CATHARINA BROEDT
HAAR PLANNEN
wE
w>
Een Zoeklicht
Voorspel
1 tot de
1 Bloedbruiloft
PASSAGE
jL
Bewogen Leven LCVIV
De wereld zag
verbaasd toe
I VT a de dood van de jeugdige
V J- Koning werd alles anders.
De rol van Maria Stuart was uit
gespeeld, de rol van Catharina
de Medici zou nü pas waarlij k
beginnen! Haar 9-jarige zoon
Karei zou Koning worden, doch
zij werd regentes. Langer dan
een jaar liet ze de kleine Koning
in haar slaapkamer slapen, om
hem zodoende aan alle slechte
invloeden te onttrekkenen
om hem tot haar gehoorzame
jongen te maken.
Duidelijk zag zij in dat zij haar
kind nooit tot de representant der
ultra-Roomsen moest maken. Een
- Koning moet boven de partijen
staan, en de partijen moesten el
kaar in toom houden, opdat de
Koning regeren kon.
Mede daarom gaf zij aan de
Bourbons, die ternauwernood aan
de beul waren ontsnapt, weer
aanzienlijke macht.
TELDRA kwam er een soort godsdienstvrede tot
stand met medewerking van de Koningin-Moeder.
Doch dit was natuurlijk een doorn in het oog van
Guises.
roen dan ook Frans de Guise op de le Mei van het
r 1562 door het plaatsje Vassy reed. op weg naar
Ns, en men hem op zijn vraag wat het lulden der
kken betekende, antwoordde dat dit de Hugenoten
ir hun godsdienstoefening riep. gaf hij zijn dragonders
missie hen zoveel mogelijk te molesteren,
e ongewapende kerkgangers konden zich alleen ver-
igen met straatkeien. Vreselijk hielden de soldaten
i. Hun aanvoerder deed dapper mee. Van de zestig
kgangers bleef niet één in leven. Zelfs de dominee.
I nog kans had gezien om vanuit de preekstoel over de
"n te ontkomen, stierf aan bloedverlies,
e Jonge vrouwen van Parijs ontvingen de Guise als
i Koning, zij wierpen bloemen op hem. doch de
[Hugenoten gruwden van dit afslachten van zestig wecr-
s mensen. En toen kort daarop te Toulouse 4000
(Hugenoten, waaronder veel vrouwen en kinderen op
e meest lafhartige wijze werden vermoord, barstte de
odsdienstooriog in al zijn wreedheid los.
KAKEL DE NEGENDE
Er is verschil tussen de daad van Merc en die van
Gcrards.
Frans de Guise had de Hugenoten werkelijk bloedig
Oranje daarentegen had altijd elke gewelddadige aan
val op de Katholieke Kerk zeer pertinent afgekeurd.
7 EER keerde het tij voor Catharina de Medici.
Terwijl de ultra-Katholieken, als een herderloze
kuade, treurden om hun leider, liet. zu de Prins
van Conde, de leider der Hugenoten vru. onder voorwaar
de dat haar raadsheer de Montmorency ook losgelaten
zou worden.
Op een eilandje in de Loire liet zij een prachtige, met
leliën bestlkte violette tent bouwen en liet daar de beide
vijanden samen komen. Haar land had vrede nodig.
Bovenal éendracht!
Nog één verbitterde godsdienstoorlog cn de Koning zou
slechts Koning kunnen zijn van één partij.
Mede door haar bemiddeling kwam er een nieuw edict
tot stand. De Hugenoten zouden veer vrij hun godsdienst
mogen belijden in de plaatsen bü het vorige edict bepaald.
HOOG boven de straat, étalage
naast etalage. Is een glazen
overkapping gemaakt.
Dat maakt de celuiden. die de
sfeer van een grote stad bepalen,
geheel anders.
Bovendien mogen hier slechts
voetgangers komen.
Zo heerst ln deze straat met het
glazen dak een uitzonderlijke sfeer.
Dit behoort zo volkomen bij deze
„Passage", dat na jaren de herin
nering uit je kinderjaren, toen je
voor het eerst uit de rumoerige
straat deze wilde maar besloten
ruimte, waar Iedere schuifelende
voetstap hoorbaar is. omdat andere
geluiden ontbreken, binnenging, on
gerept in je oprijst.
De Haagse „Passage" wellicht
hebt U dit uit de eerste regel reeds
begrepen mag Inderdaad uniek
heten.
VREEMD, dat op deze stille Zon
dagmorgen in het Na ia ar, ter
wijl je de nauwe doorgang,
langs de muren en ramen van de
Pieterskerk, passeert, dat beeld en
die sfeer, van de overkoepelde straat
verreweg, tastbaar wordt.
Uit het portaal van de kerk
klinkt Psalmgezang. Een eind ver
der beluister je. ondanks de zware
muren, de orgeltoon, die het zingen
draagt en meevoert in de stroom
van een strakke maar verheven
melodie.
Rechts de torenhoge kerk. waar
de morgendienst is begonnen, links
de oude. statige hulzen. Vóór je het
Rapenburg, waar de eeuwenoude
Leldse universiteit, met de klooster
muren en de boogramen, zich af
tekent.
Boven je de egale najaarslucht,
als een overkapping van de straat.
Ook dit is een passage, een be
sloten ruimte, waar de geluiden van
de week en van het verkeer zijn
weggeëbd.
Woord van Bezinning
DIT beeld, deze sfeer laten Je
niet los.
Ook om een geheel andere
reden.
Het doel van je tocht, langs de
Pieterskerk, door deze Leidse „Pas
sage" van Nieuwsteeg naar Ra
penburg. langs het portaal, met de
geopende deuren, in de richting van
de Universiteit, ligt ln „Luxor", aan
de drukke verkeersweg naar het
station.
Merkwaardig, zelfs daar blijft die
overkapping.
Het wordt zelfs een unieke, on
vergetelijke passage.
Het beginpunt de eeuwenoude
kerk op het Pietersplein en de
bioscoopzaal, waar Je weg deze mor
gen uitmondt, hebben leder een
eigen sfeer.
Toch liggen zij niet onbereikbaar
ver uit elkaar. Tussen deze twee
werelden ligt een weg.
Dat blijkt uit het verrassende ge
sprek in „Luxor" die morgen I
KERK. zoek dwars door onze stad
en over de gehele aarde, uit
traditionele geloofsvoorstel
lingen en onveranderde, verstarde
gewoonten, een verbinding naar de
centra van ONZE wereld en van de
hedendaagse cultuur.
Ga, waar de mensen van DEZE
tijd ziln.
Denk mee in hun denken.
Luister naar hun vragen, die Je
eigen vragen zvjn.
Je maakt een vreemde tocht, als
door een overdekte straat, waar de
vertrouwde geluiden verdwenen zijn
en andere, die gewoonlijk niet tot
je doordringen, hoorbaar worden.
Neem rustig alle risico's.
Je zult met vreugde ontdekken,
dat reeds lang geleden Eén, die
zich DE WEG noemt, je is voor
gegaan
Hij. Jezus, is tussen mensen, hoe
ver. in onze beperkte blik. hun ge
dachten, overtuigingen, beschou
wingen en omstandigheden ook uit
een liggen, de allen verbindende
passage.
P. L. SCHOONHEIM.
Predikant Bijzonder Kerkewerk
Hervormde Gemeente te Leiden,
Hoge Rijndijk 14a.
SPOEDIG daarna nam de Koningin een kloek besluit.
Zij besloot nameluk een lange reis te maken met
haar ganse Hof. De stoet zou opzien baren!
Twee honderd jonge meisjes, waarvan de oudste be
neden de twintig was. n3m ze met -„ich, om zodoende de
edelen te verstrooien, hun gedachten af te leiden van de
voorbije strijd. De jonge dames waren charmant gekleed,
en zwaar geblanket. Haar wenkbrauwen, zo zegt Otto Zoff,
waren donker gemaakt, hun ogen door witte en rose
schmink in de amandelvorm gebracht, l.aar monden nog
kleiner gemaakt dan ze al waren.
Het was een schitterende stoet van duizenden mensen,
die daar door Frankriiks dreven reed en ledereen ver
blindde.
Ja, gróót was het spectaculair succes!
Men zag nu toch waarlijk wat een Koning is. En edelen
van beiderlei godsdiensten omstuwden hem!
Het was de triomftocht van de Koningin-moeder. Alles
bewoog zich om haar. Als zü op een stoel zat. zaten de
anderen op kussens. De Jonge edelen plachten dan meer
malen de jonge hofdames op hun knie te nemen, aardoor
het samenzijn ongedwongener werd.
De jonge dames lazen de Decamerone in ha3r vrije tijd.
En de Koning? O. hij was nog zo Jong. En ook zo zwak.
Hij had een bloedziekte, evenals Frans had gehad. Hij
kwam maar niet los van zijn moeder, wat hem innerlijk
vreselijk hinderde Weldra zou hij zijn „manzon" uitleven
in de jacht en in het afhouwen der koppen van „onschul
dige dieren", zoals ezels en koeien. Deze ziekelijke bloed
dorst zou hem later noodlottig worden
DE Koningin reisde en vierde haar triomfen. Ik zal
proberen, zo dacht zij, om de Katholieken op mijn
hand te krijgen. Als ik hen beheers, komt de macht
over de Hugenoten vanzèlf. Die zullen dan wat gaarne
mijn gunst verwerven om niet te worden doodgedrukt.
Om dit doel te bereiken toog zij met haar schitterende
stoet in de richting van deSpaanse grens. In Spanje
woonde immers haar dochter Elisabeth, die met Filips II
was gehuwd.
Indien het haar gelukken zou haar schoonzoon voor
haar zegekar te krügcn, zouden de Katholieke Fransen
haar roemen.... en de Hugenoten dankbaar zijn voor
de kruimels die van haar tafel vielen.
Bij dit experiment kon ze niets verliezen, zo dacht ze.
Met Engeland was toch niets te beginnen. Elisabeth
Tudor had pertinent geweigerd haar moeder te noemen,
ofschoon zU haar had laten kiezen uit haar collectie
zonen.
FILIPS II kwam niet.
Hij voelde zich niet tegen haar opgewassen en daarom
zond hij de hertog van Alva. Deze liet zich door haar
sluwe vriendelijkheden niet verleiden en bleef keihard
in zijn eisen: voordat er sprake zou kunnen zijn van
een bondgenootschap, of van huwelijken tussen haar
zonen en Spaanse prinsessen, zouden de Hugenoten
moeten zün vernietigd. Dit zou kunnen gebeuren door
de leiders te doden. Worden de golven der zee niet weer
rustig als de wind niet meer blaast?
Deze eis willigde de regentes niet in. Zij probeerde de
IJzeren Hertog duidelijk te maken dat haar zo verscheurd
laijd behoefte had aan rust en niet aan een nieuw bloed
bad dat de vreselijkste gevolgen zou hebben.
Een bondgenootschap werd dus niet gesloten. Doch de
Hugenoten, wantrouwig geworden door deze bijeenkomst,
letten met argus-ogen op het doen en laten der Koningin.
Toen zij toch na de bijeenkomst de Katholieken opval
lend méér begunstigde dan voorheen, geloofden zij in een
verbond dat hun ondergang beoogde, en weldra brak een
nieuwe godsdienstoorlog uit, waarin van beide zijden de
grootste gruwelen werden bedreven.
Vaak verloren de Hugenoten, doch hun geestelijke aan
voerder. Admiraal de Coligny. wist altijd weer nieuwe
troepen te werven en buitenlandse steun te krijgen.
In de Nederlanden brak de opstand uit tegen Alva, ln
de Duitse landen wekte de onthoofding van Egmond en
Hoorne grote verantwaardiging. In Engeland had
Elisabeth eindelijk het masker afgeworpen: Zij was,
onder bepaalde voorwaarden, bereid de opstandelingen
te helpen.
7" AT moest Catharina de Medici nu?
Diep in haar hart haatte zij Spanje, dat eens
getracht had haar huwelijk met Hendrik II te
verhinderen. Ook haatte zij de Guises die haar het leven
vaak zeer lastig hadden gemaakt. Voor haar charmante
dochter Margaretha had zij nog altijd geen gemaal. Als
zij die eens met Hendrik van Navarre, de jonge. Huge-
nootse Bourbon liet trouwen? Als deze jonge, boerse edel
man aan haar Hof zou wonen, zou hij weldra was in
haar handen zijnen Katholiek worden!
Op deze wijze zou op den duur de eenheid weer te
herstellen zijncn de Spaanse macht gebroken worden!
Alva had haar al aangeboden om haar met 20.000 soldaten
te hulp te snellen tegen de Hugenoten!Ja, Ja!
Duidelijk zag ze nu voor zich wat ze wilde. Als huwe
lijksbemiddelaar nam zeLodewijk van Nassau. Weldra
zou Gaspard de Coligny. op wiens hoofd een prijs stond
van 50.000 goudstukken, de Koningin-moeder ontmoeten
èn de Koning.
De wereld, die wel iets van haar gewend was, zag ver
baasd toe. Doch niemand vermoedde, ook zij zelf niet,
dat nu weldra een der zwartste bladzijden in de wereld
geschiedenis zou aanbreken, die men bestempelt met:
de Parjjse Bloedbruiloft, en waarvoor zij, Catharina
de Medici, de verantwoordelijkheid zal moeten dragen.
Maar laten wij dat uitvoerig schetsen in onze volgende
beschouwing.
REIN BROUWER.
T A
der der Hugenoten, de Prins van Condé, zo dom v
?est aan Koningin Elisabeth van Engeland Franse
"d aan te bieden in ruil voor hulp, werd ze, voor het
t in haar leven, razend.
Zou men haar Koninkrijk verkwanselen waar ze bij zat?
Dat nooit! Nu keerde zij zich met haar volle gewicht
gen de Hugenoten. Zij zond het leger naar de Hugeno-
dstad Rouan, tegen de wens van de Guise, die het
achtlge Orleans, dat volkomen verketterd was, eerst
Ude Innemen.
Zij wist het werkelijk beter. Rouan was de uitvalspoort
?r het hart van Frankrijk. De vesting was bijna on
inbaar. Te paard vertoonde de Koningin zich tussen
troepen en zij bleek niet in het minst te schrikken
i een voorbijsulzende musketkogel.
Het leger liep storm op storm. De legeraanvoerder,
"ton van Navarre, een renegaat, die ééns Hugenoot was
■eest, werd dodelijk gewond weggedragen. Dit nu en
al dagen aanhoudende druilerige regen, doodde alle
cntlust bij haar volgelingen.
Het hachelijke van de toestand begrijpend, riep zij alle
zagsdragers tot zich en sprak, zoals ze eens toen haar
Jnaal nog leefde, gesproken had in de Staten-Generaal
Een vrouw sprak tot soldaten en zei hun dat het ging
om het Vaderland. Haar rgke fantasie \ond de juiste
woorden. Was het niet een man onwaardig de moed te
verliezen daar waar een vrouw nog moed voor allen
had?
i^ri saf bevel om twee duizend kanonskogels tegen de
v™ sc"leten en spoedig daarna viel Rouan.
i«-™B*res<U)k was het lot der Hugenoten
OU het met die van Orleans zo gaan?
7 i [rans de Gulse. de bevelhebber van de belegerende
'roepen, had reeds het bloedbad van Vassy op zijn
Tn i c.h 0e bineming van Orleans zou hij niet beleven.
z'Jn 'f?er dlenae een zekere Poltrok van Mére. Deze
it jIc!L ecn Overig dienaar, doch heimelijk had hij
iton Oolse te vermoor ten. Er waren zovele Huge-
ood ,Tn cn 33,1 de handen van deze kleefde net
van de weerloze, afgeslachte broeders van Vassy.
®qnd«.riL24si? Februari schoot hij hem neer vanuit een
iter' le. dagen later stierf de vreselijke kettcr-
er> rustlg en kalm
Raymond Brulez. „Het Mirakel
der Rozen"
J. M. Meulenhoff. Amsterdam
1954.
Met het vierde deel. „Het Mirakel
der Rozen" is de autobiografische ro
manreeks van Raymond Brulez vol
tooid. In deze vier delen heeft de
schrijver zijn leven en tevens het le-
vzn van het begin van de twintigste
eeuw neergelegd op een wijze waar de
geschiedschrijving moeilijk tegenop
kan. daar deze auteur behalve een ge
trouwheid aan de feitelijke gebeurte
nissen, een. door zijn persoonlijke er
varing. diepe analyse geeft van de ver
schijnselen. zoals die zich in deze woe
lige halve eeuw voorgedaan hebben.
Tot steun van het geheugen wil ik
ecn vluchtig overzicht geven van deze
kroniek. In het eerste deel „Het huis
te Borgen", doet Brulez verslag van
zijn kindertijd in het huls van zijn ou
ders ln de Belgische zeebadplaats Bor
gen. De juiste dosering van vertede
ring en ironie bij het opsteken van
zijn herinnering aan de hem omrin
gende personages, maakt dit boek In
zijn gesluierde oprechtheid tot een
unieke ervaring voor de lezer en wijdt
hem tevens in in de gemeenschap cn
in het maatschappelijk beeld waarbin
nen ook de andere drie delen zich vol
trekken zullen.
Het tweede deel. „Het Pakt der
Triumvlren". beschrijft de jongelings
tijd van Raymond. Julien en Bertrand,
de drie vrienden die hun pakt van on
derlinge bijstand en tot het verrichten
van grote daden sluiten in jeudlge on
ervarenheid: een pakt echter, dat zij
later in de bewogen jaren des onder
scheids niet vergeten zullen.
l OP DE BOEKENMARKT
De woningen die de wereld zijn
Het derde deel. „De Haven" ge
naamd. verbeeldt het afscheid van
Borgen. Raymond trouwt en volgt zyn
literaire roeping. Julien volgt zijn
politieke carrière en Bertrand treedt
op een hachelijk ogenblik in de voet
sporen van zijn vader en zal het aan
nemersbedrijf opbouwen.
Met deze drie figuren als kernpun
ten voltrekt zich eigenlijk de hele Bel
gische geschiedenis van deze e?uw met
de eerste wereldoorlog en al.
Nu het vierde deel hier voor ons ligt,
kan men terecht spreken van de kroon
op het werk. Niet dat „Het Mirakel
der Rozen" de voorgaande delen zou
overtreffen, dat niet. Maar men kan
dit laatste deel de kroon op het werk
noemen, omdat hier blijkt dat de au
teur met hetzelfde élan geëindigd is
als waarmee hij begonnen is. En dat
ls geen geringe prestatie.
Na dit „Mirakel der Rozen" gelezen
te hebben, overvalt mU hetzelfde
machteloze gevoel, dat lk reeds eer
der by Brulez's werk heb gekregen
en wel het gevoel eigenlijk niet on
der woorden te kunnen brengen wrat
nu precies de voortreffeiykheid van
zün oeuvre uitmaakt. Men kan aan
komen met adjectieven zoals intel
ligent. boeiend .ironisch, zachtmoe
dig, scherp, geestig, beminnelijk, eru
diet, die alle stellig hun geldigheid
hebben in dit verband. Maar het
vreemde is, dat wanneer men al
deze waarden tezamen voegt, men
nog de indruk heeft dat er een sub
tiel fluïdum ontsnapt aan het net
waarin de lezer zijn bewondering
wil vangen.
Deze vier boeken zijn Inderdaad een
mirakel der roz?n. Deze titel, die het
laatste deel draagt, is ontleend aan de
legende van de heilige Elisabeth, die
bü een van haar tochten van barm
hartigheid haar achterdochtige echt
genoot tegenkwam, die haar vroeg wat
zij daar in haar zware mand torste.
Elisabeth zei dat het rozen waren en
zie. toen de doek van de mand werd
genomen, was het brood bestemd voor
de armen, veranderd in rozen. Per
soonlijk heb ik bi) deze legende de
hoop gekoesterd, dat het wonder zich
vervolgens weer in omgekeerde volg
orde voltrokken zal hebben want wan
neer men honger heeft komt men er
met rozen bekaaid af.
Ondanks die laatste overweging, wil
ik toch niet afstappen van de analogie
die ik meen te zien tussen Brulez's
werk en deze legende. Want ook hier
wordt het brood des dagelijkse levens -
de figuren uit deze romans met hun
zwakheden en hun grootheid - door
de even poëtische als nuchter-sceptl-
sche toverdoek van Brulez onder onze
ogen veranderd ln de rozen van de
menselijke waarden. Want dit is wel
Brulez's grootste kracht, zijn „en
toch".
Brulez biedt zijn sujetten als brood,
in hun kleinheid, hun dwaasheid, hun
pose. Hy vermaakt ons voortdurend
met zijn ongegeneerde, hoewel nooit
over de schreef van de goede smaak
gaande openhartigheid. Maar met
evengrote trefzekerheid weet hij de
vinger te leggen op de plek waar de
soms onverwacht grote morele waar
den van deze dagelijkse individuen te
vinden zijn en aan den dag treden.
En het ls deze volledigheid, deze ver
frissende. onpartijdige eerlijkheid,
deze subtiele afzydigheid die maken
dat de lezer niet ontkomen kan aan
de overtuiging, dat deze woningen
de wereld zün en dat Raymond Bru
lez een wgs mens ls cn een groot
schrijver.
CLARA EGGINK
2e Jaargang No. 42
Zaterdag 16 October 1954
