Ontmoeting met het onverwachte!
Op Athos leeft men nog als
in de Middeleeuwen
8e Jaargang No. 32
Waar het voor vrouwen verboden is
Monnikenrepubliek met twintig sprookjesachtige kloosters
Grieken
tan
vandaag
XI
In deze reportage wordt verteld over
een wonderlijk schiereiland
J
(Van een bijzondere medewerker)
Een van de vreemdste, een van de meest fascinerende gebieden op onze
aardbol ligt op nauwelijks honderd kilometer afstand van Saloniki. Het is de
monnikenrepubliek Athos, welke als een gekromde vinger in de Aegaeische
Zee steekt, een rijk dat nog het levensrhythme van de Middeleeuwen heeft
en waar de komst van een vrouw een paniek zou veroorzaken. Dit woeste
schiereiland met zijn twintig sprookjesachtige kloosters en op zijn zuidpunt de
heilige berg Athos is, zoals de duizendjarige traditie het zeer streng voor
schrijft, alleen toegankelijk voor mannen en dat geldt zelfs ook voor de dieren
voor zover de natuur controle toelaat: paarden, muilezels, honden. Toen de
monniken van het klooster Watopedi kort voor de oorlog verse eieren steeds
meer op prijs gingen stellen en bijgevolg zelf kippen aanschaften, werd dat
door de bewoners van de negentien andere kloosters als een soort ketterij
beschouwd. Watopedi trok zich er echter niets van aan en de anderen volg
den zelfs in sommige gevallen het slechte voorbeeld. Maar voor vrouwen bleef
Athos taboe. De enige uitzondering op de strenge traditie werd gemaakt
toen een Griekse koningin in 1912 met haar echtgenoot het schiereiland wilde
bezoeken. Nadien zijn slechts enkele brutale reizigsters erin geslaagd hier
vaste voet aan wal te krijgen en over de clandestiene visites wordt nu nog
gepraat als over waarlijk sensationele gebeurtenissen.
ergane glorie
NAAR DE „HOOFDSTAD"
Het ls de gebruikelijke manier om
van Trypiti uit met een houten vissers
boot met buitenboordmotor naar
Daphni, het minuscule haventje van
de monnikenrepubliek te varen. Dat
vergt drie uur. In Daphnl - tien hui
zen inclusief de politiepost en het café
- bestijgt men een muilezel of schon
kig paardje om in weer drie uur naar
Karjes te rijden, de hooggelegen
„hoofdstad".
Er is een soort plein, waar men niet
roken, zingen of te paard zitten mag,
omdat aan dat plein het parlements
gebouw is gelegen waar de vertegen
woordigers van de twintig kloosters
enige malen per week bijeenkomen om
de belangen van Athos te behartigen.
In dit administratieve centrum van de
monnikenrepubliek, waar een paar
honderd mensen wonen, behoort men
zijn verblijfsvergunning te halen, welke
recht geeft op vrij onderdak en eten
in alle kloosters van Athos. Eerst
met dit document in zijn zak kan men
zijn zwerftocht door het smalle, zestig
kilometer lange Athos beginnen. Te
voet of per bergpaardje
MACHTIGE KLOOSTERBURCHTEN
Athos is moeilijk toegankelijk en dat
was het duizend jaar geleden uiteraard
ook. Bij gevolg was het een toe
vluchtsoord voor hen, die de wereld
wilden ontvluchten en in een kluize
naarsbestaan al het zinnelijke, dat in
hen was vergeten. Er kwamen steeds
meer heremieten hun persoonlijk heil
zoeken op het schiereiland van de berg
Athos en zo was het begrijpelijk, dat
er bij al deze toevloed ook een drang
naar zekere organisatie ontstond, wat
kloosterbouw tot gevolg had.
In de middeleeuwen verrees de ene
machtige kloosterburcht na de andere.
Dit was financieel mogelijk doordat
het Christendom in het Byzantijnse
rjjk een staatsreligie was en de mon
nikken van Athos beschouwd werden
als de bewaarders van de orthodoxie,
als steunpilaren van het rijk. Zjj ont
vingen toen en later enorme schen
kingen en daar zij bovendien van een
heilige geestdrift vervuld waren, ont
stonden er fantastische bouwwerken
op het eenzame schiereiland.
Bijna steeds indrukwekkende burch
ten gebouwd rond een ruime binnen
plaats met kerk. Toen het directe
krijgsgevaar in de loop der eeuwen
wat wegebde (de Turken lieten dit bol
werk van het oostelijke Christendom
vrijwel steeds met rust) smukten de
kloosterlingen de strenge muren van
hun burchten op met allerlei houten
balcons. veranda's en andere kleurige
uitbouwsels, welke het geheel een
hoogst romantische aanblik gaven.
Aartsbisschop Nathan
Söderblom heeft gezegd:
Heiligen zijn mensen die
laten zien dat God leeft.
Beste lezer, ik hoop dat U niet
al te zeer U verwonderd heeft
1. over het woordje aartsbisschop
2 over het woordje heiligen
Vooreerst: wie was Söder
blom? Wel, Nathan Söderblom
was een zeer bekend protestants
theoloog. H|j was aartsbisschop
en vervolgens primaat van de
Zweedse i Lutherse» kerk. In
1930 ontving hij de Nobelprijs
voor de vrede. Een jaar later
stierf hij Een gTote naam ver
wierf hu bovenal als de beroem
de voorman van de Oecumeni
sche beweging Deze kerkelijke
eenheidsbeweging (oecumenisch
betekent letterlijk: de bewoonde
wereld betreffende) streeft naar
toenadering tussen de geschei
den Christelijke kerken. Zo
bracht het oecumenisch congres
van Amsterdam, gehouden in
het jaar 1948, tot stand de We-
WOORD
VAN
BEZINNING
stens 2 wonderen verrichten, wil
hij (of zij) op de Hjst der heili
gen geplaatst worden ter ver
ering of aanroeping door het de
vote volk.
De Hervorming nam de heili
genverering niet over. Waarom
niet?
De Evangelische kerk geeft oo
de vraag wie heilig is. een ander
antwoord namelijk. Heilig is niet
de mens die langs de een of an
dere weg over bovennatuurlijke
machten mag beschikken. Maar
heilig is de mens. die gelooft.
En wie de gave des geloofs
ontvangen heeft, mag weten dat
zijn zonde door Gods barmhar
tigheid is vergeven Deze mens
dan wordt door de (uit louter
mee wij begonnen. Mij dunkt de
zaak ligt zo: De heilige is niet
allereerst een zedelijk volkomen
mens (hij is voor ons nl. geen
te bereiken ideaal) maar een
mens die een door God en voor
God afgezonderde is Gods lief
de brandt in buitengewone gloed
in hem. God heeft hem gena
derd; nu is zijn leven geheiligd.
De heiligen laten zien dat God
leeft.
U en ik, wjj allen worden ge
roepen eerbied te hebben voor
het heilige in de mens. En het
heilige in de mens is louter dit:
dat God zelf met de mens han
delt. Wie heiligenlevens leest,
ziet dat er een sterke innerlijke
spanning gaande is in de ziel
van zo'n mens. Heiligen (zij heo-
ben om Christus' wil soms vader
en moeder gehaat) zijn eenza
men en onbegrepenen. Als
vreemden leefden zij in het mid
den hunner tijdgenoten. Maar
hun nood ligt niet allereerst ten-
aanzien van hun medemensen;
..(lie laten zien dat God leeft
reldraad van Kerken.
Deze Soderblom was aartsbis
schop. schreef ik U. Verwondert
U dat'misschien? Onthoudt dan,
dat de titel bisschop ook in het
protestantisme voorkomt. Zo
treffen wij bisschoppen aan in
bijv. Engeland, de Scandinavi
sche landen. Duitsland, enz. On
ze Gereformeerde broeders m
Hongarije kennen eveneens het
bisschopsambt. Het woord zelf is
de Nederlandse verbastering van
het Griekse epi-skop-os, dat in
o..a. Pilippiërs brief (hoofdstuk
1 vers 1) letterlijk vertaald
wordt met op-zien-er.
En nu: wie zijn de heiligen?
De Rooms-Katholieke kerk
volgt een bepaalde procedure
van heiligverklaring. Eerst ver
klaart men zalig, (de zaligver-
klaarde moet in zijn leven onbe
rispelijk katholiek geweest zijn
en tevens een aantal wondeTen
verricht hebben). De roomse
kerk is zeer voorzichtig: de za-
ligverklaarde moet nu nog min-
VERGANE GLORIE
Er zijn tijden geweest, dat er tien
duizenden monniken op Athos woon
den, nu zijn er nog 2500, die teza
men met enkele honderden voor de
kloosters werkende burgers, de be
volking van het schiereiland vormen.
De geweldige kloosters zijn vrijwel
verlaten, slechts enkele tientallen
monniken leven in elk van deze ma
jestueuze burchten, welke voor dui
zenden gebouwd werden.
Er heerst in de kloosters een sfeer
van zacht vergaan, van onwerkelijke
rust. Het sterkst werd ik aangegrepen
door het Russische klooster Pantalei-
mon. Het ligt evenals de meeste ande
re kloosters aan de zee en het is wat
zijn bouw betreft zeker niet een van
genade geschonken) vergeving
geheiligd.
Het heilig zijn ligt niet in het
verrichten van wonderen. Het
ligt in de wijze waarop men
leeft in de vruchten van het
geloof te midden van de dage
lijkse arbeid.
De room-katholiek ziet de
heilige als helper in de nood. De
relieken (stoffelijke overblijfse
len van de heilig verklaarde)
hebben wonderbaarlijke kracht.
Het protestantisme bestrijdt dit
volksgeloof. Wie immers de hei
lige als middelaar- tussen mens
en God beschouwt, schiet te kort
in het geloof aan Gods souve-
reine liefde, die onder alle om
standigheden de mens genadig
wil zijn.
Maar hebben grote heiligen
als Franciscus van Assisi. Jean
ne d'Arc. Teresa van Avila en
zovelen meer dan geen enkele
waarde voor ons? Waarachtig
wel. lezers. Ik verwijs U naar de
woorden van Söderblom. waar-
God bovenal was voor hen „de
Andere". Diens Majesteit ging
soms ontstellend met Zijn uit
verkorene om
„De idee van de heilige is 70
gewichtig en in het protestantse
Christendom zo sterk verwaar
loosd dat ze op bijzondere wijze
uitgewerkt moet worden". Met
deze woorden besloot Söderblom
zijn laatste boek Naast de Bubel
leren de heiligenlevens ons ver
staan wat God met de mens
doet.
Wat ons betreft: wij mogen
belijden. Ik geloof in de ge
meenschap der heiligen. Jezus,
de Heilige Gods is onze broeder
geworden. Behoren dan ook wij
niet, op onze wijze, tot de heili
gen. die in ons leven laten zien
dat God leeft? Denk daar eens
over, beste lezer.
Een biy geloof I
Uw ds Haan,
Ev. Luth. pred. te
Leiden.
de schoonste. Pantaleimon heeft, van
het water af gezien, zelfs iets weg van
een kazemestad, een complex van sta
tige grijze gebouwen met daartussen
enkele kerkkoepels. In een van de
gangen van dit klooster hangt een
omvangrijke schilderij, dat laat zien
hoe het omstreeks de laatste eeuwwis
seling toeging.
Voor en in het haventje van Panta-
leimon lagen toen stoomschepen en op
de wal heerste een drukte van belang.
In die dagen leefden er namelijk in dit
complex ruim tweeduizend monniken
en bovendien voerden de schepen elke
week honderden pelgrims uit Rusland
aan. die onderdak vonden in de grijze
logiesgebouwen, welke doen denken
aan ouderwetse Oostenrijkse hotels.
Zo waren in die jaren geregeld vijf
duizend mensen in Pantaleimon. Alles
wat overbleef van deze religieuze glorie
trof ik 's ochtends om negen uur aan
in de „trapeza", de gemeenschappelij
ke eetzaal: 78 Russische monniken
met indrukwekkende grijze baarden,
de Jongste vijftig, de oudste negentig.
En elk jaar zullen er hier minder
Russen zijn en in twee andere kloos
ters minder Serven en Bulgaren, om
dat „Athene", naar ik meen, duide
lijk moeite doet, het schiereiland van
de heilige berg Athos tot het exclu
sieve domein van de Grieks-orthodo
xe staatskerk te maken. Zoals het
ook in de dagen van het Byzantijnse
rijk een religieus centrum onder di
recte protectie van de staat was.
H. A.
Twee monniken van Athos. Deze monnikenrepubliek is een afspiegeling
ian de wereld er buiten: men vindt hier ook alle mogelijke typen.
Deze foto getuigt er van.
V
Russisch klooster
Het is ons geluk, dat in onze atoom-
*ereld nog een plekje te vinden is
>ls Athos. waar het leven eeuwen
hng schijnt te hebben stil gestaan.
Ik sprak over een afstand van hon
derd kilometer van Saloniki, maar
vermoedt hierdoor niet lezers, dat
nen zonder moeite en in korte tijd
door kan dringen tot deze allerwon
derlijkste monnikenrepubliek. Athos
*nj?t hooguit tweeduizend bezoe
kers per jaar en ik zal U vertellen
«aarom. Iedere vreemdeling heeft
ttn speciale vergunning nodig om
«et schiereiland te mogen betreden
'1 dit betekent heen en weer geloop
In Athene van het ene bureau naar
net andere.
Heeft het Griekse ministerie van
Buitenlandse Zaken de permissie ver
hit. dan volgt de niet zo eenvoudige
u| van Saloniki naar het rijk der
J~fters- Men vertrekt 's ochtends om
per bus en heeft dan hon-
°«d kilometer voor de boeg naar het
Jerissos. dat ongeveer op de
«rens van de monnikenrepubliek ligt.
WEG NAAR JERISSOS
Met die weg dwars door het Macedo-
!~cn schiereiland heen naar het Oos-
v,.w. u et wonderlijk gesteld. De eerste
Milt heeft het beste wegdek, dat ik in
envïi nd lieb ontdekt: goed asfalt
w bovendien zonder verrassende ga
ten. maar wat daarna volgt is misera
bel in het kwadraat.
Met een gewone auto of een motor
fiets is Jerissos niet te bereiken. Op
die laatste vijftig kilometer, waarover
ons goede volgeladen busje zes uur
deed. hebben we, volgens m(jn notities
23 riviertjes (van twee tot twintig me
ter breed) doorkruist, wc hebben wei
landen en stukken moeras „genomen"
en de golvingen in het wegdek waren
heel vaak van eenzelfde hevigheid als
in een zee bij stormweer.
Die eerste reisdag komt men niet
verder clan Jerissos waar men in de
namiddag arriveert. Een triest dorp,
dat ongeveer twintig jaar geleden met
armzalige middelen werd opgebouwd,
nadat het oude Jerissos door een aard
beving tot puin was geschud. Er waren
toen 100 doden en 400 gewonden en
het is net alsof de mensen van nu nog
met dit oude zeer rondliepen. In een
wrakkig café at ik duimgrote gebak
ken visjes - iets anders was er niet -
en ik riiep in een kamertje in ge
zelschap van twee Grieken. Alles
hoogst primitief, maar de lakens wa-
ren 3Choon er. wandgedierte zag ik
hier evenmin als elders in dit land.
De volgende ochtend vroeg reed ik
via een ka rrespoor met een vrachtauto
naar ac aanlegsteiger bij Trypiti aan
de andere kant van de landengte, wel
ke zekere historische faam heeft, om
dat de Perzenkonlng Xerxes eens po
gingen deed er een kanaal door heen
te graven, teneinde zijn vloot te be
sparen voor de ietwat riskante zeil
tocht rond Athos.
HET onverwachte op reis!
Het kan droevig of prettig
zijn.
Ge komt plotseling ergens te
recht, waar ge nooit gedacht had
ooit terecht te komen.
Stuttgart stampvol er was
een soort E-55 tentoonstelling,
maar dan op landbouwgebied
geen enkel bed meer vrij in de
hotels en zo komt ge dan plot
seling terecht in Marbach aan
de Neckar, een oer-oud stadje
schilderachtig en herinnerend
aan de Middeleeuwen.
Maar daar gaat het niet om,
het gaat om wat Anders.
Marbach in het Zwabenland
ooit van Marbach gehoord?
is de plaats waar een van
Duitslands grootste dichters:
Schiller, op 10 November 1759
geboren werd.
DAT ls het onverwachte: na
een lange autoreis, 's avonds
héél laat onder een stra
lende maneschijn in dat middel
eeuwse stadje rond te wande
len en er met Schiller gecon
fronteerd te worden
Er is een Schillermuseum dat
ik niet kon bezichtigen en een
Schillerhuisje, met poëtische
bloembakken en een gedenkplaat
aan de voormuur. Het ziet er in
dit late avonduur sprookjesach
tig uit, gelijk alle huisjes cn hoe
ken en gaten van dit stadje be
laden met traditie, er sprookjes
achtig uitzien, als kleurige to
neeldécors vol sfeer, licht en
schaduw. Het is alles even won
derlijk en onwezenlijk in een
wereld vervuld van moderne op
bouw.
Hier stond en staat de tijd stil
in de eeuwigheid
DE TIJD van Schiller wordt
levend, is levend in dit. te
gen middernacht, dromen
de stadje Schiller: auteur van
„Die Rauber", „Das Lied van der
Glocke" en zo veel meer, dat
werelden bevruchtte.
Een geniaie. scheppende geest,
gelijk zijn vriend Goethe.
Hier. in dit kleine huisje aan
de Neckar. werd hij geboren.
Hoevelen van het huidige ge
slacht kennen nog zijn werken?
Zo gaat iedere grootheid ééns
verloren
JOG andere steden door
kruiste ik.
Ulm aan de Donau
met zijn indrukwekkende gothl-
sche Kathedraal, wier toren de
hoogste ter wereld is en 161 me
ter naar de hemel stijgt.
Wist U dat Ulm de geboorte
stadje is van o! wonderlijke
combinatie prof. Einstein en
generaal Rommel!
Dat de ontdekker van het „nieu
we" uit zó'n oude stad in 700
was er van Ulm al sprake kon
stammen
KENT U het Schlosz Neu-
schwanstein. fantastische
schepping van Beieren's
zonderlinge mensenschuwe heer
ser, Koning Ludwig n van Beie
ren, Wagnervereerder bij uitne
mendheid. die zich hier terug
trok uit de werkelijkheid, om te
leven in een wereld van sagen
en legenden?
Ook de ontmoeting met hém
en zijn betoverende wereld was
onverwacht, want niet in het
programma opgenomen.
Grandioser kasteel is nauwe
lijks denkbaar, liggend in een
super-romantische omgeving, net
ideaal van de man, die op 41-
jarige leeftijd een raadselachtige
dood vond in de Starnbergersee.
Daterend uit een tijd, waarin
enkelingen het zich nog veroor
loven konden alléén te staan,
totdat men ingrijpen moest.
Millioenen zijn er aan besteed.
..verspild". Nee. niet verspild:
want millioenen mensen genie
ten nu van dit merkwaardige en
interessante bouwwerk. De mil
lioenen komen dus ruim een
halve eeuw later volledig te
rug.
De massa leeft: het individu
heeft afgedaan
DE ONTMOETING met het
onverwachte kan prettig of
droevig zijn.
Deze reis heeft het me weer ge
leerd. Want wie kan peilen, wel
ke zielestormen Ludwig n teis
terden. voordat hij in het meer
verdronk, nadat hij mocht wo
nen temidden van zóveel uit
zonderlijk schoons
De weemoed overvalt de mens,
wanneer hU déirvan hoort
FANTASIO
Schillerhuis te Marbach
Schlosz Neuscliwanstetn
Zaterdag 13 Augustus 1955
