Winnetou's
EEN MERKWAARDIG VOLK
DREIGT UIT TE STERVEN
Eeuwenlang isolement
primitieve cultuur
handhaafde
Te
midden
van
nazaten
Indian Service wil
de Indianen op
eigen benen zetten
WEKELIJKS BIJfOEGSEL VAN HET LEIDSCH DAGBLAD - ZATERDAG 12 DECEMBER 1953 - PAGINA 4
De Aino's en hun Berenfeesf
(Var
i bijzondere medewerker)
HET meest verslagen,, volgzame en vertrapte mensenras op aarde
vormen wel de Aino's.
Er is een ti|d geweest, dat dit zeer oude mensenras het merendeel
van de Japanse eilanden bevolkte, doch thans vinden we hen voorna-
melijlt op het meest Noordelijk gelegen Japanse eiland, Hokkaido of
.Yesso genaamd.
Over hun aantal zijn geen recente gegevens bekend: volgens de
ethnoloog Montandon zouden er in 1947 15—18000 Aino's op Hok
kaido geleefd hebben.
denken, dat de Aino's menen, dat hun
gaven in de hemel vermenigvuldigd
worden, zodat ook de Goden hun
drankfestijn kunnen houden.
Verder dient de snorhouder om de
snor tijdens het drinken uit de kop te
houden. Zijn snor in de wijn laten
hangen geldt als een grove belediging,
niet alleen tegenover de gasten, maar
ook tegenover dé Goden. De Aino's
zun het enige volk op aarde, dat
snorhouders gebruikt.
Dat het brengen van deze wijnoffers
nogal even duurt is te begrijpen; de
god van het jachtgerei. van de deu
ren en ramen, van de potten en pan
nen en vele andere godheden krijgen
een beurt, waarbij geen enkele god
mag worden vergeten. Zou de slaap
god b v. worden overgeslagen, dan
deed de familie geen oog meer dicht.
Iedere man drinkt daarna zoveel hij
krygen kan, waarbij de vrouwen en
dochters maar heel spaarzaam worden
bedacht.
mieën gesneden, evenals op de jacht
of bjj de visvangst.
De inao is dus een medium tussen
mens en goden. Richt de Aino een ge
bed tot een hogere macht, dan snijdt
hij een inao.
Zijn b.v. een paar Alnomannen aan
het vissen en wordt het ruw weer, dan
snijden ze snel een inao en werpen
die in zee met de woorden; „Ga naar
de god van de golven en smeek dat
het weer rustig moge worden".
Dit voorbeeld toont weer eens het
grote vertrouwen van de primitief in
de macht van zijn wensen. Door sim
pele handelingen zet men daaraan
trouwens kracht bij. Wil de Aino re
gen hebben, dan doet hij iets dat aan
regenen denken doet Hij vult b.v. een
zeef met water en giet dat uit over
de grond. Daarna zet hij de zeef op
een paal en vraagt de goden ze op-
te vullen. Ook gaan een aantal
en wel pootjebaden en elkaar
met water natspatten. Weer anderen
vullen hun mond met water en spu
wen het naar alle richtingen uit.
In het leven na de dood zal volgens
de Aino-opvattingen de menselijke
geest, ccn ander tehuis krijgen, nl. in
een levend lichaam, dat precies gelijk
zal zijn aan het huidige. Ook de gees
ten van dieren zouden een bestaan na
de dood voeren. In die andere wereld
vinden we dezelfde maatschappij
structuur als ln de huidige, met als
grote verschil dat de mensen daar on
sterfelijk zijn Maar ook verdriet, pijn
en zorg ziin er onbekend.
Het bestaan in het hiernamaals
wordt geheel materialistisch gedacht.
De geest heeft weer een huis nodig
benevens werktuigen voor jacht en
visserij, de voornaamste bestaansbron-
nen van de Aino's. De mensen in het
hiernamaals bekijken ons net als wy
hen. Ze kunnen ons ook als geest be
zoeken.
De Aino-mannen hebben een Intelli
gent uiterlijk: mooie ogen, hoog voor
hoofd en een grote schede/capaciteit.
De schedel van een beer is een kost
baar bezit: ze brengt de eigenaar
geluk en voorkomt tegenspoed.
Primitieve cultuur
De Aino cultuur is zeer primitief en
men denkt onwillekeurig aan een volk
uit het stenen tijdperk als men de
sterk behaarde, bijna naakte Aino be
zig ziet met een stuk rendiergewei de
grond wat los te peuteren of met een
schelp de aren van het koren ziet
afsnijden. Het sterke Isolement waarin
de Aino's eeuwenlang geleefd hebben,
is wel een der oorzaken van deze pri
mitieve cultuur: iedere stimulerende
tendens, die ligt in het contact met
hoger ontwikkelde volken ontbreekt.
Godsdienstige voorstellingen ston
den tevens de vooruitgang in de weg:
bodembewerking, toepassen van be
mesting of irrigatie is taboe, want het
zou de Goden zeer kwetsen, als de
mens trachtte hun werk te verbeteren.
Ook het diep ingevreten drankmis
bruik speelt een grote rol, misschien
wel als reactie op de zware bestaans-
stryd.
De Aino wordt gekenmerkt door een
stevige gespierde doch gedrongen
bouw, een huidskleur, die iets lichter
is dan de Japanse, uitstekende juk
beenderen en diepliggende ogen. Van
de Aino kleding is het voornaamste
onderdeel een soort hemd, vervaar
digd van de iepvezel. Het borduur
werk wordt met Japans materiaal ge
maakt. De mannen zyn zeer trots op
de borduurcapaciteiten van hun vrou
wen. Is het werk echter niet naar de
zin van de man, dan laat hy het zyn
vrouw overdoen en dat is geen klei
nigheid. want ze heeft er al haarvrye
tijd gedurende een heel Jaar aan op
geofferd.
De woning
De hutten zijn zeer weinig comfor
tabel, omdat huishouden voor de
Aino's pas op het tweede plan komt.
Ze zyn geheel niet solide: 'swinters
waait de lamp herhaaldelijk uit en
lyden de bewoners kou. 's Zomers is
het er zeer benauwd en wemelt het er
van insecten. Een schoorsteen is niet
aanwezig en een paar gaten in het
dak dienen als zeer gebrekkig ver-
vangmlddel.
De woningen zijn zeer klein, maar
die van het hoofd is gewoonlijk wat
groter. Nu hangt de grootte van de
hut ook af van het aantal jaren ge
trouwd zyn.
Van bulten noch van binnen ziet
zo'n hut er hemels uit Toch beschou
wen de Aino's hun woning als zeer
heilig, ja zelfs als iets met een per
soonlijke identiteit. Het materiaal
wordt maar beschouwd als een scha
duw, terwyi de levende geest de wer
kelijke substantie is. Als de hut geheel
klaar is wordt hy ingewyd. Bekenden
en hoofden van het dorp worden uit
genodigd. De vrouwen maken gerst-
koeken en van Japanse handelaars
wordt, saké (wijm betrokken Met de
wynkan in het midden gaan de man
nen dan in een kring zitten. Beurte
lings, naar ouderdom en waardigheid,
krijgen ze een kop wijn. Dan worden
allerlei Goden aanbeden. Van de wyn
worden drie druppels aan Iedere God
geofferd, die maar iets met het huis
houden te maken heeft. En dat zyn er
heel wat!
Hierby bedient de Aino zich van
een merkwaardig instrument: de snor
houder. Het doel hiervan is tweeledig.
Aan het einde zyn ze gepunt: de
Aino s offeren hiermede druppels wijn
aan de Goden. Hoewel zo'n „offer"
voor ons gering lykt, moeten we be-
Inrichting van de hut
De Aino's kennen geen bed Ze sla
pen op matten, waarin ze later ook
begraven worden Deze matten worden
uit de hand gemaakt, ze zijn recht
hoekig cn hebben een eenvoudig pa
troon. Ze worden gevlochten van grof
stro. waardoor ook de patronen een
rechthoekig motief hebben.
Babies kunnen natuurlyk niet op
zo'n matje slapen: voor hen is er dan
ook een soort wieg. van hout gemaakt
cn van touwen voorzien. Daarmee kan
de wieg met kind en al aan de zolde
ring gehangen worden op een warm
plaatsje, als de vrouw op het veld aan
het werk is.
Aardig is. dat de Aino-vrouw hoog
opgeeft van de opvoedende werking,
die ligt in het alleen laten van de
baby. Babies, zegt ze. zyn net praat
grage mannen en vrouwen en moeten
gelegenheid hebben zich eens te uiten.
Laat ze dus maar hullen, zoveel ze
willen.
Erg gerieflijk ic zo'n hut dus niet:
Tal van ongemakken zoals de stank
van rook en gedroogde vis. soms ver
jaagd door een yzige wind in de win
ter. die gemakkelijk door vele gaten
en spleten kan binnendringen.
De Aino-vrouween
slavin van haar man
Vóór het huwelyk zyn in de Aino-
maatschappij man en vrouw volkomen
gelykwaardig. Daarna verandert ech
ter de situatie radicaal. De huisheer
wordt als baas over zijn vrouw be
schouwd en de vrouw is niet eens goed
genoeg om ziin naam te noemen Ze
moet de echtgenoot gehoorzamen en
mag niet tegenspreken als hy wat
aanmerkt.
Tegenover mannen moet de vrouw
een uitgebreide etiquette ln aanmer
king nemen: als ze een hut binnen
komt. moet ze een ingewikkelde groet
brengen en wachten tot de man haar
belieft aan te spreken Bii het verla
ten van de hut mag ze de man niet
haar rug toekeren, want dat is onbe
leefd.
Het grootste deel van het werk
verricht ze als een slavin. Naar ge
lang het jaargetijde werkt ze op het
land of weeft en verstelt kleren en
maakt touw. De hele oogst wordt
aar voor aar door haar afgesneden.
Binnenshuis moet ze eten koken,
het vuur verzorgen en op de kinde
ren passen.
De '\ino ontkent veelal laconiek
dat ook zijn vrouw een leven na de
dood wacht. Ook hoort men verkon
digen. dat vrouwen geen ziel heb
ben en daarom ook niet mogen bid
den en geen deel hebben aan reli-
gieuse feesten.
Men kan d>t als volgt verklaren:
de mannen zyn bang voor de gebe
den van hun vrouwen! Ze zijn zich
heel goed bewust dat hun houding
tegenover de vrouw niet is, zoals het
behoort. De luiheid van de man
moet immers door het harde werk
van de vrouw gecompenseerd wor
den, Ook ondermijnt zyn voortdu
rende dronkenschap het gezin.
De Ainovrouw heeft een slavenle
ven en het is dan ook geen wonder,
dat ze graag met een Japanse man
trouwt om van haar onmenselijke
taak ontheven te worden.
Religie
De Aino's zyn een zeer godsdienstig
volk. Als ulteriyk symbool van hun
godsdienst geld de inao. een stokje
van wilgenhout, dat by allerlei gele
genheden gesneden wordt. Men heeft
er verschillende modellen van, al naar
ze dienen als offer aan de goden, die
de bergen, rivieren of de zee bewonen.
Ze worden steeds by een gebed ge
bruikt en by geboorte, ziekte of epide-
Het berenfeest
Dit ls de grootste feestelijke ge
beurtenis, die de Aino's kennen,
enerzyds een diep religieuse han
deling, maar anderzijds een uiting van
wrede onbeteugelde driftenbevre
diging. Aino bcrenjagers zyn zeer
trots als ze er in slagen één of meer
berenjongen te bemachtigen en ze
zijn bereid hun leven voor dit doel
op het spel te zetten.
De berenjacht wordt altijd als een
grote onderneming beschouwd. In het
vroege voorjaar nu. als de sneeuw
hard genoeg is om erover te lopen,
gaan de jagers met hun honden1 op
zoek naar een berenhol, dat te her
kennen is aan een gaatje in het
Aino-familie voor haar hut. De vrouw
in het midden is bezig met het bor
duren van een mat; ook de figuur
geheel links op de foto behoort tot
het vrouweli/k geslacht.
sneeuwdek, veroorzaakt door het ade
men van het dver, dat zyn winterslaap
houdt. De beer wordt dan uit zyn hol
gedreven en gedood, wat zeer gevaar-
ïyk is en dikwyls één van de jagers
het leven kost.
Vindt men jonge beertjes, dan wor
den deze met de grootste liefde ver
zorgd door de vrouwen, die hen. als ze
tenminste nog geen tanden hebben,
zelfs zogen. De beertje worden beter
verzorgd dan de kinderen. Als ze de
eerste dagen onwenig zyn cn luid om
hun moeder schreeuwen, worden ze
mee naar bed genomen om zo aan de
nieuwe omgeving te wennen.
Wordt de beer groter en dus ge
vaarlijker, dan krygt hy een speciale
kooi als verblyfplaats. Eigeniyk ïsdan
zijn prettig leventje voorby, hoewel
nog steeds de grootste zorg aan zijn
voedsel wordt besteed. Hy krygt het
zelfde eten als zyn verzorgers.
Het berenjong wordt nl. beschouwd
als zelf een God en bovendien nog als
kind van de Berggod cn wordt daarom
als goddeiyke gast behandeld.
Het offerceremonieel
Als de beer ongeveer twee en een
half jaar oud is wordt hy „geofferd".
Dan komen alle dorpsgenoten en
Aino's van naburige dorpen het feest
by wonen: er is weer gelegenheid om
eens goed dronken te worden Alle gas
ten doen hun best er zo verzorgd "mo
gelijk uit te zien en ze zyn zelfs ge
wassen. Gerstkoeken wordt gekookt en
geroosterd en er wordt al vast wat
gedronken, vooral door de mannen.
Ztln alle gasten aanwezig, dan wordt
gebeden en de onvermOdelyke inao
gesneden. Daarna gaan de mannen
naar de kooi van de beer, de vrouwen
volgen en maken veel lawaai. Dan
gaan ze allen in een grote kring zit
ten en steken de gemaakte inao in de
grond. Eén man wordt door de gast
heer uitgekozen, die voor de kooi gaat
zitten en de beer vertelt, dat hij naar
ziin voorouders zal worden gezonden.
Hii vraagt vergiffenis voor hetgeen zal
gebeuren cn smeekt de beer niet boos
te zijn. Tenslotte is het een hele eer
voor hem en hy' wordt getroost met de
mededeling, dat hij veel inao, koeken
cn wiin zal meekrijgen. Dan vraagt de
man tenslotte of de beer zyn vader en
moeder wil vertellen, dat hy het zo
goed by de Aino's heeft gehad cn of
hij terug wil komen, om later opnieuw
geofferd te worden.
Dan ODenen enige Aino's de kooi.
werpen de beer en strik om ziin kop
en leiden hem binnen de kring. Alle
aanwezigen maken zoveel mogelijk la
waai en schieten met stompe pijlties
on de beer. totdat het dier wild wordt
van angst en kwaadheid. Als het ten
slotte van uitputting kalmer wordt
binden de mannen liet aan een Daal.
met inao versierd, die midden in de
kring in de grond wordt gestoken. Dan
gaat het schieten door, totdat de beer
tenslotte machteloos zijn woedend
ve-zet staakt. Met een schot in het
hart maakt tenslotte een goed boog
schutter een eind aan de ellende van
het dier.
Direct na ziin dood wordt de beer
gevild. De huid wordt aan de afge-
sneden kop gelaten. Dan worden een
stuk gedroogde vis, wat gerstkoeken en
wat van zijn eigen gekookt vlees voor
de berenkop neergelegd. Na even ge
wacht te hebben verklaart de leider
dat de beer gegeten heeft en geeft
dan een pot met berenvlees rond. zodat
ieder wat nemen kan, om zo de in
nigste gemeenschap met de god te
verkrygen.
Wat is nu de geestelijke achter
grond van dit feest? De Aino's zyn
ervan overtuigd, dat de geesten van
gejaagde of geofferde dieren weer
op aarde zullen terugkeren in een
soortgelyk lichaam, vooral ten gun
ste van de Aino jagers. De gangbare
naam van het feest is „iyomande",
d.i. wegzenden. Uit de gebeden blykt
dat men het beest Vraagt terug te
komen om andermaal geofferd te
kunnen worden. De Aino's beschou
wen het dus niet alleen als een feest
voor zichzelf maar evenzo als een
feest voor het slachtoffer. Het is
dus een wederzijds genoegen, een
feest van vriendschap en verwant
schap en als zodanig de hoogste ex
pressie van de Aino-godsdicnst. Im
mers het intiemste contaet leggen is
de god opeten. Evenzeer is het ech
ter een wederzijdse verplichting.
Het kind van de berggod wordt goed
behandeld, cn in ruil daarvoor moet
de berggod de Aino's een goede jac
verzekeren.
Recente veranderinge
De dieren, waarop de Aino's h
meest jacht maken herten en t
ren zyn thans door 't invoeren v.
vuurwapens en de meedogenloze jac
van de Japanse jagers, schaars e
worden. Ook hebben de Japanne
langzamerhand de gohele structu
van de Ainomaatschappy beïnvloed.
De geweldige afname van het ee
zo machtige Aino-ras werd veroc
zaakt door enerzijds de oorlogen n
de Japanners, benevens de voortd
rende twisten en onderlinge oorlog
en anderzijds door de slechte hysier
sche toestand en de verslaafdheid a:
de drank.
De Aino's bevinden zich nu in
ongelukkige positie van hun eig
geloof te hebben verloren, terwijl
niet in staat zyn zich bij het nie
we aan te passen.
Het is fout om te geloven dat m
zonder een geheel opvoedingspla
zowel cultureel, religieus, econ
misch en physisch de Aino's tot t
hoger niveau verheffen kan.
Tenminste als dat nog nodig is. I
vermindering van het aantal schlj
door te gaan en mogelijk zullen i
Aino's na korte of langere tijd t
de uitgestorven volken behoren.
J. H. VAN DEN BRINK
(Slot)
Complex van 400 verdragen
tussen
Washington en de stammen
Een Indiaan, zoals men zich uit boeken voorstelt.
Het dikke grijs-zwarte haar is laag ingeplant op
het voorhoofd en hij kon een afstammeling zijn
van een krijgsman. Maar de Pima-stam in Arizona,
waartoe hij behoort, heeft weinig aan oorlog
voeren gedaan Het is een vreedzaam volk, dat
met grote moeite de katoen en maïs van de droge
akkers oogst.
(Van e
r medewerkers)
Van de ingewikkeldheid van de verhouding der Ameri-
kaanse-regering tot de Indianen kan men zich een idee vormen
als men weet dat er niet minder dan 400 verdragen bestaan
tussen Washington en de Verschillende stammen. Er is een
speciale dienst in het leven geroepen, de Indian Service, die er
op toeziet dat de bepalingen van deze verdragen worden
nagekomen en dat de federale regering haar beloften waar
maakt. Gezien dit complex van verdragen, welke onderling vaak
grote verschillen te zien geven, is het duidelijk dat het moeilijk
is om een eenvoudige vastomlijnde -politiek jegens de Indianen
vast te leggen. Die verdragen zijn over een periode van 150 jaar
tot stand gekomen en er is' een leven van studie voor nodig om
ze allemaal te kennen en toe te passen.
Toen de blanke pioniers uitzwermden
over de grote vlakten van het Midden
Westen, op zoek naar nieuwe gebieden,
waakte de Amerikaanse regering' er
voor dat geen Indianenstam werd be
roofd van zijn gebied zonder dat er
een voldoende compensatie kon wor
den geboden en zonder dat de rechten
van de Indianen werden geschonden.
Onrecht kon echter, zoals later maar
al te vaak ls gebleken, niet worden
voorkomen.
Het „frontgebied" van de harde en
niet altyd even kieskeurige en be
schaafde pioniers bewoog zich ln zulk
een snel tempo voorwaarts, dat zy op
traden buiten het territoir waar de
orde - hetzy door de politie of door
het leger - kon worden gehandhaafd.
Het geweer was het enige argument,
dat in die dagen werd gebezigd.
De pioniers namen wat zy wilden
hebben en zy verdedigden hun bezit
met de wapens in de hand tegen de
Indianen. In vele gevallen slaagde de
regering er echter in bloedvergieten te
voorkomen door het sluiten van een
verdrag, waarby de rechten van de In
dianen werden afgekocht, en hun
grond waarop zy sedert eeuwen waren
gevestigd, ter beschikking werd ge
steld van de pioniers.
Was de regering te langzaam of
kwam zy een verdrag niet na. dan
gingen de Indianen op het oorlogspad.
BESCHERMENDE MAATREGELEN
De gesloten verdragen beloofden de
Indianen geld, of in plaats daarvan
voedsel of kleding. Ook voorzagen zul
ke accoorden in het ter beschikking
stellen van onderwyzers, boeren en
smedzn ten einde de Indianen te hel
pen om ln hun onderhoud te voorzien,
zoals de blanke man dat deed. Voor
sommige verdragen was een bepaalde
looptyd vastgesteld, met andere was
dat niet het gnal
Gedurende een periode van ander
halve eeuw werden er 400 verdragen
gefloten en het bleek noodzakelyk een
afzonderlijk bureau in het leven te
roepen dat toezag op de naleving der
verdragen. Reeds ln 1829 stichtte het
Ministerie van Oorlog te Washington
een bureau voor Indiaanse Zaken, dat
25 jaar later kwam te ressorteren on
der het ministerie van binnenlandse
zaken, zoals ook thans nog het geval
ls. Beschaving brengen aan de rood
huid was een der doelen van het bu
reau, maar aanvankelijk ging dat niet
zo gemakkelyk. Tenvyl het leger her
haaldelijk optrad tegen vyandige
stammen, had het bureau voor In
diaanse Zaken later de Indian Servi
ce genoemd, tot taak vrede te stich
ten en de Indianen op velerlei wyze
te hulp te komen, o.a. door h
stichten van ziekenhuizen, het ?cv.
van adviezen bij het beheren van I
diaanse eigendommen, het uitrust
met de nodige werktuigen voor i
landbouw, een omvangrijk schooipr
gramma - er zijn 238 scholen voor li
dianen ln de Ver. Staten en ruim
middelbare scholen - en vele ande
sooiten van hulpverlening. De Inöi.
Service wil de Indianen op het leven
peil brengen van hun blanke m»
burgers en uitdrukkelijk niet de k
dianen hun afkomst doen vergelen
Dat zou ook in stryd zyn met h<
streven om die Indianen, die op ln
reservaten willen blyven, hun c ?c
leven t? laten leiden, met name i
cultureel ópzicht.
De uitingen van Indiaanse cultu;
zijn van een verrassende schoonhe::
De weef- en pottenbakkerskunM. 1
muziek enz., zy alle hebben het Ara:
rlkaanse leven verrykt en uit de
servaten komt een ononderbro.:
stroom van prachtige voorwerpen U
groot aantal is verzameld in de v.f
Indianen-musea, die onder leid-:
staan van de Indian Service, terx
kle.nere verzamelingen zyn Ingeriu
in tal van scholen.
Wat de godsdienst betreft is de If
derale wet van toepassing, welk» vo.
ledige vryheid waarborgt. Het wort
als waarschynlyk aangenomen, oi
het aantal, tot christenen bekeeicle h
dianen toeneemt.
Byna elke christelyke secte ln
Ver. Staten heeft evangelisten uit:'
zonden naar de reservaten Hun aae
wezigheid Is niet onderworpen s':
welke contróle ook. maar wel dient
evangelist of missionaris toestemmtb
te hebben van de eigenaar van ;l
grond - hetzy de regering, do .-tsn-
een Indiaan of een niet-Indiaan -
een kerk of kapel te bouwen.
BEPERKTE VRIJHE"1
De vrijheid, welke de Indiaan geiu!
in de reservaten, is sleohts bepe'f-
waar de Indiaan zulks zelfs te
nen heeft gegeven.
Met een zeker fanatisme heeft N
er voor gevochten om, wat zijn Ua"'
rijen betreft, onder toezicht te •ti^
In de dagen dat ook te dien aan: 3
de regering volledige vrijheid wL'
toepassen, bleek dit uit. te lcpert
het ruïneren van zyn bestaansmodi
ïykheden.
ïtie il
ar „cmancipji
Indianen" vindt eigeniyk alleen
klank bij hen, die menen dol
reeds le veel geld voor hen is uilf
geven en dat zy aan hun lot nu"1'1
worden overgelal »n. Tegenover 11
vrijwillig aanvaarde beperk"'.!1'
slaan voor de Indianen vrydom lJ
schoolgeld, vrydom van grond bel»1
ting, gratis medische hulp en tal 'J1
andere diensten. Er is geen sprn
van ontevredenheid in de reserve"
over het beleid van de federale tt?
ring. liet is gebleken, dal de reset"
ten kunnen bloeien. In tien jM'J
de productie aan voedsel verlienve-
digd en het sterftecijfer wordt s'"*"
meer gedrukt. Er rest dan nut
brhandeling als twerde rangsbuh''
die hy zich in m*n'ge staal bui''
het reservaat moet laten wrie'™'
len. Het is onmogelijk te vrorspU"
wanneer daaraan een eind «1 tl!'
