Lyons ontwikkeling onstuimig
als de Rhone
Ili Stakers te Workoeta
Moskou
presten
tot enkele (minimale)
concessies
Opmerkelijke prestaties in
woningbouw en chemische
industrie
Baltische verzetsgroepen het
hechtst georganiseerd
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN HET LEIDSCH DAGBLAD ZATERDAG 22 MEI - PAGINA
FRANKRIJK, met andere ogen (III)
(Van een bijzondere medewerker)
Lyon is, naar het bevolkingsregister gerekend, de derde
stad van Frankrijk. Het volgt met 460.000 inwoners op Marseille,
dat op 636.000 zielen prat gaat. Maar de Lyonnezen vertellen
hun gasten al gauw dat dit een gevolg is van de kleine opper
vlakte van de zijdestad. De gehele uitgestrekte agglomeratie van
van Lyon overtreft in inwonertal de havenstad aan de Middel
landse Zee niet onaanzienlijk. Met de Marseillanen is nu een
nieuw twistpunt in de overigens goedmoedige rivaliteit mogelijk.
Marseille mag dan Le Corbusier in staat hebben gesteld zijn Cité
radieuse, zijn stralende stdd te bouwen, het bijna tweeduizend
jarige Lyon steekt dezer dagen de spade in de grond voor de
vestiging van een nieuwe satellietstad, welke onderdak zal
bieden aan tienduizend inwoners.
Bron-Parllly. zoals de stad wordt
genoemd, ligt aan de Zuld-Oosteluke
rand van Lyón aan de weg naar het
plaatsje Bron. waar ook de luchthaven
van Lyon is gevestigd, en is een
schepping van drie stedebouwkundi
gen: Pierre Bourdeix. René Gages en
Frank GrimaL
Hun project omvat niet alleen de
bouw van ruim 2400 woningen. In
grootte variërende van één tot zes
kamers met keuken en badcel, ver-
deeld over acht complexen, maar
ook alles wat tot de outillage van
een stad van die omvang behoort:
een scholencentrum met veertig
klassen, een medisch-sociaal cen-
trum, een bibliotheek en wükge-
bouw, een postkantoor, een hulp-
secretarie, een marktplein en wlnkel-
I centrum, een bioscoop met zeshon-
derd plaatsen, een hotel-café-restau-
rant, een kerk met vierhonderd
plaatsen, speeltuinen en dergelijke.
traal gelegen eenheid is natuurlijk ook
de ..natte cel" van keuken, bad en
toilet.
Twee- en driekamerwoningen komen
het meest voor (802 en 720 keer),
daarna de eenkamerwoningen (520
keer), de vijfkamerwoningen 158 keer,
de zeskamerwoning 83 keer en de vier
kamerwoning tenslotte 24 keer. Het
ligt in de bedoeling de vijf- en zes
kamerwoningen in het-bijzonder te be-
j*emmen voer de beoefent ars van vrije
beroepen.
Aan de realisering van Bron-Parilly
zijn tal van studies en prijsvragen
voorafgegaan, voor de acoustiek, de
liften, de sanitaire outillage, de cen
trale verwarming.
4Vat die laatste betreft wordt een
geheel nieuw systeem toegepast. Er
komt in iedere woning namelijk slechts
één radiator voor. die van het midden
Tan de woning uit het gehele huis
verwarmt. De aanlegkosten worden
daardoor verminderd, terwijl ook de
warmte zo economisch mogelijk
wordt verdeeld.
Alle onderdelen voor de huizen van
Bron-Pariily worden geprefabriceerd.
Deze wetenschappelijke grondslag voor
het project heeft gemaakt, dat 20 tot
30 goedkoper kan worden gebouwd
dan tot nu toe in de volkswoningbouw
Is tot zover dit ontwerp niet in bij
zondere mate afwijkend van wat wij
in Nederland na de bevrijding aan
stadsuitbreidingen gewend zijn, al is
wellicht de sector der publieke voor
zieningen wat royaler uitgevallen, de
standaardisatie in de woningbouw
wordt op een bij ons ongekende
doorgevoerd Hetgeen
maakt, dat het aandeel
meur niet geringer is dan dat van "de
architect.
Van voor- en achtermuren kan bij
de woningblokken van Bron-Parllly
niet meer gesproken worden, slechts
van betonnen draagmuren, die de der
tig centimeter dikke zijwanden der
Een maquette van het intérieur van een woningeenheid in het complex
Bron-Parilly. de voorstad van Lyon. waarvan de bouw dezer dagen
begint. De tot in détails doorgevoerde standaardisatie is duidelijk
te onderscheiden.
het geval was. De volkswoningbouw
wordt In Frankrijk behartigd door de
H(abltation) a L(over) M(odéré>. die
van de Staat geld leent tegen één pro
cent met een looptijd van 45 tot 60
jaar.
Bron-Parilly zal ongetwijfeld een ge
liefd woonoord worden én door de voor
Frankrijk betrekkelijk lage huren
tachtigduizend francs Der jaar voor een
woning van vier vertrekken inclusief
de centrale voorzieningen èn door
de ligging nabij, elgenlilk ln een mooi
bos. De ontwerpers hebben in dat op
zicht naar een soort osmose van natuur
en techniek gestreefd.
De nieuwe stad, die binnen vier
jaar voltooid zal zi|n, is slechts een
stadium, zeker geen eindpunt, in de
zo onstuimige ontwikkeling van Lyon,
onstuimig als de Rhóne zelf, onder
leiding van de nog steeds vitale bur
gemeester Edouard Herriot.
Niet slechts werden de tweeduizend
tijdens de oorlog verwoeste huizen
herbouwd, werd de petroleumhaven
onderdeel van het bedwingen van
de Rhóne, waarover we het nog zul
len hebben gegraven, werden 22
door de Duitsers opgeblazen of be
schadigde bruggen hersteld, maar
werd ook de grote verkeerstunncl on
der de heuvel Croix rousse met de
aansluitende Pont Poincaré over de
Rhóne en de Pont Clémenceau over
de Saóne voltooid.
De tunnel is 1752 meter lang, ruim
zeven meter boog, en ruim veertien
meter breed. Er is door driehonderd
man twaalf jaar aan gewerkt
Maar niet alleen in de sector van
de publieke werken werd een grote
krachtsinspanning gedemonstreerd. In
de wijk Georges du Loup bouwde de
Société Rhódiacéta. een dochter van
net chemische concern Rhönc-Poulenc,
de enige nylonfabriek van Frankrijk,
de grootste van Europa. Haar produc
tie beloopt vijftien ton nylon per dag.
meer dan vierduizend arbeiders vin
den er werk. De Rhódiacéta produ
ceerde al van 1931 af acetaatzijde vol
gens een eigen vinding, waarvan Du-
pont en Nemours m de Verenigd"
Staten het licenllerecht verwierven
Omgekeerd kreeg Rhódiacéta de licen
tie voor de vervaardiging van nylon-
garens ln Europa. De waarde der pro
ductie wordt op twintig milliard fres
per Jaar geschat, ongeveer vijftien pro
cent daarvan wordt geëxporteerd.
Niet minder indrukwekkend ziin de
prestaties van de Société Lvonnaise de
textiles, welke twee fabrieken bezit,
waarvan er een voor de productie va»
viscose, in Décines. enkele kilometers
buiten Lyon is gevestigd. Ook hier
Een voorbeeld van een oa
doch verwaarloosd huis te 11%
stad. dat zal worden gerest
reerd door een op te richten sl!c
ting Monumentenzorg Cum
Deze slichting stelt zich
ten doel. het kweken van waan
ring voor oude monumenten
Douw kunst op het eiland Cum
ten einde daaruit de bereidwiH
lieid te doen ontstaan daadw,
kelij'k aan het behoud en evenk
herstel der monumenten mede
werken.
Sharon Jean Wiley, een zestien
jarige leerlinge van een Middel
bare school in Kalamazoo Michi
ganis verkozen tot Kalamazoo's
gemeenschaps-ambassadriceen
zal de komende zomer in Neder
land doorbrengen. Ze zal Kalama
zoo in de tweede helft van Juni
verlaten en drie maanden in ons
land vertoeven. Het grootste ge
deelte van die tijd zal zij als ..onze
Amerikaanse nicht" doorbrengen
in een Nederlands gezin.
werd de laatste jaren de productie door
toepassing van enorme spinmachines
ongevoerd tot twaalf dertien ton
viscose per dag. Met de jongste reu-
zenmachinerie van klossen en spoelen
wordt de hoeveelheid waar men vroe
ger viereneenhalve dag voor nodig had
in viereneenhalf uur afgeleverd
In beide fabrieken sDrak men ove
rigens met het grootste respect over
de AKU De bejaarde Maurice Cusin,
president-directeur van de Société
lyonnaise de textiles, vertelde ons. dat
zijn onderneming twintig jaar met de
Nederlandse had samengewerkt tot de
oorlog de banden verbroken had. Op
de internationale markt is de A.K.U.
een gevreesde concurrent, vooral door
haar lagere productiekosten.
In beide fabrieken ook werd op
merkelijk veel zorg besteed aan de
sociale positie der arbeiders, oi
meer tot uiting komende i:
sche voorzieningen, vacantie
studiebeurzen, eigen scholen. I
van tuinsteden en nog veel n
Waarbij men toch niet het j
van zich af kan zetten, dat di
beider op die wijze geheel en al hod
aan de fabriek wordt. Vooral als
een. overigens ongetwijfeld tend
op z(jn prestaties trotse fab
rccteur hoort verklaren: ..11
ben ook onze eigen kerk". We heb
maar niet gevraagd of de o
ming soms ook haar eigen
heeft.
De opstand der gevangenen
(2 en slot)
woningen
Er zun twee vaste maten, welke het
rhythme van elk complex bepaler.:
namelijk de hoogte der vertrekken
twee meter vijftig, de verdiepingen
worden gescheiden door een beton-
laag van vijftien centimeter dikte
en de breedte van het woonvertrek,
namelijk vijf meter dertig. Op die
manier wordt een constructie verkre
gen. welke wellicht nog het beste met
een flessenrek is te vergelijken: als
flessen passen de appartementen in
de stellage.
Deze opzet maakt het ook nodig de
grotere woningen over twee verdie
pingen uit te strekken, met toepassing
van gaanderijbouw De woonkamers
hebben een oppervlakte van ruim
achttien vierkante meter die van de
slaapkamers bedraagt als regel bi)na
tien vierkante meter. Constante en cen-
Het schietwapen verborgen in een
sigarettenkoker, dot aon de Weste
lijken werd getoond door de Russi
sche geheime agent Choclov toen
deze de party van de geallieerden
koos. heeft zich als een boemerang
tegen de Communisten gekeerd. Hei
Comité „Paix et Libertè" in Parjs,
dat scherp ageert tegen het commu
nisme en voor een duurzame vrede
en vrijheid, heeft een groot aanplak
biljet doen vervaardigen met het
opschrift: ..Een vriendelyk gebaar
van de Russen: „de sigaret die
„Boem" zegt". Dit laatste is een
woordspeling op een populo/re
Franse advertentie, voor sodawater,
waarin sprake is van „het water dat
pssst doet".
(Van een bijzondere medewerker)
In een eentonige, troosteloze, uitzichtslcze en de mens
afstompende sleur verliep het tragische leven in de kampen te
Workoeta. Week na week, maand na maand, jaar na jaar, was
het iedere dag dezelfde gang. kort na vijf uur 's morgens de
kolenmijnen in, 's avonds om zes uur in het kamp terug, te uit
geput om nog iets anders te doen dan eten, wat drinken en
naar bed gaan En zo was het in alle ruim dertig kampen te
Workoeta, alhoewel ieder kamp zijn eigen specifieke sfeer had.
Het kamp, behorende bij schacht 9/10 bijvoorbeeld, werd voor
ongeveer 40 pet bevolkt door zogenaamde Katorsjniki, gevan
genen. die door de Sovjet-rechtbanken uitdrukkelijk tot katorga,
tuchthuistraf, waven veroordeeld. Deze gevangenen waren voor
het merendeel reeds in de jaren 19431947 veroordeeld en
behoorden tot de overlevenden van het leger van honderddui
zenden gevangenen, dat destijds als gevolg van onvoldoende
levensvoorwaarden in Workoeta ten onder is gegaan. Voor een
groot deel waren deze gevangenen mensen, die zich door een
bijzonder hoge graad van vitaliteit onderscheidden, zij waren
in leven gebleven, omdat zij de taaisten en de hardsten waren.
Door het barre leven waren zij ongelofelijk brutaal geworden
en gevechten om bijvoorbeeld een plaats aan tafel waren sche
ring en inslag. In kamp 6 daarentegen verbleven alleen
sakloetsjonni, normale gevangenen De atmosfeer was daar
betrekkelijk redelijk en vreedzaam, onderlinge gevechten
behoorden tol de grootste uitzonderingen.
En zo bleel het op vegeteren lijkende leven eentonig, week
na week, maand na maand, jaar na jaar, totdat plotseling de
bom barstte
LEGE KOLENWAGENS.
Het is Juli 1953. een lauwe zomer
nacht Joseph Scholmer heeft het
vuur in de droogkamer uit laten gaan.
het heeft niet geregend, er valt niets
te drogen. Hij gaat naar buiten de
nalatige bewakers hebben weer eens
vergeten de deuren op slot te doen
om zijn vriend George, een ingenieur,
die ook invalide is geworden, op te
zoeken. Samen zitten ze op een bank
voor een der barakken en kilken naar
de toendra, die zich in schone pracht
ln de midzomemacht wiid uitstrekt.
Enkele honderden meters verderop
loopt een weg en daarachter schittert
de spoorbaan.
Het is een vreemde zomernacht, er
hangt iets onbestemds In de lucht
Ik weet niet wat er aan de hand
is zegt George. - sinds gisteravond
komen er geen kolenwagens meer uit
de schachten. Alles is echter rustig. De
locomotief trekt lege wagens naar
boven
Misschien een technische sto
ring?
Dat geloof ik niet. Als 't maar
één schacht zou betreffen, ja. maar
drie schachten'
Tegen halftwee 's nachts komen de
mensen van de tweede ploeg uit de
mijnen en zeggen, dat in schacht 7
een staking is uitgebroken!
De eerste uren. en ook nog de vol
gende dag. zijn de berichten verward.
Veel van wat verteld wordt, blijkt fan
tasie te zijn, rondgestrooid door het
ministerie voor staatsveiligheid, om
de gevangenen in verwarring te bren
gen. Maar al spoedig zijn de feiten
niet meer te verdoezelen in de schach
ten 7. 14 16 en 29 wordt gestaakt, in
de regime-kampen te Workoeta. ln
Aziatisch Rusland, even benoorden de
Poolcirkel! Maar ook de gevangenen,
die tewerk zijn gesteld aan een groot
bouwwerk voor het nieuwe electrici-
teitsbedrijf. dat nabij de stakende
schachten Is gelegen, staken!
Nagenoeg onvoorstelbaar is het:
niet een staking in Ruslands hart.
Moskou, niet in Leningrad, niet in
de staalindustrie van het Donetz- en
Donbekken, niet in de electrische
centrales van Dnjepropetrowski,
maar in Workoeta. waar de armsten
der armen leven, waar de volkomen
rechteloze arbeidsslaven in correc
tiekampen verblijven! Een onver
valste staking!
De aanleiding tot deze staking had
zich enkele nachten eerder voorgedaan.
Een speciaal gevangenen-transport
was het kamp langzaam voorbij gere
den: een trein uit ongeveer vijftig ge
sloten goederenwagons bestaande Op
de daken en buffers zaten bewakers
gehurkt met machinepistolen in aan
slag. van wagon tot wagon liepen te
lefoondraden. op de kolenbunker van
de locomotief stond een machinege
weer. Achter de smalle, getraliede
vensters waren bleke gezichten te zien
Otkoeda? Waar vandaan?, werd er
gevraagd
Karaganda.
Langzaam reed de trein naar het
kamp by schacht 7. De volgende dag
keerde de trein leeg terug
Drie dagen later brak de staking ln
schacht 7 uit. de gevangenen uit Ka
raganda hadden het sein gegeven
In Karaganda leefden de gevange
nen onder iets gunstiger klimatologi
sche en algemene verhoudingen dan
die in Workoeta, terwijl men in het
zuidelijker gelegen Karaganda niet te
lijden had onder de lange en moorden
de Poolwinter.
Toen het gebrek aan arbeidskrach
ten zich te Workoeta toespitste als ge
volg van een toenemende invaliditeit
onder de gevangenen en een zich uit
breiden van de bouwprojecten, besloot
de M.G.B.-centrale te Moskou eer.
groot aantal gevangenen van Kara
ganda naar Workoeta over te plaat
sen. De half-vrije gevangenen uit Ka
raganda. die op vrijwillige basis voor
Workoeta geronsels waren, werden
echter in hun nieuwe verblijfplaats lo
een regimekamp ondergebracht: hun
levensvoorwaarden verschilden in geer
enkel opzicht van die van de Wor-
koeta-gevangenen. Zii waren door hun
overplaatsing er dus ernstig op ach
teruit gegaan. Geweldig teleurgesteld
door dit bedrog weigerden de Kira-
ganda-ers werk te verrichten Dc Wor-
koeta-arbelders uit het kamp. waarin
de arbeiders uit Karaganda waren
ondergebracht, verklaarden zich al
heel gauw solidair met de werk-wei-
geraars.
Enige dagen later was de staking
in schacht 7 algemeen. Noch de
mijnwerkers, noch de commando's
op de bouwprojecten buiten het
kamp gingen naar het werk. En van
schacht 7 sloeg de staking over op
de schachten 14/16 en 29. en ten
slotte voegde zich schacht 6. waartoe
Joseph Scholmer behoorde, hij de
stakers. Bijna 13 dar^n lang werkte
men niet....
„NATIONALE"
VERZETSGROEPEN.
De belangrijkste voorwaarde voor do
bereidheid tot staken was wel de dood
van Stalin Sinds vele Jaren werd het
sterven van de dictator door de gevan
genen met een intensiteit gewenst,
welke zijn weerga niet vindt in de
annalen der menseüike wanhoop.Toen
Radio Moskou de historische beroerte
aankondigde, ging er een golf var.
hoop door de kampen: „Nu wordt hij
vast en zeker niet meer beter."
Verder droegen de arrestatie van
Bena en de Juni-opstand in Oost-
Duiisland mede bii tot een gunstige
ontspanning, tot een meer hoopvolle
stemming.
Tenslotte was een onontbeerlijke
voorwaarde voor de staking, dat er
reeds sinds geruime tijd verzetsgroe
pen, georganiseerd op nationale grond
slag. in de kampen bestonden. Deze
groepen waren niet gevormd voor de
staking, doch hadden in de kampen
grote betekenis als uitdrukking van de
nationale verbondenheid der gevange
nen. Toen een staking binnen het be
reik der mogelijkheden kwam. beston
den reeds alle technische en peisoon-
lijke voorwaarden voor een collectieve
verzetsactie.
Toen de staking was uitgebroken,
moesten de veiligheidsdiensten van de
MG.B. vaststellen, dat zij in een reeks
muren met uitgebreide nationale groe
peringen te maken hadden, waarin
hun spionnen meestal niet hadden
weten door te dringen. De meest be
trouwbare en de best-georganiseerde
groepen waren die van de Esten. de
Letten en de Litauers. de minst be
trouwbare en dikwijls sterk door spion
nen geïnfiltreerde, de Russische groe
pen De M.G.B was natuurlijk ojv de
hoogte van het bestaan dezer illegale
organisaties, doch lang niet allo groe
pen konden door de M.G.B. effectief
geïnfiltreerd worden
Met grootste succes had dc M.G.B.
begin 1953 geboekt door de arresta
tie van bet stakingscomitc voor
schacht 1. waardoor dc staking in
deze mijn verhinderd werd. En hier
door bleef het signaal voor de mij
nen 8, 9/10 en II om te gaan staker,
uit, en staakten ook niet de in de
nabijheid van de stad gelegen mU-
EISEN VAN DE STAKERS.
De eisen, die door de diverse sta-
kingscomité's naar voren werden ge
bracht draaiden steeds om hetzelfde
punt beëindiging dan wel zeer wezen
lijke vermindering van de straffen.
Het gros der gevangenen was er zich
van den beginne af aan wel degelijk
van bewust, dat Moskou de eisen nooit
ten volle zon inwilligen, doch slechts
énkelen begrepen dat de Sovjet-rege
ring helemaal niet in staat was op
een nog zo onvolledige vervul
ling van dergelijke eisen in te gaan..
Ook van een vrije vestiging ln Wor
koeta, waar een aantal gevangenen
bereid toe was. kon natuurlijk geen
sprake ztin. daar hiervoor de nenodigde
woonruimte ten ene male ontbrak en
de bouw hiervan laren zou vereen.
En dan in handen van het mlllioe-
nenlegei der dwangarbeiders ligt de
grondstoffen-industrie (voor de kolen-
productie voor 50 pet.)
CONCESSIES DEK KAMP
LEIDING.
Kort na het uitbreken der
maakte de kampleiding enige
sies bekend
1) De gevangenen worden
niet meer opgesloten.
2| De tralies voor de vensters
3) De nummers op de kleding
weggetornd
4) Iedere gevangene mag. in
van twee brieven per jaar,
maand een brief naar huis
worden
plaats
iedere
sturen.
5) Gevangenen. wier arbeidspi
en gedrag bevredigend zijn, i
op hun verzoek en op j;
ling van de commandant
per jaar bezoek van famil
ontvangen.
61 Verzoeken voor herziening van
cedure en vonnis kur.nen w
iedere gevangene aan dc voon n
van de speciaal uit Moskou to? i
den commissie, generaal Masltrun
kow, worden gericht.
Wat de concessies voor het beis
betreft, begrepen de gevangenen t
rigens zeer goed. dat dit slechts n
wassen neus was. omdat niemand o
eigen kosten 3000 km. ot ncz iu-:e: -
kunnen reizen. En het laatste p
de verzoeken werden in de meeste n
vallen afgewezen met de s'ereo-
formule.
.Uw verzoek dd
onderzocht. Uw veroordeling 1"
terecht plaatsgevonden Er is t:r
halve geen aanleiding tot heult
ning van het vonnis. Na beëlna
ging van uw straf zult u worts
ontslagen."
Van de brievenschrijveril kwam
niet veel terecht: drie maanden ha
liet men de brieven ongeopend li::a
waarna ze aan de gevangenen we»
teruggegeven
SCHIETTAF.Tl
Toen de staking reeds enkele ene
oud was, werd bekend, dat in schjcï
29 een schietpartij was vooigevailea
De actie hier was begonnen m-:t i]
in een openbare bijeenkomst dotr
gevangenen kiezen van een i
kampleiding, waarin alle grote n
nale groepen waren vertegenwoor
De officiële kampleiding werd n
gedeeld, dat de gevangenen zélf
heft in handen zouden nemen. D?
ficleren en soldaten trokken zien -
kamp 29 terug
De barakken werden direct h:er:
echter door een militaire fornu'
omsingeld, bunkers werden gelW
granaatwerpers opgesteld.
En daar geen van beide partijs
concessies wilde doen. leidde dc on
wikkeling tot een gewelddadig H"4
Generaal Dcrewianko ging lot j
bestorming van het kamp over. I
gevangenen werden direct gtdo™
tientallen anderen overleden 1
hun verwondingen. En dat w'
nekslag voor de stakers.
In het kamp van Joseph Sfhois»
werd de staking overigens rrieJ'
bloedig onderdruk': door diplonu"
van dc kampleiding.
STAKING HAD GROT
BETEKENIS.
Bijna dertien dagen na bet ben
der staking bolderden de "er-I: hj
laden kolenwagens weer voortij-
staking was weggeëbt. men
aan hel werk gegaan.
Dc grote winst van deze stakinf
geweest, dat zij heeft kunnen P'»'
vinden, en dat dc sovjet-repen"
enkele, weliswaar kleine, maar oJI
toch concessies heeft gedaan.
Overijlde besluiten werden door'
M.G.B. zeker niet genomen. De1™
missie van generaal Mastend"
had een week lang in de
vertoefd, de gevangenen werden
haar „als porcelein" behandeld
men was vertrokken zonder
haren. Men had klaarblijkelijk
maar willen nagaan wat er nu
precies aan de hand was ge*
meer met
En deze historische staking w'
zomer van 1953 le Workoeta is
eerste zichtbare gesloten dcinn"5'0
tic tegen de Moskouse regerint t'
weest, sinds dc opstand van der1
trn/en van Kroonstad ïd 1921, dJl
het grote winstpunt.
