Drie Leidse eredoctoraten
in Pieterskerk uitgereikt
Vele leden van P.E.N.-congres bij
stijlvolle plechtigheid
Voor het eerst de Leidse cappa uitgereikt
93ste Jaargang
LEIDSCH DAGBLAD
Woensdag 23 Juni 1954
Tweede Blad No. 28250
SCHLUMBERGER, FORSTER EN VAN VRIESLAND
In de Pieterskerk werd hedenmiddag aan drie letter
kundigen, de Fransman Jean Schlumberger, de Engelsman
Edgar Morgan Forster en de Nederlander Victor Emanuel
van Vriesland, het eredoctoraat in de letteren en wijs
begeerte van de Leidse Universiteit toegekend. De drie
nieuwe eredoctoren (die het tiental in leven zijnde Leidse
eredoctoren volmaken) kregen hun waardigheid in tegen
woordigheid van zeer vele deelnemers aan het inter
nationale P.E.N.-congres, dat deze week in ons land
gehouden wordt.
Bij deze erepromotie werd voor de eerste maal behalve
de bul ook een cappa uitgereikt als uiterlijk teken van de
verworven Leidse onderscheiding.
De drie hoogleraren, die als promotor optraden, schet
sten de verdiensten van de gehuldigden nadat de rector-
magnificus het belang van een levende literatuur voor
een bloeiende wetenschap in het licht had gesteld.
Voor het eerst in de geschiedenis werden niet minder
dan drie eredoctoraten in dezelfde faculteit in één plech
tigheid uitgereikt.
Er bestond niet alleen in de Pieterskerk grote belang
stelling, ook buiten bij het voorbijtrekken van de stoet
van promovendi en hoogleraren van de Academie naar
de kerk via de Kloksteeg.
De Pieterskerk, in de na-oorlogse
jaren reeds verschillende malen de
plaats van belangrijke gebeurtenissen ln
de academische wereld, was op een
voudige doch aantrekkelijke wijze ver
sierd met blauwe delphinium, witte
violieren, Jasmijn en enkele palmen.
Onder de aanwezigen bij de promotie
bevonden zich enige honderden deelne
mers van het internationale P.E.N.-
congres. de minister van onderwijs,
kunsten en wetenschappen, vertegen
woordigers van vele culturele instellin
gen en organisaties en onderdelen van
de Universitaire gemeenschap, benevens
curatoren en vele hoogleraren van de
Leidse Universiteit.
Tegen drie uur schreed de stoet van
promovendi en hoogleraren, voorafge
gaan door de rector magnificus prof. mr
J. M. van Bemmelen en de president
curator dr J. E. baron de Vos van
Steenwijk, van het Academiegebouw
door de Kloksteeg naar de Pieterskerk.
Velen sloegen het voorbijtrekken van de
kleurige imposante stoet gade.
Bij het betreden van de kerk werd
door de organist, de med. candidaat H.
C Jasperse, muziek van Johan Wage
naar ten gehore gebracht.
Prof. Dresden huldigde Schlumberger
Bijzondere evenwichtigheid door
langdurige rijping
De Franse schrijver Jean Schlumberger werd als eerste op deze middag
verheven tot de waardigheid van doctor honoris causa van de Leidse Univer
siteit waarbij als promotor optrad prof. dr S. Dresden, hoogleraar in de
Franse letterkunde.
Prof Dresden tekende Schlumberger,
na een algemene inleidang over de af
stand, welke de wetensohap ook in tljds-
opzicht- dient te bewaren tor handhaving
van de objectiviteit, als iemand dfie er
in geslaagd is een eigen visie te behou
den op problemen waarvan de strekking
uitgaat boven eigen tijd.
Schlumberger ontkent het bestaan
van een absoluut geluk, doch houdt zich
bezig met het tijdelijk en beperkt geluk
dat binnen het bereik van de individuele
mens ligt en dat met de handen ver
overd moet worden onder de dreiging,
dat het door het onberekenbare noodlot
wordt vernietigd.
Deze grenzen van het geluk maken in
de viae van Schlumberger tevens de
grootheid en de waardigheid ervan uit
De romans van Schlumberger tonen
het resultaat van een langdurige rij
ping. Spreker noemde daarvan enige
voorbeelden. Door die rijping is ook
een verbazingwekkende evenwichtig
heid en zekerheid van oordeel ont
staan. gepaard gaande aan een sobere.
Begroeting door rector
Levende literatuur onmisbaar
voor bloeiende wetenschap
De rector magnificus van de Univer
siteit, prof. mr J. M. van Bemmelen.
begroette de buitenlandse gasten na
herinnerd te hebben aan het senaats
besluit om deze drie ere-doctoraten in
de letteren en wijsbegeerte te verlenen
mede ter gelegenheid van het Interna
tionale P E.N.-congres in ons land.
Prof. Van Bemmelen noemde in een
toespraak in het Frans de rol, die
gesproken en geschreven woord ge
speeld hebben in de ontwikkeling van
de wetenschap. Aanvankelijk was het
gesproken woord het conserverings
middel van het menselijk weten
schappelijk vermogen, later echter
nam het geschreven woord die taak
over. De levende en zich stw-ds ont
wikkelende wetenschap vereist een
levende literatuur, een levende ge
schreven taal. Zo gezien dragen de
literatoren een belangrijk aandeel bij
tot de wetenschapsbeoefening, het
voornaamste doel van de academische
samenleving
Het heeft de Leidse Universiteit dan
ook bijzonder verheugd, dat de regering
de vestiging van Franse en Engelse
leerstoelen mogelijk heeft gemaakt.
De keuze, wie van de internationale
literatoren die bij het PEN-congres in
ons land zouden vertoeven, als blijk van
de algemene wetenschappelijke waarde
ring voor hun werk met het Leidse ere
doctoraat bekroond moesten worden. Is
een moeilijke geweest. Degenen, die
thans deze eer te beurt valt. moeten be
schouwd worden als de priml inter pares
die daarmede tevens de eer op zich
laden die aan velen hunner collegae
mede toebehoort. Zü kunnen bovendien
bogen op erkenning van het feit. dat zij
naast de literatuur ook de wetenschap
op zeer verdienstelijke wijze hebben be
oefend.
In het Engels voortgaande sprak prof.
Van Bemmeien een welkomstwoord tot
de Angelsaksische gasten, in het bijzon
der tot de heei FÓrster, waarbij hij er
de nadmk or> legde dat het steeds een
Cappa werd elders reeds
eerder uitgereikt
Reeds vier jaar geleden werd
door de Nederlandse Universiteiten
en Hogescholen besloten tot invoe
ring van de cappa als uiterlijk
teken van de doctorswaardigheld.
Het recht om deze c^ppa te dra
gen berust niet alleen jij re-
doctoren doch ook bij doctoren die
op de gewone wijze hun graad ver
kregen. Hiermede werd ook de Ne
derlandse doctor in staat gesteld,
zijn waardigheid op plechtige wijze
te tonen en bij te dragen tot het
kleurig schouwspel, dat veelal te
bewonderen valt bij grote Universi
taire plechtigheid in binnen- en
buitenland In het buitenland Is
het uitreiken van uiterlijke ken
tekenen van waardigheid aan doc
toren algemeen gebruik.
Het Initiatief tot het weer in
voeren van de cappa is van Gro
ningen uitgegaan. Daar werd' de
cappa dan ook reeds in 1951 weer
voor het eerst bij een ere-promotie
uitgereikt. In utrecht en Nijmegen
kende men voordien reeds eigen
onderscheidingstekenen, die na het
invoeren van de cappa aan de
andere Universiteiten gehandhaafd
bleven.
Karakteristiek van Forster
Heldere probleemstelling der
menselijke verhoudingen
De promotor van de Engelse litterator Edgar Morgan Forster, de buiten
gewoon hoogleraar in de Engelse letterkunde prof. dr A. G. H. Bachrach,
schetste de veelzijdige verdiensten van Forster op litterair en vooral ooit
menselijk gebied.
Forsters grote gave voor rake Ironie,
en zijn gave om meer te laten lezen dan
m woorden geschreven staat
In documentaire werken, artikelen, be
schouwingen, lezingen en radiovoor
drachten heeft Forster gestreden voor
vrijheid in de edelste zin des woords,
voor waardigheid en zedelijkheid, voor
de fundamentele levenswaarden, voor
beschaving in de meest directe en
meest omvangrijke betekenis van het
woord, om daarbij steeds zichzelf te
blijven.
In deze geest, van strijd voor het goe
de met behoud van eigen persoonlijk
heid, wilde prof. Bachrach de verle
ning van het ere-doctoraat door Lel
den aan Forster zien.
Spreker eindigde met een herinne
ring aan het feit. dat sinds de oprienting
tallozen van Angelsaksische oorsprong
onder de Leidse alumni geteld werden,
zozeer zelfs dat van een academisch
vraagstuk gesproken kan worden.
Na het uitspreken van de promotie-
formule reikte prof. Bachrach aan For
ster de bul en de cappa uit.
genoegen is, iemand te eren voor zegen
rijke arbeid Voor de geèerden staat op
de voorgrond de vraag, die Koningin
Juliana zich stelde toen zij haar rege
rende taak aanvaardde: „Wie ben ik.
dat ik dit doen mag? Het antwoord op
die vraag is eenvoudig: „omdat ieder
een verheugd is. deze hulde te mogen
brengen. Niemand verdient werkelijk
eer te ontvangen, want niemand heeft
zijn eigen capaciteiten geschapen. Maar
anderen vinden het prettig, iets bij te
dragen tot de resultaten van wat iemand
presteert met een open oog vxx>r de be
tekenis van zijn daden."
Prof. Van Bemmelen was er van over- j
tuigd, dat men deze ere-promoties in
dit licht zou willen zien en dat elkeen I
de vreugde van de senaat zou delen bij
de toekenning van deze sporadische we-
tenschappelijke onderscheidingen, die
tevens een grote wetenschappelijke be-1
tekenis tot achtergrond hebben.
In het slot van zijn openingstoespraak
herinnerde prof. Van Bemmelen no?
aan de historische betekenis van de
Pieterskerk voor Leiden en de Leidse I
Universiteit Van deze kerk en van de j
Leidse Universiteit uit vloeide door de
eeuwen heen een stroom van vrijheids-
bezieling in velerlei opzicht. Een vrij-1
hpiri*;r»prinnht a riip nnlr rip Minne rinripr.
Een van de werken van Schlumberger
haalde prof. Dresden aan als voorbeeld,
dat deze begaafde Franse schrijver
steeds zu'.k een voortreffelijk evenwicht
weet te bewaren tussen de aspecten van
een probleem, waaruit een rechtvaardig
en onpartijdig oordeel voortvloeit Over
al in diens werk openbaart zich een
geestelijke ru t. welke nooit verzandt in
onverschilligheid.
Prof Dresden ratte deze karakteris
tiek samen in een woord van waarde
ring voor de eerlijke openhartigheid die
spreekt uit alle onderdelen van het werk
van Schlumberger
In vogelvlucht doorliep prof Dresden
het werk ran de Franse eredoctor, daar
bij herinnerend aan de belangrijke pu
blicaties tijdens de jongste Franse be
zettingsjaren in het nog niet bezette
Zuid-Frankrijk. Daaraan verbond spre
ker een beschouwing over de belangrijke
rol welke Schlumberger heeft gespeeld
in de oprichting van de Nouvelle Revue
Franqaise. jaren voordien, toen een
groep vrienden van de Leidse eredoctor
uit bezorgdheid over de toekomst van de
Franse cultuur en Westelijke beschaving,
weigerde de maatschappij van toen te
aanvaarden De NR.F. is daardoor ge
worden. mede dank zij Schlumberser.
tot een vnje tribune voor alle partijen
en scholen.
Hieruit kwam een getrouwe spiegel
•an de Franse cultuur van deze tijd te
voorschijn. Literatuur en tn breder om
vang cultuur zijn hierdoor gediend ge
weest
Toen in 1953 de N.R F. opnieuw ver
scheen, werd wederom een beroep op
Schlumberger gedaan. Daarin kan niet
anders gezien worden dan een bewijs
van de jeugd.ge inspirerende gedachten
van Schlumberger en dcens verjongende
geest, zijn filosofische gedachten en zijn
morele conceptie
Op grond van deze grote verdiensten
voor een belangrijke Europese cultuur,
waarvan de weerslag ook in ons land
te onderkennen valt, heeft de Leidse
Universiteit het eredoctoraat in de
letteren en wijsbegeerte aan Schlum
berger toegekend.
Na het uitspreken vam de traditionele
formule reikte prof. Dresden de bul aan
Schlumberger uit. waarra hij hem als
eerste van de Leidse eredoctoren als
uiteriijk teken van waardigheid de cappa
Prof. Bachrach vestigde reeds in de i
aanvang van zijn toespraak de aandacht
op het monumentale werk van Forster.
d3t onder de titel „A passage to India"
gedurende dertig jaren stromen van
waardering en stormen van veromwaar-1
diging geoogst heeft en al die tijd een i
heldere schets Is gebleven van het pro
bleem ener ontmoeting tussen twee
wijd uiteenlopende culturen. Door de
i omstandigheden heeft dit werk van i
Forster ook voor on.- land meer bete-
kend dan een boek alleen. De vraag, die j
Indiërs zich in de aanvang van het boek
stellen, of liet mogelijk is vrienden te
zijn met Engelsen, kan overigens het
hoofdthema genoemd worden van ai
het werk van Forster, althans het cen
trale punt van zijn creatieve arbeid.
A passage to India Is in de loop der
decennia geworden tot een modern klas
siek werk. De oorzaak daarvan ligt in
het feit. dat de schrijver er op een z?er
persoonlijke wijze in is geslaagd, een
maatschappelijk en politiek probleem
vorm te geven ln de terminologie van de
onderling menselijke verhoudingen.
Deze vormgeving karakteriseert ook
het overige werk van Forster. Het ant
woord op het probleem moge in alge
mene zin veelal ontweken worden, het
probleem zelve wordt gesteld in dui
delijke vorm welke een basis voor ei
gen oordeel kan zijn.
Prof Bachrach wijdde voorts een be
schouwing aan de waarde en oorsprong
van „Where angels fear to tread" waar
in andermaal het eerlijke begrip van
Forster tot uitdrukking komt voor de
problemen, welke de persoonlijke con-1
frontatie van dragers van verschillende 1
levensopvattingen oproept.
Slechts weinige contemporaine schrij- 1
vers hebben een zelf aanvaarde zo I
moeilijke taak met zo eenvoudige eer- j
lijkheld en zo ongecamoufleerde waar
digheid aangevat. Weinigen hebben zo-
zeer getracht te vermijden om er zich
van af te maken een oplossing te zoeken I
in de consequenties van goedkope ge-
dachtentegenstellingen waaruit geen
eerlijke keuze mogelijk is Weinigen ook j
hebben op grond van die menselijke
eerlijkheid zoveel crltiek moeten verdu
ren.
Deze dag. deze ere-promotle. betekent
de beloning voor die wel eenvoudige
maar niet gemakkelijke menselijke op- i
rechtheid.
Naar aanleiding van het werk van j
Forster „The longest Journey" sprak j
prof. Bachrach nog over de gave van de
schrijver, om helder te stellen wat be
langrijk is in de beoordeling van een
gegeven probleem, waaraan spreker
verbond een woord van lof voor de inte-
gritelt van de schrijver als kunstenaar, I
Promotie van Van Vriesland
Verdediger van vrijheid der
scheppende menselijke geest
Victor E. van Vriesland werd tot doctor honoris causa gepromoveerd door
prof. dr P. Minderaa, hoogleraar in de Nederlandse taal- en letterkunde, als
promotor. Van Vriesland is president van het PEN-centrum Nederland.
Prof. Minderaa formuleerde in de aanvang van zijn toespraak in het kort
de verdiensten van Van Vriesland op grond waarvan dit eredoctoraat werd
toegekend: uitstraling van diens geest, ziel en hart op het terrein van de
litteraire cultuur in zijn vaderland en in de wereld.
Niet in chronologische volgorde maar
beginnend bij de onderste trede van de
waardenladder waarop Van Vriesland
zo hoog gestegen is, noemde prof Min
deraa als een dier vele verdiensten Van
Vrieslands unieke bloemlezingen, in het
bijzonder de „Spiegel der Nederlandse
poëzie door alle eeuwen" waarvan het
ter perse zijnde derde deel met verlan
gen tegemoet wordt gezien.
Na andere verdiensten van Van Vries
land op dit niveau te hebben gememo
reerd weidde prof Minderaa uit over
de grote verdier.ster. van de aanstaande
eredoctor als vertaler. Bijzonder waar
devol zijn de inleider.de studies over
persoon en werk van de auteur, welke
hij hieraan toevoegde
De stoel van promovendi en hoogleraren op weg naar de Pieterskerk waar vanmiddag om 3 uur de plechtige erepromotie van drie
letterkundigen plaats vond. 1ste rij v.l.n.r. Jean Schlumberger en zijn promotor prof. dr S. Dresden; daarachter E. M. Forster en
Victor E. van Vriesland met daarnaast prof. dr P. Minderaa Foto LD.v. Vliet
De tien Leidse
eredoctoren
Na de plechtigheid van heden
middag zijn er tien Leidse
doctoren honoris causa, waar
van vijf in de letteren en wijs
begeerte. drie in de rechtsge
leerdheid. een in de wis- en
natuurkunde en een in de ge
neeskunde.
Deze tien cre-doctoren zijn
H. K. H. Prinses Wilhelmina
(1925). H.M. Koningin Juliana
(1930). dr P. Jansen (1946),
Sir Winston L. S. Churchill
(1946). prof. dr W. E. Hoc
king (1948). lord W. M. Hai-
ley (1948). dr P. J. Waarden
burg (1954). Jean Schlumber
ger (1954). Edgar M. Forster
(1954) en Victor E. van Vries
land (1954).
In aansluiting daarop kwam spreker
op de grote reeks van essays en kritie
ken. die van de hand van Van Vries
land verschenen zijn Door het hoge
intellectuele gehalte en de heldere ver
zorgde betoogtrant behoren deze inlei
dingen, essays en critieken tot het beste
wat door dc generatie van deze schrij
ver in ons land op dit gebied is geschre
ven. Vooral de grote betekenis van
vormproblemen, tijdsinvloeden, sociaal
milieu en psychologische ontwikkeling
der auteurs staan daarbij in een helder
daglicht.
Gedegen onderzoek, oorspronkelijke
gedachten, eigen visie vindt de lez(T
in overvloed in die eigenaardige be
toogtrant. die een mengeling vormt
van een plechtstatig wetenschappelijke
stijl en een luchtige humor, uitschie
tende satirische flitsen en speelzieke
boutades.
Niet ten onrechte werd Victor van
Vriesland in het werk, hem bij zijn 55ste
verjaardag aangeboden, getypeerd als
een wichelroedeloper, die dc levenswek-
kende bronnen in dc litleratuur feilloos
wist aan te wijzen en als .het geweten
der letterkunde"
Prof Minderaa drukte er zijn spijt
over int. dal niet voor deze plechtige
erepromotie het eerste deel verscheen
van de verzameluitgave „Litteratuur
tussen twee oorlogen en ander critisch
en essayistisch proza, samen in drie of
vier deler, bijna vijftienhonderd pagina's
om-. a;:er.d
Voort? sprak de promotor over het
essay ..De culturele noodtoestand van
hei Joodse Volk" dat in 19
en de wijsgerige studie ..Grondslag
verstandhouding".
Prof Minderaa achtte het niet ver
wonderlijk. dat hei beperkte proza- en
poëzie-oeuvre van Van Vriesland slechts
tot kleine kring is doorgedrongen.
Slechts zelden immers was dit werk de
neerslag van vluchtige stemmingen;
meestal kwam het voort uit diep door
denken en rijke zielservaring. Aan de
hand van deze gedachte sprak prof Min
deraa over verschillende werken van
Van Vriesland in deze sfeer.
Tenslotte memoreerde prof. Min
deraa de overwegingen, vermeld op
de uit te reiken bul, welke de senaat
aanleiding hadden gegeven tot het ere
doctoraat van Victor van Vriesland:
behalve de reeds genoemde verdien
sten die als onvermoeid handhaver
van de hoogste menselijke waarden in
eigen land en in de wereld, in een door
rampen geschokte tyd. ten voorbeeld
strekkend aan allen, die in kunst en
wetenschap hetzelfde doel nastreven.
Bij deze woorden is gedacht aan Van
Vrieslands verdediging van de vrij
heid van de menselijke geest en strijd
voor samenbundeling aller scheppende
krachten.
Zinvol noemde spreker de omstandig
heid. dat het eredoctoraat aan Van Vries
land werd verleend tijdens het PEN-
congres, dat zulk een samenbundeling
van positieve menselijke waarden be
oogt Zowel internationaal als nationaal
heeft Van Vriesland op dit plan belar.c-
rijk werk verricht In bloemrijke be
woordingen schetste prof Minderaa de
waarde van de rol. die Van Vriesland
in dit opzicht bekleedt.
De Leidse Universiteit heeft mei
graagte de gelegenheid aangegrepen, om
I ter gelegenheid van het PEN-cor.gres
het ere-doctoraat te verlener, aan iemand.
I wier.s leven gewijd was aan wetenschap
en litteratuur en die daarmede deze bii-
zondere eretitel veelvuldig heeft ver
diend.
Dankwoord van Schlumberger
Na de drie promoties bracht de orga
nist de Prélude van César Fianck ten
gehore.
Namens de drie jonge doctoren voerde
vervolgens Jean Schlumberger het
woord.
Voorts werd de canon van Cornells
Schuyt .Bewaert. Heer. Holland en
zaligt Leiden" gezongen door het Leids
Studentenzanekoor.
De plechtigheid werd met een enkel
woord gesloten door de rector mag
nificus
In het Academiegebouw waarheen de
stoet van*met de cappa getooide doc
toren en Hoogleraren weer rader rote
belangstelling terugkeerde, werd ?en
korte receptie gehouden. Nadien zou het
gemeentebestuur de leden van het
P.E.N.-congres ontvangen ten stadhuize.
terwijl in de avonduren een diner op
Sociëteit Minerva wordt gehouden.
