Charles Dickens en het Engelse
Kerstfeest zijn onafscheidelijk
DE KREET
IN DE KERSTNACHT
ZATERDAG 24 DECEMBER
KERSTNUMMER 1955
De Apostel van het Kerstfeest
Zijn Kerstliedveroverde de ganse mensheid
Nog dwalen zijn figuren door Londen
Een ware geschiedenis uit de
oerwouden van Achter-Indië
(Van onze Londense correspondent)
MEN kan in de Kersttijd een oude
diligence door Londen zien rij
den, getrokken door een dubbel
span paarden en er binnenin en er bo
venop een aantal bekende figuren uit
één van Diokens beroemde Kerstver
halen. Zij verzamelen speelgoed en an
dere geschenken voor de Londense
kinderziekenhuizen
De Engelsen hebben een zwak voor
het verleden en koesteren alles, dat
daarmee verband houdt. Maar voor de
onsterfelijke figuur van Charles Di
ckens bezitten zy een waarlyke ver
ering. Daarvan getuigt o.a. het Di
ckens Genootschap met zijn zestig af
delingen in Engeland, Schotland, Aus
tralië. Canada, Nieuw Zeeland en de
Ver. Staten.
Deze unieke organisatie stelt zioh
ten doel om een vriendschapsband te
smeden tussen alle bewonderaars van
Charles Dickens, de meester van de
humor en van het medegevoel met al
len, die getroffen werden door maat
schappelijk leed. Het Genootschap
laat het niet bij passieve liefde voor
Dickens's boeken, maar streeft tevens
naar opheffing van sociale wantoe
standen in onze tijd, toestanden
opheffing van sociale wantoestanden
welke ongetwijfeld Dickens' veront
waardiging zouden hebben gewekt.
Men wil trachten alles te doen om ar
men en verdrukten te helpen, geheel
overeenkomstig Dickens' bedoelingen.
Lezingen over de schrijver worden ge
durende het winterseizoen alom ge
houden en in de zomer worden toch
ten ondernomen naar plaatsen, welke
met Dickens verband houden. Vorige
Kerstmis werd er in Londen een bui
tengewoon belangwekkende Dickens-
tentoonstelling ingericht, waar brie
ven, manuscripten en allerlei voorwer
pen, welke een rol in zijn leven had
den gespeeld, waren bijeengebracht.
Dickens zat er zelf aan een schrijfta
fel, een natuurgetrouwe wasfiguur, tij
dens zijn leven vervaardigd. Om hem
heen geschaard: charmante poppen,
hoofdpersonen uit zijn werken verbeel
dend.
DIT jaar wordt Londen opnieuw
aan Dickens herinnerd door een
tentoonstelling van historisch ge
worden poppenhuizen, afkomstig uit
tal van landen. Er zijn ook inzendin
gen uit het Rijksmuseum te Amster
dam en het Centraal Museum te
Utrecht. In een van zijn Kerstboeken
„The Cricket on the Hearth" (De kre
kel op de haard) geeft Dickens een sa
tirieke beschrijving van poppen en
poppenhuizen van allerlei rangen en
standen! De krekel uit de titel is een
oud gelukbrengend symbool.
Kerstmis en Charles Dickens beho
ren bij elkaar. Terecht wordt Enge-
lands grootste ron^nschrijver de
„Apostel van het Kerstfeest" genoemd.
Hy heeft namelijk krachtig bygedra-
gen tot de herleving van de Kerstvie
ring in de materialistische tyd, waar
in hij leefde, toen de zin van barm
hartigheid dreigde verloren te gaan.
Zijn beroemdste Kerstverhaal is „A
Christmas Carol" (een Kerstlied), dat
enkele dagen vóór Kerstmis 1843 het
licht zag en dat aan millioenen de
boodschap van naastenliefde bracht.
Het is een sprookje voor volwassenen
zo goed als voor de jeugd. Dit was het
begin van een hele serie Kerstboeken,
zoals „The Chimes", „The battle of
Life" en „The haunted man". Ook in
andere werken, met name in de „Pick
wick Papers" roept Diokens op onver-
geiykelyke wyze de magie van het
Kerstfeest op.
Dickens schreef zyn Kerstverhalen
met de volle warmte van zyn hart en
zijn geloof in het goede. Daarom wer
den zyn figuren onsterfelyke symbo
len. die ln Kersttijd sterker dan ooit
leven.
zyn „Christmas Carol" schreef Dic
kens met al zijn uitbundigheid en
geestdrift. Men geniet er van zyn
scherp waarnemingsvermogen. zyn
diep gevoel en mededogen.
IN 1831 zocht de 21-jarige charman
te en veelbelovende Dickens een
onderwerp om zyn medeleven uit
te drukken met de armen en onterf
den. Zyn eigen moeiiyke jeugd was
achter de rug. Zyn eerste romans had
den hem reeds een klein fortuin opge
leverd. Maar het leed der anderen liet
hem niet met rust. Want in Engeland
heerste grote nood Het was de pe
riode van de industriële revolutie,
toen de stoommachine haar intrede
had gedaan in de grote steden. De ar
beiders werkten twaalf uur per dag of
langer. Kinderarbeid was algemeen.
Kleuters van zes gingen de fabriek of
de myn in. De regering trok zich in
die dagen van het lot van deze onge-
lukkigen niets aan, omdat volgens de
toen heersende opvatting de economi
sche wetten hun loop moesten hebben
Met. sentimenten hield men zich in
deze narde tijd niet op. Dickens laat
het zeggen door de af schuw elyke
Gradgrind: „Gevoelens zyn slechts
dromen!" Volgens Dickens zelf waren
overigens juist de gevoelens het voor
naamste. Hy dwaalde door de armen-
buurten en nam de ellende waar, die
hij uit eigen ervaring reeds kende
Toen hij nog een knaap van tien was.
moest hy voor het ouderlijke gezin
zorgen, omdat zijn vader wegens schul
den de gevangenis inging Hij moest
zijn studie aan kant zetten en gaan
werken in een wasfabriek, waar hy
grote vernederingen onderging. Van
toen af besefte hij. dat kinderen het
zwaarst onder leed 'gebukt gingen. Hy
wist ook dat het zyn taak zou worden
om de ogen van een hardvochtige we
reld te openen. Het lag niet in zyn
aard om zware theorieën te gaan ver
kondigen of de revolutie uit te roepen
Hij wilde broederschap prediken en
vooral dat de goedheid naar de kinde
ren zou uitstralen en hij schiep figu
ren. die deze gedachte in werkelykheid
omzetten De meest ideale figuur, die
Dickens' filosofie vertolkte, bestond
eigenlyk al. Het was niemand minder
dan de legendarische Santa Claus,
Sinterklaas, die hier Vader Kerstmis
heet en die geen bisschop is. Hy komt
met slee en rendier uit het hoge
Noorden.
Hier had Dickens een aanknopings
punt voor zyn gevoel. Want tenminste
eens per jaar heerste er in Engeland
de Kerstmisgeest. Iedereen werd dan
door edelmoedigheid bewogen, zelfs de
grootste gierigaard. Kerstmis was
vooral een feest van de hoop op het
licht, dat na de win terduisternis zou
weerkeren, en op betere tyden, die
eens zouden aanbreken.
Dickens maakte altijd lange wande
lingen door de straten van Londen,
vooral als Kerstmis naderde en de
winkels hun overvloed toonden.
De grootste indruk maakten niet op
hem de vette ganzen en al het andere
heerljjks in de uitstallingen, maar de
gelukkige gezichten van de mensen,
die zich er op verheugden anderen
met hun geschenken, hoe klein ook,
gelukkig te maken De zelfzucht scheen
te zyn weggevaagd, al was het maar
voor enkele dagen. Niemand voelde
dat sterker dan Dickens, die dit gebrek
aan morele waarden hekelde en een
schynbaar door buitenmenselyke fac
toren beheerst industrieel systeem.
Dickens kon een dergelijke harde
wereld met aanvaarden. Hij wilde ter
gelegenheid van het naderende Kerst
feest aan duizenden de boodschap van
de naastenliefde brengen.
DICKENS kende de vele Kerstle
genden, die in Engeland de ron
de deden.
Volgens één ervan keerden in de ge
heimzinnige Kerstnacht de geesten
van de doden naar de aarde terug om
tot de levenden te spreken. In een
flits zag Dickens wat hem te doen
stond. Hy moest een geest scheppen
van een man, die tydens zyn leven
een vrek was geweest, en die de har-
„Ja, sahib (mijnheer)", had de In
diase bediende gezegd, „zo was de ge
schiedenis van Angkor, zoals ze ons
werd overgeleverd door een Christen,
een der weinige Christenen, die in
Angkor vertoefden, toen de 'stad on
dergingHij was gekomen uit
China, waar toen veel mensen geloof
den in het Kruis".
Inderdaad, overwoog ik, reeds vóór
het jaar 1000 brachten ondernemende
monniken het Christendom naar Chi
na en sloeg het daar wortel.
DE MOORD OP KERSTAVOND
„Sahib, die Christen-Chinees was
een heilig man. Waar hij ging, deins
den de woeste Siamese soldaten terug
Hij glimlachte en zegende hen en ging
zyns weegs, vier dagen na Angkor's
val vond hij de dood. Een Siamees
hoofdman sloeg hem in dronkenschap
het hoofd van de romp. Ja, Sahib.
toen spoot een bloedstraal ten hemel
en een vreselijke kreet weerklonk. De
Siamese moordenaar viel dood aan de
voeten van zyn slachtoffer neer
Maar de geest van die Christen-Chi-
de mensen thans de les zou lezen en
zou bekeren tot goedheid en naasten
liefde. Zo ontstond de weerzinwekken
de Ebenhaezer Scrooge, een oude za
kenman. die alleen maar aan geld
denkt en wie ledereen haat.
zyn bediende Bob Cratohit durft
hem geen penny loonsverhoging of een
dag vacantie te vragen, zelfs niet een
vrye Kerstavond. Als zyn neef hem ge
lukkig Kerstfeest komt wensen, wordt
hy door Scrooge afgesnauwd. Scrooge
had een compagnon Marley, die even
hard was als hy. Maar Marley was
dood" zo dood als een deurspyker",
zegt Dickens.
Scrooge zit op Kerstavond alleen in
zyn kale kamer, maar de geest van
Marley spookt rond door het huis.
Scrooge gelooft niet aan geesten.
Maar hy twijfelt, als hy zyn vroegere
compagnon herkent, die in ketenen en
in een spookachtig licht rondwaart. Hy
is gekomen om Scrooge te vrijwaren
voor zyn eigen lot. Doch Scrooge be
grijpt niet waarom Marley, die toch
een fatsoenlyk zakenman was, ver
doemd is.
Marley maakt hem duideiyk wat
het doel van him zaken behoorde ge
weest te zijn. Niet geld, doch mense
lijkheid. verdraagzaamheid en goede
wil! Dan kondigt hy de bevende
Scrooge aan dat deze bezocht zal wor
den door drie geesten, die hem een
laatste kans zullen geven.
De eerste geest laat met lang op
zich wachten. Het is de geest van
voorbye Kerstfeesten. Hy neemt
Scrooge mee naar het huls, waar deze
zyn jeugd heeft doorgebracht. De vrek
wordt door pynlyke herinneringen ge
kweld. Hij ziet een eenzame schooljon
gen, zonder gezin en zonder vrienden.
Hy herinnert zich, dat hy deze onge
lukkige knaap was Plotseling denkt
hy aan andere kinderen, die gekomen
waren om voor zyn woning Kerstlie
deren te zingen en die hy had wegge
jaagd. Hy heeft thans berouw. ,Ik
had hen iets moeten geven", zegt hy,
maar het is te laat.
nees is gebleven en kluizenaars uit de
streek hier hebben van hem het relaas
van Angkor's glorie en verval verno
menvrome mannen die kluize
naars, Sahib, .En, Sahib, die moord
vond plaats op de dag vóór de Chris
tenen hun grote feest vieren
„Dus vandaag. Kassi?", merkte ik op,
„vandaag is het immers 24 December
en de dag vóór Kerstmis".
DE GESCHIEDENIS HERHAALT
ZICH
„Sahib heeft geiyk, daarom vertelde
lk Sahib dit verhaal, nu we zijn bij
Angkor, by de resten van die stad..
en vanavond om 12 uur gaat het won
der weer gebeuren, want dan sterft de
Chinese Christen opnieuw en zijn
bloed spuit ten hemel en zyn vrese
lijke kreet wordt gehoord.daar.
ln het bos.. en Kassi wees met
zyn vinger in de richting van de dich
te bospartyen, die op en om de ruines
van Angkor zyn. Als een lyfcwade
Ja, Kassi had gelyk. We waren ge
tweeën naar Angkor gereisd, naar de
De tweede geest ls de geest van het
tegenwoordige Kerstfeest. Het is een
vrolyke, goedmoedige geest. Hy leidt
Scrooge door de straten vol met een
opgewekte menigte, naar het huis van
Bob Cratchit, zijn slecht betaalde be
diende. Tot grote verrassing van
Scrooge blykt, dat Cratchit ondanks
zyn geringe verdiensten toch in staat
bleek een Kerstgans te kopen. Het ge
zin Cratchit zit te smullen van het
Kerstmaal. De pruimenpudding. om
spoeld door de blauwe vlammetjes van
de punch, ontbreekt evenmin. Ook by
zijn arme neef. die hy vervolgens be
zoekt, is de feestvreugde in volle gang.
Scrooge aanschouwt het liefdesgeluk,
dat hem volkomen vreemd is.
De derde geest, die van het toekom
stige Kerstfeest, confronteert hem
met een lijk, waarvan het gelaat door
een doek is bedekt. Het is het lichaam
van iemand, die niemand heeft lief
gehad en om wie niemand zich be
kommert. Er zyn geen bloemen en
vreemden maken ruzie over de verde
ling van geld en bezit, dat de dode
niet naar het hiernamaals heeft kirn-
gehelmzinnlge ruïnenstad ln de dichte
jungle van Achter-Indië. Het hotel
Angkor-les-Ruïnes" had ons onder
dak verschaft. Des daags hadden we
gedwaald door die verloren wereld.
ALS EEN HEIRLEGER
POLYPEN.
Eeuwen lang had „De Stad" geslui
merd ln het oerbos, toen blanke han
den ln de vorige eeuw voorzichtig het
doodskleed begonnen op te lichten en
Angkor aan algehele ondergang en
vergetelheid ontrukten. Grote grauwe
misvormde steenklompen restten en
resten van die oude stad, welker ge
heimen door het oerbos zyn verslon
den of omsluierd. Zovele overbiyfselen
van een waarlijk gulden tijd, die stuk
voor stuk werden ontrukt aan de on
tembare, alles overweldigende groei
kracht en groen$ wals der tropenge-
wassen. Bomen, struiken en planton
voltooiden het vernielingswerk der
Siamese horden van weleer. Als een
heirleger polypen met ontelbare vang
armen vielen de bossen Angkor aan
en verstikten zijn glorie en historie ln
een dodelyke omhelzing.
DRUKKENDE ATMOSFEER
Drukkend was de atmosfeer die dag
vóór Kerstmis 1930 in het Angkorse
oerbos. Ook toen hing er een schaduw
van ondergang om de ruïnes en de ter
aarde gestorte beelden, ook toen bra
ken slechts felgekleurde vlinders en
wegvliedende apen de monotonie en
de sombere rust der klam-vochtige,
zwart-groene bossen. Vreemd stonden
daar in die omgeving, midden ln die
hete. broeikasachtige omgeving de ko
lossale steenklompen, vol laohende
Boeddhareliefs, versierd met fantas
tische dansmotieven en bizarre figu
ren.
Tiegen zonsondergang verlieten we
de ruïnecomplexen en we gingen naar
het hoteL Spookachtige schaduwen
slopen door de nissen en gangen der
tempelresten, als maakten zij zioh ge
reed voor hun nachtelijk bedryf.
Traag drentelden enige in fel-gele op
perkleden gestoken Boeddhistische
monniken over de hoofdopgang tot de
ruines. Machtig lagen de massale to
rens voor mij. Het was of de geest der
ruïnes ontwaakte uit zijn dageiykse
slaap. De zon neeg ter kimme. Een
vimder, even fel van kleur als de ge
waden der monniken, wiekte weg
HET VOORSPEL
Kerstavond. Het is met druk ln het
Franse hotel. Herinnering aan Euro
pese Kerstvieringen brengt de weinige
gasten tot elkaar en maakt de stem
ming weemoedig. Wij zitten byeen en
praten. Van verre klinkt eentonige in
heemse muziek, klagend en slepend
nen meenemen. De eeuwige verdoeme
nis wacht hem.
Dan voert de geest hem naar het
graf en tot zijn ontzetting ontwaart
Scrooge zyn eigen naam op de steen!
Hy valt op de knieën en zweert plech
tig dat hy zijn leven zal veranderen.
Maar is er nog tijd? Om aan zyn lat
te ontkomen belooft hij dat hij van
het hele jaar een lang Kerstfeest zal
maken om zyn fouten uit te wissen.
De geest verdwijnt en Scrooge bevindt
zich in zyn bed en hy leeft! Hy weet
niet of het een droom geweest is erf
niet, maar hij heeft de les begrepen en
begint dadeiyk zyn leven te beteren.
Hy koopt geschenken, spijs en drank
en stuurt ze naar Cratohit. Op straat
roept hij tot de voorbygangers „Vro-
lyk Kerstfeest!" Nooit heeft hy zich zo
gelukkig gevoeld. In de middag loopt
hy aan by zijn neef. Diens kinderen
vragen wie die man ls. „Ik ben het,
jullie oom Scrooge". Hy komt by hen
dineren en wordt meteen met open ar
men ontvangen. De volgende morgen
op kantoor verhoogt hy het salaris
van Bob Cratchit, die zyn oren niet
ln de nacht, met fel opwierpende to
nen, die als schrille dissonanten weg
sterven over de sombere ruïne bossen.
Beklemming. Kerstavond in Angkor.
Tegen tien uur komt Kassi. Hij zegt»
„Sahib, straks gaat het gebeuren. Sa
hib wil avontuur? Kassi meedoen
Ik herinner mij zijn verhaal over Ang
kor's verwoesting, over die Chinese
Christen ook: Ik fcyk om mij heen,
„Uitstekend. Kassi. we gaan Kas
si glimlacht tevreden. .Sahib. Kassi
vriend-landsman gevonden, die weet
weg en wil weg wyzenmaar Sahib
pistool meenemen, Kassi en vriend-
landsman mesIk glimlach op
nieuw, maar doe Kassi het genoegen,
een revolver bij me te steken Dan
gaan we.
GEHEIMZINNIGE TOCHT
Een honderd) meter buiten het hotel
wacht Kassi's „vriend-landsman" op
ons. Hy groet geruisloos en stapt ge
ruisloos voor ons uit. Iets ten Oosten
van het hoofdcomplex duiken we het
bos in. Ik loop in het midden, Kassi
iets achter mij. Geen woord wordt ge
sproken. Grauwe schaduwen vlieden
weg bij onze nadering. Vreemde, nauw
hoorbare geluiden vang ik op. Even
blyf ik staan. Kassi tikt me op de
schouder. Doorlopen, betekent dit. Ik
loop door. Ver weg klinkt een schreeuw
dan een dof gebrul. Ik sta stokstyf.
Kassi fluistert: Karbauwtijger
vérEn we lopen door. Na een
half uur komen we op een plek, waar
de boomgroei niet dicht is. In het
midden staat een reusachtig Boeddha
beeld, wel vier meter hoog. Eenzaam
symbool van vervallen roem, symbool
ook van onverstoorbare ru6t en gela
tenheid, staat het daar ln die met ge
varen en geheimzinnige wezens gela
den tropennacht.
Kassi en zijn landgenoot spreken in
gebaren. Dan tikt Kassi mij weer op
de schouder. Wy gaan verder. Lang
zaam nu. telkens houden wy stil. Eens
klaps. alsof het opdook uit het niets,
passeert een groot beest ons rakelings.
Kassi omklemt mijn pols. als hy be
merkt, dat ik mijn revolver wil gry-
pen „Sahib", prevelt hy. „niet schiet,
geest is in de buurt, dier is bang,
dier valt niet aan, dier loopt weg....
Ik herstel mij. Kerstavond! Een on
deelbaar ogenblik haal ik my het beeld
van een brandende Kerstboom en van
sneeuw en ys voor de geest. Hoor ik
Kerkklokken luiden?.... „Sahib!" Het
klinkt ditmaal byna als een bevel. Ik
blijf staan. Kassi's vriend is weggegle
den in het oerbos. Geen geruis ver
raadt, waar hij zich bevindt. Kassi be
duidt my, op mijn hurken te gaan zit
ten. Fluistert dan: „Mooi avontuur,
Sahib... ik knik
Een rauwe kreet verscheurt plotse
ling de dodelijk-beklemmende stilte
van de nacht Kassi legt zich geruis
loos plat op de buik. Ik ook. Hier is
Kassi de man, die het weet., en dus
de baas. „Wat was dat?", fluister ik.
Kassi zwygt Luistert intens Geen
minuut later is onze derde man terug.
Hij maakt een vingergebaar tegen
Kassi. Dan gaan we weg. snel en soe
pel. Automatisch neem ik de manier
van lopen en bewegen mijner bruine
vrienden over.
Als wy een kwartier later biyven
staan, vertelt Kassi's vriend-landsman
ons, wat er te doen is. In een wyde
boog om de plek in het bos gaan. waar
de grote Boeddha staat Want daar
zal het gebeuren. Een kluizenaar
„zyn er meer mensen dan wij in het
bos?", vraag ik en Kassi glimlacht:
Heilige kluizenaars moeten in bos zijn
om geest te zien, maar Sahib ziet klui-
'enaar niet. kluizenaar ziet Sahib wel
°n vriend-landsman vertelt kluizenaar
wie Sahib is.goede Sahib" heeft
hem meegedeeld, dat op die plek de
geest zal verschynen.
En zo gaan we verder, eerst weg
van de plek met de Boeddha, dan in
nauwer wordende kringen er om heen.
..Spoor missen.geest niet alles we
ten." licht Kassi deze manoeuvre toe.
HET WONDER IN DE
KERSTNACHT
Het ls kwart voor twaalven gewor-
len. als Kassi's landgenoot het sein
Glimlachend dromend staat
midden in het oerwoud een reus
achtig Boeddha-beeld
Oude diligence in Londen.
kan geloven, zyn hele leven zou
Scrooge trouw bleven aan de geeet,
van het Kerstfeest. Het monster was
gered.
DIT was Dickens' eerste Kerstver
haal. Hy legde er al de warmte
van zyn gemoed in. Dezer dagen
bladerden wy door het originele ma
nuscript, dat met spitse letters dicht
opeengedrongen is geschreven. Men
voelde hoe Dickens met felheid en
hartstocht zijn pleidooi voor de goe-
dertierendheid had neergepend.
Het verhaal was enkele weken voor
Kerstmis van het jaar 1843 gereed.
Zelf gaf hy daarop, bevrijd van de
druk, een klaterend Kerstfeest, van
zeldzame uitbundigheid, waar allerlei
literaire beroemdheden zyn gast wa
ren
De Idealistische boodschap, die
Dicken6 wilde brengen, was dat het
geluk van anderen ons gelukkig maakt.
geeft om niet verder te gaan. Een vaag
sohynsel van de maan heeft het oer
bos iets van zyn donkerheid ontno
men en heel even zie ik door de bomen
de contouren van een reusachtige
steenklomp. Dat moet onze Boeddha
zyn, overweeg ik. Myn metgezellen
zeggen niets. Een enkele maal wisse
len zy een vraag of een gedachte met
enige, voor mij onbegrijpelyke geba
ren Wel besef ik. dat zy gespannen
luisteren en kijken naar alles, wat
maar hoorbaar oi waarneembaar is.
En hoorbaar en zichtbaar wordt er
allengs meer. Langs ons heen sluip-
glyden donkere schaduwen; ik ont
waar enige dieren en twee mannen,
die zich heel langzaam in de richting
van het beeld begeven.. Eensklaps
raakt Kassi mij aan en wijst in de
richting van de Stenen Reus. Ja, ik
bedrieg my niethet is, alsof een
blauwachtige lichtschyn over het
beeld hangt. Vrij scherp zie ik het nu
temidden der bomen. Ik onderscheid
ook twee gehurkte menselijke figuren
aan de voeten van het beeld, en voorts
enige dieren, die roerloos als in de ban
van een tovenaar, bij het beeld staan.
Een vreemd gevoel komt over my:
angst ls het niet, maar een gevoel van
onmacht, van gedoemd te zijn om te
aanschouwen en niet weg te kunnen
gaan
Hei blauwachtige schijnsel wordt
sterker en het lijkt alsof er een ele
ment van leven komt in de stenen ge
laatstrekken van het Beeld. Gespan
nen en gebannen zie ik toe. Kassi en
zyn vriend zfjin eveneens roerloos en
staren, staren.
Dan snerpt een huiveringwekkende
kreet door de nacht en een rode
lichtstraal spuit uit het hoofd van
het beeld ten hemel.
De belde mannen aan de voeten van
het beeld verheffen zich en strekken
de armen ten hemel. De dieren janken
en brullen schor. Ontzet, getroffen tot
in merg en been, aanschouw ik dit
alles. Hoe lang het duurt, weet ik
nietmaar allengs wordt het licht
schijnsel zwakker en de blauwige gloed
legt zich weer over het gelaat van de
Stenen Kolos. De beide mannen
..Kluizenaars, vrome zielen, Sahib", zei
Kassi later blijven by het beeld
staan met ten hemel geheven armen.
Dan zegt Kassi: „Sahib, tydnu
alleen voor vrome mannen schouw
spel" en we gaan terug eerst be
hoedzaam, dan in sneller tempo, maar
niet pratend, ieder onzer verzonken
in gedachten en herinneringen aan dat
wonder, aan dat onuitsprekelijke, aan
grijpende wonder ln de tropische
Kerstnacht by de oerwoudruïnes van
Angkor, van „De Stad"
SLOTACCOORD
„Ja, Sahib", zei Kassi, en hy glim
lachte weer als gewooniyk, „zo was de
geschiedenis In Angkor, en geschie
denis leeft en geest leeft ook. Sa
hib nu geest gezien, want vrome klui
zenaar vond het goed. als Sahib
alleen gegaan, geest of diergeesten
Sahib vernietigd en Sahib niet naar
hotel en naar Kerstboom
Inderdaad, in het hotel 6tond een
Kerstboom. Er zou des nachts ook
Kerstfeest worden gevierd naar Wes
terse trant. Stil keek ik eerst naar
myn trouwe Kassi. toen naar zyn
„vriend-landsman" En alsof deze
myn gedachten raadde, sprak hy zacht
en snel met Kassi. En Kassi zei „Sa
hib. vriend-landsman vraagt om groce
eer Sahib by hem Kerstfeest vieren.''
Ik stemde toe, en ln die tropische
behulzinge van „vriend-landsman"
bracht ik verder de Kerstnacht door.
Ik hoorde verhalen over het oerwoud
en over vrome mannen en wondere
geesten en krachten, die ik vroeger
nooit zou hebben geloofd, maar die ik
na myn Kerstavontuur in het oer
woud van Achter-Indië met eraagte
beluisterde. met graagte, omdat ix
de overtuiging gekregen had, aat er
tussen Hemel en Aarde veel dingen
zyn, waarvan wy maar heel weinig" of
helemaal niet* weten, laat staan, dat
wy ze zouden kunnen verklaren of be
grijpen.
(Nadruk verboden)
Eeuwen geleden was het land, dat thans als Indo-China deel
uitmaakt van het Franse rijk, het kerngebied van een machtige staat,
welks heersers hun gezag konden doen gelden tot op Sumatra en de
Philippijnen. De hoofdstad van die staat heette Angkor, hetwelk toen
in de taal des lands betekende „DE STAD". En inderdaad, Angkor
was „de" stad bij uitnemendheid, een brandpunt van handel en cul
tuur, van politiek en godsdienst Tempelcomplexen van vele vier
kante kilometers oppervlakte lagen bij, deels in „De Stad". Vrome en
geleerde mannen woonden, werkten en mijmerden er.
Uit alle streken van Oost- en Zuid-Oost-Azië togen de mensen
naar Angkor om er handel te drijven, te leren of eer te bewijzen aan
de groten des lands. Groot was de verdraagzaamheid in Angkor.
Boeddhisten, Confucianisten, Heidenen en Christenen rtiochten er vrij
verkeren. Chinezen en Maleiers, Voor-Indiërs en Tibetanen, Bur-
mezen en Nepalezen bewogen zich in de straten, die met hun kleurige
rijk-gesorteerde winkels een indruk gaven van de welstand en de vele
buitenlandse relaties des lands. Er was een machtig leger om „De
Stad" te beschermen tegen alle buurstaten.
Op den duur wekten Angkor's macht en aanzien, schatten en
schoonheid de naijver op van anderen. Uit Siam kwamen wilde stoot
troepen met strijdolifanten naar Angkor. Zij veroverden de stad, ver
nielden de tempels en paleizen, doodden duizenden me_- n en
voerden er tienduizenden weg in slavernij. Angkor zelf werd een
prooi van het oerwoud, dat de eens zo machtige stad als een zwart
groene lijkwade ging bedekken.
