venetie
de vreugde van het lezen!
malle gevallen
biedt dit jaar werk aan de
KUNSTHISTORICI
„Kat op een heet zinken dak"
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN HET LEIDSCH DAGBLAD - ZATERDAG 16 JULI - PAGINA 4
Giorgione en zijn omgeving
(Van onze Romeinse correspondent)
In de jaren, waarin Venetië niet de „Biënnale", de „tweejaarlijkse" (ten
toonstelling: ran hedendaagse kunst) heeft, meent zü haar gasten, waaraan het
zulk een wereldberoemd toeristencentrum overigens ook zonder tentoonstelling
niet ontbreken zou, de gelegenheid te meten geven grondig kennis te maken
met één der grote meesters uit het verleden. Voor de toeristen zijn die exposi
ties natuurlijk een aantrekkelijkheid te meer en er zullen stellig ook wel heel
wat mensen naar Venetië komen, voornamelijk om In het Dogenpaleis die
schilderijen te gaan zien, die uit alle landen werden bijeengebracht om voor
enkele maanden terug te keren naar de stad, waar ze ontstonden. Maar al
vormen de toeristen ook de overwegende meerderheid van de vele tienduizen
den bezoekers, die zulk een tentoonstelling trekt, toch Is er aan de hele opzet
nog een andere kant, die zeker even belangrijk Is.
Achtereenvolgens hebben we nu
Titiaan, Paolo Veronese, Bellini. Loren
zo Lotto, Tiepolo, enz. gezien, vrijwel
al hun werken en daarnaast die van
hun belangrijkste leerlingen en navol
gers en het blijvende gevolg is, dat
de kunsthistorici thans oneindig veel
méér over de Venetlaanse schilders
school weten dan een twintig Jaar
jeleden. Elk van die tentoonstellingen
is aanleiding geweest tot het verschij
nen van talrijke boeken over de be
trokken meester, vaak boeken, die een
heel nieuw gezichtspunt openden. De
deskundigen krijgen de gelegenheid om
doeken te bestuderen, die vrijwel nie
mand ooit te zien krijgt, wijl ze in
particuliere verzamelingen hangen,
soms in kleine plaatsjes in verafge
legen landen Ze zien bijna het volle
dige levenswerk van een meester, alles
goed licht (hoeveel schilderijen, vooral
ln kerken, hangen zo slecht, dat men
ze eigenlijk nooit werkelijk te zien
krijgt) en kunnen stukken met elkaar
vergelijken, waarvan het ene b.v. uit
een museum in Amerika, is gekomen,
het andere uit Lissabon en een derde
uit Oslo en die nu voor enkele maan
den naast elkaar hangen, zoals ze
eenmaal in hetzelfde atelier zijn ont
staan. Dat is het wat deze Venetlaanse
tentoonstellingen voor kunsthistorici
zo uiterst belangrijk maakt.
BASIS VENETIAANSE SCHOOL
Dit Jaar is er een meester aan de
beurt, over wie wij veel te weinig
weten, eigenlijk bijna niets, en die toch
beschouwd wordt als de basis waarop
de gehele ontwikkeling der Venetlaanse
school na 1500 rust. Over Giorgione
bestaan boeken genoeg, maar de posi
tieve gegevens waarover de schrijvers
dier boeken beschikken, zijn weinige.
De schilder wordt voor het eerst ver
meld in 1507. Het gaat om de betaling
van een schilderij in opdracht der
Republiek Venetië, maar Juist d&t
schilderij is verloren gegaan. Verder
weten we, dat hij in 1510 is gestorven
aan pest en men neemt aan, dat hij
toen ongeveer 33 Jaar oud was. Hij
zou dus omstreeks 1477 geboren zijn te
Castelfranco, een stadje ln de bergen
niet ver van Venetië. Maar geen enke
schilderij werd door hem gesigneerc
Er bestaat niet één brief of ande
document van zijn hand en evenmn
is er enig document, waarin meldin
wordt gemaakt van een nog bestaan
werk van Giorgione. Maar een Vene
tlaans kroniekschrijver. Michlel. d.
een lijst heeft opgemaakt van sch:'
derljen zich bevindende ln Venetlaan-
patriciërswoningen, en dit welni'
Jaren na de dood van de jong gestorve
meester, noemt enkele werken, die no
steeds bestaan. En de Florentijns
schilder en kunsthistoricus Vasarl wee
omstreeks 1550 van hem te verteller
dat hij een zeer aantrekkelijk Jonc
mens was. dichterlijk, groot vriend va
de muziek, goed zanger en luitspel'
en een der grootste schilders va*
Venetië. En Vasari noemt ook enkei
van zijn werken.
TALRIJKE VERVALSINGE*
Zijn roem werd In de XVIÏde eeu*
zó groot, dat leder een Glorglor
wilde hebben. Er werden tal va'
valse Giorgione's gemaakt en verdr
schreef men allerlei doeken va-
Titlaan, van Sebastlano del Piomb'
van Basaitl en ook wel van mind'
vermaarde schilders aan hem to-
Het gevolg is, dat er eigenlijk ma;1
drie schilderijen zijn, die door al!
kenners als beslist zekere werken va-
Giorgione worden beschouwd: dc
Judith in Leningrad, het grote
altaarstuk in zijn geboortestad Cas
telfranco en „De storm" in het Vene
tlaanse museum.
Wij leren daar Giorgione kennen als
een schilder, die in zijn tekening zowel
als in zijn kleurgeving iets oneindig
lyrisch, muzikaals heeft. Ook zijn on-
Stuk en spel van grootse allure
(Van onze correspondent te Washington)
Het wonderlijke opschrift, dat boven dit artikel staat, is de naam van het
beste toneelstuk, dat op dit moment te New York te zien Is. In het Engels luidt
de titel: „Cat on a hot tin roof', de schrijver is Tennessee Williams (auteur
van A streetcar named desire", „Summer and smoke" enz. en dit drama heeft
dit Jaar zowel de Pulitzer-prjjs als de prijs van de New Yorkse toneelcritici
verworven. Het Is heel moeilijk om plaatsen voor een vertoning te krijgen,
het stuk Is maandenlang uitverkocht geweest en dat succes was volkomen
verdiend.
Men behoeft er niet aan te twijfelen dat dit drama ook bulten Amerika zal
worden vertoond. Het stuk zal zijn weg vinden over de gehele wereld; het is
een krachtig, dlep-menselijk kunstwerk. Het kan echter alleen tot zijn recht
komen, Indien zowel de regisseur als de spelers artisten zgn van grote allure,
In New York is dat zeker het geval: Ells Kazan (de man van „On the
waterfront") heeft de regie, Barbara Bel Geddes speelt de kat op kct dak.
Burl Ives is haar schoonvader en Ben Gazzara is haar, van homosexualltelt
betichte man.
IS het nog mogelijk in dit
haastige leven èèn ogenblik
vrij te maken voor rustig
lezen?
Een nijpende vraag, die ieder
voor zichzelf beantwoorden
moet.
De metersdikke boeken van
eerHJds, waar de auteurs van een
vorige eeuw zo'n handje van
hadden, zijn meestal vervangen
doorpocket-books" of korte ver
halen, omdat de tegenwoordige
mens in de meeste gevallen niet
meer de concentratie kan op
brengen, om enige honderden
pagina's door te werken.
Hoogstens vinden velen van
ons na uitputtende dagtaak, nog
even gelegenheid naast het
schemerlampje op het nacht
kastje een spannende detective
roman te grijpen en deze te ver
slinden, totdat de ogen vanzelf
dichtklappen.
OF vergissen we ons?
Gezien de aftrek die de
verzamelingen in de bi
bliotheken vinden, móeten er
nog heel wat lieden zijn, die de
tijd hebben om een behoorlijk
boek door te nemen.
MEER SFEER DAN LIJN
Dit toneelstuk past geheel in de
Amerikaanse toneel- en literatuur-at
mosfeer van deze jaren. Zowel in de
letterinmde als op het toneel is het
de sfeer, die domineert. Strenge
bouw, handeling, klassieke gesloten
heid, dat alles zijn elementen, die men
ln de Amerikaanse kunst van heden
weinig aantreft.
Ook ^e kat" is een atmosfeer-
drama.
Statisch is het echter niet, de atmos
feer wordt meer en meer geladen en
het onweer, dat vlak voor het slot los
breekt, past volkomen bi] de hoog-op-
gewoerde, emotionele geladenheid waar
de spelers op dat moment aan toe ge
komen zijn.
DE HELFT VAN DE WAARHEID
Waar dit stuk nu precies over han
delt en wat die vreemde titel betekent?
De vraag is gerechtvaardigd1, maar
knn slechts voor de helft beantwoord
warden. Ik zal straks duidelijk maken
waarom. Eerst het halve antwoord
Margaret (de kat) is getrouwd met
een wan de twee zoons van een rijke
plantage-eigenaar in de Mississippi-
delta. Deze rijkaard, haar schoonva
der, viert zijn 65e verjaardag. HdJ heeft
kanker en zal spoedig sterven. Aan wie
zal hl) zijn bezit nalaten?
Zijn ene zoon ls naar de schijn
ft eer gesflaagd. HIJ ls advocaat, hij
heeft een ka van een vrouw en vier,
met pistolen knallende, onuitstaanbare
kinderen.
Margaret en haar man Brick hebben
echter geen kinderen. Brick is sedert
de dood van zijn boezemvriend en
xugby-partner aan de drank geraakt
en alle intieme omgang tussen hem
en Margaret heeft opgehouden.
In deze situatie vergelijkt Margaret
zich met een kat op een heet zinken
dak. Zü doet wat ze kan om aantrek
kelijk te blijven voor haar man. zü
probeert hem door praten van de
drank af te brengen en zü tracht de
reden te vinden van zijn koelheid. Hun
conversatie, waarbij Margaret vrijwel
alleen aan het woord is en waarbü
Brick sfleohts sporadisch en op treite
rende koele toon uiterst pünlüke ant
woorden geeft, is voor deze moedige.
doch wanhopig wordende vrouw een
marteling. En zü wordt des te ang
stiger, omdat zü terecht vreest, dat
haar zwager en schoonzuster van de
Uitgaande van die weinige zekere
stukken tracht men nu al jaren lang
het volledige werk van de grote meester
te reconstrueren. En dat is een heel
moeilyke taak. Het gaat ln de meeste
gevallen om oneindig schone, wereld
beroemde schilderüen, zoals b.v. .Het
concert" uit het Louvre (de Fransen
lieten het voor vijf mlllioen gulden
verzekeren voor zü het naar Venetië
stuurden) dat óf van Giorgione is uit
zün laatste levensjaren öf van de jonge
Titiaan. die sterk onder Giorgione's
invloed heeft gestaan. En „De drie
philosophen" uit Wenen? Michiel ver
meldt dit echilderü en zegt dat het van
Giorgionen is en door Sebastiano del
Piombo voltooid. Dus waarschünlük
een der laatste werken van de meester.
We prijzen er hen gelukkig
om, vooral om het feit, dat ze
er niet tegenop zien zich te ver
diepen in allerlei complicaties,
die het gewone leven op zich
zelf al overvloedig geeft.
Maar om nu t* zeggen, dat 't
èrg interessant is wat de hui
dige auteurs ons voorschotelen,
nee, dèt geloven we niet.
Ik heb allang geleerd in een
handomdraai of is het een
bladzü-omdraai? een behoor-
lüke schifting te maken tussen
wat de moeite loont en wat
evengoed ongelezen kan blüven,
als overbodige ballast gevoege-
üjk naar de prullemand verwe
zen kan worden.
Dat heeft me jaren gekost,
want ge moet daar routine m
krügen.
Eenmaal die kunst machtig,
fcrügt ge 't hèèl wat rustiger in
uw jakkerend bestaan en be
hoeft ge minder verdane, kost
bare uren te betreuren.
ONLANGS werd de maker
van dit plaatje blijkbaar
getroffen door de diepe
ernst van deze oudere heer, die
op een zonnig uur verzonken zat
in het „Boek".
situatie gebruik zullen maken om de
grote erfenis in de wacht te slepen.
De atmosfeer in het plantage-huis,
waar de twee concurrerende echtparen
inwonen bü hun ouders, wordt zwan
ger van leugens en gekuip. Het ls een
samenleving, die Williams ten tonele
brengt. Dat in deze atmosfeer zü
het moeizaam verdraagzaamheid
en kef de de overhand krijgen, mag
büna een wonder heten. Een verant
woord wonder evenwel, want alleen
liefde en tolerantie stellen de mens
tot wonderen in st3at. Het zijn de oude,
tot sterven gedoemde, plantage-eige
naar en Margaret, zijn vitale sdhocn-
doohter, die tot liefde, verdraagzaam
heid en bükans desperate waarachtig
heid in staat blijken.
Het stuk eindigt in een sfeer van
hoop. ook voor Brick.
NIET ZWART EN WIT
Nogmaals: dit is slechts de helft van
de waarheid omtrent dit stuk. Dit
drama is gecompliceerd als het leven
zelf, het is geen stuk van goed en
kwaad, van zwart en wit. En dat is
Juist de kracht ervan, dat geeft die
warme, levensechte atmosfeer.
Neem de dappere Margaret. Zeker,
zü is een kracht ten goede, maar zü
is des te vitaler, omdat zü haar deel
van de erfenis wil krügen. Of neem
de vader: hij ls vol begrip en warmte
voor zün Ietwat perverse, dedh niette
min wel sympathieke zoon.
Tegelijk haat evenwel deze man
(grotendeels ten onrechte) zijn echt
genote en ls zijn levensliefde wel warm.
dcoh tevens uiterst bruut.
Williams toont een wereld waarvan
men walgen moet en toch verlaat
men de schouwburg, vervuld van le
vensliefde, omdat niets in deze hui
chelachtige, brutale, en gemene maat
schappij zo sterk ls als de volledige
toewijding en liefde van de ene mens
voor de ander.
Maar welk aandeel heeft Sebastiano er
ln gehad?
Al deze en de talloze verdere proble
men, die de grote Giorgione-tentoon-
stelling doet rüzen, zullen wel tot ge
volg hebben, dat er over de meester ln
dit Jaar heel veel zal worden geschre
ven. In September is er een groot
internationaal kunsthistorisch congres
in de Lagunenstad en dan komen alle
kenners van de Venetlaanse schilders
school hier samen.
Er zal stellig veel gekibbeld worden,
maar er zal even stellig wel iets meer
tekening komen in de figuur Gior
gione en daarmede ls onze hele ken
nis over de Venetlaanse kunst van
1500 tot 1520, die op het ogenblik erg
onzeker Is, beslist gediend.
Dat „Boek" moet voor hem
een waardevol geschenk of mis
schien een nóg waardevoller
koop geweest zün, zó gans ver
loren tuurt hü op de pagina's,
zo weinig Interesseert hem nog
de wereld in het rond.
Ik benüd hem om die „verlo
renheid" in een wereld vol
van spanningen, beklemmingen,
plichten en verplichtingen
Hü ls zichzelf en wat zich rond
hem afspeelt totaal vergeten en
leeft mee met de personages, die
hem voorgetoverd worden, of
verdiept zich in een van de dui
zenderlei problemen, waarvan
deze aarde vervuld is.
Hü ziet niet meer, hü hoort
niet meer, hü lükt „aan de we
reld verstorven" enis ge
lukkig I
DIT is het mooie, het won-
derlüke van het boek: dat
't U meeneemt zü 't
voor één moment naar regio
nen, waar de zorg en de druk
vergeten wordt
Zün er werkeiyk nog velen,
die dat beseffen?
Of vergenoegen zü zich slechts
met beeldromans en strips, met
sensatieverhaaltjes van degoed-
Dit verhaaltje kinkt wellicht een
beetje ongeloofwaardig, maar berust
toch op waarheid. In het hoofdsta
tion Lübeck in Duitsland is onlangs
namelük een huweRjksautomaat in
werking gesteld, die wellicht zal gaan
voorzien in een behoefte die som
migen voelen om langs een omweg
met een lid van het andere geslacnt
kennis te maken. Na het inwerpen
van een aantal geldstukken tot een
totaal bedrag van twee gulden en
het drukken op enkele knoppen
heeft men alle kans, dat er uit het
apparaat een foto met levensbe-
schrüving rolt van de toekomstige
huwelykspartner. Om de keuze ge-
makkelüker te maken is de vriend-
schaps-automaat" voorzien van aller
lei bordjes waarop leeftüdsgroepen
enz. zün aangegeven. Ter camouflage
van het apparaat heeft men er dan
nog een automaat voor snoepgoed
en dergelüke naast gezet en tegelijk
met een druk op de huwelüks-au-
tomaat is het dus mogelük een rol
pepermunt of drop te krügen
In Rio de Janeiro gebeurde iets heel
eigenaardigs met een Belgische zee
man, dat de moeite van het ver
tellen waard is. Deze man lachte
steeds heel „openmondig" om toch
vooral maar zün mooie tanden te
laten zien. Vier gemaskerde mannen
'en ter beschikking heeft, kan zo'n
konden al dat geschitter kennelük
niet meer aanzien en probeerden hem
daarom eens duchtig aan de tand te
voelen. Deze pünlüke operatie ging
echter niet door. want de vasthou
dende zeeman hield zün kaken styf
op elkaar. De eveneens niet voor één
gat te vangen rovers gingen er toen
maar met de portefeuille van door.
De zeeman ls nu net die boer die
lacht alsof hü ldespün heeft.
Voor de doorsnee-toeschouwer heb
ben al die vraagstukken weinig zin.
Voor hem zün er honderdveertig schil-
denjen te zien, uit alle delen der we
reld büeengebracht, voor het merendeel
van uitzonderlük hoge kunstwaarde en
alle min of meer samenhangend met
de poëtische Jonge meester, die Gior
gione geweest ls. Of er van die 140
tenslotte tien of dertig werkelük door
Giorgione zün geschilderd en de an
dere door zün navolgers, leerlingen of
andere tüdgenoten, is een heel belang-
rüke vraag voor de deskundigen. Het
doet aan de schilderüen als zodanig
niets af of toe. Die hangen daar in het
Dogenpaleis in goed licht en we kun
nen er ruimschoots van genieten om
huns zelfs wille.
kope soort, met klankmassa's
uit radio of opwindende gebeur
tenissen in bioscoop of televisie?
Zonder iets op de grote waar
de óók van bovengenoemde mo
derne instellingen te willen
afditfgen, raad ik U ln gemoede:
neem af en toe tüd en rust voor
een góed boek, dat tot uw gees-
telük eigendom wordt, wanneer
ge er voldoende tüd voor neemt,
om 't Intens in U op te nemen.
Dan wordt ge gelük deze man
op zün bankje ln het park: een
man, die de vreugde van het le
zen kent. de geest verrükt en. er
zeker van kan zijn, dat hü niet
de volgende dag alweer vergeten
ls, wat hü de vorige dag vluchtig
gezien of gehoord heeft.
WANT dit is de vloek van
het bestaan van velen
onzer: de vluchtigheid,
waarmee wü leven, een vluchtig,
held, die onherroepelyk tot ver
vlakking leidt, zodat we aan 't
eind van onze Jaren niets anders
bezeten hebben dan wat lichte
ballast, die als zandkorrels dóór
onze vingers is gegleden in het
absolute niet
FANTASIO
In Amerika lag Ray McGiïï, in de stad
Pontiac, in bed. Het was ln het holst
van de nacht. Plotseling werd hü
wakker, door een gerucht in zün
kamer. „Bent U het moeder?", vroeg
hü op slaperige toon, toen hü iemand
in een badjas door zün kamer zag
lopen. „Ja, wat is er?", antwoordde
een stem, die veel te zwaar was om
van zün moeder te kunnen zün.
Vriend Ray sprong daarom zün bed
uit, maar de man ln de badjas was
hem te vlug af en sprong uit het
raam. Honderd gulden zat in de zak
van de badjas, die de inbreker (want
dat was hü) had omgeslagen. Wie
stopt ook honderd gulden ln de zak
van zün badjas?
Twee ondernemende jongelui uit New
York zün afgedaald in een met wa
ter gevulde tank om eens te zien
hoe lang zü het vol kunnen houden
om onder water te blüven. Het re
cord dat voor deze „sport" op 24
uur en drie minuten staat, willen
zü met maar liefst zes uur ba-eken.
Natuurlük is het niet mogeRjk zon
der hulpmiddelen zolang onder wa
ter te blüven. Wil men zich in zo'n
tank vol water op zün gemak voe
len dan is het nodig dat er een inge
wikkelde installatie meegaat om on
der water behoorlük adem te kun
nen halen. De New Yoikse water
tankbewoners hebben zich dan ook
van de nodige zuurstof onder water
verzekerd. Dat vonden ze echter nog
niet voldoende. Want er bestaat ook
nog zo iets als verveling. Om die te
verdrüven hebben de stoere Jongelui
een schaakbord en met lood ver
zwaarde stukken meegenomen in
hun wonderlük verblüf. Ja, en of ze
met zoveel water om zich heen ook
last van dorst hebben weten we echt
niet.
Burl Ives en Barbara Bel Geddes als de plantage-eigenaar en
zijn dappere schoondochter in „Kat op een heet zinken dak".
