is gestimuleerd door zijn
vader Leopold', zelf begaafd en
hoogstaand musicus, onderdirecteur
van de bisschoppelijke kapel te Salz
burg. Deze heeft met groot verant
woordelijkheidsgevoel niets nagelaten
zijn zoontje de muzikale opvoeding te
geven, die in overeenstemming was
met het verwonderlijke talent van de
kleine Wolfgang. Hij is in dit opzicht
een voorbeeld geweest voor menig
ouder. De jonge Mozart verbaasde
reeds op heel jeugdige leeftijd door
zijn ongewoon compositorisch vermo
gen en ook zijn pianistische kundig
heden waren zodanig, dat de vader in
1762 het besluit nam om met hem en
zijn oudste dochtertje Maria Anna,
kunstreizen te ondernemen. De kunst
reizen vormen een apart hoofdstuk in
Mozarts leven: eerst naar Miinohen,
dan naar Wenen, waar Keizer Frans I
Wolfgang met gunstbewijzen overlaad
de. De successen van beide kinderen
waren zodanig, dat meer kunstreizen
volgden, o.a. naar Parijs, Engeland
hier speelde Mozart voor de konink
lijke familie Nederland (o.a. Den
Haag, Haarlem, Utrecht) en voorts in
ontelbare andere plaatsen Mozart in
tussen steeds componerend.
In 1769, dus op 13 jarige leeftijd
reeds, men kan zich dit nauwelijks
voorstellen werd hij tot concert
meester van de aartsbisschop te Salz
burg benoemd. Spoedig daarop volgde
een reis met zijn vader naar Italië, die
in waarheid een triomftocht was.
Grote componisten van die tijd waren
verrukt over hem. onderscheidingen
vielen Mozart ten deel.
universeel Mozarts kunst is. Niet een
kunst, die vervalt ln excessen, maar
toch een, waarin vreugde en verdriet
herkenbaar en doorleefd zijn als uitin
gen van een gerijpte persoonlijkheid, een
gevoelig mens, aan wie, van Jongs af
aan als Goddelijke genade, de won
dervolle gave van het ware Kunste
naarschap ten deel gevallen was.
Mozart in zijn oneindig rijke mu
ziek te leren kennen, steeds dieper te
doorgronden. betekent een zeld
zame blijdschap, waarvoor het huidige
geslacht hem onuitsprekelijk dankbaar
mag zijn.
Hem zij deze dank op de dag, dat
wij dit schrijven 27 januari 1956
uit het diepste van het hart gebracht,
laten wij eindigen met Grilparzer3
prachtig gedicht, getiteld „An Mozart":
„Dem groszen Meister ln dem
Reich der Töne
Der nde zu wenig tat und
nle zu viel.
Der stets erreicht. nie überschritt
sein Ziel,
Das eins und einig immer war
das Schöne".
WtJ hebben het genie, dat „nooit
een noot teveel schreef", gelijk van
hem gezegd is, reeds te veel noten
gewijd!
Men beluis te re Mozarts échte no
ten!
U kunt, zelfs dit héle jaar lang,
daar niet genoeg van krijgen!
Mits ge de kunst verstaat en het
hart bezit, om ze te begrijpen en
in U op te nemen!
HET doorkijkje over de daken,
dat de foto deze week Laat
zien, is op zlohzelf eigenlijk
niet van een treffende schoonheid
Immers het onderwerp mag zeker
niet bijzonder artistiek genoemd
worden, ook is het niet een tafereel,
dat sterk tot onze verbeelding spre
ken zal en ons aan het mijmeren
zet. Wi) zien niets anders dan een
vrij willekeurig hoekje van een
stad, met schoorstenen en draden,
met zinken dakbedekking en met
aanbouwsels, die ln het oog van
een schoonheidscommissie wel nau
welijks genade zullen hebben kun
nen vinden.
Toch gaat van dit
onbetekenende door
kijkje een zekere
warmte uit, omdat
een helder licht dit
alles beschijnt. Wij
voelen haast hoe de
zon de gepleisterde
muren verwarmt, en
kunnen ons zonder
veel fantasie voor
stellen, hoe straks de
gesloten luiken ge
opend zullen worden
omdat iemand zich
eens even lekker in
de zon wil koesteren.
Wat daar achter al
die venstens zich af
speelt aan vreugde of
verdriet, vernemen
wij niet Maar allen
worden overschenen
door het heldere, weldadige licht.
Onze tijd is wars van zoetelijke
beeldspraak over het menselijk be
staan, zoals men over het algemeen
nuchtere eerlijkheid prefereert bo
ven wereldvreemde verheven be
spiegelingen.
Trouwens, de werkelijk groten
ook uit vroeger dagen, hebben al
tijd geweten van de grootheid én de
triestheid van het menselijk be
staan. Wie werkelijk onder de men
sen leefde, wist dat dikwijls het
venster niet te ruim was en het
uitzicht veelal beperkt bleef tot
daken met lelijke schoorstenen en
WOORD
VAN
BEZINNING
mensen wilde leven, wist van kleine
ramen, benauwde vertrekken en een
uiterst beperkt uitzicht in het leven
van heel veel mensen Maar zijn
scherp ziend oog zag nog verder,
hij wist dat wij mensen dikwijls
voor elkaar de behuizing benauwd
en kil en tot een gevangenis ma-
Het moderne leven helder zien
Een door en door ernstig levend
mens als Vincent van Gogh, die
door zijn brandende liefde tot zijn
medemensen,, steeds weer temidden
van en samen met ai de gewone
ken Naar licht in deze benauwd
heid. naar warmte in de grauwheid
hunkerde zijn hart van dag tot dag.
Van Gogh heeft veel nagedacht
over de triestheid van het moderne
leven.
Daarom kon hij ln één van zijn
vele ontroerende 'brieven aan zijn
broer schrijven: „Weet Je wat de
gevangenis doet verdwijnen? Elke
ernstige, diepe neiging vriend te
zijn, broeder zyn, liefhebben, dat
opent de gevangenis met soeve
reine macht, met zeer machtige be
tovering. Wie dat niet kent, blijft
ln de dood. Daar echter, waar de
smpathle ontstaat, ontstaat het le
ven. Dikwijls heet de gevangenis
ook vooroordeel, misverstand, nood
lottige onwetendheid, wantrouwen
of valse schaamte In een schilderij
oou ik iets willen zeggen, wat troos
tend is als muziek. Ik zou mannen
en vrouwen willen schilderen met
iets eeuwigs, waarvan vroeger de
stralenkrans het symbool was, en
dat wy nu zoeken ln het stralende
zelf.
Dat zijn troostende dingen: het
moderne leven helder zien, niette
genstaande zijn onvermijdelijke
triestheid
Van dat troostende licht over al
de gewone dingen des levens heeft
Vincent van Gogh willen getuigen,
zijn schilderijen zijn steeds weer ge
tuigenissen van dat stralende licht,
dat aan mensen in zorg en nood
een glans van eeuwigheid geeft
Het moderne leven
helder zien. Helder,
dat wil zeggen juist
zoals het is, vol men
selijke zorg en ver
driet. met een onver
mijdelijke triestheid,
met dikwijls veel ge
vangenissen en be
nauwdheid.
Maar helder ook in
deze zin, dat ontdekt
wordt dat ook dit ge
wone. zorglijke leven
zijn wonderlijke, naar
het licht toegekeerde
zijde heeft, omdat
ook in grauwheid en
benauwdheid 't licht
niet ophoudt te schij
nen met verhelde
rende en zuiverende
glans.
Mochten wij allen verstaan wat
het zeggen wil: hert moderne leven
helder zien.
Hert vraagt van ons een bereid
heid om het leven te zien, zoals het
ls, dikwijls veel grauwe muren, en
nauwe vensters. Maar het vraagt
ook om die openheid des harten,
die ondanks de onvermijdelijke
triestheid het heldere licht kan toe
laten, dat ons bevrijden en ver
troosten kan met een zeer mach
tige betovering.
Het moderne leven helder zien,
wat is het anders dan op nieuwe
moderne wijze gezegd, wat de
psalmdichter reeds wist: „In Uw
Licht zien wij het licht"?
Ds. 8. L. VERiHEUS.
Doopsgez. Prod. Leiden.
Oostenrijkse tekende leven van vorst, die zijn
jeugd in de Nederlanden doorbracht
Het jaar 1771 ziet Salzburg Mozart
weer terug, maar nog verschillende
malen gaat hij naar Italië, waar zijn
composities, w.o. opera's, grote aan
dacht trekken. Onenigheden met de
aartsbisschop van Salzburg Hierony-
mus, die weinig interesse voor muziek
had, noopten hem tot nieuwe reizen,
o.a naar Parijs, ditmaal alleen met
zijn moeder, die op 3 Juli 1778 over
leed. Weer in. Salzburg teruggekeerd,
leidden onenigheden met de aartsbis
schop tot zijn definitief ontslag te
Salzburg, waarop Mozart in München
gmg wonen. In 1782 trouwde hij Con-
stanze Weber, een problematische fi
guur, die in ieder geval de kunst van
het voeren van een huishouding slecht
verstond, waardoor Mozart met mate
riële zorgen te kampen kreeg
Negen Jaar is hij met Constanze ge
huwd geweest en niet minder dan elf
woningen heeft hy met haar in Wenen
betrokken, totdat de dood, tijdens het
componeren van zijn „Requiem" hem
overviel en zijn schamele en diep be
schamende begrafenis volgde, op weg
naar het armengraf, in barre sneeuw.
De man, die triomfen vierde, niet
alleen in de concertzaal, maar ook met
zijn honderden composities, waarvan
zijn opera's als „Die Entführung aus
dem Serail". „Cosi fan tutte", „Nozze
di Figaro", „Don Giovanni", „Die Zau-
berfiöte", zijn symfonieën, zijn kamer
muziekwerken en piano, en vioolcon
certen wel in de eerste plaats genoemd
mogen worden
Al deze werken hebben Mozart een
onvergelijkelijke ro<
ZIJ baanden nieuwe wegen in de
muziek, wegen, die ware Mozart
niet zo jong gestorven, wellicht
naar nóg schonere uitzichten, dan
waarmee hij de mensheid reeds deed
kennis maken, geleid zouden heb
ben Of Mozart echter te vroeg is
heengegaan, wie zal het beoordelen?
Feit is, dat zyn kunst, ondanks alle
geëxperimenteer van deze eeuw, met
alle erbarmelijke gevolgen van dien
of juist misschien dèArdoor opnieuw
aansluiting heeft gevonden met een
geslacht, dat 200 jaar na hem leeft.
Het belangrijkste ls, dat men tegen
woordig beseft, hóe veelomvattend, hóe
„De laatste ridder" en tevens een van
de leiders van opkomend Humanisme
(Van onze Weense correspondent)
Een goed jaar geleden maakte de bekende Oostenrijkse schrijfster
A. Leitich een tournee door Europa en bezocht toen ook ons land-
waar zij een aantal lezingen hield, o.a. in Den Haag en Amsterdam,
op uitnodiging van de vereniging NederlandOostenrijk.
Zij spreekt en schrijft bij voorkeur over het oude Oostenrijk en
vooral over Wenen, maar wie deze charmante „Wienerin" in haar
Biedermeier-woning opzoekt, bemerkt dat haar vaderlandsliefde niet
blind is. Zij blijkt een scherp oog te hebben en dikwijls oefent zij felle
kritiek uit op de Weners, op hun karakter en hun fouten. Maar des
ondanks blijft Wenen haar grote liefde en daarom heeft ze ook over
deze stad haar beste boeken geschreven.
Ofschoon ze eigenlijk onderwijzeres had moeten worden, ging ze
na het behalen van haar diploma dadelijk naar Amerika, eerst als
hulp in de huishouding en spoedig daarna als journaliste. Daar in de
Verenigde Staten ontdekte zij vooral haar liefde voor Oostenrijk. Na
haar eerste boeken, waaronder „die Wienerin", gepubliceerd te
hebben, werd zij opeens beroemd door haar belangrijkste werk
„Wiener Biedermeier".
De charme en de levendigheid, die van dit boek uitgaan- hebben
o.a. aanstekelijk gewerkt op „Weense rhapsodie". van onze landge
note A. Brugmans. die een intieme vriendin van mevrouw Leitich is.
Als voltooiing en afsluiting van „Bie
dermeier" liet zij twee boeken volgen,
eveneens rijk geïllustreerd, het ene over
Wenen in de Baroktyd (Vienna Glo-
riosa) en het tweede over het afster
vende Wenen aan de vooravond van de
eerste wereldoorlog i Verklungenes
Wien)
Onder de titel lrAugustissima" be
schreef zij het leven van Maria The-
resia, die zij niet alleen als vorstin
vereert, maar vooral ook als vrouw en
als moeder. Het is een mooie en le
zenswaardige biografie geworden
Haar jongste boek heet ,Der Kaiser
mit dem Granatapfel" 'uitgeverij
Hans Duik in Hamburgi en beschrijft
het leven en het werk van Keizer Ma-
ximillaan I, die vooral grote indruk op
haar maakte toen zij ons land en
Vlaanderen had bezocht
Het ls deze keizer geweest, die de
grondslag legde van de Oostenrijkse
monarchie, en die aan zijn kleinzoon
Karei V als erfenis een ryk achterliet,
waarin de zon niet onderging.
Dit boek is ook voor ons van bijzon
der belang, omdat Maximiliaan vrijwel
zijn gehele jeugd en zijn jongelingsja
ren in de Nederlanden heeft doorge
bracht. De sch ij's' tek i.t ,iem als
„de laatste ridder", ,oals hij reeds by
zijn leven werd genoemd, dus als de ty
pische overgangsfiguur, die bewust de
verbinding van Middeleeuwen en nieu
we tijd tot stand wist te brengen.
Van de ene kant was hij nog vervuld
van de ridderlijke idealen uit de Mid
deleeuwen en trad hij op als een man
van goede smaak, van hoofse manieren
en van ridderlijke trouw, maar aan de
andere kant speelde hij een leidende
rol In het opkomende Humanisme,
want hij was de schrijver van drie be
kende boeken, die hij bovendien door
grote kunstenaars vooral door Dii-
rer liet illustreren.
Tevens was hij de oprichter van een
modern staand leger zonder huursol-.
daten en legde hij de grondslag voor
een soort moderne Rekenkamer,Waar
voor hij zich de gegevens uit de Neder
landen liet bezorgen
Hij aanbad eerste vrouw,
Maria van Bourgondië
Ofschoon hij in ons land, en vooral
ln Vlaanderen, grote teleurstellingen
beleefde, hield hij van de Nederlanden
en die liefde deelde hy met zyn eerste
vrouw, Maria van Bourgondië, die hij
aanbad en die hij nooit kon vergeten.
Hoezeer hij ln staat was zijn ge
dachten, en vooral zijn gevoelens, on
der woorden te brengen, blijkt uit de
beschrijving, die hij van Maria heeft
gegeven kort na de eerste kennisma
king: „Ik heb een schone, vrome en
deugdzame vrouw en ben God daar
dankbaar voor. Zij ls sneeuwwit, heeft
bruine haren, een kleine neus (Nasi),
een klein hoofd en gelaat Haar ogen
zijn bruin met een grijze tint, mooi en
helder, het onderste ooglid hangt iets
naar omlaag alsof ze net geslapen
heeft, maar men ziet er niet veel van
Het ls een veel mooier meisje dan Ik
ooit heb gezien en ze ls vrolijk".
Zo lang hij leeft, zal dat neusje (Nasi)
hem blijven betoveren en wanneer Ma
ria sterft, is hy niet te troosten Ook
in dit boek leren wij deze held als mens
kennen, als een man, die weliswaar
tweederde van zyn tyd aan oorlogvoe
ren, geldzorgen en administratie moest
besteden, maar die toch mens en mae-
cenas weert te biyven
Landvoogdes Margaretha
was zijn dochter
Afgezien van zijn vrouw Maria be
leeft hy de grootste voldoening aan
zijn dochter Margaretha van Oosten
rijk, die jarenlang landvoogdes van de
Nederlanden ls geweest en die zoveel
van hem hield, dat zij hem „Le bon
père Maxi" mocht noemen. Heel dit
rijke leven voi wederwaardigheden be
schrijft ons mevr. Leitich in een stijl,
die ons, moderne mensen, aanspreekt.
Zonder een schijn van vakgeleerdheid
wijst ze ons de weg in die gecompli
ceerde geschiedenis en weet ze onze
aandacht gespannen te houden door,
evenals in een film, op het gebeurde
terug te komen of er op vooruit te lo
pen. Bovendien beschrijft ze de grote
persoonlijkheden uit het verleden als
mensen zoals wy, levend in omstandig
heden, die aan de onze herinneren.
Daarom laat ze de deelnemers aan een
toernooi in „sportdress" optreden, de
kroniekschrijvers noemt ze reporters,
een huwelijk aan het hof Hjkt op een
modeshow, de hofschilders zijn tevens
regisseurs van de feestelijkheden en de
voortdurende spanning tussen Frank
rijk en Bourgondië is niets anders dan
een koode oorlog!
Harder en wreder
Maar de grote verschillen worden
niet verdoezeld. In deze tyd van een
hoge en verfijnde beschaving, waarin
schryvers als Erasmus en schilders als
de gebroeders Van Eyck, Rogier van de
Weyden, Hans Memling en Dürer be
roemd waren, schynen de mensen
niet alleen het gewone volk, maar ook
koningen en keizers harder en wre
der te zijn geweest. Hiermee willen we
niet beweren, dat onze tyd zachtzin
niger zou zyn geworden. Alleen hebben
wij onze onmenselijkheid achter prik
keldraad en gevangenismuren verbor
gen gehouden, terwyi men toenmaals
openiyi voor zijn wreedheid uitkwam.
Wanneer er mensen werden gevie
rendeeld, kwam een hele stad naar
deze marteling kijken Maximiliaan
zelf werd 105 dagen lang in Brugge ge
vangen gehouden en had toen slechts
één verzoek, namelijk of hy zyn eigen
kok mocht behouden, omdat hy bang
was voor gifmengers. Wanneer zyn
eerste vrouw is gestorven, komen niet
alleen al zyn provincies, maar zelfs
zyn kinderen onder de curatele van
buitenstaanders en krijgt hy ze nage
noeg nooit te zien.
„Gelukkig Oostenrijk"
Maar intussen had ook hy, die zelf
door zyn huwelijk met Maria ryk en
machtig was geworden, de weg gevon
den om zyn gebied uit te breiden, niet
zozeer door oorlogen als wel door zyn
kinderen goed uit te huweiyken
Uit deae vreedzame politiek ls de be
kende spreuk ontstaan: „Tu fellx
Austria nube', dus van het gelukkige
Oostenryk, dat door huwelijken groot
is geworden
Daarom droeg Maximiliaan ook de
granaatappel ln zyn hand als symbool
van het ene keizerryk met het grote
aantal ryksdelen Daarby bleef hy een
echte Oostenryker, die maar doorwor
stelt om over zyn eeuwige geldzorgen
heen te komen en die aan de andere
kant toch zyn geslacht voortzette met
dat karakteristieke kenteken van de
vooruitspringende kin, die zich to van
daag toe als de „Habsburgse kin"
heeft weten te handhaven.
Ondanks die voortdurende geldzor
gen liet hy al jaren van tevoren voor
zichzelf in Innsbruck een gramonu-
mern optrekken, dat een hele kerk
vulde en dat ln zyn kolossale compo
sitie vrywel door niets wordt overtrof
fen. Hier ligt namelyk de keizer hoog
op een praalbed opgebaard, omgeven
door 28 levensgrote beelden in brons!
Toch stierf hy ln Wiener Neustadt,
werd ln de hoofdkerk aldaar bygezet,
terwyi het praalgraf in Innsbruck
bleef.
Toen hy stierf, luidden er veel klok
ken en er waren veel mensen, die
weenden. Maximiliaan had in zyn tes
tament ook de armen bedacht, maar
sociale hervormingen had hjj niet In
het leven geroepen, omdat dit woord
en deze zaak toenmaals nog onbekend
waren. Maar aan het volk heeft hy
iets anders gegeven: „een goed voor
beeld en de herinnering aan een per
soon, waaraan fantasie en hart zich
konden ontvlammen".
Met deze woorden sluit deze bloeien
de levensbeschryvlng, die tevens een
waardig monument is geworden voor
„de keizer met de granaatappel".
