Nederlandse Vlasindustrie wordt
belangrijk gerationaliseerd
Doel: productie verhoging en
prijsverlaging
In 1954 bedroeg de exportwaarde
67.— millioen
MARIA STUART
NAAR HET SCHAVOT
Zij was héél bleek en heel Koninklijk
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN HET LEIDSCH DAGBLAD - ZATERDAG 13 AVGUSTVS - PAGINA 3
Het linnen lieeft een kleine plaats in de linnenkast
Foto Wilt Eiselin. Rijswij[
(Van onze Haagse redacteur)
In het polderland strekt de vlasakker zich uit. Het goud-gele gewas,
begrensd door weilanden links en rechts en de dijk in de verte. De stengels
en bolletjes wuiven en knikken in de wind. Vooraan in het veld is de vlaspluk-
machine haar werk zo juist begonnen. Het grote gevaarte baant zich een
weg door de golvende velden, een breed spoor achterlatend. De machine
trekt, al rijdend, de stengel los, voert ze omhoog en bindt ze samen tot
schoven. In een onafgebroken stroom vallen de schoven op de grond, achter
de machine die, bediend door twee man, in een uur het werk verricht dat
vroeger tien landarbeiders een dag hard werken kostte.
Nederlands fabrikaat, deze combinatie, en een wereldprimeur. Geen
constructeur immers slaagde er tot voor kort in een vlasplukmachine te
construeren, die nauwkeurig oogstte, schoven bond en zichzelf voortbewoog.
Zij is een van de jongste resultaten
van de rationalisatie, die momenteel
in de vlas- en linnenindustrie wordt
toegepast. Rationalisatie, die er op
gericht is de prijs van het eindproduct,
het linnen te verlagen en daardoor het
linnenverbruik in ons land piet enkele
procenten per hoofd per jaar te doen
stijgen. Want van alle textielgoederen,
die de Nederlander per jaar verbruikt,
is slechts een procent van linnen ver
vaardigd. Dat is weinig, in vergelijking
met het buitenland. Tè weinig, naar
de mening van de verbouwers, bewer
kers en verwerkers van vlas.
Verdrongen door katoen
Van oudsher wordt op de klei- en
zavelgronden (zand met klei ver
mengd) in de kustgebieden van Nor-
mandië tot de Dollard vlas verbouwd.
Aanvankelijk diende het linnen, ge
fabriceerd uit vlas slechts voor eigen
gebruik van de verbouwers, later werd
het een belangTyk exportartikel. Het
linnen bracht welvaart in het land.
Een stad als Haarlem werd groot door
zijn linnen, nu nog bewijzen de schil
derijen van de meesters uit de Gouden
Eeuw, welke een of ander onderdeel
van de linnenindustrie tot onderwerp
hadden, hoe belangrijk de plaats was,
die het linnenweven in de samenleving
innam.
Doch de 18e eeuw luidde het verval
van het rijke Holland in en de lin
nenindustrie verplaatste zich. ojn. naar
Brabant waar de lonen lager waren.
Daar werd door de toepassing van de
stoommachine de linnenindustxie van
huisindustrie, grootindustrie.
Doch het iinnen had zijn glorietijd
reeds beleefd. Engeland begon met de
fabricage van katoen, dat in grote
hoeveelheden uit de koloniën werd
aangevoerd en de Nederlandse textiel
industrie was wel gedwongen de Britse
te volgen. Tegen katoen viel met linnen
niet meer te concurreren. Katoen was
goedkoper te oogsten, gemakkelijker te
bewerken en eenvoudiger te verven en
te verwerken. Bovendien, de voorkeur
van het publiek ging uit naar katoen.
Katoen werd het goedkoopste textiel
en er ontstond een felle strijd in het
zoeken naar steeds nieuwe afzetge
bieden. Een strijd, die nog feller werd
toen de industriële revolutie in net
begin van deze eeuw in Voor-Indië en
Japan plaats vond. De bevolking daar
nam genoegen met een zeer laag loon
en de grondstof groeide bijna vlak
naast de fabriek. De goedkope Aziati
sche katoentjes stroomden bij scheeps
ladingen tegelijk over de wereld.
Van 5 tot 10
Het linnenverbruik in de wereld liep
terug tot 5 procent van de textiel-
consumptie. In Nederland zelfs tot
1 pet. Linnen werd een luxe artikel.
Slechts de naam behield een goede
klank in de textlelwereld als bena
ming van de vele katoenen imitaties:
kloosterlinnen. Egyptisch linnen,
Congolinnen, verpleegsterslinnen, glo.
rialinnen.
In de linnenkast was tussen het
linnengoed slechts een klein plaatsje
over voor het echte linnen
Vlasindustrie in offensief
Juist bijtijds echter besefte men dat
het wegvallen van de vlasteelt als ge
volg van de sterk-verminderde belang
stelling voor het linnen in ons land,
een ernstig gemis zou betekenen, niet
alleen voor de akkerbouwers op klei
en zavelgronden omdat het vlas een
belangrijke rol speelt in de vrucht
wisseling op de betrokken bedrijven,
waarvan het bouwplan vaak enigszins
eenzijdig is.
Het zou eveneens een gemis beteke
nen voor de textielindustrie, omdat in
andere landen, met name in Frankrijk
en Italië de belangstelling voor het
linnen toeneemt, mede dank zy de
toepassing van enkele procédé's, die de
gebruikswaarde van deze textielvezel
voor kledingdoeleinden verhogen.
Ook enkele andere industrieën heb
ben belang bi) het behoud van het
vlas, omdat het vlas een goede grond
stof is voor het fabriceren van meu
belplaten, isolatiemateriaal, papier,
touwwerk en visnetten. De olie uit het
UJnzaad kan worden gebruikt als
grondstof voor verfproducten, zeep en
linoleum.
Ook de zaadexporteurs wilden het
vlas behouden, omdat het buitenland
toenemende belangstelling heeft voor
het lynzaad.
Tenslotte heeft de gehele Neder
landse economie belang by het behoud
van het vlas. omdat het de enige
inlandse grondstof is voor de vezel-
industrie. Het ontbreken van deze
eigen grondstof zou by het vermin
deren van de Invoer van andere grond
stoffen (sisal, hennep, jute, manilla,
katoen) uit het buitenland ernstige
moeilykheden kunnen veroorzaken.
Er werden maatregelen getroffen om
het vlas voor Nederland te behouden.
Drie soorten
De linnenfabrikanten (ongeveer 25
in getal) 6loten zich aaneen in de
vereniging „Nederland-linnenland"
die het linnenverbruik in eigen land
tracht te stimuleren, om. door het
introduceren van een drietal garan-
tiemerken: een voor puur linnen,
een voor half linnen en een voor
linnen met kleuren in katoen.
Het Nederlands Vlasinstituut ging
zich bezig houden met de veredeling
van de vlassoorten.
Het Vezelinstituut (een onderdeel
van de stichting T.N.O.) besteedde
aandacht aan de verbetering van de
procédé's.
De machine-industrie ontwikkelde
nieuwe machines voor het oogsten, het
bewerken en het verwerken van vlas.
De fabrikaten schakelden over op
nieuwe dessins andere kwaliteiten en
moderne afmetingen.
Wat dit laatste betreft: het merk
waardige feit doet zich voor dat lin
nengoederen met deze moderne kleu
ren en dessins grotendeels naar net
buitenland geëxporteerd worden. In
het eigen land is de omzet zeer klein.
Resultaten bleven niet uit. Het vlas
areaal nam van 13.000 h.a. in 1947
toe tot 33.000 h.a. in 1955. Door de
LJsselmeerinpolderingen zal dit
areaal vermoedelijk nog met 500 h.a.
toenemen. De exportwaarde van vlas
en vlasproducten steeg van 13.000.000
gulden in 1939 tot 67.000.000 gulden
In 1954.
Meer en betere machines
De arbeids- en kapitaalintensieve
bewerking van vlas tot linnen is in het
afgelopen jaar sterk gerationaliseerd.
De nieuwe vlasplukmachine noem
den wer eeds. Het prototype reed en
kele maanden geleden uit een fabriek
in Slikkerveer. Zes jaar lang hebben
ervaren constructeurs gezwoegd voor
dat het gewenste resultaat bereikt
werd. Sinds kort is men begonnen aan
de productie van deze combine: de
afzet is zeker. Alle tot nog toe gebruik
te vlasmachines moesten door een
tractor getrokken worden. Dat hield
in dat tevoren het vlas groeiend op de
De schoonheid van het Hollandse polderlandschap, waartoe ook de vlasteelt een bijdrage levert...
buitenste stroken van de akker met
de hand geoogst („getrokken") moest
worden, om een rybaan voor de tractor
vry te maken.
Ook het gebruik van moderne droos
machines betekende een belangryse
versnelling van het productieproces.
Vroeger moest het vlas. nadat het in
de sloten „geroot" was. door de zonne
warmte drogen. Met gunstig weer
duurde dit veertien dagen. De droog-
machines maken het vlas -in enkele
uren droog.
De bewerking van het vlas tot lin
nengaren, hekelen en zwingelen, was
reeds lang sterk gemechaniseerd, even
als de verwerking tot linnen weefsels.
Sommige linnenweveryen maken sinds
kort gebruik van vol-automatlsche
weefgetouwen, die gedurende de hele
dag door kunnen weven, zonder tus
senpozen voor het vervangen van een
lege schietspoel door een volle.
Ook het kleuren van het linnen on
derging enkele belangryke verbeterin
gen. Men is er, na langdurig research-
werk in geslaagd, de kleurechtheid van
linnen te verbeteren.
De laatste fase van de verwert:
van vlas tot linnen, het bleken, t>
een belangryke bekorting in tijdü::
door het toepassen van het kunsnti
bleken. Hierdoor verviel het langs
bleken, op velden, door inwerking
de zon.
Door deze belangrijke verbetemje
in de vlasindustrie hoopt men (i
productie te verhogen, de prijs n:
het eindproduct tc verlagen en te
linnen een grotere ilaats op de In
tielmarkt te geven.
Bewogen Leven CXXXVI
MARIA STUART was voor Elisabeth een gevaarlijke vijandin.
Zij was immers de hoop der Engelsen en Schotse Katholieken. De Ligue in Frankrijk, het
verbond der ultra-Katholieken, werkte voor haar, en de kampioen der Contra-Reformatie, Filips II
van Spanje, had haar nodig als pion in zijn spel.
Men heeft Elisabeth verweten dat zij haar achternicht naar het leven heeft gestaan. Dat zij
het willens en wetens op een proces heeft aangestuurd, waardoor zij haar kwijtraakte. Men heeft
haar zelfs verweten dat zij, door haar handlangers die zich uitgaven als vrienden van Maria, de ex-
Koningin, aangezet heeft tot hoogverraad.
Niets is minder waar.
Men heeft Maria Stuart verweten dat ze vele malen haar
beloften verbroken heeft. Dat zy de „gastvryheid" van
Elisabeth beantwoord heeft met een moordaanslag tegen
haar.
In alle tyden heeft de mens het recht gehad, om, met
gevaar voor zyn leven, zyn gevangenis te ontvluchten.
Men kan dan ook een gevangen vorstin niet kwaiyk
nemen, dat zy, vanuit die gevangenis, contacten onder
houdt met haar vrienden. Wat was haar haar vryheid
alleen? Welke vorst interesseerde zich nog voor haar per
soon? Het ging de bevryders er toch om wie ze werkeiyk
was? Koningin van Schotland, Koningin van Engeland.
Haar grootmoeder was een volle zuster van Hendrik VIII
geweest en het kind van Anna Boleyn was een onwettig
kind!
KONINGIN ELISABETH regeerde met vaste hand.
Vanaf de tyd dat de Paus haar in de ban deed (1570)
was zy gewikkeld in een koude oorlog met Spanje.
Engelse schepen roofden zilvervloten. Engelse vloten plun
derden zelfs Spaanse havens. Dit alles zonder oorlogsver
klaring, en met vele verontschuldigingen van Elisabeth
daarna. Even later sloeg ze een der stoutmoedigsten,
Drake, tot ridder. Er kwam een nieuwe geest in het Engel
se volk. Nóg beter: het begon te ontwaken en zich zodoen
de bewust te worden van zyn kracht. Indien wy bedenken
dat het Engelse volk toen, naar schatting, nauweiyks vier
millioen zielen telde, geen staand leger had. nog zelfs geen
oorlogsvloot, en ondanks dat de macht van Spanje, het
wereldryk van toen, heeft gebroken, dan kunnen we pas
verstaan hoe belangryk Queen Bess geweest is in de
geschiedenis van dit eilandenryk.
zy was verdraagzaam op godsdienstig gebied, in haar
hart was ze vermoedeiyk meer Katholiek dan Protestant,
doch haar verstand zei haar, dat zy, een met de ban be-
ladene, alleen Jot macht zou kunnen komen als ze zorgde
dat het Protestantisme de overhand kreeg. Om dit te
bereiken moest ook zy vervolgen, en dat deed ze, ofschoon
met tegenzin.
ER kwam welvaart in Engeland en welvaart maakt de
mensen tevreden. De regering van Elisabeth, hoe
grillig zy zelf soms was. werd door velen gewaardeerd.
Het Parlement had respect vpor haar en werd verguld
door de schone woorden die Hare Majesteit soms tot hem
sprak, zy placht te spreken van de grote liefde die haar
bezielde voor haar volk. Een liefde, zo zei zy, die niet te
meten was en niet te overschatten, zy beweerde op de
bres te staan voor het recht van allen en voor de vryheid.
Zy was handig genoeg om het Parlement volkomen de
indruk te bezorgen, dat het geen wassen neus was. dat het.
vooral als advieslichaam, de Koningin, en daarmee het
land. onschatbare diensten bewees.
Alles ging goed. Het buitenland begon rekening met haar
te houden, maar ergens in haar eigen ryk was een vrouw
die haar naar het leven stond. De Hertog van Norfolk, een
der hoogsten en machtigsten in den lande, iemand die de
Tudors onschatbare diensten had bewezen, moest zy naar
het blok zenden, omdat hymet Maria Stuart had
gecorrespondeerd, omdat hy haar beloofd had haar te
bevryden en te trouwenAls het hem gelukt was. zou
een deel van haar volk reeds klaar hebben gestaan haar
vyandln te huldigen en haar te vermoorden.
Maria Stuart, het werd de obsessie van haar leven. Wat
moest zU met haar? Haar doden? Dan zouden Engelse
rechters haar moeten veroordelen. En dat ging toch
niet! In de Geschiedenis vóór haar waren er Koningen
vermoord, èn Koninginnen, op last van andere Konin
gen. Doch een vorstin ter dood veroordelen, door een
rechtbank uit het volk? Een Koning had toch zyn macht
van God gekregen, en was uiteindelyk alleen aan Hém
verantwoording schuldig! Maria Stuart bleef leven en
met haar de onrust. En de angst van Elisabeth
HAAR bewind was over het algemeen verzoenend. Daar
door nam zy de oppositie zoveel mogeiyk wind uit de
zeilen, zy moedigde de zeevaart aan, beschermde
Kunst en Wetenschap, en profiteerde van de onrust in
de landen om haar heen. De Nederlanders hadden haar
hulp nodig in de stryd tegen Spanje; in Frankryk woed
den nog altyd de godsdienstoorlogen. De broer van de
Koning. Frans van Anjou, die later naar de Nederlanden
zou komen, bracht ze in de waan dat ze hem trouwen
wilde. Ze liet hem zelfs overkomen om zich met hem te
onderhouden. Dat zy zich met haar zeer intieme vrienden
vrolyk maakte over de immorele Frans, die ze spottend
„Prins Kikvors" noemde, noemde, vernam Anjou niet.
DS Protestanten in de Nederlanden kwamen na de dood
van de Zwyger in nood. De macht der Hugenoten
in Frankryk was na de Bloedbruiloft sterk getaand.
Elisabeth moest het hoofd van alle Protestanten worden
in Europa!
Mede door de moord op Willem van Oranje werd het
in 1584 ook ln Engeland onrustiger. Oranje en Elisabeth
hadden ten opzichte van Frankryk dezelfde politiek
gevolgd.
Belden hadden byvoorbeeld Anjou gebruikt. Er had een
vrij geregelde correspondentie bestaan tussen de Zwyger
en Elisabeth. In het jaar van zyn dood vormde zich in
Engeland een vereniging die zich ten doel stelde het leven
van de Koningin te beschermen: waarvan Leicester het
hoofd werd. De moord op Oranje was gelukt. Dit zou
zeker gevolgen hebben!
Maria Stuart, die zovele malen tevergeefs gesmeekt had
om haar vryheid, roerde zich sterker dan ooit. Zeer voor
aanstaande vrienden in binnen- en buitenland ontvingen
een smeekbede om hulp. Het Parlement vaardigde nieuwe
wetten uit, kenneiyk tegen Maria bedoeld, ofschoon haar
naam met werd genoemd. Wie maar iets wist van plan
nen die tot doel hadden de Koningin te doden, zou, indien
hij zweeg, als hoogverrader worden terechtgesteld. Alle
Jezuïeten werden uit het land verbannen. Wie een Jezuiet
herbergde kon ter dood veroordeeld worden.
TWEE jaar later smeedde men een proces tegen het
leven van Elisabeth. Het begon in Rheims. Daar ont
vouwden een paar jonge Engelsen een plan tot
algehele vernietiging van Elisabeth en het Protestantisme.
Babington, een van hen, zou persooniyk Maria Stuart
verlossen met honderd ruiters. Vooraanstaande Katholie
ken ln Engeland keurden het plan goed. Filips II ook.
Onmiddellyk na de dood van de Koningin zouden troepen
uit Spanje. Frankryk en Vlaanderen Engeland bezetten
en de Katholieke kerk in ere herstellen. Vanzelfsprekend
moest Maria Stuart ook toestemming geven Achttien jaar
had ze reeds gevangen gezeten. En wat bood men haar
niet aan! zy stemde toe en in haar brief aan Babington
is een passage waaruit men op zou kunnen maken dat ze
de moord op haar vyandln ook goedkeurt. (Haar verdedi
gers hebben later beweerd dat deze passage ondergescho
ven is).
Maria Stuart kreeg weer hoop. Eindelyk zou alles voor
haar ten goede keren! Zy begreep niet dat Elisabeth
precies op de hoogte was van de inhoud van élke brief
die ze schreef. Minister Walsingham, een geboren
detective, had in haar onmiddellijke omgeving spionnen,
die zy haar trouwe dienaren waande.
Toen hy haar antwoord aan Babington in handen kreeg,
het duldelyke bewys van haar medeplichtigheid, van
hoogverraad dus, trok hy het net dicht. Zeer snel werd
de organisatie opgerold, en Maria Stuart kreeg andere
kamers. In haar vertrekken bevond zich veel bezwarend
materiaal.
WAT moest men nu met haar?
De bewyzen van haar schuld waren onweerlegbaar.
Doch zij had achttien Jaar gevangen gezeten, en
zelfs haar bitterste vyand moest bekennen dat ze rechten
had op de Engelse troon.
De meeste raadgevers van Elisabeth waren voor de
doodstraf. Wat baatte scherpere controle? Als Elisabeth
stierf zou zy haar opvolgenen dan?
Men kende haar te goed om niet te weten wat er dan
gebeuren zou. De reger van Maria de Bloedige zou
terugkomen, zy zou nlei asten voordat ze al haar vroe
gere vyanden ha 1 verdelgd
Elisabeth benoemde een college van 47 rechters, waar
onder vele Katholieken, die Maria Stuart moesten be
rechten. Eerst weigerde zy voor die rechtbank te ver
schenen. Zu was Imn rs een vorstin, door God Zelf
daartoe aangewezen. Haar eigen onderdanen mochten
haar dus niet veroordelen. De rechters zaten
vonden tenslotte een list. Zy antwoordden haar du te
de Koningin niets liever was, dan haar onschuld te
zen te zien; opdat Elisabeth weer in haar bon
Maar die onschuld zou alleen bewezen kunnen vork
indien zy ter zitting wilde verschynen en op alle mp
antwoorden. Moe en mat stemde zU toe. Wat wist m
per slot van haar?..M
DAAR. ter rechtzitting, ervoer zU dat „haar vrlo.--
ln wie zy zo'n groot vertrouwen had gesteld, spitö
van de vyand waren geweest. Toen wist te i
verloren was. maar ze gaf niet toe dat ze haar nicht ts
het leven had gestaan. Ze gaf zelfs niet toe dat s
Babington had geschreven. Unaniem werd ze ter c>"
veroordeeld en het vonnis werd weldra door het Parte:
bekrachtigd. Het laatste woord was nu aan de Konitr:
Elisabeth begreep zeer goed dat het even gevaarlijk"
ja te zeggen als nee. Al te enthousiaste vrienden van t
hebben het zo voorgesteld dat ze diep heeft gelede,
wat haar achternicht overkwam. Dit is overdreven.
kunnen rustig aannemen dat Elisabeth een zucht -
verlichting zou hebben geslaakt indien Maria in
vangenis de natuuriyke dood gestorven ware. Dan
alles zich ook natuuriyk opgelost.
Elisabeth zelf was overtuigd van het goddelijk recht fc
Koningen. Indien zy tekende zou dat een slag in
aangezicht van alle vorsten zyn. Nieuwe onlusten dm'
haar er toe, en het Parlement. Doch zy gaf het geteïcf!
stuk aan haar geheimschryver, Davison, met de uitdra-
kelyke opdracht dat het slechts ten uitvoer mocht were
gebracht in geval van oproer of landing van vyandfeS'
troepen op de kust. (Elisabeth wist toen al dat de Anw
spoedig zou komen.)
HAAR vrienden besloten nu korte metten met de*
oordeelde te maken. Zonder haar voorkennis, fc
verantwoording voor alles op hun schouders no--
bepaalden zy dat Maria Stuart op de 8ste Februari l*1-
de grote zaal van Fotheringhay onthoofd zou worden.
Sinds lang was ze op de dood voorbereid. ZU wilde
ven als Koningin. Dat was heel moeiiyk, omdat
alleen was. Koninginnen hebben immers altyd een edf
van getrouwen. Doch zy zou sterven voor het oog»
haar onderdanen, want zy wist zich de wettige vtr-
van het Engelse volk.
Die ochtend kleedde ze zich in Koningsgewaad. 1*
een rozenkrans in de hand, deed een crucifix «P
en zo schreed ze naar het schavot. Zc was héél N™
ook héél Koninklyk. Daarom kregen velen nkddw
met haar.
Toen zy haar hoofd op het blok legde, sprak w
zaam: „Heer, ln Uwe handen beveel ik mUnd**1
Onmiddellyk daarna sloeg de beul toe. vele mik"-1
toen hy eindelijk zyn taak had volbracht, riep
testants geesteiyke: „Zo mogen alle vyanden
Elisabeth sterven".
zyn geschreeuw vond weinig weerklank. D<
zwegen ontzet. Toen Elisabeth vernam wat er W
was begon ze vreseiyk te huilen en in haar woei'
verontwaardiging dreigde ze de executeurs het hoofdr
de voeten te leggen. Alle hoven in Europa ontvitp:
bericht met een schok. Het was of de tyd heel e1*
bleef staan: in Engeland was een Koningin door 0s
rechtelyk vonnis ter dood gebracht!
Veroordeeld door het volk! Wat dat niet de
zyn kop?
REIN BROC*1
