November 1879: Eerste TRAM in LEIDE
T)
tftaa
Groots evenement naverteld
vergeelde kranten
u*4» n
é^«S:-V:
^VSSfCr
4ÏU»w",5;
Ja
r«-rk:
^?&52ïï
- SU
r"-
»4t',x®w *t:
v^, ^,a»'4-C°!»4r:a>l
erW'-sröS».^
5
MOEIZAAM BEGIN
VAN
BEWOGEN HISTORIE
o!
t 1
ta
WEKELIJKS BIJVOECSEL VAN IIET LEIDSCH DAGBLAD - ZATERDAG 13 NOVEMBER - PAGIlfj
»oo'
■rste
iï*»*"
Bt«i.
Hl1
400» t®00' ,oor»o«i
ll- D. ***SSï2ïl
of' sC\ioo\
Ae b°°8 „v, t'
c^vetett ^Aeo^'";0, e>",c
SP»*nsC M Voot»! V9w4«n'
B, of"'
«5,. .ww^V11
,QBi8TT08
LatfCi
V0»'. ,ou..
ovji"»
aften
dt*«n
ftu«f
e Ito®*"
«in.»410
lsle
y\Mso
:'V°Ve e<
Ronnie*
»»Y,
B>! kt*[
tn\Uu" sopt'
e»°"
re»'
a
Je5^xSS^r^ÜS^
ie\d»»®e
,ioc»
l ^eue
1
"n \'j»r'" T«"
M iT^« (T i. 1« "t
*ati oC _,ott*pn den
RJ8*'fC°e\ i» ï'je Btoe'
|w"Vl"»\»° f a."«Tv
ofc »eteP- \tA*
ouVie,c -.«fce*4
0 °rfe \D»«è(A
»ln lvee»u
VfGt de ,Y<y
V>e»pe€>v w
^eiet»
i *et
n*<*n
J «ot<"
1 a»°Se0°
4T",
4«k"'ï<
l.ijT
ieei«'
,a
VI
ren'01
ci«»
iud*8®
•cWet
eis*®1
t op
«eff8
oe""™,'
fl02'4)
oa« tet
Bet,wn©
teden 1
oa»1
r"»"£
««C, I
ie ï»»'4"'. ,«l» ""l'.eê
s\ng-
O he*o»e» u VnnuC ren*?1 Ac'
\y\tf e loen °B
petsen;
»^?4;
doen
A®» "«44'4wt»--
toot O
tVocV.
w»k
.de 'V'
5üd^lJ
nidd»? .»-
•cVe^e
een. *8" «trO°'
Ju '°n
.tdtoV
(Van een onzer redacteuren)
Een veel geprezen en nog meer verguisd ver
voermiddel gaat binnenkort (in stilte) in de
Sleutelstad een gedenkwaardig jubileum vieren.
22 November zal het 75 jaar geleden zijn, dat in
Leiden de eerste tram reed. Een paardetram, die in
niets leek op het huidige vervoermiddel behalve
een groot deel van de route, welke door deze
eerste stadsdienst werd gevolgd. Maar deson
danks de eerste tram. die Leiden van een goed
openbaar vervoermiddel voorzag en van een door
al die 75 jaren heen even vruchtbaar gebleven
mikpunt voor schampere opmerkingen en entiek.
Dat is nu eenmaal Jiet lot van de tram: wie aan de
weg timmert
Dit 75-jarig bestaan zal niet met grote festivi
teiten gepaard gaan, hoewel er jubilea zijn van
geringer betekenis, die wel feestelijk worden her
dacht.
Het ontbreken van festiviteiten is een gevolg
van het feit, dat de gemeente door de jaren heen
zelden direct in de exploitatie van de tram betrok
ken is geweest, terwijl de oorspronkelijke, in No
vember as. 75 jaar oude tramwegmaatschappij
reeds lang van het toneel verdwenen is en 4oor
andere vervangen.
Wij hebben gepoogd niettemin dit jubileum aan
de vergetelheid te ontrukken door ons in oude
nummers van het Leidsch Dagblad van die dagen
te verdiepen.
Een verandering kwam
te vroeg
P een schone zomerse Augustusdag in 1379 kwam er
een vreemdeling ln Leicien. Dat was ook voor die
tijd. toen de molen De Valk nog nooit door een
Amerikaan was gefotografeerd en „Leiden nog niet
leefde", niet een geruchtmakende zaak Maar dit was
een bijzondere vreemdeling. Hy deed tenminste iets
bijzonders, dat hem „in de krant" bracht.
Hij wandelde door de stad, ging op hst terrasje voor
„Die Port van Cleve" zitten en bestelde een glas bier.
Toen hem het gevraagde gebracht werd, intonneerde nij
bij de kellner, hoe laat de tram naar het station vooraij
zou komen. Even later had hi) bijna ruzie met de kellner.
Hy was hogelijk verontwaardigd dat hij, op de tram
wachtend, dan een kamer diende te bespreken Het
misverstand was dra opgehelderd, toen de kellner hem
de goede raad gaf, per maand te huren omdat dit bil
lijker zou zyn
De vreemdeling lachte, begreep dat er ln Leiden nog
geen tram reed. en wandelde naar het station
Men kan het uitvoerig en bloemrijk beschreven ver
haal aantreffen ln het Leidsch Dagblad van 22 Augustus
1879.
Het was een typerend verhaal Die man had niet eens
zo heel erg ongelyk, te veronderstellen dat Leiden een
stadstram rijk was, die er niet bleek te zijn.
Maanden, nee jaren lang was het verlenen van een
concessie een slepende aangelegenheid geweest.
~>v
ho^eQ"
Een van de oudste foto's van de Leidse
paardetram. Twee trams ontmoeten elkaar
op de Bostelbrug. Op de achtergrond de
Paardensteeg. waarvan de bebouwing aan de
waterzijde in 1907 en 1908 werd verwijderd,
waardoor de huidige Prinsessekade ontstond.
Leidse sleutels niet voor
de geldkist
De conflicten vonden een hoogte
punt in September 1878. toen er lel
gedebatteerd werd over de vvyze en
basis, waarop de concessie moest wor
den verleend. Geruime tijd was er een
concessieaanvrage lopende geweest, en
nu waren er nog meer gegadigden
komen opdagen. Een hunner bood de
gemeente f. 2.000.— voor de concessie,
de andefen vroegen haar slechts aan
zonder geldelijke transacties met de
gemeente op het oog te hebben.
Verscheidene (de meeste) gemeen
teraadsleden besloten onder die om
standigheden tot een aanbesteding
oVer te gaan, zodat de aanvragers tegen
elkaar konden worden uitgespeeld en
de gemeente het grootst mogelijke be
drag in haar geldlaadje kon deponeren
Tegenover die instelling kwam het
Leidsch Dagblad als spreekbuis van
velen in het geweer o.a. met een hoofd
artikel imet een kop wat in die dagen
een zeldzaam sensationele opmaak van
de krant was) op 30 September.
Daarin werd betoogd, dat de raads
leden. die voor aanbesteding haddon
gestemd, zich niets moesten verwonde
ren wanneer de concessionaris het
voorbeeld van de gemeente zou volgen
en zowel bij aanleg als exploitatie
alleen maar uit zou zijn od h"t bin
nenhalen van zoveel mogelijk dubbel
tjes en niet od het dienen van het
algemeen belang.
„Met een talent, de beruchte Chl-
neeren in onze Indische bezittingen
waardig, altijd de negotie voorop te
stellen, en dat nog wel uit vrees van
anders niet verantwoord te zijn
tegenover zUne committenten. On
gelukkige'negotiezuebt! Reeds meer
malen heeft zij ons parten gespeeld.
Door haar kwamen wij In het bezit
van een dure, schreeuwend dure
waterleiding zonder een enkele
brandkraan In de gcheele gemeente,
waarvan het gemis nog dezer dagen
op zoo jammerlijke wijze werd ge
voeld. Haar ook hebben wij het te
danken, dat, zoodra er een onnoozel
sommetje van een paar duizend
gulden te verdienen viel, de vraag:
hoe krijgen we een goede tramway?
op de achtergrond werd geschoven".
Neen, mijne Heeren, „bezwoer het
L.D. de vroede vaderen", de sleutels
van het Leidsche stedewapen dient
ge niet te zien als de sleutels der ge
meentekas, maar van het algemeen
belang, dat boven de negotie gaat.."
Van de een naar de ander
Toen dan uiteindelijk na veel gehar
rewar de heer B Wauthy uit Den Ha.ig
vergunning kreeg „de tramway" aan
te leggen en exploiteren, bleek alle
ruzie voor niets te zijn geweest: de
concessionaris trok zich terug en op
13 December 1878 besloot de Raad een
nieuwe concessie te verlenen aan de
firma Crans en Co te Den Haag, de
oorspronkelijke bieder van de veelbe
sproken f 2000 Maar ziet, ook deze
zag er plotseling geen brood meer in,
want op de valreep van dat jaar, 31
December, ging de Raad ermee
accoord, dat de firma Crans haar
concessie overdroeg aan de firma
Philips en Co teLonden.
Wanneer U dacht dat Lelden daar
mede zyn tram had. is dat een
schromelijke vergissing. De winter ging
voorby. de lente, de zomeren er
gebeurde niets. Zo kwam het dat die
vreemdeling half Augustus 1879 tever
geefs op de tram zat te wachten voor
de Port van Cleve
Neen, gelukkig was het begin van de
Leidse stadstram niet, en tot op de
huidige dag hoort men meer kwaads
dan goeds spreken over de tram, over
de rails, en over alles wat men beden
ken kan om op dit terrein te moppe
ren terecht of ten onrechte.
De eerste rails
Het grote ogenblik van een daad
werkelijk begin van de aanleg der
rails voor de paardetram kon men
4 September 1879 aanschouwen: de
eerste rails werden per trein ln de
Sleutelstad aangevoerd.
Daarmee begon de triomftocht, maar
ook de misère van de tram eerst goed.
De ene na de andere aanvrage om een
concessie, nu eens voor een lyn naar
Den Haag, dan weer voor een lyn naar
Haarlem, of voor een baan naar Kat-
wyk, kwam binnen bij de gemeente,
en telkens weer bleek het nodig daar
over figuuriyk robbertjes in dé Raad
te vechten met het resultaat dat er
vooralsnog niets gebeurde.
Behalve dan in de stad, voor en met
de stadstram.
De Hartebrug werd schielijk ver
laagd, omdat de arme paarden de
zware tram niet over een hoge brug
zouden kunnen trekken, en van alle
zUden werd met de aanleg van de
sporen begonnen. De bomen langs de
slootzyde van de Stationsweg wer
den gerooid om ruimte voor de baan
te maken.
Het eerste ..ongeluk" liet niet lang
op zich wachten Tegenwoordig zou
het een krant vullen, alle gevallen
op te sommen waarby dagelyks fietsen
en andere vervoermiddelen sllpp n op
of in de rails Het eerste ongeval van
Hen aard troffen wy aan op 4 Novem-
>er 1879. Om in stijl te blijven was
en paard het eerste slachtoffer, al
lel de schade dan ook nogal mee. H"t
'T van de stalhouder v T rrak'e
•-t een hoef tussen de rail'" zoals
it, zcr ontechnisch heette, h°tzeen
'teindelitk enize schade aan de wagen
.en gevolge had.
In de maanden daarna komen tel
kens berichten voor over ongeval
letjes. tot zjj in aantal verminderen
en in ernst toenemen: blijkbaar werd
het teveel alles in de krant te zet
ten
Faarden- en Schapensteeg
Begin November stelde de gemeen
teraad een hier en daar vermakelyke
instructie voor de conducteurs vast
Stadstram moet
vlaggen, nu of nooit! J
Zoals elders uiteengezet, zal
Leiden het eeuwfeest van de i
Leidse stadstram waarschijnlyk f
niet beleven. 4
Het ligt voor de hand. dat de
NZH iniet eens in het bezit van J
een concessie voor een stads
dienst en bovendien niet de on
derneming die in 1879 de eeisïe
stadsdienst opende) aan het 75-
jarig bestaan van de stadstram
geen festiviteiten verbindt. De
gemeente zal dit uiteraard even
min doen.
Het zou echter de NZH sieren,
indien zij als hulde aan haar
meer of min illustere voor
gangster op de jubileumdag, de
22e November, de kleine beschei
den vlaggetjes op de wagens van
haar „stadsdienst" voeren zou.
Dit is waarschijnlijk het laatste
„Leidse" tramjubileum, waarbij
dat mogelijk is
terwyi tevens bepaald werd dat er
éénrichtingverkeer werd ingevoerd in
de Paardensteeg, en wel in de richting
van de Turfmarkt, terwijl het verkeer
ln de andere richting zich zou moeten
behelpen met deSchapensteeg!
Op 20 en 21 November werden „proef
ritten" gehouden die tot volle tevre
denheid verliepen, afgezien van hier
en daar een klein ongelukje, en werd
tevens bekend gemaakt dat de stads-
ritten10 cent zouden kosten We
kunnen beslist niet klagen dat de tram
ons sindsdien met verbluffende prys-
stugingen heeft verrast!
Zou Leiden thans worden opgenomen
in het zich in staat van wording
bevindende Nederlandse helicopternet,
dan zou de Leidse Heliport, Hellhaven,
Wentclvviekhaven of hoe zo'n ding ook
het beste heten kan, ongetwyfeld op
de dag van opening met grote koppen,
ellenlange verhalen en pakkende foto's
een waardige plaats in ons blad krij
gen. Niet aidus bij een
gebeurtenis 1879.
Het valt ons. gezien fa
de indeling van kranten fc"
nog mee. dat we het berichti
uiteindelijke opening van l
tramdtenst ln de Sleuth-
November 1879 twee oaj«
eerste pagina ontdekten t
in enkele zinnen, na een
nullige andere stadsberlcr,
Aldus:
„Hedenmorgen om tii
officiecele opening va
alhier plaats. Een
daartoe met hunne dame
digd, had zich tegen di
de Plantage vereenigd. Ei
rit gemaakt eerst t
naar het station, toen tt
de Haven, waarvan ivedti
Blauwpoortsbrug
markt werd teruggereden
volgens opnieuw door d
steeg naar de Plantage ie r
waar leder zfjns wee;s
verschillende ritten liepen
naar wensch af. Vele ben
straten waar de tram is
hadden van hunne w
doen wapperen, waardoor i
eenig feestelijk aanzien t
hier en daar zag men i;
eenlge vlaggen hangen,
officieëcle opening t
de dienst voor het pnbkt
opengesteld. Reeds gistere
een aanzienlijk getal kw
kocht (waarmee de da;
opening werd bedoeld, b
L.D.), waarvan heden gele
middag heelwat werden
Onophoudelijk kon men ie
zien passeeren, waarin i
geheele families, waarbij
ren gewoonlijk de hoolè
den, bevonden, zelfs van I
equipage op na houden."
Zo. dat had de krant t
afgebracht. Een grootse
was op waariyk grootse f
gen!
Elders treft men de repri
van een deel van de pagu
Leidsch Dagblad, waarin c
was opgenomen.
De huidige Schapensteeg tussen Haarlemmerstraat cn R
kersdijk. Deze „straat" werd in 1879. toen de tram tig'
werd gesteld, bestemd voor alle verkeer van de omgei'i"
het station naar het centrum van de stad
